Strategie wychodzenia z obszarów generujących marginalizację jednostek i grup społecznych. jednostek i grup społecznych

Walka z wykluczeniem społecznym staje się ważnym zadaniem. Powstaje wiele organizacji porządku publicznego, które wyznaczają sobie za cel umożliwianie większej grupie społecznej możliwości korzystania z dóbr cywilizacyjnych, kulturowych i włączanie osób zmarginalizowanych do społeczeństwa. Walka z wykluczeniem społecznym pojawia się coraz częściej w dyskusjach politycznych i społecznych, w programach polityki społecznej i w badaniach nad socjalną kondycją społeczeństw. Wzrosła świadomość społeczna dotycząca zakresu zjawiska marginalizacji. Upowszechnianie problemu, przez współczesne media, rodzi z jednej strony większe uwrażliwienie społeczeństwa na problemy jednostek wykluczonych a z drugiej strony prowokuje zmianę postaw społecznych. Coraz częściej pojawia się bowiem zjawisko obojętności wobec trudnego losu drugiego człowieka. Ponadto skala zjawiska marginalizacji staje się na tyle obszerna i powszechna, że zaczyna dotyczyć nie tylko osób „zza szklanego monitora”, ale również najbliższego otoczenia społecznego, w którym jednostka wzrasta. Zainteresowanie problematyką wykluczenia społecznego, w polityce naszego państwa, w dużej mierze wzrosło od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej. Powstały programy, które sukcesywnie zostają wcielane w życie²⁰.

20 np. Program współpracy organów samorządowych miasta Leszna z organizacjami pozarządowymi oraz z innymi podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego, na rok 2006. Celami tego projektu jest: zwiększanie dostępności do form pomocy dla osób i grup znajdujących się w trudnej sytuacji, umacnianie w świadomości społecznej poczucia odpowiedzialności za siebie, swoje otoczenie i lokalną wspólnotę, stworzenie warunków do powstania nowych oraz umacnianie istniejących lokalnych działań, inicjatyw i struktur funkcjonujących na rzecz społeczności lokalnych, zwiększenie podmiotów realizujących zadania publiczne, umożliwienie , prezentacja dorobku III sektora i promowanie jego osiągnięć, udzielanie

63 Zatem problematyka walki z wykluczeniem społecznym jest ważnym elementem rozwoju społecznego. Ponadto w większości europejskich dyskusji nad wykluczeniem dominuje pogląd, iż przezwyciężanie tego zjawiska jest społecznie pozytywne. Zdaniem Aldena i Thomasa, pogląd ten wynika z tezy, że poważnym złem społecznym jest wszelkie dystansowanie się od porządku moralnego, który wiąże w jedno społeczeństwo różne zbiorowości zdefiniowanymi wzajemnymi obowiązkami i prawami. Ostrzegają oni, że nacisk na minimalizowanie w społeczeństwie dystansów od dominującego porządku społecznego może prowadzić do akceptowania opresyjności tego porządku wobec pewnych grup (Szmagalski, J. 2005 s, 339) Ważna okazuje się praca nad wyrównaniem praw poszczególnych członków społeczeństwa, jednakże, „zawsze obecne jest niebezpieczeństwo, że walka z wykluczeniem, jak wiele innych sloganów, które przeminęły – partycypacja, obywatelstwo i, niestety, empowerment, zostanie oswojona i rozwodniona do postaci nic nieznaczącego, ideologicznego, dezodorantu.” (Ward, D.1998, s. 159.).

Strategie wyjścia z obszarów generujących marginalizację i wykluczenie społeczne opierają się na założeniach pracy socjalnej. W dwóch przyjętych na początku XXI wieku międzynarodowych deklaracjach dotyczących misji pracy socjalnej, uwzględnione zostało pojęcie włączania. Pierwsza z tych deklaracji to międzynarodowa definicja pracy socjalnej, przyjęta przez International Federation of Social Workers (IFSW) w 2002 roku. W komentarzu do definicji IFSW pojęcie włączenia zawiera formuła dotycząca wartości pracy socjalnej: „Praca socjalna wyrosła z humanistycznych i demokratycznych ideałów i opiera się na szacunku wobec równości, wartości i godności wszystkich ludzi. Od swych początków praktyka pracy socjalnej skupia się na wychodzeniu naprzeciw ludzkim potrzebom i rozwijaniu ludzkiego potencjału. Prawa człowieka oraz sprawiedliwość społeczna służą za motywację i uprawnienie działań w ramach pracy socjalnej. W solidarności z tymi, którzy są społecznie upośledzeni, pracownicy socjalni dążą do złagodzenia ubóstwa oraz uwolnienia od niego najsłabszych opresjonowanych ludzi w celu włączenia ich do społeczności” (według www. Ifsw.org.) Główne cele pracy socjalnej zdefiniowane przez powyższą organizację dotyczą w szczególności: „ułatwiania włączenia zmarginalizowanych, społecznie

pomocy w pozyskiwaniu środków, pochodzących z Unii Europejskiej lub innych źródeł zewnętrznych, na realizację własnych Miasta.

64 wykluczonych, wywłaszczonych, słabych i zagrożonych grup ludzi. Pojęcie wykluczenia społecznego dopiero zakorzenia się w języku pracy socjalnej i jest odnoszone do różnych znaczeń. Pojawiają się różne odniesienia pracy socjalnej wobec osób wykluczonych:

1. praca socjalna a wykluczenie w skali państwa. Budując swoją tożsamość w każdym kraju praca socjalna wprawdzie czerpie pewne inspiracje, co do celów i metod swojego działania z innych krajów, które wcześniej zaczynały to budowanie, ale przede wszystkim dąży do zdobycia użytecznej pozycji we własnym społeczeństwie,

2. interwencje wobec wykluczenia na pierwszej linii pracy socjalnej.

Praca socjalna zdobywa uznanie społecznej użyteczności w codziennej praktyce interwencji wobec jednostek, grup, czy społeczności, których możliwości uczestniczenia w życiu społecznym są ograniczone,

3. praca socjalna wobec wykluczenia społecznego w kontekście globalnym. Przynajmniej część jednostkowych, grupowych, lokalnych problemów ludzi, którym potrzebna jest pomoc pracowników socjalnych, staje się pochodną procesów globalizacji (Szmagalski, J. 2005, s. 340.).

Głównym dylematem pracy socjalnej według Woltera Lorenza (2001) okazuje się znalezienie równowagi między wspieraniem indywidualnego sukcesu, a tworzeniem warunków sprzyjających społecznej solidarności.

Zatem istotne staje się pogodzenie interesów jednostkowych i państwa, które ma za zadanie pomaganie osobom wykluczanym poza nawias społeczeństwa. Pomoc ta musi być dostosowana do indywidualnych potrzeb jednostki, uwzględniając nie tylko jej makrospołeczny i mikrospołeczny kontekst, ale również, a może przede wszystkim, uwzględniając kontekst endo i egzo systemu. „W diagnostyce pracy socjalnej – piszą D. Elliott i N. Mayadas – czy to w klinicznej diagnozie jednostki, czy diagnozie potrzeb społeczności, ta szersza perspektywa wpłynie na sposób, w jaki odniesiemy się do klientów i jak pracujemy z nimi. Uznając znaczenie jednostkowej odpowiedzialności, jesteśmy zarazem bardziej skłonni przyjmować wobec nich perspektywę wzmacniania (empowement) a unikać patologizowania jednostki, na której wykluczenie poważny wpływ mogą mieć czynniki zewnętrzne

65 (Elliot. D. Mayadas. N.1999, s.59). Zdaniem D. Elliot i N. Mayadas, praca socjalna powinna przeciwstawiać się wykluczeniu przez organizowanie programów aktywizacji ekonomicznej w mikroskali.

Można zatem założyć, iż istnieje kilka sfer oddziaływań i strategii wychodzenia z obszarów generujących marginalizację jednostek i grup społecznych.

1. Praca socjalna, jako odgórna forma pomocy zorganizowanej, zapewniona