Rozdział IV. Założenia metodologiczne badań własnych
2. Problemy i hipotezy badawcze
Sformułowanie problemów badawczych wyznacza proces myślowy i stanowi podstawę tworzenia hipotez. „Problemy i hipotezy są swoistym uszczegółowieniem celu badań” (Łobocki, 1978). Sformułowanie problemu badań wymaga, aby przedmiot badań, jednostki analizy doprowadzić do ich definicji operacyjnej (T. Hejnicka-Bezwińska, 1990, s. 44). Etap ten nazywany jest eksplikacją, czyli wyjaśnieniem i zawężeniem problematyki badawczej (G.
Babiński, 1997, s. 302)45.
W moich badaniach pojęcie młodzieży, związane jest przede wszystkim z okresem rozwojowym, w którym człowiek jest w stanie przejściowym pomiędzy dzieciństwem, a dorosłością. W okresie tym musi dojść do zinternalizowania podstawowych wartości społecznych, dzięki którym jednostka będzie mogła funkcjonować w dorosłości jako pełnoprawny obywatel społeczności, w której będzie realizować zadania rozwojowe okresu dorosłości. Jednakże w okresie tym istotne również jest w jaki sposób, osoba w wieku późnej adolescencji radzi sobie z wewnętrznymi przemianami biologiczno - psychicznymi i którym wartościom wieku dziecięcego zostanie wierna, w jaki sposób będą one wyznacznikiem dalszego postępowania. Najistotniejsze jednak jest, w tej fazie rozwoju, określenie tożsamości osobowej i społecznej.46
45 Przy wszelkiego rodzaju wyjaśnianiu i uszczegółowieniu pojęć pojawia się swoisty paradoks zwany paradoksem eksplikacji lub paradoksem Moore’a. Paradoks ten polega na wyjaśnianiu pojęć ogólnych przez inne pojęcia poprzez użycie równych zakresowo, ale tak samo ogólnych lub poprzez użycie pojęć bardziej szczegółowych, ale nie pokrywających się całkowicie z pojęciem wyjaśnianym. Paradoks pojawia się zawsze, i dlatego eksplikacja jest pewną zmianą tematu oraz jego zawężeniem (G. Babiński, tamże, s. 302)
46 A. Brzezińska w swoich rozważaniach stwierdza, iż „...tożsamość osobowa wiąże się z uformowaniem struktury JA. Wyraża się to spostrzeganiem siebie jako kogoś niepowtarzalnego oraz identyfikowaniem się z celami i standardami osobistymi. Treściową zawartość tożsamości w tym aspekcie stanowią indywidualne przekonania, zainteresowania, potrzeby, motywy, wartości, sposób myślenia i kryteria oceny.” (Brzezińska, 2000).
„Aktywność związana z poszukiwaniem własnej tożsamości, bezpośrednio odwołuje się do aktywności społecznej, co wskazuje na to, że człowiek będąc istotą społeczną walczy również o tożsamość społeczną. <<Wiąże się ona „z uformowaniem się My, co wyraża się poznawczymi
162 Pojęcie marginalizacji społecznej oznacza ograniczone uczestnictwo w określonym porządku społecznym i ograniczony dostęp do jego podstawowych instytucji, takich jak rynek pracy, rynek konsumpcji, system instytucji wymiaru sprawiedliwości, system edukacyjny, system gwarancji socjalnych. Przy brak dostępu do wyżej wymienionych przywilejów społecznych wzmaga się proces pogłębiania marginalizacji i coraz trudniejszy powrót do „normalnego życia społecznego”.
Koncepcje przyszłości to uświadomione struktury – orientacje na system wartości oraz system celów i planów życiowych organizujących przyszłość jednostek. W kategorii koncepcji przyszłości zawierają się orientacje na wartości, które ukierunkowują cele i plany życiowe, oraz wiedza o warunkach sprzyjających bądź zakłócających ich realizację.
Wymienione kategorie stanowią zagadnienia centrale w oparciu, o które sformułowano problemy badawcze. Według S. Nowaka „problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie”. (S. Nowak, 1970, s.214). Z kolei J. Sztumski nazywa problemem badawczym to „co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli po prostu to co orientuje nasze przedsięwzięcia badawcze (Sztumski, J. 1999, s. 52)47 W niniejszej pracy problemy badawcze sformułowano w postaci pytania ogólnego i pytań szczegółowych
Problem główny:
1. Jak młodzież ze środowisk zagrożonych marginalizacją postrzega swoją przyszłość?
Problemy szczegółowe:
1. Jak w świadomości badanych rysuje się obraz ich aktualnego położenia społecznego i jakie są w opinii badanych przyczyny tego stanu?
2. Czy i w jakim stopniu badani wyrażają przyzwolenie na własne aktualne położenie społeczne?
powiązaniami własnej osoby z innymi ludźmi oraz identyfikowaniem się z ich celami, wartościami i zasadami postępowania>>” (Jarymowicz, op. Cit., s.117).
47 Poprawność problemów badawczych winna spełniać następujące warunki: precyzyjność w sposobie formułowania problemów badawczych, usytuowanie ich na tle dotychczasowych osiągnięć naukowych, ich empiryczną sprawdzalność.
163 3. Jak badani postrzegają swoją przyszłą pozycję społeczną i co w ich odczuciu
determinuje tę pozycję?
4. Jaki wpływ na postrzeganie swojej przyszłości ma pochodzenie społeczne i zajmowana przez nich pozycja w hierarchii stratyfikacji społecznej?
5. W czym badani upatrują szansę realizacji swoich zamierzeń, a co w ich odczuciu może stanowić istotne zagrożenie w realizacji tych dążeń?
Taki sposób sformułowania problemów szczegółowych pozwolił na zbadanie nie tylko cech ujętych w kategoriach ilościowych odnoszących się do własność przedmiotów lecz także do jakościowej ich analizy.48
Do powyższych problemów sformułowałam następujące hipotezy:
1. Badani, swoje aktualne położenie społeczne określają jako zdecydowanie niekorzystne. Przyczyny tego stanu upatrują głównie w czynnikach makrospołecznych i losowych, w dalszej kolejności w mikrospołecznych (dysfunkcji rodziny)
2. Młodzież ze środowisk zagrożonych marginalizacją zdaje sobie sprawę z ograniczeń losu, które negatywnie wpływają na podejmowanie decyzji.
3. Badani nie akceptują swojej aktualnej sytuacji życiowej, co przejawia się brakiem podejmowania działań, mających na celu zmianę dotychczasowej sytuacji.
4. Młodzież postrzega swoją dotychczasową sytuację, jako beznadziejną, bez wyjścia i szans na jej zmianę.
5. Polepszenie swojej dotychczasowej sytuacji badani przypisują czynnikom niezależnym od podmiotu.
6. Możliwość osiągnięcia sukcesu w życiu i polepszenie dotychczasowej sytuacji, mogą zostać osiągnięte poprzez działania edukacyjne.
48 T. Kotarbiński, hipotezę nazywa wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia osiągniętego (...) na podstawie danych wyjściowych”(Kotarbiński, 1960).
Hipotezy, są to więc twierdzenia, co do których istnieje prawdopodobieństwo, że stanowić będą rozwiązanie postawionego problemu.(Muszyński, H, 1970). Hipoteza musi określać zależność między zmiennymi, powinna ściśle ograniczać zasięg swego znaczenia i być zbudowana na podstawie uznanej wiedzy naukowej. (Pilch, T. Bauman, T. 2001).
164 7. Sytuacja rodzinna, struktura rodziny pochodzenia, ocena pełnionej przez siebie roli społecznej i relacje z innymi osobami mogą wpływać na negatywną wizję przyszłości i przyczynić się do nie podejmowania działań mających na celu zmianę swojej dotychczasowej sytuacji.
8. Stopień zróżnicowania sytuacji kryzysowych, które spowodowały marginalizację wpływa na postrzeganie swojej przyszłości przez młodzież.
W analizach statystycznych związków i zależności zastosowano test niezależności kwadrat oraz współczynnik korelacji Pearsona. Na podstawie wielkości chi-kwadrat wnioskowano o zależności lub jej braku pomiędzy poszczególnymi zmiennymi. Natomiast poziom istotności uzyskanego chi-kwadrat mierzono wartością poziomu p, który reprezentuje malejący wskaźnik rzetelności wyniku.
Im niższa wartość p, tym obserwowalne zjawiska są od siebie bardziej zależne.
Natomiast współczynnikiem korelacji Pearson ustalono siłę i kierunek związku pomiędzy badanymi zmiennymi. W przypadku konieczności zweryfikowania przypuszczenia, że między jakimiś cechami występuje lub nie zależność zastosowano test niezależności chi-kwadrat. Celem określenia siły zależności obliczono miernik φ Yula (
n
2
, gdzie 2 jest wartością statystyki testowej w teście niezależności chi-kwadrat, a n oznacza liczebność próby).
Wartości chi-kwadrat, Yula i współczynnik korelacji Pearsona obliczono w programie STATISTICA 7.