Zróżnicowanie socjalizowanych

Cechy osób socjalizowanych, które mają znaczenie dla przebiegu pro-cesu socjalizacji, to przede wszystkim ich wcześniejsze doświadczenie oraz doświadczenia pozyskiwane w trakcie pracy w Radzie. Urzędnicy wywodzą się z różnych krajowych organów, które „różnią się wewnętrz-ną aurą” (wywiad 3). Sprawia to, że osoby te w różny sposób odnajdują się w organach Rady – wpływa na to, jak szybko i na ile stają się świa-dome stosowności bądź niestosowności pewnych zachowań ( Clark, Jones 2011: 347).

Z wywiadów można wysnuć dość jednoznaczny wniosek, że zdoby-wane w Radzie „doświadczenie jest dużym atutem” (wywiad 8). Oznacza to między innymi wyrobienie „stylu korytarzowego” (wywiad 3) oraz większą „pewność siebie, rozumienie reguł i praktyk” (wywiad 2). Co więcej: „Początkujący mogą mieć kłopot ze zrozumieniem przekazu innych państw, można go odczytać nietrafnie, zwłaszcza przez specy-ficzną »poprawność polityczną« obowiązującą w GR”. Chociaż „osoby pracujące w stałych przedstawicielstwach są wyselekcjonowane” pod względem wiedzy i przygotowania (wywiad 1), to „od cech osobistych zależy, jakie sobie zbudują relacje, czy będą w centrum wydarzeń, czy zmarginalizowani” (wywiad 10).

5. Podsumowanie

Społeczne zakorzenienie osób biorących aktywny udział w procesie decyzyjnym w Radzie Unii Europejskiej wiąże się przede wszystkim z socjalizacją. Niniejszy rozdział służył ukazaniu stanu badań nad pro-cesami socjalizacji w instytucjach międzynarodowych i zaproponowa-niu ujęcia tego procesu stosownie do prowadzonych w tej publikacji

[jednego z państw], który zaczynał swoje wystąpienia od pytania (…) czy widzimy sens istnienia dalej tej grupy” (wywiad 9).

dociekań. Proces socjalizacji w organach międzynarodowym uwarun-kowany jest wieloma czynnikami, które mogą albo sprzyjać zmianom zachowań i postaw socjalizowanych, albo sprawiać, że zmiany te nie będą zachodzić, lub też nie będą miały charakteru trwałego. Ponieważ konceptualizacja socjalizacji powinna być zarazem wierna społeczne-mu znaczeniu tego procesu, jak i przydatna do prowadzania dociekań, w podrozdziale trzecim zaproponowałem nową typologię aspektów socjalizacji, łączącą to, co proponowali w tym zakresie Zürn i Checkel, z ujęciem przedstawionym w nieco innym kontekście przez Wendta.

Typologia ta opiera się na trzech teoretycznych dychotomiach i wydaje się na tyle przydatna, by uchwycić zróżnicowany sposób, w jaki może przejawiać się socjalizacja osób zakorzeniających się w środowisku mię-dzynarodowym. Ponadto dokonany w ostatnim podrozdziale przegląd uwarunkowań zróżnicowania procesów socjalizacji w Radzie stanowi dodatkowy kontekst dla prowadzonych w dalszej części książki badań.

Śledzenie procesu

Jedna z zasadniczych różnic między naukami społecznymi a przy-rodniczymi polega na tym, że w przypadku tych drugich usiłuje się – z wykorzystaniem metody eksperymentalnej – wypracować jak najo-gólniejsze teorie mające charakter niezachwianie obowiązujących praw.

Nauki społeczne zmuszone są poprzestać na bardziej ograniczonych uogólnieniach, zwykle obowiązujących jedynie w pewnym historycznym i kulturowym kontekście ( George, Bennett 2005: 130). W wielu przy-padkach oznacza to skupienie na szczegółach interesującego badacza wycinka rzeczywistości społecznej, służące jak najlepszemu opisaniu zachodzących w nim procesów, istniejących (często ukrytych) relacji i zależności. W ten sposób nauki społeczne mogą przybliżać zrozumie-nie pewnych szczególnych aspektów świata społecznego. Część badaczy stara się jednak doszukiwać związków przyczynowych w badanych ob-szarach, usiłując wyjaśnić, skąd biorą się różnice między poszczególnymi państwami, grupami społecznymi czy sytuacjami decyzyjnymi. Służą im do tego między innymi metody ilościowe, jak również jakościowa analiza porównawcza.

Metody ilościowe umożliwiają proponowanie wyjaśnień dotyczą-cych relacji przyczynowych, które wywodzi się z korelacji określonych zmiennych. Weryfikowane za ich pomocą teorie mogą zatem uzyskać potencjał predykcyjny. Metody jakościowe pozwalają natomiast głębiej analizować zjawiska społeczne, uwzględniając szczegóły nieuchwyt-ne dla metod statystycznych. Zarzuca im się z tego powodu, że ich efektem są jedynie w różnym stopniu uporządkowane opisy o nikłej wartości poznawczej, pozbawione mocy wyjaśniającej i prognostycznej.

W szczególności, gdy analizowany jest tylko jeden przypadek¹ (czyli

1 Definicja przypadku zostanie przedstawiona w dalszej części rozdziału.

prowadzi się analizę wewnątrz przypadku), może się wydawać, że nie ma możliwości wyjścia poza aspirację do jak najdokładniejszego opisania i lepszego zrozumienia jego szczególnych cech.

Użyteczną metodą analizy wewnątrz pojedynczego przypadku, która służy wypracowywaniu i weryfikacji wyjaśnień przyczynowych w na-ukach społecznych, jest śledzenie procesu (process tracing). Metoda ta zyskuje w ostatnich latach popularność w naukach o polityce, zwłaszcza w studiach europejskich, gdzie – zdaniem niektórych – jest koniecz-na dla wyjaśnienia rozwoju unikalnego procesu integracji europejskiej ( Schimmelfennig 2015: 98–99). Przejawem tej popularności są kolej-ne poświęcokolej-ne jej publikacje (np.  Beach, Pedersen 2013; Ławniczak 2013; Bennett, Checkel 2015b; także sympozjum na łamach „European Political Science”, zob.  Kittel, Kuehn 2013). Równocześnie śledzenie procesu cierpi na syndrom buzzword ( Bennett, Checkel 2015a: 4) i grozi mu utrata konkretnego znaczenia².

Metoda śledzenia procesu wywodzi się z badań z obszaru psychologii społecznej prowadzonych w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. Poświęcone one były sposobom podejmowania decyzji przez ludzi. W 1979 r. Alexander L.  George przyjął termin process tracing na określenie prowadzonych przez siebie badań historycznych w naukach o polityce ( Bennett, Checkel 2015a: 5). W celu przekonania się, jak przebiegał określony proces i jak doprowadził do danego rezultatu, konieczne jest uważne analizowanie jego pośrednich etapów. Metoda ta, mimo że początkowo łączona z badaniami w skali mikro (na pozio-mie jednostek), okazała się użyteczna również dla wyjaśnienia zjawisk dotyczących większych struktur społecznych (ibidem: 5–9; George, Bennett 2005: 142).

Process tracing pomaga zbliżyć się do mikrofundamentów obserwo-wanych zjawisk, mechanizmów za nimi stojących (George, Bennett 2005: 143). Co ważne, śledzenie procesu to nie narracja, chronologicz-ny opis następujących po sobie wydarzeń (choć bywa tak rozumiane;

2 W polskiej edycji ankiety Teaching, Research and International Policy 2014  aż 43% ankietowanych deklarowało stosowanie tej metody, co jednak nie znajduje po-krycia w ukazujących się publikacjach. Zob. Czaputowicz, Ławniczak 2015: 16, 66;

por. Cza pu towicz, Ławniczak, Wojciuk 2015: 120.

por.  Ruback 2010: 478). Metoda ta polega na analizowaniu zebranego materiału empirycznego pod kątem występowania w nim dowodów na zaistnienie poszczególnych elementów śledzonego procesu. W niektó-rych wypadkach takim dowodem może być sekwencja wydarzeń, ale w innych ten typ materiału może nie być przydatny ( Beach, Pedersen 2013: 5). Według Bennetta i Checkela (2015a: 7) process tracing to „ana-liza procesów, następstw wydarzeń i punktów zwrotnych w badanym przypadku w celu sformułowania lub testowania hipotez dotyczących mechanizmów przyczynowych, które mogłyby wyjaśnić ów przypadek”.

Niniejszy rozdział ma na celu kompleksowe przedstawienie metody śledzenia procesu, tj.: cech badań jakościowych, którym służy omawiana metoda, metodologicznej charakterystyki studium przypadku, zwłasz-cza analiz wewnątrz pojedynczego przypadku, jak również podejścia śledzenia procesu do przyczynowości i mechanizmów przyczynowych.

Drugi podrozdział jest poświęcony szczegółowemu omówieniu wa-riantów metody: dedukcyjnego, służącego testowaniu teorii, jak rów-nież indukcyjnego, stosowanego w budowaniu teorii lub wyjaśnianiu pewnych partykularnych procesów. Rozdział kończy przedstawienie praktycznych uwarunkowań dobrego śledzenia procesu.