Problemy rozwojowe województwa zachodniopomorskiego

Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.) uwydatniła, że część obszarów wiejskich w Polsce jest zależna wyłącznie lub głównie od rolnictwa. Do takiej sytuacji dochodzi mimo zróżnicowanych potencjałów rozwojowych. Było to następstwem braku wykształcenia się pozarolniczych specjalizacji gospodarczych. W efekcie na takich terenach brakowało miejsc pracy niezwiązanych z rolnictwem. Funkcja rolnicza jest przy tym silnie zróżnicowana regionalnie. Istnieją obszary, gdzie rolnictwo zmaga się z problemami o charakterze strukturalnym, tj.

niekorzystną strukturą demograficzną i agrarną. Z drugiej strony występują skupiska gmin wiejskich wraz z powiązanymi z nimi funkcjonalnie małymi miastami. Te często były zagrożone trwałą marginalizacją. Kumulują się tam problemy społeczne i ekonomiczne.

Ich przedmiotowa koncentracja występuje w północnej i wschodniej części kraju.

W przypadku województw zachodniopomorskiego oraz warmińsko-mazurskiego problemy wynikają w dużej mierze ze spuścizny popegeerowskiej⁴¹.

38 Pracownicy ośrodka w Radowie Małym nie wyrazili zgody na przeprowadzenie wywiadu. Udzielili natomiast pisemnej odpowiedzi na pytania zawarte w dyspozycjach wywiadu. W przypadku gminy Szczecinek ośrodek również nie wyraził zgody na udzielenie wywiadu. Ustosunkował się w trakcie rozmowy do pytań zawartych w dyspozycjach do wywiadu. Pozwoliło to autorowi na zanotowanie odpowiedzi na pytania bez rejestracji wywiadu.

39 W przypadku dwóch wywiadów nie wyrażono zgody na nagrywanie. Ograniczyły się one do bieżącego zapisu w formie notatek.

40 Nielosowy dobór próby, polegający na rekrutowaniu kolejnych uczestników przez uczestników biorących udział w badaniu.

41 Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.), M.P. 2017 poz. 260, s. 135.

170

Cechę charakterystyczną tych obszarów stanowi wysoka nierównowaga pomiędzy popytem a podażą na rynku pracy. Wynika ona z nadwyżki siły roboczej w rolnictwie oraz małej liczby miejsc pracy poza nim, nasilonej emigracją osób w wieku produkcyjnym oraz ograniczonego dostępu do usług. W strategii podkreśla się, że na obszarach wiejskich dochodzi do postępującej marginalizacji pomimo inwestycji, poczynionych głównie ze środków UE. Dlatego część tych obszarów postrzegana jest jako mało atrakcyjne miejsce do mieszkania czy prowadzenia działalności gospodarczej. W efekcie dochodzi do dalszego wyludniania i kurczenia zasobów⁴².

Województwo zachodniopomorskie cechowało się niejednorodnym poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego. Wyższym poziomem rozwoju odznaczają się aglomeracja szczecińska oraz miasto Koszalin. Równocześnie w pobliżu występują obszary problemowe o niższym poziomie rozwoju, gdzie postępuje marginalizacja.

Wynika ona głównie z peryferyjnego usytuowania względem głównych ośrodków wzrostu.

Widoczny jest również proces utrwalenia deficytów rozwojowych obszarów problemowych. Wynika on przede wszystkim z osłabienia bazy ekonomicznej oraz zaniku miejsc pracy – do zjawisk tych dochodziło w szczególności na obszarach wiejskich. Jest to związane w dużej mierze z problemami strukturalnymi będącymi pokłosiem likwidacji PGR na terenie województwa. Opisane powyżej uwarunkowania stanowiły przesłankę dla sformułowania koncepcji wskazania na obszarze województwa zachodniopomorskiego tzw. Specjalnej Strefy Włączenia, która po raz pierwszy została wyznaczona w 2014⁴³. Podlega ona corocznej aktualizacji⁴⁴. Jak pokazuje wykres 5.2, większość gmin województwa została zakwalifikowana do Specjalnej Strefy Włączenia. Wyjątek stanowią obszar metropolii szczecińskiej, miasto Świdwin oraz północna, głównie nadmorska część województwa.

Z kolei w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK 2030) zwrócono uwagę, że w skali kraju województwo zachodniopomorskie charakteryzuje się przeciętnymi współczynnikami rozwoju społeczno-gospodarczego. Było ono silnie zróżnicowane wewnętrznie. Największym i zarazem najsilniejszym ośrodkiem miejskim i gospodarczym jest Szczecin. Koncentruje on funkcje gospodarcze, naukowe i kulturalne województwa. Miasto traci jednak w ostatnich latach część funkcji gospodarczych, m.in.

42 Ibidem.

43 Podstawą była uchwała nr 653/14 Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 22 kwietnia 2014 r.

44 Specjalna Strefa Włączenia na obszarze województwa zachodniopomorskiego oraz planowane kierunki działań interwencyjnych, Zachodniopomorskie Regionalne Obserwatorium Terytorialne, Szczecin 2020, s. 3.

przemysł stoczniowy. Jednocześnie zmaga się z presją konkurencji w dotychczas wiodących sektorach, np. przeładunku towarów w portach. Traci również rolę ośrodka tranzytu towarów na północ i południe kraju i Europy. Pozostałe ośrodki miejskie zlokalizowane na terenie województwa były stosunkowo niewielkie⁴⁵. Wykonywały one przeważnie zadania administracyjne. Część z nich sezonowo pełniła funkcje turystyczne.

Obszar województwa cechowała niska gęstość zaludnienia, rozproszenie oraz brak integracji funkcjonalnej sieci osadniczej. Województwo było więc mało atrakcyjne pod kątem inwestycyjnym. W efekcie jego uczestnictwo w procesach modernizacyjnych i rozwojowych kraju było ograniczone. Jednocześnie z racji geograficznego położenia dostępność przestrzenna do głównych ośrodków wzrostu w centralnej Polsce była utrudniona⁴⁶.

W przypadku województwa zachodniopomorskiego brakowało ośrodków miejskich, które mogłyby stanowić siłę rozwojową. Taką rolę powinien pełnić przede wszystkim Szczecin, lecz z racji opisanych problemów nie jest on w stanie podołać wyzwaniom rozwojowym województwa. Znaczna część województwa została zakwalifikowana jako obszary zagrożone trwałą marginalizacją, w szczególności społeczną – wykres 5.3.

Pod względem PKB per capita w 2018 roku w województwach zachodniopomorskie znajdowało się na 8. miejscu w kraju. Z kolei jeśli spojrzymy na ten sam współczynnik pod kątem podregionów⁴⁷, uwydatnia się fakt, że jest ono niejednorodne i wysoce zróżnicowane w przekroju regionalnym. Podregion szczecinecko-pyrzycki, gdzie występuje koncentracja problemów społeczno-ekonomicznych, charakteryzował się bardzo niskim poziomem PKB per capita.

45 Jedynym miastem powyżej 100 tys. mieszkańców jest Koszalin. Jest on jednak, podobnie jak Szczecin, położony na peryferiach województwa.

46 Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2011, M.P. 2012 poz. 252, s. 76,

47 Województwo zachodniopomorskie składa się z 4 podregionów (NUTS 3): koszalińskiego, szczecinecko-pyrzyckiego, szczecińskiego oraz miasta Szczecin.

172

Wykres 5.2. Specjalna Strefa Włączenia 2020 na terenie województwa zachodniopomorskiego

Źródło: Specjalna Strefa Włączenia na obszarze województwa zachodniopomorskiego oraz planowane kierunki działań interwencyjnych, Zachodniopomorskie Regionalne Obserwatorium Terytorialne, Szczecin 2020, s. 26.

Wykres 5.3. Obszary zagrożone trwałą marginalizacją

Źródło: Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.), M.P. 2017 poz. 260, s. 136.

Pod względem PKB per capita w 2018 roku w województwach zachodniopomorskie znajdowało się na 8. miejscu w kraju. Z kolei jeśli spojrzymy na ten sam współczynnik pod kątem podregionów⁴⁸, uwydatnia się fakt, że jest ono niejednorodne i wysoce zróżnicowane w przekroju regionalnym. Podregion szczecinecko-pyrzycki, gdzie występuje koncentracja problemów społeczno-ekonomicznych, charakteryzował się bardzo niskim poziomem PKB per capita.

48 Województwo zachodniopomorskie składa się z 4 podregionów (NUTS 3): koszalińskiego, szczecinecko-pyrzyckiego, szczecińskiego oraz miasta Szczecin.

174

Wykres 5.4. PKB per capita w 2018 roku w poszczególnych województwach w Polsce (Polska=100)

Źródło: Specjalna Strefa Włączenia na obszarze województwa zachodniopomorskiego oraz planowane kierunki działań interwencyjnych, Zachodniopomorskie Regionalne Obserwatorium Terytorialne, Szczecin 2020, s. 7.

Wykres 5.5. PKB per capita w 2016 roku w podregionach województwa zachodniopomorskiego (Polska=100)

Źródło: Specjalna Strefa Włączenia na obszarze województwa zachodniopomorskiego oraz planowane kierunki działań interwencyjnych, Zachodniopomorskie Regionalne Obserwatorium Terytorialne, Szczecin 2020, s. 9.

Analiza sytuacji gospodarczej województwa przez pryzmat wskaźnika LHDI⁴⁹ (wykres 5.6) pokazuje, że znajduje się ono na 11. miejscu w kraju. Województwo zanotowało względem 2007 r. spadek o 3 pozycje. Był to największy spadek spośród wszystkich województw. Podobnie jak w przypadku PKB per capita widoczna jest gorsza pozycja podregionu szczecinecko-pyrzyckiego⁵⁰.

49 LHDI (Local Human Development Index). Wskaźnik przyjmuje wartości od 1 do 100 w punktach. Szerszą charakterystykę wskaźnika przedstawiono w II rozdziale pracy.

50 Krajowy Raport o Rozwoju Społecznym. Polska 2012. Rozwój regionalny i lokalny, United Nations Development Programme, Warszawa 2012, s. 57.

176

Wykres 5.6. Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI) w powiatach w 2010 roku

Źródło: Krajowy Raport o Rozwoju Społecznym. Polska 2012. Rozwój regionalny i lokalny, United Nations Development Programme, Warszawa 2012, s. 56.