Węch stanowi bardzo ważny element dla życia psa� Zmysł ten jako jeden z wio-dących pomaga psu stworzyć obraz świata� Pełni on ważną funkcję podczas po-bierania pokarmu, może pobudzać bądź hamować odruchy płciowe, a także służy do odnajdywania ludzi i zwierząt� Wykorzystanie węchu do rożnych celów jest możliwe dzięki doskonale rozbudowanym strukturom tego aparatu�
Układ węchowy (komory nosowe, zatoki, neurony węchowe, płat węchowy w mózgu) dużego psa i dorosłego człowieka są porównywalne pod względem bu-dowy i umiejscowienia struktur, jednak pod względem rozmiarów i wyspecjalizo-wania, znacznie się różnią� Centrum rozpoznawania zapachów stanowią parzyste twory zwane opuszkami węchowymi składającymi się z masy neuronów� Przecięt-nie u psa ważą one 6 gramów, u człowieka zaledwie 1,5 grama� Biorąc pod uwagę tę różnicę oraz to, iż mózg psa jest znacznie mniejszy niż ludzki, można przyjąć, że obszar odpowiedzialny za rozpoznawanie zapachów u psa jest czterdzieści razy większy niż ludzki� Kolejną różnicą między układem węchowym psa a człowieka jest powierzchnia nabłonka węchowego� U człowieka zajmuje on przeciętnie 6 cm2, u psa nawet 400 cm2� Wielkość powierzchni węchowej ma swoje odzwier-ciedlenie w liczbie komórek sensorów węchowych� U psów ich liczba jest zależna od rasy� U jamnika jest ich około 125 milionów, a u bloodhounda aż 300 milionów�
Człowiek w tym porównaniu wygląda bardzo skromnie, ponieważ posiada zale-dwie 5 milionów komórek węchowych� Kolejnym przystosowaniem psa do do-brego węszenia jest to, że potrafi on szeroko rozewrzeć szczeliny z boku nozdrzy, a dzięki temu pochłonąć większą ilość zapachu� Zdolność do poruszania każdym nozdrzem osobno umożliwia psu precyzyjne lokalizowanie zapachu� Proces oddy-chania u psa zachodzi niezależnie od wąoddy-chania� Dzięki temu pies może cały czas węszyć (pracować)�
Poszukiwanie zwłok osób zaginionych na akwenach wodnych z użyciem psa...
Istnieją jednak sytuacje kiedy zdolność wąchania u psa jest upośledzona� Dzieje się to w sytuacji, kiedy pies w efekcie przegrzania, intensywnie dyszy� W takiej sytuacji zdolność do rozpoznawania zapachów może obniżyć się nawet o 40%� Jest to bardzo ważna informacja podczas pracy poszukiwawczej psów ratowniczych�
Przewodnik podczas długotrwałych akcji w wysokiej temperaturze powinien co jakiś czas schładzać psa, aby nie dopuścić do stanu przegrzania organizmu� Zdarza się, że doświadczone psy radzą sobie z takimi warunkami� Na przemian dyszą i wąchają� Przy takim rozwiązaniu ich praca jest dłuższa, lecz nie traci na jakości�
Biorąc pod uwagę wysoce wyspecjalizowane struktury węchu psa i ich zasady pra-widłowego funkcjonowania podstawowa wiedza na ten temat bez wątpienia jest niezbędna do prawidłowego i bezpiecznego wykorzystania psa podczas pracy�
Jak można wywnioskować na podstawie przedstawionych przypadków, po-szukiwania osób zaginionych na obszarach wodnych prowadzone są przez osoby z różnym doświadczeniem zawodowym� Wyboru miejsca prowadzenia działań dokonuje dowódca akcji, tak więc rezultat poszukiwań często zależy od jego do-świadczenia oraz osób dokonujących poszukiwań� W przypadku wykorzystania psa specjalistycznego często decyzję dotyczącą wyboru sektorów przekazuje się przewodnikowi psa z uwagi na to, że on jako jedna z nielicznych osób zna specy-fikę pracy psa oraz zasady rozprzestrzeniania się zapachu z pod wody� Pozostaje wskazać na problematykę doboru właściwego przewodnika z dobrze wyszkolo-nym psem specjalistyczwyszkolo-nym� Dodatkowo, jak przedstawiono w artykule, sprzęt techniczny wykorzystywany do prowadzenia poszukiwań dysponowany jest przez różne podmioty, zarówno jest to sprzęt służbowy, jak i prywatny� Część poszuki-wań w praktyce ma również charakter poszukiposzuki-wań prywatnych� Czynniki zwią-zane z wykorzystywanym sprzętem, jak i jakość doświadczenia zawodowego osób uczestniczących w poszukiwaniach oraz sposób wyszkolenia psa mają bardzo istotne znaczenie i mogą wpływać na jakość prowadzonych poszukiwań oraz na ich ostateczny efekt�
Organizatorem akcji poszukiwawczych jest Policja bądź GOPR, w zależności od miejsca, w którym się one odbywają� W związku z tym koszty tych zdarzeń opłacane są z budżetu państwa� Zdarza się jednak czasem, że rodziny zaginionych bądź inni, którzy mają taką możliwość, finansują wykorzystanie dodatkowego sprzętu, którym nie dysponują służby mundurowe� Oprócz wspomnianych powy-żej służb w poszukiwania osób zaginionych zaangażowane są również struktury Państwowej Straży Pożarnej oraz Ochotniczej Straży Pożarnej� Często zdarza się, że do akcji poszukiwawczych dołączają grupy cywilów nie będące we współpracy z żadną ze służb odpowiedzialnych za akcje� W takich sytuacjach trudno ocenić ich działania pod względem poprawności wykorzystania wiedzy merytorycznej i doświadczenia koniecznych do działań w terenie� Znane są również sprawy, gdzie były prowadzone poszukiwania osoby zaginionej, które miały być spowodowane zagubieniem lub nieszczęśliwym wypadkiem, a okazały się sprawą kryminalną�
Prowadzenie takich poszukiwań „na własną rękę” może znacznie skomplikować wyjaśnienie zdarzenia�
Joanna Pulit, Mirosław Pulit
Niejednokrotnie zdarza się, że rodzina zaginionych z różnych powodów nie chce współpracować ze służbami państwowymi� Wtedy najczęściej organizowa-na jest akcja poszukiwawcza „organizowa-na własną rękę”� Samodzielnie organizowa-nawiązuje kontakt z jasnowidzem, z przewodnikami psów czy też osobami, które za pomocą sprzę-tu technicznego, jak kamery noktowizyjnej czy termowizyjnej przeszukują teren�
Trudno ocenić ich kwalifikacje, a zatem zweryfikować, czy dany teren jest prze-szukany i z jaką dokładnością� Problemem może być również doprowadzenie do kontaminacji śladów na miejscu zdarzenia� W zależności od rodzaju zdarzenia, angażowane są różne siły i środki do prowadzenia działań w terenie� Wykorzysta-nie zasobów zależne jest rówWykorzysta-nież od ich aktualnej dyspozycyjności� Często zdarza się, że siły dzielone są na organizację kilku poszukiwań jednocześnie� Ponadto wiele osób udzielających się podczas tego typu zdarzeń to ochotnicy, którzy łączą działalność w tego typu zdarzeniach z codzienną pracą�
Oczywistym jest, że sporo zależy także od pogody, rodzaju terenu, jakości do-stępnego sprzętu oraz doświadczenia zawodowego zadysponowanych ludzi� Czas prowadzonych poszukiwań nie jest w pełni zależny od zdolności organizacyjnych dowódcy� Powodzenie akcji zależne jest od bardzo wielu czynników� Podstawą jest kompletność informacji dotyczących okoliczności zdarzenia, struktura terenu, w którym do niego doszło, a także organizacja i ilość zasobów� Ponadto ważna jest trafność w wyborze zastosowanych metod poszukiwawczych i czas ich zasto-sowania� W przypadku użycia psa specjalistycznego należy uwzględnić fazy roz-kładu ciała ludzkiego� Oczywistym jest, że pies może nie wskazać ciała, które pod wodą znajduję się zaledwie kilka godzin� Dlatego pies specjalistyczny zazwyczaj wprowadzany jest do poszukiwań na akwenach wodnych dopiero w 3-4 dobie od momentu wypadku� Pies specjalistyczny jako zasób jest często pomijany w po-szukiwaniach� Zazwyczaj wiąże się to ze skromnym doświadczeniem dotyczącym pracy tych zwierząt ze strony dowódcy bądź brakiem świadomości o możliwości zadysponowania przewodnika z psem�
I z a b e l a H a b r a j s k a A d a m Ko ł c z
Wydział Zarządzania Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych im. gen. T. Kościuszki we Wrocławiu