Prawo atomowe

29 listopada 2000 r. Sejm uchwalił ustawę Prawo atomowe (Dz.U. z dnia 18 stycznia 2001 r., Nr 3, poz. 18).

Ustawa jednoznacznie reguluje przepisy w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej oraz ochrony zdrowia pracowników. Określa, które obiekty

Elementy polskiego ustawodawstwa 91

92 Ewa Jadwiga Lipińska

należą do obiektów jądrowych, sposoby prowadzenia ewidencji materiałów jądro-wych, kontroli i ewidencji ruchu materiałów jądrowych i źródeł promieniowania jonizującego. Wyjaśnia metody postępowania z odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym oraz ich transportem. Wytycza kierunek nadzoru i kontroli w zakresie przestrzegania warunków bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej. Ustawa określa metody i sposoby dokonywania systematycznej oce-ny sytuacji radiacyjnej kraju, postępowania w przypadku zdarzeń radiacyjoce-nych oraz odpowiedzialność cywilną i karną za szkody jądrowe.

Ustawa Prawo atomowe określa m.in. (art. 1):

• działalność w zakresie pokojowego wykorzystania energii atomowej związa-ną z rzeczywistym i potencjalnym narażeniem na promieniowanie jonizujące od sztucznych źródeł promieniotwórczych, materiałów jądrowych, urządzeń wytwarzających promieniowanie jonizujące, odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego;

• zasady monitorowania skażeń promieniotwórczych oraz reguluje działania podejmowane w przypadku zdarzeń radiacyjnych, jak również w przypadku długotrwałego narażenia w następstwie zdarzenia radiacyjnego lub dawnej działalności.

Zapisy ustawy stosowane są także do działalności wykonywanej w warunkach zwiększonego narażenia na naturalne promieniowanie jonizujące (w wyniku dzia-łalności człowieka).

Ochrona radiologiczna w zakresie bezpieczeństwa polega przede wszystkim na uzyskaniu zezwolenia lub zgłoszenia, w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochro-ny radiologicznej, działalności związanej z (art. 4):

• wytwarzaniem, przetwarzaniem, przechowywaniem, składowaniem, trans-portem lub stosowaniem materiałów jądrowych, źródeł i odpadów promie-niotwórczych oraz wypalonego paliwa jądrowego i obrotem nimi;

• budową, rozruchem, próbną i stałą eksploatacją oraz likwidacją obiektów ją-drowych;

• budową, eksploatacją, zamknięciem i likwidacją składowisk odpadów pro-mieniotwórczych i składowisk wypalonego paliwa jądrowego oraz budową i eksploatacją przechowalników wypalonego paliwa jądrowego;

• produkowaniem, instalowaniem, stosowaniem i obsługą urządzeń zawierają-cych źródła promieniotwórcze oraz obrotem tymi urządzeniami;

• produkowaniem, nabywaniem, uruchamianiem i stosowaniem urządzeń wy-twarzających promieniowanie jonizujące;

• uruchamianiem laboratoriów i pracowni, w których mają być stosowane źró-dła promieniowania jonizującego, w tym pracowni rentgenowskich;

• zamierzonym dodawaniem substancji promieniotwórczych w procesie pro-dukcyjnym wyrobów powszechnego użytku i artykułów medycznych oraz obrotem tymi wyrobami i artykułami;

• zamierzonym podawaniem substancji promieniotwórczych ludziom i zwierzętom w celu medycznej lub weterynaryjnej diagnostyki, leczenia lub badań naukowych.

Elementy polskiego ustawodawstwa 93

Do obiektów jądrowych zalicza się przede wszystkim (art. 34): elektrownie, elektrociepłownie i ciepłownie jądrowe z energetycznymi reaktorami jądrowymi;

badawcze, doświadczalne i inne reaktory jądrowe; obiekty przeznaczone do wytwa-rzania, przetwawytwa-rzania, przechowywania i składowania materiałów jądrowych i pali-wa jądrowego – od rozpoczęcia budowy do zakończenia ich likwidacji.

Budowa obiektu jądrowego na określonym terenie, jego eksploatacja i likwi-dacja wymaga stosownych zezwoleń na podstawie przepisów ustaw o zagospoda-rowaniu przestrzennym, Prawo budowlane, Prawo ochrony środowiska. Ponieważ obiekty jądrowe podlegają szczególnej ochronie fizycznej, więc obowiązkiem jest tworzenie wokół nich obszarów ograniczonego użytkowania.

Materiały jądrowe, źródła promieniowania jonizującego, odpady promienio-twórcze i wypalone paliwo jądrowe skrupulatnie są ewidencjonowane, kontrolowa-ne odnośnie ich stanu i ruchu z zapewnieniem ochrony fizyczkontrolowa-nej.

Artykuł 47 ustawy Prawo atomowe kwalifikuje odpady promieniotwórcze ze względu na poziom aktywności lub moc dawki na powierzchni do kategorii odpadów: niskoaktywnych, średnioaktywnych i wysokoaktywnych. Kategorie mogą być podzielone na podkategorie ze względu na okres połowicznego roz-padu zawartych w odpadach izotopów promieniotwórczych lub wydzielaną moc cieplną.

Wycofane z użytkowania bądź zużyte zamknięte źródła promieniotwórcze two-rzą dodatkową kategorię odpadów promieniotwórczych, które ze względu na po-ziom aktywności kwalifikowane są do podkategorii zużytych zamkniętych źródeł:

niskoaktywnych, średnioaktywnych i wysokoaktywnych. Te z kolei, ze względu na okres połowicznego rozpadu zawartych w nich izotopów dzieli się na krótkożyciowe i długożyciowe.

Odpady promieniotwórcze i wypalone paliwo jądrowe przechowuje się w wa-runkach umożliwiających ich segregację oraz w sposób zapewniający ochronę ludzi i środowiska (art. 50).

Odpady promieniotwórcze, które zostały przetworzone lub nie wymagają prze-twarzania, oraz wypalone paliwo jądrowe, które nie będzie przerabiane, izolowa-ne są od środowiska poprzez gromadzenie na składowiskach powierzchniowych i wgłębnych. Wypalone paliwo jądrowe przeznaczone do składowania traktuje się jak odpady wysokoaktywne. Odpady te składuje się w stanie stałym, odpowiednio opakowane, z zapewnionym odprowadzeniem ciepła i zabezpieczeniem przed moż-liwością powstania masy krytycznej. Bez względu na sposób składowania, składo-wanie odpadów promieniotwórczych musi zapewniać stałą kontrolę w okresie skła-dowania, a także po zamknięciu składowiska.

Ustawa dopuszcza, by odpady promieniotwórcze ciekłe lub gazowe, o ile ich stężenie promieniotwórcze w środowisku może być pominięte z punktu widzenia ochrony radiacyjnej, mogły być odprowadzane do środowiska (art. 52).

Transport materiałów jądrowych prowadzi się w sposób uniemożliwiający wy-stąpienie samopodtrzymującej się reakcji łańcuchowej rozszczepienia jądrowego i z zachowaniem zasad ochrony fizycznej. Transport materiałów jądrowych oraz

94 Ewa Jadwiga Lipińska

źródeł promieniowania jonizującego, odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego prowadzi się z uwzględnieniem zagrożeń, jakie mogą stwarzać ich właściwości fizyko-chemiczne (art. 58 i 59). Przywóz i wywóz na lub z polskiego obszaru celnego tych materiałów wymaga stosownych zezwoleń.

Nadzór i kontrolę w zakresie przestrzegania warunków bezpieczeństwa jądro-wego i ochrony radiologicznej ustawa powierza organom dozoru jądrojądro-wego, którymi są: Prezes Agencji (naczelny organ dozoru jądrowego), Główny Inspektor Dozoru Jądrowego, inspektorzy dozoru jądrowego. Szczegółowe ich zadania określa ustawa Prawo atomowe.

Oceny sytuacji radiacyjnej kraju dokonuje się na podstawie informacji otrzymy-wanych ze stacji wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych, z placówek prowadzących pomiary skażeń promieniotwórczych oraz od służb, które dysponują danymi potrzebnymi do oceny sytuacji radiacyjnej kraju, w tym służby meteorolo-gicznej, oraz z innych źródeł. Wszystkie informacje są analizowane i weryfikowane oraz przechowywane w bazie danych.

Ze względu na zasięg skutków zdarzeń radiacyjnych wyróżnia się trzy ich ro-dzaje:

• Zdarzenie radiacyjne o zasięgu lokalnym, które wystąpiło na terenie jed-nostki organizacyjnej i zasięg jego skutków nie przekracza jej granic.

• Zdarzenie radiacyjne o zasięgu wojewódzkim, które wystąpiło na terenie jednostki organizacyjnej lub poza nią i zasięg jego skutków nie przekracza obszaru jednego województwa.

• Zdarzenie radiacyjne o zasięgu krajowym, które wystąpiło na terenie jed-nostki organizacyjnej lub poza nią i zasięg jego skutków przekracza obszar jednego województwa lub przekracza granice Rzeczypospolitej Polskiej.

W przypadku wystąpienia zdarzeń radiacyjnych ustawa przewiduje działania interwencyjne, do których należą: czasowe przesiedlenie ludności, nakaz pozostania w pomieszczeniach zamkniętych, podanie preparatów ze stabilnym jodem, zakaz lub ograniczenie spożywania skażonej żywności i wody pitnej, karmienia zwierząt ho-dowlanych skażoną paszą i pojenia skażoną wodą oraz wypasu bydła na skażonym terenie.

Ustawa Prawo atomowe przewiduje odpowiedzialność cywilną za szkody ją-drowe i inne niezgodności w stosowaniu ustawy.