Prezentacja Alicji

Wypowiedź centralna: Niby jestem wśród ludzi, ale czuję się samotna. Wiek: 53 lata.

__________

349 Vide E. Trębińska-Szumigraj, Współuzależnienie matek narkomanów, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2010.

350 Przygotowując ilustracje scenariuszy trajektorii choroby, oparłam się na propozycji graficznej prezentacji przebiegu trajektorii autorstwa Ewy Trębińskiej-Szumigraj (vide E. Trębińska-Szumigraj, Współuzależnienie matek narkomanów, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2010).

Miejsce zamieszkania: Wałbrzych. Wykształcenie: średnie.

Status zawodowy: aktywna zawodowo.

Stan rodzinny: mężatka (żyje w separacji z mężem), matka trojga dzieci (dwóch synów – 28 lat, 25 lat, córka – 23 lata).

Przebieg choroby i leczenia: rozpoznanie choroby w wieku 49 lat, mastektomia, hor-monoterapia.

Informacje dodatkowe: aktywna działaczka stowarzyszenia Amazonek.

Life history Narratorki:

Historia życia Alicji jawi się jako splot trudnych wydarzeń życiowych rozsianych na całej linii życia. Alicja była najmłodszym dzieckiem w rodzinie. Z tego powodu była roz-pieszczana przez swoich rodziców, szczególnie przez ojca. W jej rodzinie pochodzenia zdiagnozowano chorobę nowotworową u kilku osób. Na raka krtani chorował ojciec. Z kolei u dwóch starszych sióstr zdiagnozowano raka piersi. Jedna z nich zmarła po sze-ścioletniej walce z chorobą.

Związek małżeński, który Alicja zawarła, był wynikiem oczekiwań najbliższego otoczenia, a nie uczucia pomiędzy nią a partnerem. Kiedy miała 33 lata, jej mąż wy-jechał do pracy za granicę, pozostawiwszy jej opiekę nad domem i trojgiem dzieci. Pobyt partnera poza granicami kraju niespodziewanie przedłużał się. Poczucie osa-motnienia kobiety wzmagał problem alkoholowy męża, jego skłonność do oszustw, kłamstw, a nawet agresji i zdrady. Alicja, nie mając wsparcia ze strony męża, została zmuszona do podjęcia pracy zawodowej, z której wcześniej zrezygnowała. W okre-sie wczesnej dorosłości skupiała się przede wszystkim na zaspokajaniu potrzeb dzieci, często rezygnując z własnych (np. nie podjęła studiów pomimo swoich ma-rzeń o studiowaniu).

Toksyczny związek małżeński i brak rodzinnej bliskości są głównymi czynnikami, które w ocenie Narratorki wpłynęły na osłabienie jej organizmu i rozwój komórek nowotworowych352. Alicja z jednej strony wskazuje obiektywne przyczyny zachoro-wania, ponieważ należy do grupy ryzyka (uwarunkowania genetyczne choroby). Nie-mniej jednak jest przekonana, że gdyby jej życie małżeńskie ułożyło się inaczej, orga-nizm poradziłby sobie z rozwojem raka.

Mój mąż pracował, nie interesował się domem, potem zaczął pić. Musiałam zwol-nić się z pracy, bo mąż wyjechał za granicę na trzy miesiące, a w rezultacie przedłużył

_________

352 W literaturze przedmiotu można znaleźć tezę, zgodnie z którą stres odbiera organizmowi energię do zwalczania chorób, powodując zwiększoną podatność na zachorowania. Choć kobiety są bardziej od-porne niż mężczyźni na różnego rodzaju infekcje, to z kolei są mniej odod-porne na choroby z grupy auto-agresji organizmu. Długotrwałe narażenie jednostki na czynniki stresogenne według tej koncepcji może stanowić źródło choroby nowotworowej (vide B. Ziółkowska, Środkowy okres dorosłości. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać?, [w:] Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, A. Brzezińska (red.), Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2005, s. 578).

sobie tam pobyt. Wszystko było na mojej głowie. Od tamtego momentu wszystko zaczę-ło zmierzać ku mojej chorobie. Zaczęłam się wszystkim przejmować, bo miałam po-czucie, że jestem za wszystko odpowiedzialna. Miałam wtedy 33 lata. Od tamtego okresu cały czas byłam sama. Mąż przebywał za granicą, wiecznie mnie oszukiwał, kłamał, twierdził, że nie ma pieniędzy. Próbowałam pracować. Jakoś dawałam radę. Być może wcześniej powinnam była coś odpuścić. Jednak człowiek uczy się dopiero po latach na własnych błędach.

[…] Moja mama urodziła mnie w wieku 39 lat. Nie miałam dziadków, rodzeństwo

było dużo starsze ode mnie, ojciec bardzo szybko zmarł. Przyjechaliśmy tutaj z Biało-rusi, więc nie mówiło się zbyt dużo o rodzinie, która tam została. Być może mama mó-wiła, ale ja wtedy nie słuchałam. Pamiętam tylko, że mówiono, że babcia – mama ojca – zmarła na piersi. Dawniej mówiło się, że ktoś choruje na piersi, myśląc o gruźlicy. Cały czas myślałam, że babcia zmarła na gruźlicę. Później zaczęłyśmy się zastanawiać z siostrami, czy choroba ta nie jest uwarunkowana genetycznie. Siostra mówiła, że kiedyś widziała, że babci pierś była czarna. Teraz wiem, że jeśli nowotwór piersi nie jest leczony, to guz czarnieje, robią się rany. Prawdopodobnie mama ojca miała raka piersi353.

Alicja o swojej chorobie dowiedziała się dzięki badaniom mammograficznym, któ-re wykonywano w ramach jednej z akcji społecznych na tektó-renie Wałbrzycha. W trak-cie badania stwierdzono mikrozwapnienia w piersi. Od tego momentu zaczęły się wi-zyty u lekarzy, kolejne badania, wreszcie biopsja i informacja o braku możliwości operacyjnego wycięcia komórek nowotworowych ze względu na ich zbyt duże rozpro-szenie. Przez pół roku zmiany te rozprzestrzeniły się tak bardzo, że Alicja wyczuwała guz. Badania wykazały, iż zmiany nowotworowe są złośliwe, więc podjęto decyzję o natychmiastowym odjęciu całej piersi. O zabiegu poinformowała tylko jedną ze swoich sióstr.

Jeden z najtrudniejszych okresów swojego życia Narratorka przechodziła samotnie, nie mogąc liczyć na wsparcie ze strony męża i jednocześnie nie chcąc obarczać innych swoimi problemami.

Przez ostatnie lata mój mąż dużo pił i nie utrzymywał ze mną kontaktu. Był okres, kiedy nie odzywał się do mnie przez pół roku. Po operacji zadzwonił do mnie z pyta-niem, gdzie jestem, bo nie może mnie zastać w domu. Powiedziałam, że w szpitalu. Spytał, co tam robię. Odpowiedziałam, że miałam operację i amputowano mi pierś. W ogóle nie zareagował.

[…] Dzieci się przestraszyły. Nie ma konkretnej osoby – oprócz moich sióstr –

któ-ra by mi pomogła. Nie należę do osób, które łatwo nawiązują kontakty. Jeśli ktoś pierwszy wyciągnie do mnie rękę, to jestem otwarta na znajomość, ale sama nigdy nie wychodzę z inicjatywą.

__________

W niedługim czasie organizacja życia Alicji uległa całkowitemu załamaniu. I choć był to krótki okres, to choroba i leczenie doprowadziły do dezorganizacji, poczucia beznadziei i załamania potęgowanego osamotnieniem. Brak wsparcia ze strony naj-bliższych członków rodziny (oprócz otrzymanej pomocy siostrzanej) w ocenie Narra-torki intensyfikował potencjał trajektoryjny choroby.

Jednak świadomość Alicji, że musi samodzielnie uporać się z chorobą, wyzwoliła chęć działania zorientowanego na wyzwolenie się z bezładnych procesów, które ogar-nęły jej biografię. W ocenie kobiety choroba nowotworowa stanowiła przełom w jej biografii, ponieważ uzmysłowiła jej kruchość życia i nieuniknione przemijanie czasu. Po zabiegu mastektomii nadszedł moment refleksji nad dotychczasowym życiem, pró-ba zbilansowania sukcesów, porażek, błędów i kosztów, jakie musiała ponieść w związku z dokonanymi wyborami. Doświadczenie kryzysu stało się zatem prze-strzenią poszukiwania nowych celów i wartości oraz wyznaczania nieszablonowych kierunków własnej aktywności.

Myślę, że moje życie zmieniło się na lepsze. Mniej się martwię, próbuję korzystać z życia. Jest dobrze, lepiej.

[…] Należało wcześniej rozwiązać problem rodzinny. Cały czas tłumaczyłam sobie,

że jestem z moim mężem dla dobra dzieci. Okazało się, że nie jest to prawda. Wcale to nie pomogło moim dzieciom. Moje dzieci wyszły z tego związku trochę „połamane psychicznie”. Być może gdybym była w innym związku, który dawałby mi szczęście, moje dzieci byłyby bardziej szczęśliwe. Starałam się być dobrą matką, ale mój stres miał wpływ na moje dzieci. Krzyczałam. Poza tym nic więcej bym nie zmieniła. Może moje podejście do życia powinnam była zmienić, ale dopiero teraz to dostrzegam. Wcześniej nie zdawałam sobie sprawy z tego, że źle robię. Jeżeli miałabym możliwość, to starałabym się inaczej żyć. Teraz odkąd zmieniłam siebie i swoje życie, jestem bar-dziej spokojna.

Pomocne w emancypacji spod wpływu trajektorii choroby były: szybki powrót do pracy po mastektomii, psychoterapia, na jaką zdecydowała się Alicja, wysoka moty-wacja do dokonania zmiany w swoim życiu, zaangażowanie się w działalność stowa-rzyszenia Amazonek. Podjęcie aktywności społecznej miało na celu łagodzenie skut-ków odczuwanego osamotnienia (w chorobie) oraz wypracowanie nowych sposobów twórczego wpływania na swój los.

Szykowałam się do pójścia do Amazonek, ale nie potrafiłam zrobić pierwszego kro-ku. Kiedy poszłam, bardzo spodobały mi się kobiety, które tam były. Były łagodne, a zarazem żywiołowe. Chciałam towarzystwa, bo kocham ludzi. Do pracy po chorobie wróciłam dość szybko, ponieważ nie dawałam sobie rady z samotnością. Kiedy włą-czyłam się w radosny tok działalności klubu, to przestałam się czuć samotna. Chodzi-łam na spotkania, braChodzi-łam udział w terapii z psychologami, wyjeżdżaChodzi-łam na różne wy-jazdy. Nie miałam czasu na myślenie. Zawsze miałam problem z tym, że za dużo rozmyślam. Dużo dało mi to, ponieważ zobaczyłam, że jest wiele kobiet, które żyją

z rakiem, mają udane związki, szczęśliwe rodziny. Zobaczyłam, że nie jest tak źle. Gdyby nie Amazonki, to pewnie nie byłabym na różnych wyjazdach.

Najpoważniejszą zmianą w życiu Alicji po doświadczeniu raka piersi było podjęcie decyzji o separacji z mężem.

Później zdecydowałam się na separację. Wcześniej nie miałam potrzeby się rozwo-dzić, ale po operacji nie chcę się denerwować, więc lepiej będzie zdecydować się na separację. Operacja zmieniła moje myślenie.

Po mastektomii Alicja zdecydowała, że zacznie żyć przede wszystkim dla siebie. W związku z tym zaczęła mówić swoim dorosłym już dzieciom o własnych potrze-bach i oczekiwaniach. Ponadto chciałaby związać się z mężczyzną, z którym spotyka się od jakiegoś czasu. Jednakże na początku tej znajomości problemem okazała się być jej zmieniona cielesność, stwarzająca barierę w budowaniu nowego związku in-tymnego.

Miałam lęk przyznania się do tego, że nie mam piersi, ponieważ nie wiedziałam, jak ktoś to odbierze. Siedem miesięcy po operacji spotkałam kolegę ze szkoły podsta-wowej, który się mną interesował. Przyznałam się mu, że miałam operację. Przyjął to bardzo dobrze. Ja z kolei miałam duże obawy, czy i jak mu o tym powiedzieć. Czuję się nie w pełni wartościowa. Nie krzyczę tego głośno, ale w głębi siebie mam takie poczu-cie. Specjalnie nie przyglądałam się sobie w lustrze, ponieważ nie było to przyjemne. Przyjęłam, że tak ma być.

Obecnie Alicja nie wyklucza poddania się zabiegowi rekonstrukcji piersi, choć po-czątkowo deklarowała, że odzyskanie piersi nie jest dla niej ważne. Twierdziła, iż jest to potrzebne jedynie młodym kobietom. Alicja deklaruje, że w pełni akceptuje swoje ciało, ale myśli o rekonstrukcji coraz częściej się pojawiają.

Od momentu zdiagnozowania raka piersi biografię Alicji można określić jako stawanie się coraz bardziej dojrzałym podmiotem, odważnie pokonującym przeciw-ności losu. Jej historię życia można podzielić na dwa okresy. Pierwszy, w którym Narratorka starała się żyć dla innych, zatracając swoje potrzeby i priorytety życio-we. I drugi, w którym postanowiła zawalczyć o swoje szczęście, plany i marzenia. Mając na uwadze określenia opisujące życie, używane przez Alicję w trakcie narra-cji, można wnioskować, iż kobieta wyzwoliła się spod wpływu trajektorii choroby. Doświadczenie raka piersi stało się przyczyną zaistnienia wielu przełomowych zmian w jej biografii.

Natomiast trudno jest jednoznacznie stwierdzić, czy Narratorka poradziła sobie z trajektorią cierpienia w szerszym ujęciu. Wydaje się, że nadal zmaga się z nieroz-wiązanymi problemami małżeńskimi i rodzinnymi. Niszczący wpływ trajektorii w tym względzie został zredukowany, ale nie w pełni wyizolowany. Wspomnienia wydarzeń z życia rodzinnego nadal wywołują ból. Problemy rodzinne wzmagają poczucie osa-motnienia, które towarzyszy Alicji przez całe dorosłe życie.

W narracji autobiograficznej Alicji najczęściej stosowane określenia dotyczyły ro-dziny. W różnych kontekstach zostały one użyte 117 razy (siostra/siostry: 29 razy,

mąż: 28 razy, dzieci: 26 razy, rodzina: 16 razy, syn: 9 razy, dom: 5 razy, córka: 3 razy, małżeństwo: 1 raz). W dalszej kolejności należy wymienić sformułowania związane z chorobą, których używa 98 razy (choroba: 35 razy, pierś: 17 razy, szpital: 11 razy, zabieg: 10 razy, rak: 9 razy, leczenie: 9 razy, mastektomia: 8 razy, guz: 5 razy, dia-gnoza: 5 razy). Często pojawiają się również słowa „ja” (28 razy) i „moje” (26 razy). Warto odnotować, że w narracji często podnoszony jest wątek poczucia osamotnienia – słowo „samotność” zostało użyte 11 razy.

Analiza frekwencji (najczęściej stosowanych przez Narratorkę określeń) po-zwala wyróżnić trzy pola semantyczne. Pierwszym z nich jest pole rodzina i życie rodzinne. Skupienie uwagi Narratorki na tym aspekcie było spowodowane z jednej strony opisywaniem historii chorób nowotworowych występujących w rodzinie pochodzenia. Z drugiej poszukiwaniem przez Alicję źródeł raka piersi w trudnym życiu małżeńskim i rodzinnym. Kolejnym polem semantycznym jest choroba, a więc wydarzenie życiowe, wokół którego konstruowana jest narracja. Ostatnim jest pole „ja”, co może świadczyć o dużym skupieniu uwagi Narratorki na sobie i swoim życiu.

Life story Narratorki:

• Emocje:

W trakcie wywiadu Narratorka okazywała emocje, które można byłoby rozmieścić na kontinuum radość–smutek. Wspominając swoje życie małżeńskie – przynoszące na przestrzeni lat coraz większe rozczarowanie – okazywała frustrację oraz niezadowole-nie z powodu poczucia niezadowole-niewykorzystania czasu i szans, jakie daje życie. Najtrudniezadowole-niej- Najtrudniej-szym jednak momentem wywiadu było opowiadanie o chorobie siostry, która zmarła po sześciu latach od postawienia diagnozy raka piersi. W tej części spotkania pojawił się płacz i dłuższa przerwa w konstruowaniu narracji.

W trakcie opowiadania o własnych zmaganiach z chorobą Alicja panowała nad emocjami. Kiedy rozpoczęła wspominać o zmianach, jakie zapoczątkowała choroba, można było zauważyć dużą pewność siebie i zadowolenie. Warto odnotować, że nega-tywne emocje dominowały w trakcie opowiadania o przeszłości. Ustąpiły jednak one miejsca radości i optymizmowi, kiedy Narratorka mówiła o przyszłości. Być może jest to efekt terapii, w której bierze udział.

• Kluczowe wydarzenia edukacyjne w biografii:

W narracji Alicji nie pojawił się wątek dotyczący edukacji formalnej, kilka razy wymieniła podejmowane formy aktywności składające się na edukację pozaformal-ną. Wydarzeniem o charakterze edukacyjnym jest z pewnością choroba, która przy-czyniła się do refleksji nad własnym życiem, dokonania jego bilansu i podjęcia ak-tywności zorientowanej na zmianę. Choroba zrodziła refleksję o kruchości życia, przemijalności czasu, a tym samym zapoczątkowała nowy etap biografii, w którym ważne są własne potrzeby. W tym sensie można mówić o rozwoju osobowym Narra-torki.

• Osoby znaczące:

Osoby znaczące, które pomogły Narratorce wyjść z trajektorii choroby, to jej star-sze siostry oraz Amazonki zrzeszone w wałbrzyskim klubie kobiet po mastektomii. Dzięki nim Alicja zdobyła wiedzę dotyczącą choroby i możliwości radzenia sobie z jej konsekwencjami. Amazonki stanowią jej grupę wsparcia, a jednocześnie ograniczają poczucie osamotnienia.

• Bilans życia:

Narracja Alicji jest narracją poszukiwania opisaną przez A.W. Franka, bowiem Badana traktuje chorobę jako początek i główny czynnik zmian biografii. Nasze spotkanie było chwilą zadumy, refleksji nad sensem życia i cierpienia, również okazją do wyrażenia tłumionych emocji i postawienia wielu pytań natury egzysten-cjalnej. Wspominając swoją przeszłość i problemy, z jakimi musiała się zmagać, często oceniała dokonane przez siebie wybory z perspektywy czasu. Próbowała zrozumieć swoje dawne ja, lecz nie zawsze potrafiła znaleźć racjonalne uzasadnie-nie dla podjętych dawuzasadnie-niej decyzji. Często deklarowała, że obecuzasadnie-nie inaczej postąpi-łaby w analogicznych okolicznościach. To świadczy o uczeniu się z własnej biogra-fii i przemianie, jaka dokonała się w osobowości, systemie wartości i filozobiogra-fii życiowej Narratorki (patrz rys. 1).