dla drög zelaznych, systemu Dunaja,
n a p is a l
H e r m a n U n n a j ,
Inzynier oddzialow y drogi zelaznöj prawego brzegu Odry.
(D ok on cze nie ).
P r z y c z y n ^ p o w y z s z y c h bl^dow, jest zle z r oz u m i an a oszcz^dnosc; oszcz^dnosc w rnateryale, w nast^pstwie sprowadzaj ^ca wa dl i wo s c t or ö w i podniesienie si^ k o s z t o w u t r z y man i a linii. Z n a n e dot ychczas, c z y to w pr a kt yc e c zy t y l ko w teoryi, progi p o pr z e c z ne z el azne s^, z ma l e mi w y j a t k a mi , 0.20 do 0.23 m. szerokie a 2.00 do 2.3o m.
dl ugi e, a wi^c w y m i a r y ich mniejsze, niz w y m i a r y p r o g ö w dr e wni any c h . Z d a ni e m nasze m jest to falszy- w e m , a l b o w i em rodzaj ma t e r y a l u nie p o wi ni e n w p l y - wa c na w y m i a r y p r o g ö w , bo im szerszy i d l u z s z y pod- klad tem stalszy tor, g d y z t e m lepiej rozdziela si§ cisnie- nie i uderzanie p o c i a g ö w na podstaw^, na z w i r i ziemi^.
W i § c tez progi zel azne w i n n y mi ec takie same w y m i a r y , j ak dot ychczas znane, u z y w a n e i za dobre uz nane progi dre wni ane . Mniejsz^ szerokosc p r o g ö w m o z n a b y wpr a - w d z i e w y r ö w n a c przez powi ^kszeni e ilosci t ychz e, czyli zmni ejs zeni e odlegiosci p r og u od p r o g u, lecz nie m o z n ab y t e go n az w a c e k o n o m i c z n e m , g d y z taniej bijdzie u z y w a c p r o g ö w sze rszych w mniejszej, niz w^zkich w wi^kzej ilosci. Rz e cz ^ jest r ö w n i e z jasntj, ze z m n i e j szenie d l u go s c p r o g ö w jest bl^dnem, t l om a c z y to jedna z p i e r w s z y c h zasad s t a t y k i , a blijdu t e go i przez po- witjkszenie ilosci p r o g ö w usunac nie mozna. .
W y g i n a n i e p r o g ö w z el a z n y c h dot yc hc z as u z y w a - nych, jest najwi^kszq, ich wadtj, a p r z y c z y m j tejehze ch^c oszcz^dnosci ma t e r ya l u na k l i n o we p l y t y p o d kl a d o w e l ub trzewi ki . F ig . I. okaz uj e przekröj toru, gdzi e pr ög wkl^sl y przedst awi a siij jak spodnia cz^sc k o l e b k i , a
w l as ne doswi adcze ni e pr z e konal o m n i e , ze jazda po torach z takiemi p r o g a mi bar dz o z y w o p r z y po m i n a po- d r ö z n v m ruch kolebki.
Do s wi a dcz e ni e po kaz al o , ,a l a t w o sobie to w y t l o - m a cz y c , ze i p r z y p r o g ac h nie w y g i n a n y c h dr e wni any c h l a b z e l a z ny c h , konce pi erwej zostajq w z r u s z o n e niz s r o d e k , i ze z wi r na koncacb p r o g ö w pi erwej zostaje u g n i e c i o n y m i cz^sci owo w ziemi^ w e p c h a n y m . T o sarao musi si<g stac i p r z y pr ogac h w y g i n a n y c h , z t y m dodat ki e m j ednak, ze z w i r z k o n c ö w si§ w y s u w a , g d y z z b i t y m jest w kszt al t k l i no w g r z b i e t a mi na z e w n a t r z o d w r öc on y c h . W kr o t ki m przet o c z a s i e , konce wy g i §- t y c h p o d k l a d ö w wiszq w po wi et r z u. St a ra no si$ wpr a- w d z i e wy s u ni e c i u z w i r u z a po b i e dz przez zamkni^cie c z ö l p r o g ö w , jak to f i g . Z . pr z eds t awi a; lecz to nie p o m a g a dost at e czni e, g d y z kliny a b c pr zez to z a m- kni^cie si^ nie t r a c q , a choc nie zost aj e zupe l ni e w y - c i s n i o n e , lecz t yl ko cz^sciowo, to i tak konce p r o g o w traca stalq podstaw^. D o r- wz r u s z e n i a takicb p r o g o w i to si^ p r z y cz y ni a, ze srodki lezq gl^biej i mocniej sq z w i r e m ot o czo ne nizeli konce. W y g i n a n i e m a i te przy- kre nast^pstwa, ze p r ogi pod ci^zarem p o c i qg ö w usitujq si^ w y p r o s t o w a c , przez co odl eg l osc szyn powi ^ksza si^; jezeli to powi ^kszeni e przej dzi e p e w n e granice, staje czijsto si§ p r z y cz y n q w y k o l e n po ci qgöw.
W czasie r u chu p o c i a g o w dalej, pr o g i takie usta- wi czni e drgajq, a to skut ki em nacisku jakie na nie w y - wi e r a kazda os p o j e d y n c z o ; a jezeli z w a z y m y wl as nosci zelaza, to p r z e k o n a m y si§, ze drgani e to w y w i e r a c musi n i e ko r z y s t ny w p l y w na t r wal os c i w y t r z y m a l o s c p r o g ö w .
P r z y wi e l u dotqd i stniejqcych torach z pr o g ami z e l a z ne mi p o d l u z n e mi lub poprze'cznemi, s p o s t r z e g a my jeszcze ten b l q d , ze przekroj e (profile) sq ni e odpo wi e - dnie, bo albo sq t rudne do w a l c ow a n i a jak np. profile H ilfa i H a a r m a n n a , albo z n a c z na cz^sc szerokosci p r og u jest dla pr z e nos z e ni a cisnienia straconq i sprzyj a ty l ko r ozrus zani u z w i r u , jak n p . : profil V autherina.
O p r ö c z t e go wfidzimy, ze k o ns t r u k c y a ich skl ada si£
z wi e l u cz^sci, sröb, kl i now, h a k ö w itp., co nat uralni e nie m o z e miec d o b r e g o w p i y w u ani na stalosc, ani tez zmni e j s z ac pi e r wo t ny c h k o s z t ö w i k o s z t ö w ut rzymani a.
K o n s t r u k c y a p r o g ö w z e l a z n y c h p o w i nn a byc o ile mo- znosci p o j e d yn c z q ; l ecz f a l s z y w e z a pa t r y wa ni e si§, ws z §- dzie dotqd pr awi e istniejqce, na potrzeb^ powi^kszenia odl egl osci s zyn w liniach k r z y w y c h , stoi t e mu niepo- mi erni e na przeszkodzi e . W A n g l i i powi^kszenie to uwa- zajq za n i e p o t r z e b n e , w A u s t r y i i Ni e mc z e c h sq pod t y m wz gl ^de m nadto s k rup ul at ni , a tablice dla t ych powi ^kszen, przepi sane dla d r ö g z e l az ny c h zawie raj q z b yt wi el e g a t u n k ö w . Jestem zdania, ze jedno i drugi e zapa- patryw^anie jest m y l n e m , ze i tu d r o g a srednia b^dzie najlepszq. Jeze.li powi^kszenia te z u pe l ni e sq opuszczone, w'tedy w k r z y wi z n a c h cisnienia na s z y n y w k i e r u nk u p o z i o m y m sq o g r o mn e , a znis zczeni e k ö l i t o r ö w w
sto-s u n k o w o kr o t ki m czasto-sie nasto-stqpic musto-si. Z e zasto-s wi e l k a r ozmai t osc tych powi ^kszen jest ni e pot rze bna padant e ryq j uz z tego w i d z i e c mo z na, ze przy r o z mai ty c h dro gach z e l a z ny c h , r ozmai t e tablice sq przepisane, choci az w o z y a n a w e t i m a s z y n y jednej i tej samej kolei na r o z ma i t yc h dr o ga ch sq w ruchu, j akotez choci az odl egl osc osi skraj nych i obr^cze k ö l ma s z y n i w o z ö w sq roz- maicie z u z y wa n e .
Jako przeklad pedanteryi pr z e ds t awi a m nastapujqcq tablic^ z u z y w a n q p r z y kolei P o l ud n i ow e j austryacki ej:
R — i 5o— 3oo met., powiijkszenie — 22 milim.
R — 35o » » — 20 »
R ~ 400 » » — 19 »
R — 4 5 0 » « — 1 8 »
R — 5oo » » — 17 »
R — 5 5 o » » — 16 >1
i t. d.
R — 1000 met. — 12 milim.
R — 1200 » — n » R — 2400 » — 5 »
T e mi l ime t r o w e röznice zadnej prakt yczne j wa r - tosci nie majq, g d y z w i e m y , ze na tej samej kolei dlu- gie i krötki e m a s z y n y i w o z y sq w r u c h u , i ze jedne kol a sa n o w e a drugi e mniej l ub wi^cej z u z v t e , a z u z y ci e w pr zepi s anych gr a ni c ac h daleko wi^cej w y - nosi niz jeden milimeter. P r z y kol ej ach z p r og a m i dre wni ane mi , a w szczeg öl nos ci z miijkiego d r z e wa, te mal e s krup ul at ne r özni ce n a w e t u t r z y m a n e b y c nie m o g q , jezeli si^ nie chce pieni^dzy n i e pot rz e bni e w y - rzucac.
Z tych z a p a t r y w a n w’y ch odz qc , s k o n s t r uk t o w a l em p r ö g p o p r z e c z n y , k t ö r y nini ej szem po raz pi e r w s z y w »Czasopi smi e T e c hn i cz n e m « og l as z a m. K o n s t r u k c y a t e g o z p r og u u w i do c z n i a z a i ac z o n y rysunek.
a) jest p r ög z zel aza w a l c o w a n e g o , b) jest pl y t a p o d kl a d o w a z zel aza k u t e g o ,
c) jest para srub, zl qczona pl yt q (rodzaj st rzemienia z trzpieniami).
Do k az d e g o p r og u t rzeba dwi e p l yt y pod s z y n y i dwi e par y srub sl uzace do zl qczeni a p r o g u z p l yt ami i s z ynami , a z a ra z e m do zamkni^cia t e g oz w k i e r u nk u p o p r z e c z n y m.
W r y s u n k u p r z e ds t awi o ne profile (przekroje) p r o g ö w sq nowe. M o z n a z nich k az d y tak p r z y p r o g ac h p o d l uz n y c h jak i p o p r z e c z ny c h u z yw a c , naj k o rz y s t ni e j s z y jednak jest w r ys unku p o d s z y n q pr z eds t awi ony. P rz e kr oj e te majq te w l a s c i w o s c i , ze m a t e r ya l jest oszcz^dzony, a progi dost ateczni e s i l n e , choci az s t o s u nk o wo nie ci^zkie; majq dalej wi el ki e p o wi e r z c hni e przenoszqce cisnienia i uderzeni a p o c i qg ö w, nie s p rowadz aj q wi^c roz rus z ani a z w i r u a p r z y p r og a c h p o p r ze c z n y c h dajq s z y n o m szerokie podscielisko. P r z y t e m pr ogi te dadzq si$ l a t w o w a l c o w a c i w o g ö l e w y r ö b ich nie pr zeds t a
w i a zadnej t r u d n o s c i , g d y z nie sq ani gi^te, nie
nito-37
wane, lecz t yl ko 4 - ma o k r q g l e m i o t wo r a mi zaopa- t r z o n e , ktöre zaraz w w a l c o w n i mo g q byc w y wi e r c o n e w d wö c h s t a l y c h odl egl osciäch od siebie bez z a d neg o wzgl ^du, c zy progi w liniach pr os t yc h lub k r z y wi z n a c h majq byc u z y w a n e . P r o g i te sq tarn p r z e z g r z bi e t y czyli pasy w z m o c n i o n e , gdzi e o t w o r y sq u mi e s z c z o ne , co d o z w a l a , b y p i yt y mi ^dzy temi w z m o c n i a n i a m i b y l y t yl ko w grubosci 5 — 7 mi li me t r ow, Jezeli mi mot o pr ög ten jest ci^zszy niz wi el e dotqd u z y w a n y c h , po wst aj e to s kutki em powi ^kszeni a dl ugos ci i szerokosci tako- w e g o, lecz u c z yn i c to mus i al e m, b y nie popasc w bl<jdy na poczat ku wytkni^te.
P i y t y p o d k l a d o w e nadajq s z yn o m po t rz e bnq uko- s no s c , g d y z ma j a przekröj kl i n o wy . S p r a w u j q one, ze s z y n y nie na wqz ki e p o w i er z c h n i e p r o g ö w cisna, a po- ni e waz nie sq p r z y ni to wa n e , zapobi eg aj q ni e be z pi ec z nemu wyci s ni eni u szyn, t y m bardziej, ze nie t yl ko zewn^t r zne ale i w e w m j t r z n e s r u by dzialajq. P i y t y te mo z n a l at wo zrobic, n a w e t wa l c o w a c , a jako lzejsze, b^da tansze niz tak z w a n e t r zewi ki z zel aza l anego.
W y c h o d z q c z z a p a t r y wa ni a , ze dla k r z y w i z n pr z y kol ej ach g l ö w n y c h t yl ko d w a gat unki rozszerzen o dl e giosci s z y n sq wys t arcz aj qce i odpowi edni e, ot r z y muj $ te rozszerzeni a w bar d z o po j e d y n c z y sposöb p r z e z to, ze op r ö c z z w y k l y c h pl y t s k o n s t r uk t ow a l em p i y t y dla k r z y w i z n i to t yl ko j e d e n gat unek. P i y t y te t e m si§
rözniq od z w v c z a j n y c h , ze i oz y s k a dla s z y n sq o 10 mm.
posuni ^te, jakto z r y s u n k u wi dz i ec mo z n a . Jezeli na k a z d y m p r o g u si$ u z y w a jednq plyt£ z w y k l q a drug a dla k r z y w i z n p r z e z n a c z o n a , o dl e g l os c s z y n si§ powi §- ksza o 10 mm. , jezeli zas na k a z d y m p r ogu u z y w a si§
dwi e d l yt y dla k r z y w i z n , o t r z y m a m y 20 m i l i me t r o w jako powi ^kszeni e odlegiosci szyn.
U w a z a m za s t o s o wne dla k r z y w i z n o promi eni u od 280— 5oo m e t r ö w dac 20 mm., a dla k r z y w i z n o promi eni u od 5o o — 1000 m e t r ö w dac 10 mm. jako po- wi^kszenie odlegiosci szyn. Jezeli promi eni e k r z y w i z n sq wi^ksze niz 1000 met . , powi^kszenia odl egi osci szyn nie trzeba. P r z y t ych powi ^kszeni ach tak s z y ny jak i kol a ma s z y n i w o z ö w nie pr^dko si$ znis zczq i b^dq one mi al y dobry w p l y w na l ag o d n o s c r uchu w o z ö w i mas z yn. Zi a cz e ni e p r o g ö w z p l y t a m i i s z y na mi za- po mo c q w r y s u n k u pr z e d s t awi o n y ch srub jest bardzo po j e dyncz e i stale, t wo r z e n i e t o r ö w z ap o mo c q tych pod- k l a d ö w jest l at we , co z r ys u n k u l a t w o sobie w y t l o m a - c z yc m o z n a
P i y t y (strzemiona c) iqczqce s r uby ze sobq majq s z c z e g ö l ny cel, b y p r ög w ki erunku p o p r z e c z n y m z a my- kac, tak, ze p r ög cal y t w o r z y skrzyni^ napel ni onq z w i re m, skut ki em c z e g o p r ö g taki w ki erunku tak p o d i u z n y m jak i p o p r z e c z n y m b a r dz o tr udno u s u w a c si^ daje, g d y z pr z y k a z d e m posuni^ciu z wi r o z w i r trzec si§ musi. T o r y z a t e m lezq stale. Zamkni ^ci e p o p r ze c z n e u my s l ni e nie j est s z c z e l ne , a z e b y w o d a nie m o g l a si§ g r o m a d z i c , a
z adne inne progi z el azne tej wl as ci wosci nie posiadajq.
S po s ö bu m e g o p r z y m o c o w a n i a s z yn do p o d k l ad ö w z e l a z n y c h , mo z n a u z y w a c tak s amo przy p r o g ac h po- pr z e c z n yc h jak i pr z y po d l u z n y c h . P r z y ostatnich, pi yt y Iqczqce kazdq par^ srub dajq t£ korzysc, ze nie d o z w a - lajq si§ p r o g o m p o s u w a c w ki erunku p o d i u z n y m.
A z e b y szyna na po dkl adach p o pr z e c z ny c h lub p o dl uz ny c h p o s u w a c nie m o g l a , sr uby sa o tyle dl ugie, ze niemi op r ö c z szyn i pl yt, i tak z w a n e lasze kqt o we do p r o g ö w p r z y m o c o w a c mozna.
Na z a ko nc z e n i e nadmi eni am, ze p o c z y n i i e m kroki, cel em uzyskani a patentu na N i e m c y na p o w y z e j opisanq konstrukcy^ p r o g ö w z e l a z n y c h , a z am y s l am r öwni e z postarac si^ o patent na p a n s t wo Austro-w^gi erski e.
0 USPLAWNIENIU DRÖG WODNYCH
przez
J A N A M A T U L lg.
(Ciijg dals zy).
II.
P r z e d s t a w i w s z y w popr z e dni m art ykul e w o g ö l n y m zarysie znaczeni e dr ö g w o d n y c h i ich w p l y w na p o d niesienie pr odukcyi kraj owej , zaznacz^ teraz starania podniesione przez kraje zachodni e w celu d o p ro wa dz e ni a z e g l ugi rzecznej i k an al owe j do m o z l i we g o n a j w y z s z e g o stopnia pozyt ecznosci .
W dqzeniach tych przoduj e nie zaprze cze ni e F r a n - c y a , ktöra p o mi mo , iz posiada o k o l o 13100 k i lo me t r öw d r ö g w o d n y c h, p o b u d o w a n y c h po cz^sci juz w drugiej p o l o w i e z e s z l e go stulecia, pr acuj e od lat ki lku najusil- niej nad ich p o mn o z e ni e m i u l ep s z e n i e m, starajqc si§
pr z e d e ws z vs t k i e m o pogl ^bi eni e i rozszerzeni e istniejq- cych juz kan al ö w, t udz i ez o usuni^cie wi el ce niedogo- dne g o p r z e l a d o w y w a n i a t o w a r ö w w czasie p r z e b y wa n i a s t a t k ö w z j edne go k anal u do d rug i e g o , czego p o w o d e m jest niejednostajna gl ^bokosc koryta. D o j aki ego stopnia z a j mu j e p r z e d mi ot ten rzqd francuski, w y k a z q nam naj- lepiej s u my , pr z e z n a c z o n e w kilku ost atni ch latach na ten cel przez r epr ez e nt acyq kraj owq. I tak z e z w o l o n o :
wT 187 7 r oku sum^ . . 14,596.000 zlr.
» 1878 » » 32,916.000 o
« 1879 » » 18,63 r .000 »
r az e m . . 66,143.000 zlr.
a w e d l u g z l o z o n e g o przez i nzyni era i b y l e g o prezesa mi ni s t r ö w de F r a y ein e t’ a s p ra woz dani a, w chwili ustq- pienia z posady mi ni st ra r obö t p u b l i c z n y c h , ma byc u z y t q ( w e d i u g u s t a w z dnia 3 lipca 1879) na regulacy^
r z e k i k a n a l ö w s u ma 400,000.000 zlr. w przeciqgu lat 10-ci u az do 1889 roku.
Z a n i m si§ o d w a z o n o tak z n a c z ne k ap i t al y spo- z y t k o w a c na po p r a w § d r ö g w o d n y c h , nie o mi e s z ka no
zbadac jak najdokladniej rzecz t§ tak pod wz gl ^de m t e c h n i c z n y m , e k o n o m i c z n y m jak i f i nä n s o wy m. W t y m celu rzs^d, p r z y g o t o w a w s z y po t rze bne ku t e mu mate- ryal y, przedsfaw'il je zgromadz'feniu n a r o d o w e m u a to w y b r a l o z l ona s w e g o k o m isy e ad h o c , \bo\onq y 28 c^lonköw , ktöra r o z p a t r z y w s z y t§ spraw^ na podst awie dos t ar cz o nvch jej da nych , z l oz y l a z g r o m a dz e n i u n a r o d o w e m u w dniu i3 marca 1 8 7 4, po dwul etni ch mo- zo l ny c h st udy a ch raport przez s we g o sp rawoz dawc ^, po ws z e c nn i e z n a n e g o inzyni era i d e p u t o w a ne g o pana K r a n t z In g e n ie u r en c h e f des P onts et C h a u ssees r).
Wvcho dz q. c z z a l o z e n i a , ze dos wi adcz e ni e j ednych, bedzie nauk^ i przestrog^ dla d r u g i c h , stjdz^, iz nie b^dzie od rzeczv, jezeli po gl a dy tej komi syi nieco ob- szerniej tu rozwin^, a to t e m bardziej, ze to w szcze- g o l y wnikaj^ce s p ra woz dani e , w z b u d z a z p o w o d u s we g o z r ö d l o w e g o op r a c o wan i a, wi el ki interes i z a wi e r a wiele c e n ny c h w s k a z ö w e k z k t ör yc h i m y niejedno b^dzi emy mo g l i z u z y t k o w a c .
Pierwszq. czynnosciq. jakq. sobie komi s y a za zadani e obrala, b yl o z w r ö c i c u w a g § w l a d z publ i cznycf i na po- ws z e c h n i e dzis znan^ w a z n o s c dr o g w o d n y c h , przed- st awi c usl ugi jakie one wyswiadczajq. i koszta jakie spro- wadzaj^, okreslic ich stan o b e c n y i d o t y c bc z a s o w^ nie- d o s t a t e c z n o s c , naz n ac z y c p r o g r a m r obö t p o p r a w c z y c h i dopel ni aj acych, jakich drogi w o d n e w y mag aj ^, a na- reszcie podac srodki jakich bedzi e si§ trzeba c hwy c i c, a bv to ws z y s t k o w y k o n a c .
W my s l p o w y z s z e g o zal ozeni a, podzielila k o mi s y a s we s p r a wo z d an i e na czt er y rozdzi al y i t a k :
I R o z d z i a l z a w i e r a : u w a g i o stanie o b e c n y m , II » » wv s z c z e g ö l ni eni e w y k o n a c si§
majqxych r o bö t ,
III » » dokl adne okreslenie ekonomi
-c zn e g o zna-czeni a k an a l ö w, a I V » » podaj e w s k a z ö w ki i srodki do
ich pr z e p ro wa dz e ni a.
Skreslenie obecnego stanu drög wodnych.
An k i e t a badajq.c po j e dync z e drogi s plawne, zna- l azl a w w y m i a r a c h sluz z nac z ne r öz n i ce , k a n a l om bo- w i e m sredniej wi el kosci n a d a w a n o 4'20— C’OO me t rö w szerokosci a 20— 50 m e t r ö w dlugosci. Nie dociekajqp p r z y c z y n , kt öre tq r ozmai t osc w y m i a r ö w sp rowadz i l y, po l o z yl a nacisk na ten n i e p r a w i d l o w y stan r z e c z y i wska- z a l a ni e ko r z y s c i , jakie z t e go p o w o d u dla z e g l u g i ka- ua i owe j i rzecznej w y p l y w a j ^ ; mi ano wi c i e z a z n a c z y l a : ze d ow o l n e n a da wani e w y m i a r ö w , spow' odowal o rözni c§
w uks z t al ce ni u sluz, s kut ki e m c ze g o statki u z y w a n e na p e wmym kanale, na i nny w p l yn ^ c nie mog ^; zt^d wi el ka n i e do g o dno s c , wzrast aj^ca coraz to bardziej, w mi ar§
J) E. Pontzen. — Schlussbericht über den vorzunehmenden Aus ba u der Wasserstrassen in Frankreich. W ie n 1875.
rozszerzani a sie sieci k a n a l o w y c h i l aczeni a j ed ny c h z drugi emi . Zl e to w y p a d a 0 ile moz nos c i jak najpr^- dzej usunac. W t y m celu d o b r z e b y b y l o dla k a n a l ö w sredniej wielkosci, n a z n a c z y c n orma l ny t y p sl uzy, ktörej naj odpowi edni ej sza szerokoscia b y i o b y ö -oo m e t . ; po- ni e waz j ednak najwi^ksza ilosc sluz nie przenosi 5-20 m., nal ez a l ob y z a t r z y m a c taz sze rokos c ; a co do dl ugos ci to ta n i e p o w i nn a b y byc mni ejszq od 40 m e t r ö w .
Ni ej ed na k o wa gl ^bokosc k an a l ö w, o d d z i al y w a r ö wn i e z bardzo niekorzyst ni e na z e g l u g i , statki b o w i em gl ebi ej zanurzajq.ce sig a ze gl uj ac e t yl ko po dro gach o wi^kszej gl^bokosci, m o g q t yl ko w t akim razie prze- b y w a c w o d y mniej gl eboki e, jezeli czesc s w e g o l a d u n k u w y l a d u j a , co poci qga za sobq pot rze by p r z y g o t o w a n i a w t e m miejscu o dpowi edni e j l i czby st at köw, l ub po z o- stawienia t o wa r u. W p r o s t prz e c i wni e dzieje si^, jezeli statek glebiej s i z a n u r z a j a c y chce przejsc z plytszej w o d y na g l e b s z q , p o c z e m aby m ö g l pr z yj qc na swöj pokl ad wi^cej t o w a r ö w , mu s i an o b y t a mz e pr zys po s abi ac pe wi en zapas, co w o b y d w o c h t ych razach poci aga za sobq wi el ki e niedogodnosci i dl at ego w o b e c takich prze- szköd, o e k o n o m i c z n y m r u c h u i w v z v s k u k o mu ni ka c y i m o w y byc nie moze .
C o do przepisac sie majacej gl^bokosci s l uz y , za- z nac z a s p rawoz dani e , ze u z y t e c z n e z anur zeni e si§ statku, s t o s u n k o w o pr^dzej rosnie jak glijbokosc w o d y i t a k :
Tablica I.
-0'C/2
£ $
3
Z a n u r z a n i e si^ s t a t k u
proznego mozliwe najwi^ksze od- powiednie za- znaczonej gt<^- bokosci wody.
odpowiadaj^- ce stosowne- mu obci^zeniu czyli zanurza
nie uzyteczne.
w m e t r a c h
i ' 6 o I *40 0*40 1*00
2*00 I 80 0*45 i-35
2*20 2*00 0*50 1 -5o
L a d u n e k z a t e m , m o z l i w y p r z y gl ^bokosci w o d y r ö o m., zwi ^ks za si§ p r z y 2-oo m. o 35% a Przy 2*20 m. n awe t o 50 % i to pr awie bez zwi^kszenia na- kladu, g d y z z w y z k a k o s z t ö w sily pocitigowej jest b a r dzo nieznaczna.
Ni e wdaj ac si§ w dalsze ocenienie tej kwest yi , z^da k o m i s y a , a ze b y rz^d usilnie staral si<| gt e bokos c r zek i k a n a l ö w powi ^kszyc i u r e g u l o w a c , i s ^ d z i , \e
\am iast g leb o k o sci r ö o m. u\va\anej dotqd \a dosta- tec^nq, n a le ia lo b y wprou>ad^ic 2 -oo m. ja k o norm alnq.
An k i e t a z w r a c a takze u w a g § na t^ szczegöl n^ do- go dnos c d r ö g w o d n y c h , ze na k az d e m miejscu t o w a r y zabi erac lub w y l a d o w y w a c mo z n a i radzi p o b u d o w a c k os z t e m rz^du lub l udzi p r y w a t n y c h w d o g o d ny c h mi ej scach porty, albo tez pr z y na j mni ej u l at wi c l ado- wa ni e i w y l ad o w y w ' a n i e po za obr^bem p o r t ö w.
3g
P o z q d a n e m b y takze byl o, a b y z l ac z o n o k o mu n i - k ac y e w o d n e z d w o r c a m i kolei z e l a z n y c h , a n awe t zdaje si§ k om i s y i , ze g d v b y s z c z upl a ilosc istniejqcych j uz tego r odzaj u polqczen powi ^kszono, niejedna mal o dzis ucz^szczana dro ga w o d n a c z y to k o l e j o w a , przy- c z y n i l a b y si§ do zwi ^kszeni a ilosci tanich ko mu ni k a cy j .
Roz t rz qs aj ac s p rawy urzadzeni a k an a l o w, nie po- mi j a s p ra woz dani e obmys l ani a l e ps z yc h s r o d k ö w pociq- g o w y c h ; pole ca z a t e m urzqdzani e na rzekach i k a n a l ach o o z y w i o n y m r u c h u , t o w a r z y s t w dost arczaj qcych sil p o c i a g o w y c h w miejsce d o t y c h c z a s o w e g o uzyci a s t a t k ö w p r z e w o z o w y c h ktöre sq wl as nosci a p o j e d yn c z yc h f rachci arzy, p r zy c z e m podnosi dobre posl ugi jakie swi ad- c z y z a n u r z o n y w rzekach l a n c u c h h o l ow n i cz y , kt öry j ednak nie wsz^dzie da si§ zastosowac.
K o n c z ac s we z a p a t r y w a ni a na ten pi er ws z y dzial, zaleca j e s z c z e , urzqdzani e n o w y c h r e z e r w o a r ö w wcel u obfi tszego zasi lania k a n a l o w wodq, g d y z w r a z i e dluzej
t rwajqcej p o s uch y, okaz uj e si^ brak w o d y ; uznaje rö- w n i e z ten rodzaj zasilania za ko r z ys t ni ej sz y od natu- ral nych sci eköw, a l b o w i e m w p i e r w s z y m w y p a d k u nie narusza si^ p r a w a wl as nosci co d o t y c h c z a s o w e g o z u - z y t k o w a n i a wo d y .
Roboty potrzebne do poprawienia i uzupefnienia drög wodnych.
A n k i e t a podziel il a w y k o n a c si§ majace r o b o t y na t r z y k a t e g o r y e , z t y c h piern>s\a o b e j mu j e r ob o t y nie cierpiqce zadnej z w l o k i , d r u g a k o n i e c z n e , k t ör yc h j e
dnak w y k o n a n i e ze w z g l e d u na o becne zle stosunki na pözniej o d l oz y c mo z na, a tr\ecia , r ob o t y po z yt e c z n e oczekuj qce l e ps z yc h c z a s ö w na s w e w y k o na ni e .
T a b l i c a II p r z e ds t awi a p r o p o n o w a n y ten podzial roböt, t udzi ez koszta p o b u d o w a n y c h juz i p r oj ek t o wa - n y c h drö g w o d n y c h .
T a l> 1 i c a IS.
D l u g o s c d rö g
R o c z n y obrö t K o s z t a b u d o w y
N a z w a u k i a t l u rzeczneg o
p o b u d o w a n y c h
b u d o w a c si§
m aj^ cy ch
t o w a r o w y p o k r y c si^ m ajq c a dla ro b ö t w ce tn arach
c t o w y c h
po nie si on e
I k la s y II k la s y III kla s y
w m ilacli
W
kilom et. W
m ilacli W kilomet.
i m il ach
w z l o t y c h r e n s k ic h
U k tad M a n c h ’y i m o
-rza p ö l n o c n e g o . 123 933 12 9 1 6 4 5 ,2 7 8 .8 0 0 2 8 ,0 0 0 .5 7 8 5, 38o.ooo 56o.ooo 5,4 0 0 .0 0 0 U k la d S e k w a n y . 336 2 5 4 9 4 9 372 3 3 9 1 ,0 12 .0 0 0 1 8 8 ,5 9 5 .4 1 2 2 8 ,6 00 .0 0 0 2 8 ,2 2 0 000 9,8 0 0 .0 0 0
» R h o n ’y . .
» Z a to k i G a sk o h
-2 1 1 160 1 43 326 6 2 7 ,4 0 0 .5 0 0 4 9 ,2 3 3 .3 6 t 4 5,8 0 0 .0 0 0
--s k ie j . . . . 58 4 4 0 7 ° 5 3 1 15 ,4 8 6 .5 0 0 1 ,6 2 8 .8 9 1 14,40 0 .0 0 0 4 ,0 0 0 .0 0 0 8,000.000
» L o a r ’y . . . . 4 2 1 3 1 9 5 16 5 1 2 5 2 7 0 3 ,9 8 1 .7 0 0 9 5 ,4 0 4 .3 6 9 7 1 ,2 8 8 .0 0 0 3 0 ,420 .0 00 3 1,6 0 0 000
» G a r o n n y ik a n a lu
L i t t o r a l . . . 282 2 1 3 9 34 2 5 8 2 0 9 ,59 8 .4 0 0 6 2 .9 8 2 .5 5 7 8,0 80 .0 0 0 12 ,2 0 0 .0 0 0 2 3 ,2 8 0 0 0 0
» C h a r e n t’y i S e
-v r ’y . . . . 72 54 6 12 9 1 3o, 683. 100 10 ,2 40 .0 0 0 600.00 0 1,2 0 0 .0 0 0 4 ,2 0 0 .0 0 0
R a z e m . i 5o 3 1 1.4 0 3 3 8 5 29 2 1 5 6 23,45i.ooo 436,o8 5 .i68 1 7 4 ,1 4 8 .0 0 0 76 ,60 0 .0 0 0 8 2 ,2 80 .0 0 0
Ze s t a wi e ni e p o w y ä s z e ws k a z u j e , ze drogi w o d n e badane p r z e z k o mi sy a w dl ugös ci 11.403 ki lo met r öw, k o s z t o w a l y 43 6, 0 85.168 zlr. a zat em kilometr przeci^- tnie 38-240 zlr.; liczqc pi^cioprocentowe odsetki od k o s z t ö w pi e rwot ne j b u d o w y , obciqzajq one przeci^- tnie kazdq tonn§ l'OO cent em na k ilo m etr 1), czyl i k az d y cetnar c l o w y 0^3793 cent ami na mil%. Przeci^tna ta cena zmi eni a sie jednak z naczni e na r ö z ny c h w o d a c h spla- w n y c h , jak to tablica III przedst awi a.
W i d z i m y zat em, ze z wy j qt ki e m d w ö c h pi e rws z y c h u k l a d ö w , k t ö r y c h drogi s p l a w n e sq. bardzo rozwi ni qte i s t o s u nk o wo do r uchu h a n d l o w e g o jaki na nich panuje, nie wi el e kraj k o s z t o w a l y, reszta nie o d p o wi ad a dosta- tecznie c e l o w i , ruch b o w i e m na nich jest nie wi el ki a nadto k os z t o w n y .
*) Jedna tonna ZZ 1000 k i l o g r a m ö w — 2000 f u n t ö w c l o w y c h .
W e d l u g zes t awi e ni a na t abl i cy II , w y m a g a po- p r a w a i u z upe l ni e ni e sieci d r ö g w o d n y c h , z n a c z n y c h j eszcze roböt, k t ö r y c h koszta o bl i cz ono na 333,128.000 zlr.
z t y c h na r o b o t y pi erwszej k at eg o r y i 174,148.000 zlr., drugiej 76,60 0.000 zlr. a trzeciej 82,280.000 zlr. P r z y ö w c z e s n y m stanie f i na ns ö w (dzi al o si$ to w 1 87 4 roku), s u ma ta b yl a w p r a w d z i e z b y t w y s o k q , p o m i m o to j e
dnak k o m i s y a zalecajac p o p r a w § t y c h d r ö g z a z na c z yl a, iz w y d at e k ten maleje w o b e c us l ug, jakie d o b r z e upo - r z q d k o w a n e drogi k r a j owi swi adc z q i w o b e c tego, ze ty l ko pi erwszej klasy r obo t y w y m a g a j q n at yc hmi as t o- w'ego w y k o n a n i a ; pr o p o nu j e za t e m, a b y skarb p a n s t w a w z i q l na si§ p o p r aw § istniejqcych j uz d r ö g w o d n y c h k o s z t e m 60,400.000 zlr. a w y k o n a n i e n o w y c h u zu pe l - niaj qcych k o mu ni ka c y j , d o k o n a l k o s z t e m 114,000.000 zlr.
ze w s p ö l ud z i a l e m stron i nt e r e s o wa ny c h .
C o do k we s t y i ul epszenia rzek, m ö w i dalej spra- w o z d a n i e, pr z e ds t awi a si^ ta z p o w o d u niejednolitosci zdan, wi^cej z a w i l q , po dczas g d y b o w i e m jedni twier- d z q , ze kazdq rzek^ m o z n a z a mi e ni c na dobrq drog§
s p l a w n q , mi eni q jq inni t y l ko do zasilenia k a n a l ö w zdol na.