Prawo ochrony środowiska

31 stycznia 1980 r. uchwalono ustawę o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz.U. Nr 3, poz. 6 z późn. zmianami), która utraciła swą moc w dniu 1 października 2001 r., tj. w dniu wejścia w życie nowej ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62, poz. 67) zwanej Prawem ochrony środowiska.

Prawo ochrony środowiska jest aktem prawnym regulującym w sposób kom-pleksowy problem ochrony zasobów środowiska i krajobrazu, poprzez określenie zasad ustalania warunków ochrony i korzystania z zasobów, a także wprowadzania substancji lub energii do środowiska z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju (art. 1).

Ustawa w sposób kompleksowy określa zasady:

• Ochrony zasobów środowiska: poprzez określenie standardów jakości śro-dowiska oraz kontrolę, podejmowanie działań w celu ich nieprzekraczania lub przywracania oraz ograniczanie emisji.

• Ochrony powietrza: polegającej na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości przez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach i zmniejszeniu pozio-mów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane.

• Ochrony powierzchni ziemi: polegającej na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości poprzez racjonalne gospodarowanie, zachowanie wartości przyrodni-czych, zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania, ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania, utrzymanie jakości gleby i ziemi powy-żej lub co najmniej na poziomie wymaganych standardów, doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, gdy nie są utrzymane, oraz zachowanie wartości kulturowych z uwzględnieniem arche-ologicznych dóbr kultury.

• Ochrony przed polami elektromagnetycznymi: polegającej na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomów pól elektro-magnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszenie tych pól do poziomów co najmniej dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane.

Elementy polskiego ustawodawstwa 83

• Ochrony kopalin: polegającej na racjonalnym gospodarowaniu ich zasoba-mi oraz kompleksowym wykorzystaniu kopalin, w tym kopalin towarzyszą-cych.

• Ochrony zwierząt oraz roślin: polegającej m.in. na zachowaniu cennych ekosystemów, różnorodności biologicznej i utrzymaniu równowagi przyrod-niczej, zapobieganiu zagrożeniom naturalnych kompleksów i tworów przyro-dy, zapobieganiu lub ograniczeniu negatywnych oddziaływań na środowisko, które mogłyby niekorzystnie wpływać na zasoby oraz stan zwierząt i roślin.

Prawo ochrony środowiska wprowadza, jako novum, pojęcie „polityki ekolo-gicznej państwa”, której celem jest stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska. Polityka ekologiczna państwa na podstawie aktualnego sta-nu środowiska ma określać: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i har-monogram działań proekologicznych oraz środki niezbędne do osiągnięcia celów (mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe). Na ich podstawie zarzą-dy gmin, powiatów i województw przygotowują „programy ochrony środowiska”

(art. 14 i 15).

Ochrona środowiska potraktowana jest w ustawie priorytetowo, a jej przestrze-ganiem zobowiązane zostało całe społeczeństwo: osoby prawne i fizyczne, jednost-ki organizacyjne, mieszkańcy miast i wsi. Wszystjednost-kie wymienione podmioty mają prawo do udostępnienia im informacji na temat stanu środowiska, jego ochrony, projektów i planów w zakresie postępowania ze środowiskiem. Ponadto każdy zain-teresowany ochroną środowiska ma również prawo do składania uwag i wniosków w postępowaniu prowadzonym z udziałem społeczeństwa.

Realizacja planów i programów ochrony środowiska, a także inwestycje (projekty lub plany) gospodarcze według zapisów ustawy wymagają przeprowadzenia postępo-wania w sprawie „oceny oddziałypostępo-wania na środowisko” (OOŚ) skutków ich wpływu.

Postępowania w sprawie OOŚ skutków realizacji przeprowadza się także dla różnych przedsięwzięć: polityki zagospodarowania przestrzennego i strategii rozwoju regional-nego, rozwoju przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wod-nej, gospodarki odpadami, leśnictwa i rolnictwa, turystyki i wykorzystania terenu oraz w przypadku wprowadzania zmian do przyjętych dokumentów (art. 40). Jednocześnie art. 46 ustawy wyjaśnia, że pod pojęciem „przedsięwzięcia” rozumie się: (...) inwesty-cję budowlaną lub inną ingereninwesty-cję w środowisko, polegającą na przekształceniu lub zmianie sposobu wykorzystania terenu, w tym również na wydobywaniu kopalin (...).

Jeżeli realizacja działań inwestycyjnych nie spowoduje znaczącego oddziaływania na środowisko, ustawa zezwala na odstąpienie od przeprowadzenia postępowania w spra-wie OOŚ. Odstąpienie takie powinno być jednak realizowane tylko w wyjątkowych sytuacjach, których ustawa nie określa, a które mogą wprowadzać wiele zamieszania z uwagi na subiektywne i różne odczucia, w zależności od wrażliwości ekologicznej, osób oceniających możliwość pominięcia tejże oceny.

Ocena oddziaływania na środowisko powinna uwzględniać (art. 47) bezpośred-ni i pośredbezpośred-ni wpływ danego przedsięwzięcia na środowisko, zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, dobra kultury, wzajemne oddziaływanie między tymi

ele-84 Ewa Jadwiga Lipińska

mentami oraz dostępność do złóż kopalin. Obejmuje również możliwości i sposoby zapobiegania oraz ograniczania negatywnego oddziaływania na środowisko, łącz-nie z wymaganym zakresem monitorowania. W tym celu sporządza się „prognozę”

oddziaływania na środowisko, którą opracowuje się na podstawie analizy i oceny (art. 41): istniejącego stanu środowiska oraz potencjalnych zmian tego stanu w przy-padku braku realizacji planowanej inwestycji (projektu); stanu środowiska na obsza-rach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem inwestycji; istniejących problemów ochrony środowiska na obszarach chronionych; celów ochrony środowi-ska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym lub krajowym; projektów roz-wiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodni-czą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektu; rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w projekcie inwestycji wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opisem metod dokonania oceny prowadzącej do ich wyboru, ze wskazaniem trudności wynikających z niedostatków współczesnej techniki i wiedzy; informacji o transgranicznym oddziaływaniu na środowisko.

Na podstawie przeprowadzonej oceny oddziaływania projektu na środowisko sporządza się „Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko”.

W myśl ustawy Prawo ochrony środowiska ochrona zasobów środowiska reali-zowana jest poprzez określenie standardów jakości środowiska, kontrolę ich osią-gania i podejmowaniem działań służących ich nieprzekraczaniu lub przywracaniu.

Ważnym zapisem jest konieczność ograniczania emisji (art. 82). Art. 137 ustawy informuje, że: Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom polega na zapobieganiu lub ograniczaniu wprowadzania do środowiska substancji lub energii. Standardy jakości środowiska są przy tym zróżnicowane, w zależności od obszarów, których dotyczą i są wyrażane jako poziomy substancji lub energii (art. 83).

W celu przestrzegania standardów jakości środowiska tworzy się programy (sta-nowiące akt prawa miejscowego), w których ustala się m.in. (art. 84): obszar objęty zakresem jego obowiązywania; naruszone standardy jakości środowiska wraz z po-daniem zakresu naruszenia; podstawowe kierunki i zakres działań niezbędnych do przywracania standardów jakości środowiska. Treść lokalnych programów ochrony środowiska ustala się w oparciu o ocenę charakteru i zakresu aktualnego stanu śro-dowiska. Oceny dokonuje się przede wszystkim na podstawie: danych państwowe-go monitoringu środowiska (PMŚ); analizy możliwych do zastosowania rozwiązań o charakterze organizacyjnym, technicznym lub ekonomicznym planowanych dzia-łań, z uwzględnieniem konieczności stosowania najlepszych dostępnych technologii;

analizy kosztów zastosowania proponowanych środków ochronnych, z uwzględnie-niem ich optymalizacji; analizy charakteru obszarów ograniczonego użytkowania, istniejących na terenie objętym programem, oraz zakresu wprowadzonych ograni-czeń w korzystaniu z tych obszarów.

W myśl ustawy Prawo ochrony środowiska ochrona zasobów środowiska pole-ga także na ochronie przed awarią, która realizowana jest poprzez zapobiepole-ganie zda-rzeniom mogącym powodować awarię oraz ograniczaniu jej skutków w przypadku ludzi i środowiska (art. 243). Do ochrony środowiska przed awariami zobowiązani

Elementy polskiego ustawodawstwa 85

są wszyscy prowadzący zakłady stwarzające zagrożenie wystąpienia awarii, doko-nujący przewozu substancji niebezpiecznych oraz organy administracji.

Ustawa jasno określa organa administracji do spraw ochrony środowiska, któ-rymi są: wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, wojewoda i minister odpo-wiedzialny za sprawy środowiska. Osoby te wykonują zadania w zakresie ochrony środowiska.

Ponieważ środowisko jest dobrem każdego człowieka więc odnosi się je do wspólnoty międzynarodowej. W ustawie nie mogło zabraknąć informacji o trans-granicznym oddziaływaniu na środowisko. Ważnym jej zapisem jest część doty-cząca postępowania w przypadku transgranicznego oddziaływania na środowisko (art. 58÷70), które może pochodzić z terytorium naszego kraju lub też oddziaływa-nia pochodzącego spoza granic Rzeczypospolitej mogące się ujawnić na jej tery-torium. W przypadku ujawnienia możliwości takiego oddziaływania wykonuje się ocenę oddziaływania na środowisko w języku państwa, którego terytorium będzie objęte tym oddziaływaniem. Obowiązkiem jest zawiadomienie właściwego ministra danego państwa, do spraw środowiska, o możliwości transgranicznego oddziaływa-nia na środowisko planowanego przedsięwzięcia wraz z przekazaniem niezbędnej dokumentacji. Współpraca międzynarodowa zilustrowana jest także artykułami 270 i 271.

Prawo ochrony środowiska przewiduje także opłaty za korzystanie ze środowiska oraz odpowiedzialność karną (art. 272). Opłata za korzystanie ze środowiska ponoszona jest za (art. 273): wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, składowanie odpadów. Natomiast administracyjna odpowiedzialność karna przewidziana jest za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska, a także w zakresie magazynowania odpadów i emitowania hałasu.

Na podstawie art. 322 ustawy Prawo ochrony środowiska przewiduje się rów-nież odpowiedzialność cywilną za szkody spowodowane oddziaływaniem na środo-wisko – zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego. W tym przypadku wobec każ-dego, kto bezprawnie oddziałuje na środowisko, powodując zagrożenie szkodą lub wyrządza szkodę, oprócz kary pieniężnej (grzywny) można zastosować karę aresztu lub ograniczenia wolności.

Artykuły 362 ÷ 375 wyjaśniają odpowiedzialność administracyjną podmiotu ko-rzystającego ze środowiska i negatywnie na to środowisko oddziałującego. Podmiot, który korzysta ze środowiska, negatywnie nań oddziałując, może zostać zobowiąza-ny do ograniczenia oddziaływania na środowisko i jego zagrożenia, a także może zostać zobowiązany do przywrócenia środowiska do właściwego stanu lub uiszcze-nia opłaty pieniężnej.

Ustawa powołuje instytucje ochrony środowiska, którymi są (art. 386):

• Państwowa Rada Ochrony Środowiska: jej zadaniem jest opracowywanie opinii w sprawach ochrony środowiska, propozycji i wniosków zmierzają-cych do tworzenia warunków zrównoważonego rozwoju i ochrony środowi-ska oraz do zachowania lub poprawy jego stanu.

86 Ewa Jadwiga Lipińska

• Komisje do spraw ocen oddziaływania na środowisko (krajowa i wojewódz-kie): do zadań Krajowej Komisji do Spraw Ocen Oddziaływania na Środowisko należy przede wszystkim wydawanie opinii odnośnie postępowania w spra-wie OOŚ, monitorowanie funkcjonowania systemu OOŚ, wydawanie opinii w sprawach projektów aktów prawnych w sprawie OOŚ oraz współpraca z ko-misjami niższego szczebla, których zadania są zbliżone.

• Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, które działają jako: na-rodowy, wojewódzkie, powiatowe i gminne. Dochody ich pochodzą z wpły-wów z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska, pieniężnych kar admini-stracyjnych, opłat produktowych i depozytowych, opłat i kar pieniężnych ustalonych na podstawie przepisów ustawy Prawo geologiczne i górnicze.

Dochodami funduszy są także dobrowolne wpłaty, zapisy, darowizny, świad-czenia rzeczowe i środki pochodzące z fundacji. Dochody funduszy prze-znacza się na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu realizacji zasady zrównoważonego rozwoju.

Każdy szczebel administracji ochrony środowiska ma wyodrębnione cele, na które przeznacza swe środki finansowe.

Jedną z podstawowych zasad ochrony środowiska jest zasada ścisłego powiąza-nia zagadnień ochrony środowiska przyrodniczego z planowaniem przestrzennym, edukacją ekologiczną, badaniami i reklamą.