Tożsamość społeczna a rola zawodowa

Jednym z ważnych celów przynależności do grupy jest poczucie bezpieczeństwa, które wpływa na aktywność społeczną. „Zagadnienie społecznej aktywności człowieka jest (...) nie tylko sprawą rozwijających się i dążących do realizacji własnych celów jednostek i grup społecznych, ale jedną ze szczególnie ważnych dyrektyw społecznego funkcjonowania” (Gurycka, A. 1979). Aktywność ta związana jest w szczególności z aspiracjami zawodowymi i możliwością eksperymentowania własnych potrzeb na bezpiecznym gruncie.

Po okresie aktywnej działalności na gruncie społecznym, jednostka pod koniec okresu dojrzewania, ma potrzebę określenia swojego miejsca na drabinie hierarchii społecznej. Stratyfikacja społeczna jest wyznacznikiem poziomu funkcjonowania społecznego, a w szczególności materialnego jednostki. Grupa rówieśnicza nie tylko pomaga określić tożsamość osobową i społeczną jednostki, ale może poprzez; wspólne dążenie do pewnych celów, porównywanie się z

132 innymi osobami, w celu wetryfikacji swojej osoby i uleganie zasadom wpływu społecznego, pomoc w kreowaniu tożsamość zawodową. Młodzi ludzie coraz częściej zdają sobie sprawę, że „(...)dzięki wykształceniu, traktowanemu jako wartość instrumentalną, umożliwiającą zdobycie dobrego zawodu, jednostka ma wreszcie szansę na osiągnięcie także przyzwoitej pozycji materialnej (Firkowska-Mankiewicz, 1997,s. 327, za Zandecki, A. 1999, s. 49: ). Wiek dojrzewania często związany jest z młodzieńczym buntem odnoszącym się do analizowania pozycji społecznej rodziców. Młodzi ludzie, po okresie eksperymentowania różnych ról społecznych zaczynają analizować na co ich stać, jakie życie chcą wieść w przyszłości, czy ma to być takie samo życie jak ich rodziców, czy chcą je zmienić.

W zależności od wyniku analizy podejmują odpowiednie działania. W tym okresie najwłaściwszym działaniem jest podjęcie decyzji o dalszym kształceniu i podjęcie wysiłku w celu określenia własnej tożsamości, jako tożsamości osoby wykształconej. Na bazie tej decyzji będą podejmować wyzwania życia dorosłego człowieka i tworzyć własny wizerunek na podstawie samooceny zdobytej przez cały okres dojrzewania.

L. I. Bożowicz powołując się na badania radzieckie, które wykazały, że zainteresowanie młodzieży samooceną wzrasta z wiekiem, zwraca uwagę, iż w toku rozwoju społecznego pojawia się nowy czynnik rozwojowy: własne aspiracje, wymagania wobec siebie samego. „Odtąd formowanie się nowych cech osobowości, zależy nie tylko od otoczenia, ale także od samowychowawczych tendencji dorastającego. Młodzież obiera sobie jakieś wzory, stawia cele, które usiłuje osiągnąć. Prawidłowy układ między poziomem aspiracji i możliwościami ich realizacji a umiejętnością samooceny decyduje w tym stadium rozwojowym o emocjonalnej równowadze młodzieży i pomyślnych perspektywach jej rozwoju na przyszłość” (Żebrowska, M., Łapińska, R. 1976).

Okres dojrzewania jest bardzo charakterystyczny i znamienny w cyklu życia jednostki. Przeważająca część decyzji podjętych w tym okresie determinuje całe późniejsze życie jednostki. Odpowiadając na pytania zawarte w niniejszym opracowaniu, można stwierdzić, iż od określenia tożsamości człowieka zależy, nie tylko poczucie własnej wartości i wiedzy na swój temat, ale również jego miejsce na drabinie hierarchii społecznej. Tożsamość można zmieniać w cyklu swojego życia między innymi poprzez zdobywanie wykształcenia, które określa nie tylko charakter relacji interpersonalnych, ale wpływa na całe życie jednostki.

133 Okres dojrzewania ma doprowadzić do możliwości pełnego uczestniczenia w życiu dorosłych. Typowa sytuacja młodego człowieka „(...) polega na braku bezkonfliktowej możliwości zintegrowania fragmentów, stanowiących potencjalne składniki tożsamości jednostki – na jakie młody człowiek natrafił w swojej dotychczasowej aktywności życiowej i doświadczeniach interakcji – w jeden spójny i integralny układ. Układ taki ma wyrażać to, czym jednostka jest i chce być dla siebie i otoczenia, z jednoczesną zwrotną akceptacją przez otoczenie, dającą poczucie egzystencjalnego spełnienia dla „ego” i krzepiący jednostkę komfort psychiczny” (Witkowski, L. 1989). Z takim doświadczeniem jednostka wchodzi w życie dorosłe, w którym w zależności od poczucia tożsamości będzie funkcjonować i stawać się człowiekiem dorosłym. Bowiem „bycie dorosłym oznacza osiągnięcie nie tylko dojrzałości biologicznej, ale też psychicznej i społecznej. Zatem w koncepcjach rozwoju człowieka⁴⁴ przyjmuje się, iż dorosłość rozpoczyna się od ok. 18-23 roku życia (Brzezińska, A. 2000; Gurba 2001;

Kielar-Turska, 2000). Człowiek wkracza w tę fazę życia po gwałtownych zmianach rozwojowych prowadzących do osiągnięcia dojrzałości biologicznej, wyrażającej się w zdolności do prokreacji oraz dojrzałości społecznej, której wyrazem jest odpowiednie podejmowanie nowych ról społecznych, a przede wszystkim autonomiczne kierowanie własnym życiem” (Appelt, K.

Wojciechowska, J.2002).

Gdyż z punktu widzenia psychologii rozwojowej młodość wyróżnia się:

krytycyzmem myślenia i zorientowania na przyszłość, skłonnością do oceny zasad moralnych i wartości, jakimi kierują się dorośli, obserwowani przez młodych, świadomym poszukiwaniem samoidentyfikacji (Adamski, W. 1997 s. 380).

44 Na gruncie nauk społecznych od lat trwa spór o ramy czasowe na jakie przypada okres dojrzewania, młodości i kiedy rozpoczyna się okres dorosłości. „Według St. Baleya (1946) wiek dojrzewania obejmował okres od 13-20 roku życia. Według M. Kreutza(1970) młodość to czas między 11 i 21 rokiem życia. Według M. Żebrowskiej (1966) wiek dorastania trwa od 12 do 18 lat życia... Jeśli przyjrzeć się tak zwanej „periodyzacji rozwoju człowieka” lub „etapom rozwoju” od 1955 roku to jak wykazał P. Osterrieth, który zestawił porównawczo ze sobą 18 różnych systemów,

„periodyzacji rozwoju” stosowanych w Europie i USA i udowodnił, że jedynie moment narodzin dziecka występuje we wszystkich systemach. Pozostałe aż 61 okresów rozwoju człowieka,

uważanych za przełomowe i kończących jeden a rozpoczynających drugi okres rozwojowy ( w tym i młodzieży) w tych systemach były różne”(M. Kozakiewicz, 1998, s. 254). Podejście badawcze do problematyki młodzieży ujmowane jest w różny sposób ze względu na rodzaj nauki, przez jaki jest interpretowany. Inaczej ujmowane są ramy czasowe w psychologii rozwojowej, w psychologii społecznej, w pedagogice i w socjologii.

134 Zatem stwierdzić można, iż od okresu dojrzewania zależy przyszłe życie jako osoby dorosłej, która jako swoje zadanie rozwojowe będzie mieć między innymi wychowanie następnych pokoleń młodych ludzi.

1.4 Tożsamość negatywna i moratorium psychospołeczne jako alternatywna