wnioskowanie przy słabym wykorzystaniu metody, sprowadzonej do rekonstrukcji zdarzeń lub pracy detektywistycznej ( Bennett, Checkel 2015a: 5, 22; przykłady dobrego zastosowania metody por. Checkel 2015). Istotne są zwłaszcza precyzyjne ujmowanie mechanizmów przy-czynowych w kategoriach teoretycznych i uwzględnianie wyjaśnień alternatywnych, co pozwala zwiększyć wiarygodność wniosków wy-ciąganych przez osobę prowadzącą badania (Checkel 2015: 90; Beach, Pedersen 2013: 98; Bennett, Checkel 2015a: 23).
Dobre śledzenie procesu powinno się wpisywać w pewne ramy zwią-zane z metateorią, uwzględnianym kontekstem i podejściem metodolo-gicznym. Musi ono być zakorzenione na gruncie filozoficznym, który ontologicznie i epistemologicznie pozostaje spójny z opartym na me-chanizmach rozumieniem rzeczywistości społecznej. Bennett i Checkel podkreślają nieadekwatność tradycyjnego pozytywizmu i wymieniają spełniające te kryteria stanowiska: realizm naukowy, pragmatyzm i in-terpretywizm. Kontekstualnie dobre process tracing wymaga łączenia starannego odtwarzania procesów przyczynowych z uwzględnianiem szerszych okoliczności, struktur i dyskursów oraz pluralizmu przy for-mułowaniu hipotez. Wreszcie istotne znaczenie mają metodologiczny pluralizm i możliwość uwzględniania alternatywnych ścieżek przyczy-nowych wiodących do jednego skutku, czyli wspomnianej już tutaj ekwi finalności (Bennett, Checkel 2015a: 20–21).
Wyjaśnienia formułowane bądź testowane w ramach śledzenia proce-su nie muszą zawsze schodzić na najniższy poziom (cokolwiek miałoby to znaczyć), tym bardziej że ambicją posługujących się process tracing
powinno być rozwijanie dorobku teoretycznego przez umiejscowie-nie specyficznych mechanizmów przyczynowych w szerszych teoriach ( Checkel 2015: 93; Checkel, Bennett 2015: 271). Należy również brać pod uwagę potencjał leżący w komplementarności śledzenia procesu i innych metod ( Schimmelfennig 2015: 104; por. Dunning 2015).
Na poniższe dziesięć kryteriów jakości śledzenia procesu składają się zarówno rady, jak i przestrogi, jednak dla badacza planującego wyko-rzystanie tej metody kryteria te stanowią przede wszystkim zachętę do jak najbardziej świadomego, refleksyjnego i krytycznego prowadzenia badań (Bennett, Checkel 2015a: 21–31)10:
1. Istotny jest szeroki zakres poszukiwań alternatywnych wyjaśnień, w szczególności uwzględnienie fundamentalnych kategorii funk-cjonujących w naukach społecznych, takich jak instytucje czy normy społeczne.
2. Należy zachować sprawiedliwość w ocenie własnych i konkurencyj-nych wyjaśnień badanego zjawiska, porównywać ich przewidywania z zebranym materiałem z równą wnikliwością.
3. Należy brać pod uwagę potencjalne nieścisłości, uprzedzenia i ma-nipulacje zawarte w dostępnych źródłach.
4. Ważne jest rozróżnianie przypadków najbardziej i najmniej praw-dopodobnych dla danego wyjaśnienia, a co za tym idzie – właściwa ocena wagi uzyskanych rezultatów.
5. Cezury czasowe muszą mieć uzasadnienie (gdy są stosowane), zwłasz-cza punktu początkowego.
6. Zalecana jest wytrwałość w zbieraniu materiału dowodowego, przy czym należy mieć świadomość konieczności zatrzymania się w pew-nym momencie i uzasadnienia tego w klarowny sposób.
7. Śledzenie procesu należy łączyć z analizą porównawczą, gdy jest to użyteczne.
8. Zaleca się otwartość na indukcyjną stronę process tracing – branie pod uwagę nowych pomysłów, hipotez, wyjaśnień, które rodzą się w trakcie badania.
10 Za wcześniejszym opracowaniem na ten temat: Ławniczak 2013b: 79.
9. Istotne jest dedukcyjne ustalenie, jaki konkretnie proces, zgodnie z przyjętym wyjaśnieniem, prowadzi do efektu – co wiąże się z oma-wianą wcześniej konceptualizacją i operacjonalizacją.
10. Warto wziąć pod uwagę, że choć pożądane i korzystne jest uzyska-nie jednoznacznego wyniku, dobre śledzeuzyska-nie procesu może być go również pozbawione ze względu na złożony charakter przedmiotu badań – świata społecznego.
4. Podsumowanie
Śledzenie procesu to rodzaj studium przypadku służącego formułowaniu lub weryfikoformułowaniu opartych na mechanizmach wyjaśnień przy -czynowych. Moim celem w niniejszym rozdziale było nie tylko uczy-nienie zrozumiałymi dociekań prezentowanych w dalszej części książki, lecz również dostarczenie wszechstronnego opisu, umożliwiającego za-interesowanym badaczom wykorzystanie śledzenia procesu w swoich analizach. Z tego względu służył on nie tylko ukazaniu tych aspektów process tracing, które dalej wykorzystuję, lecz również innych, poten-cjalnie istotnych cech tej metody, tj.: wyjaśnieniu, jak śledzenie procesu ujmuje przyczynowość i mechanizmy przyczynowe, zaprezentowaniu trzech wariantów metody służących testowaniu teorii, jej budowaniu oraz wyjaśnianiu rezultatów, a następnie krótkiemu podsumowaniu kryteriów jakości w badaniach z zastosowaniem omawianej metody.
W dwóch kolejnych rozdziałach metoda śledzenia procesu znajduje zastosowanie w praktyce badań. W rozdziale czwartym jest to jej wariant indukcyjny, zaś w piątym – dedukcyjny.
Szczególne cechy decydowania w Radzie i ich wyjaśnienia
1Rada Unii Europejskiej to wielofunkcyjny, nie wyłącznie mię-dzyrządowy, ale sektorowo podzielony ośrodek współpracy. Liczne aspekty podejmowania decyzji w tej instytucji omawiam w dwóch pierwszych rozdziałach książki, w tym rolę Rady w ramach unijnego systemu politycznego i wielowarstwową strukturę, sposób wypracowy-wania wspólnych decyzji w drodze negocjacji oraz socjalizację, której podlegają od delegowani do Rady reprezentanci państw członkow-skich. Celem niniejszego rozdziału jest z kolei wyodrębnienie z tej specyfiki cech, na które zwracają uwagę badacze uwzględniający spo-łeczne zakorzenienie aktorów procesu decyzyjnego, a następnie sfor-mułowanie ich wyjaśnień odwołujących się zarówno do perspektywy konstruktywistycznej, jak i alternatywnych, wywiedzionych z badań racjonalistycznych.
Konstruktywizm nie stwierdza, że rezultatem interakcji społecznych na poziomie europejskim musi być silniejsze poczucie wspólnego in-teresu i tożsamości, dlatego nie można z góry przyjmować, że efektem socjalizacji ma być określony wzrost jakiegoś przejawu „dobrej współ-pracy” ( Checkel 2001). Jak się jednak wydaje, socjalizacja może stanowić wyjaśnienie kształtowania szczególnych cech procesu podejmowania decyzji i nadawania im wartości przez jego uczestników ( Lewis 2007;
Trondal 2004; Häge 2007a).
Niniejszy rozdział podejmuje próbę skonfrontowania otwartego stanowiska konstruktywistycznego z materiałem empirycznym wy-wiedzionym z dotychczasowej literatury. Trzy najważniejsze spośród
1 Wczesne wyniki analiz przedstawianych w tym rozdziale były prezentowane w:
Ławniczak 2015; 2016.
obserwowanych w literaturze cech procesu decyzyjnego w Radzie, które wedle konstruktywistów wiążą się ze społecznym zakorzenieniem ak-torów procesu decyzyjnego, przedstawia podrozdział pierwszy. Są to:
Cecha I: konsensualność (tzw. kultura konsensusu);
Cecha II: decydowanie na urzędniczym szczeblu Rady;
Cecha III: grupowa dynamika negocjacji, zgodna z nieformalnymi normami.
Następnie podrozdział drugi prezentuje adaptację metody śledzenia procesu do potrzeb prowadzonej tu analizy indukcyjnej, która w kolej-nym podrozdziale posłuży zidentyfikowaniu mechanizmów przyczy-nowych mogących wyjaśnić wyszczególnione wcześniej cechy proce-su decyzyjnego w Radzie, poprzez odwołanie do wpływu socjalizacji.
Zostaną one skonfrontowane z wyjaśnieniami alternatywnymi. Ostatni podrozdział podsumowuje wyniki przeprowadzonej analizy, stanowiące punkt wyjścia do zastosowania dedukcyjnego wariantu process tracing w kolejnym rozdziale.