Przedmieścia

Już od drugiej połowy XVI w. gwałtowny rozwój Starej Warszawy spowodo-wał, że na nowe inwestycje szukano terenów poza jej murami: na południe i zachód od miasta75. W XVII w. rozpoczęła się zabudowa obszarów leżących wzdłuż tzw. Przedmieścia Bernardyńskiego (późniejszego Krakowskiego). Pierwotną nazwę wzięło ono od kościoła i klasztoru bernardynów św. Anny oraz bernardynek św. Klary (klarysek).

W miarę jak zasiedlano kolejne fragmenty traktu, nadawano im nazwy. Pierwszy z odcinków (od Bramy Krakowskiej do kościoła Wizytek) nazwa-no Bernardyńskim (od XVII w. Krakowskim), a drugi (rozciągający się od tegoż kościoła do świątyni św. Krzyża) – Bykowcem. Tereny wokół kościoła parafi alnego św. Krzyża określane były również Świętokrzyskim. Dalej leżały obszary Solca i Ujazdowa. Pierwszy należał do Starej Warszawy, w drugim zaś stworzono piękną pałacową rezydencję (najpierw królewską, a później magnacką – rodziny Lubomirskich). W Starej i Nowej Warszawie nie było miejsca na siedziby magnatów i nowe świątynie rzymskokatolickie. Oba ma-gistraty bardzo niechętnie widziały w swoich granicach takie budynki, po-nieważ były one niezależne od władzy miejskiej i nie przynosiły dochodów z podatków. Dlatego zarówno magnaci jak i duchowni kupowali działki pod budowę na terenach przedmiejskich Warszawy.

Jolanta Putkowska obliczyła, że do początku 1700 r. wokół Starej War-szawy zbudowano 22 pałace i 68 dworów. Nieruchomości te zajmowały po-wierzchnię prawie 125 hektarów76.

75 K. Mórawski, op. cit., s. 70–71.

76 J. Putkowska, Wpływ funkcji…, s. 282. Z kolei A. Karpiński (Przemiany społeczeństwa…, s. 73–74), analizując Gościniec Adama Jarzębskiego z 1643 r. (Gościniec, albo krótkie Opisanie

Warszawy 1643 r., oprac. i wstęp W. Tomkiewicz, Warszawa 1974), odkrył, że na przedmie-ściach było osiem pałaców, 20 obiektów sakralnych (kościołów i klasztorów) i 60 dworów. Łącznie 75% gruntów przedmiejskich nie należało do mieszczan. Szczegółowo zostało to omówione w rozdziale III.

Innym kierunkiem rozwoju warszawskiego osadnictwa był zachód, ku Wielkiej Woli. Oś tutejszego układu urbanistycznego stanowiła ulica Długa aż do Arsenału (skrzyżowanie z Nalewkami).

W czasie wielkiej wojny północnej przedmieścia Warszawy były narażone na różne niebezpieczeństwa. W odróżnieniu od Starej Warszawy nie chro-niły ich mury (a nawet resztki wału Zygmuntowskiego) i każdy najmniejszy oddział wojskowy mógł podejść, ograbić mieszkańców lub splądrować ich budynki. Kilka zapisek w publikach staromiejskich opisuje takie zagrożenia. W pierwszej wspomniano o sytuacji, jaka nastąpiła w październiku 1704 r. Po szturmie na Zamek Królewski August II postanowił rozłożyć swoje woj-ska poza miastem, ale część jednostek zakwaterowano na przedmieściach77. Druga wzmianka, ze stycznia 1705 r., ukazuje przypadek najazdu pojedyn-czej chorągwi. Ponieważ żołnierzom nie wystarczył kontyngent żywności dostarczony przez magistrat Starej Warszawy, postanowili pobrać pieniądze od „przedmieszczan”78. Z kolei trzecia zapiska jest najciekawsza. Przedsta-wia ona projekt kontrybucji, jaką pragnął uzyskać z Warszawy kasztelan po-łaniecki Feliks Czermiński w marcu 1705 r. W tym celu rozkazał dokładnie rozłożyć ją na wszystkie miasta i jurydyki. Razem mieszkańcy mieli wypła-cić 1 tys. talarów bitych (8 tys. zł) i 12 500 tynfów (15 833 zł 10 gr), czyli łącznie 23 833 zł 10 gr79. Najwięcej pieniędzy miało dostarczyć Stare Mia-sto (8 tys. zł, co stanowiło 33,6% całej kwoty), następnie Nowa Warszawa (3166 zł 20 gr, a więc 13,3%), a jurydyki Leszno, Aleksandria, Wierzbowska oraz tereny wokół Nowego Miasta miały zapłacić po 2533 zł 10 gr (31,8%).

Jednak ze staromiejskiej publiki z 10 marca 1705 r. można dowiedzieć się o rozbiciu przez Szwedów oddziałów Feliksa Czermińskiego pod Łowiczem. Kasztelan połaniecki zdecydował wtedy wycofać swoje wojska z Mazowsza, co ostatecznie anulowało wpłaty powyższych sum80.

Z dwóch pierwszych omawianych uchwał publik wiemy, że magistrat Starej Warszawy starał się chronić przedmieścia. Próbował za pomocą roz-mów i negocjacji (a czasami „podarunków”, czyli po prostu łapówek) skłonić poszczególnych dowódców do opuszczenia tych terenów.

Na koniec części poświęconej przedmieściom warto omówić wykaz te-rytoriów wchodzących w skład Warszawy (oprócz Starego Miasta) według

77 AGAD, WE 539, s. 34, publika z 18 X 1704.

78 Ibidem, s. 45, publika z 12 I 1705.

79 Ibidem, s. 52–53, publika z 7 III 1705.

kontrybucji szwedzkiej z okresu luty–kwiecień 1703 r.81 Przedstawiono w nim mozaikę stanu własnościowego terenów oraz ich rozdrobnienie. Były wśród nich grunty znajdujące się pod jurysdykcją miejską (Solec i Zakroczymska), magnackie (Leszno, Wielopole, Grzybów, Aleksandria lub Tamka), duchowne (Kapitulne, Dziekanka) oraz zakonne (dominikanów, kanoników św. Jerzego i paulinów św. Ducha).

Dokładnie pokazuje to układ urbanistyczny „syreniego grodu” i pozwa-la zorientować się, jak znaczne tereny wyłączone były spod władzy Starej i Nowej Warszawy. Jurydyki pozwalały bowiem na skupienie budownictwa na dawnych rolach miejskich, otaczając oba miasta jakby zewnętrznym pierście-niem. Ciekawe, że największe jurydyki (Leszno, Wielopole, Grzybów, Solec i Bożydar) znalazły się poza umocnieniami wału Zygmuntowskiego, tworząc jakby odrębne społeczności. Należy zwrócić też uwagę na to, że Nowa War-szawa była otoczona przez tereny niezależne od władzy miejskiej, a na jej gruntach najliczniej rozwinęło się luźne osadnictwo. Otoczone podwójnymi murami Stare Miasto było pozbawione takich miejsc.

I.3.4. Jurydyki

Antoni Mączak stwierdził, że jurydyki to osady zakładane jako prywatne enklawy miast królewskich na gruntach miejskich, niepodlegające magistra-tom i ich sądownictwu82. Z kolei K. Konarski uznał je za wydzielone osady kościelne i magnackie, które nie podlegały jurysdykcji miejskiej, stąd nazy-wano je „miastami warszawskimi”83.

Do 1721 r. na obszarze Warszawy założono 18 jurydyk, z których 16 le-żało na lewym brzegu Wisły, a dwie na prawym. Dziewięć było własnością duchowieństwa (zakonów, księży z kolegiaty św. Jana Chrzciciela oraz bisku-pów), osiem należało do magnaterii, a jedna (Solec) – do Starej Warszawy. Interesujące, że aż 12 (66%) z nich powstało w drugiej połowie XVII w.

O większości z tych jurydyk nie znaleziono żadnych informacji w źró-dłach z początków XVIII w. Dlatego dalej wspomniano tylko o kilku z nich – zwłaszcza o Nowolipiu, Kapitulnej (Zadzikowskiej), Lesznie i Bożymdarze (jedynej powstałej w okresie wielkiej wojny północnej)84.

81 AGAD, WE 836, „Raptularz kontrybucji szwedzkiej 1703 r.”, k. 63–64.

82 Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, red. A. Mączak, Warszawa 1981, t. 1 (A–N), s. 285.

83 K. Konarski, op. cit., s. 64.

Powyższa ilustracja ukazuje położenie wszystkich jurydyk Warszawy (również tych założonych po 1721 r.)

Jurydyka Nowolipie powstała na początku XVII w. Kasztelan rawski Krzysztof Lipski przekazał siostrom z zakonu św. Brygidy pas ziemi wyłączo-ny z jurysdykcji miejskiej, przeznaczając go pod budowę nowego klasztoru.

Il. 3. Warszawskie jurydyki w 2. poł. XVIII w. (Encyklopedia Warszawy, s. 309): 1. Stare Mia-sto, 2. Nowe MiaMia-sto, 3. Szymanowska, 4. Wielądka, 5. Parysowska, 6. Świętojerska, 7. Nowo-lipie, 8. Kapitulna (Zadzikowska), 9. Dziekania, 10. Leszno, 11. Tłumackie (Tłomackie),

12. Mariensztadt, 13. Dziekanka, 14. Wielopole, 15. Grzybów, 16. Bielino, 17. Stanisławów, 18. Aleksandria, 19. Nowoświecka, 20. Ordynacka, 21. Tamka-Kałęczyn, 22.

Bożydar-Kałę-czyn, 23. Nowogrodzka, 24. Bielino, 25. Solec, 26. Golędzinów. 27. Praga. 28.  Skaryszew--Kamion (podkreślone zostały te jurydyki, które powstały po 1721 r.)

W latach 1622–1628 mniszki przeniosły się tam z miejscowości Lipie koło Grójca. Na cześć swojej pierwszej siedziby nadały temu terenowi nazwę Nowe Lipie. Świątynia i klasztor powstały na rogu Długiej i Nalewek85. W publi-ce Starej Warszawy z 13 sierpnia 1701 r. znaleziono informację, że brygidki pragnęły uzyskać prawne potwierdzenie swojej własności. W tym celu po-prosiły o przyłożenie pieczęci w kancelarii mniejszej koronnej. Podkanclerzy Karol Tarło (lub raczej jeden z podległych mu urzędników) uznał, że nie byłoby to zgodne z prawem, więc dokument ten nie został potwierdzony86. W źródłach brak informacji o dalszych próbach brygidek co do zatwierdze-nia swojej własności.

Jurydyka Kapitulna/Zadzikowska. Na jej gruncie powstał pałac pocho-dzących ze stanu duchownego kanclerzy i podkanclerzych Rzeczypospolitej. W 1642 r. (po śmierci fundatora, biskupa krakowskiego i kanclerza wielkie-go koronnewielkie-go Jakuba Zadzika) zarząd nad tymi terenami przeszedł w ręce kapituły kolegiaty świętojańskiej87.

W 1706 r. wybuchł spór pomiędzy magistratem Starej Warszawy a księ-dzem ofi cjałem warszawskim Stanisławem Wierzbowskim o to, czy miesz-kańcy tej jurydyki podlegają sądownictwu miejskiemu czy duchownemu88. Początkowo obie strony wymieniały się pismami i argumentami natury praw-nej. Ostatecznie ksiądz ofi cjał zagroził klątwą prezydentowi Starej Warszawy Janowi Adamowi Bucholtzowi. Na nic się zdała próba ugody ze strony ma-gistratu89. 1 listopada 1706 r. prezydent został ekskomunikowany: „Ponieważ jegomość ksiądz ofi cjał warszawski żadnym sposobem nie chciał zaprzestać publikacji ekskomuniki i dnia wczorajszego z ambony, nie tylko w kościele św. Jana, ale i po wszystkich, jegomości pana prezydenta za ekskomuniko-wanego publikować kazał”90. Dopiero interwencja nuncjusza apostolskiego Orazia Filippa Spady z 19 listopada 1706 r. pomogła zażegnać ten konfl ikt91.

W zbiorze dokumentów papierowych92 AGAD znajduje się dotyczą-cy tej sprawy wypis z akt nuncjatury papieskiej z 25 października 1723 r.

85 Encyklopedia Warszawy, red. B. Petrozolin-Skowrońska, Warszawa 1994, s. 551.

86 AGAD, WE 538, s. 251, publika z 13 VIII 1701.

87 K. Konarski, op. cit., s. 65; Encyklopedia Warszawy, s. 318.

88 AGAD, WE 538, s. 92, publika z 16 X 1706.

89 Ibidem, s. 93, publika z 30 X 1706.

90 AGAD, WE 539, s. 93–94, publika z 1 XI 1706.

91 Ibidem, s. 98, publika z 19 XI 1706.

92 AGAD, Zbiór dokumentów papierowych, dokument nr 1513 z XVIII w., Wypis z akt nuncjatury papieskiej w Polsce: 1723.10.25, Warszawa: Józef Palma, protonotariusz dworu papieskiego i Wincenty Santini, legat papieski w Polsce, wydają wyrok w sprawie o posesje

Dwóch urzędników watykańskich miało wydać wyrok o podległości miesz-kańców Kapitulnej/Zadzikowskiej (a także Dziekanii) sądom duchownym lub mieszczańskim. Najpierw wymieniono wszystkie dekrety kościelne oraz dotychczasowe sprawy w tej kwestii. Następnie arbitrzy zdecydowali, że tylko kupcy powinni odpowiadać przed władzą miejską93.

Jurydyka Leszno (Nowe Leszno) została założona na prawie chełmiń-skim 8 stycznia 1648 r. przez podskarbiego wielkiego koronnego Bogusława Leszczyńskiego. Kupił on od mieszczan Starej Warszawy włókę ziemi i dzięki pomocy prawnej swojego stryja (kanclerza wielkiego koronnego Jana Lesz-czyńskiego) otrzymał od Władysława IV Wazy przywilej lokacyjny94. Do-datkowo w 1654 r. fundację tę zatwierdził sejm95. W przywileju znalazł się interesujący zapis o równouprawnieniu protestantów z katolikami. Mogli oni bez przeszkód nabywać tutaj dobra ruchome i nieruchome oraz korzystać z ochrony, jaką dawało im prawo chełmińskie. Właśnie dlatego na Lesznie osiedlało się wielu kalwinistów i luteranów. Bogusław Leszczyński wyłączył z tego przywileju jedynie arian i Żydów96.

Jurydyka ta rozciągała się na wąskim pasie gruntu. Cały jej teren miał szerokość 175 m, a długość ponad kilometra. Jego osią stała się droga prowa-dząca do Błonia. Podzielono go na parcele z ogrodami o szerokości 16 i 22 m, a głębokości 94 i 97 m (w pierzei północnej) oraz 56 m (w pierzei południo-wej)97. Bogusław Leszczyński ustalił, ile takich działek mogło znaleźć się na terytorium miasteczka i jaka będzie opłata za ich dzierżawę. W sąsiedztwie pałacu Leszczyńskich rozplanowano ormiański bazar.

Dziekanka, Kapitulna i „Zadzikoviana” w Warszawie pomiędzy kapitułą kolegiaty św. Jana Chrzciciela w Warszawie, a m. Warszawą.

93 Interesujące, że w tym dekrecie wspomniano o nieznanych rozprawach w sądach duchownych z 1705, 1708 i 1718 r.

94 AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, dokument nr 1696 z 8 stycznia 1648 r., Bogusław na Lesznie Leszczyński, starosta generalny wielkopolski, nadaje przywilej funda-cyjny posiadłości swej Leszno na przedmieściu Warszawy.

95 Volumina legum : [leges, statuta, constitutiones et privilegia Regni Poloniae, Magni Ducatus

Lithuaniae omniumque provinciarum annexarum, a Commitiis Visliciae anno 1347 celebratis usque ad ultima regni comitia]. t. 4, [Ab anno 1641 ad annum 1668], oprac. J. Ohryzko, Warszawa 1980, s. 211: „Konstytucja sejmu walnego sześcioniedzielnego Warszawskiego za Jana Kazi-mierza od 6 czerwca 1654 r.: Libertacja dworu najwielebniejszego księdza arcybiskupa gnieź-nieńskiego [Andrzeja Leszczyńskiego] i aprobacja przywileju wielmożnego podskarbiego koronnego [Bogusława Leszczyńskiego]”.

96 AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, dokument nr 1696, k. 1.

97 J. Putkowska, Projekt Tylmana z Gameren warszawskiej jurydyki Wielopole, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 17 (1972), z. 2, s. 146.

W okresie wielkiej wojny północnej Leszno znajdowało się w specyfi cznej sytuacji: kiedy Warszawę zajmowali zwolennicy Stanisława Leszczyńskiego, jego mieszkańcy mogli liczyć na zwolnienia z płacenia kontrybucji lub do-starczania prowiantów. Z kolei okupacja jurydyki przez Sasów, Rosjan lub konfederatów sandomierskich oznaczała dla przedmieszczan dodatkowe ob-ciążenia i szykany. Jedno z takich wydarzeń można znaleźć w publice Starej Warszawy z 4 lipca 1704 r.98

W 1714 r. z powodu braku pieniędzy król Stanisław Leszczyński sprze-dał swoją jurydykę wojewodzie kijowskiemu Józefowi Potockiemu99.

Jurydyka Tamka-Kałęczyn100. W 1662 r. sejm zatwierdził zakup dóbr Agnieszki Skąpskiej i Marianny Wesselowej dla sprowadzonych z Francji Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo (szarytek). W 1682 r. zgro-madzenie dokupiło sąsiednie grunty na szpital/instytut św. Kazimierza101. Pozostałe tereny oddano w dzierżawę osadnikom. Było tu 17 domów rze-mieślników królewskich (serwitorów?), a całe terytorium miało kształt prostokąta102.

W zbiorze dokumentów pergaminowych AGAD znajduje się jeden akt dotyczący tej jurydyki103. Opisano w nim dotychczasowe przywileje, wydane dla mieszczan Kałęczyna przez kolejnych władców Rzeczypospolitej (Micha-ła Wiśniowieckiego, Jana III Sobieskiego i Augusta II Mocnego). Powodem tego było płacenie znacznych sum pieniężnych jako czynszów i podatków od dochodów (z handlu i wytwórczości) dla szpitala św. Kazimierza (dla „Sierot Szpitalnych”).

98 AGAD, WE 539, s. 11, publika z 4 VII 1704.

99 Encyklopedia Warszawy, s. 417.

100 K. Konarski, op. cit., s. 67–68; A. Gieysztor, J. Durko, op. cit., s. 118; Encyklopedia

Warszawy, s. 863. Nazwa Tamka pochodziła od licznych tam i grobli, które osuszały pod-mokły grunt wokół drogi (biegła ona ze Starej Warszawy do Solca).

101 O samym szpitalu więcej w rozdziale III.

102 S. Dziewulski (Warszawa, t. 1: Dzieje miasta, Topografi a, Statystyki ludności, Warszawa 1913, s. 373–374) podał, że jurydyka ta nigdy nie doczekała się przywileju lokacyjnego. Zapisał natomiast bardzo interesującą wzmiankę: [jurydyka ta] „nie posiadając właściwego aktu erekcyjnego, nie miała osobnego sądownictwa, lecz pozostawała pod jurysdykcją mia-sta Starej Warszawy”. Tak więc powmia-stała tu (według tego autora) bardzo dziwna sytu-acja: Tamka była jurydyką formalnie, ale nie sądownie. Brak jednak informacji źródłowych na ten temat.

103 AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, dokument nr 1713 z 10 III 1699, August II zatwierdza fundację Jana Kazimierza i królowej Ludwiki [Marii] potwierdzoną przez króla Michała 23 V 1670 i Jana III dla mieszczan kałęczyńskich na gruncie Sierot Szpitalnych i roszczą prawa na prowadzenie rzemiosła i handlu.

Jurydyka Solec. Dzięki istniejącej tu od XI w. przystani rzecznej, a póź-niej portowi na Wiśle, osada szybko się rozwijała. W 1381 r. cześnik rawski Goworek z Kurzeszyna sprzedał wieś mieszczanom warszawskim, ale już w 1410 r. władze Starego Miasta odkupiły ją od nich. Z kolei Stefan Dzie-wulski twierdzi, że mocą przywileju księcia mazowieckiego Janusza Starszego w 1382 r. Solec został włączony do Warszawy i otrzymał prawo chełmińskie104. W XIII w. powstała tu przeprawa przez Wisłę do wsi Kamion. Swoją nazwę Solec zawdzięczał założonym w nim w XVI w. magazynom soli.

Intensywny rozwój osady spowodował nadanie jej praw miejskich w 1675 r. Znajdowało się w niej wtedy kilkadziesiąt drewnianych domów i dworków, królewska żupa solna, młyny, spichlerze oraz ogrody. Do Solca włączono również pobliskie grunty rolne105.

Z zapisek w publikach Starej Warszawy wynika, że magistrat decydo-wał się na czasową dzierżawę jurydyki. W badanym okresie (1700–1721) jej arendarzami byli kolejno:

1. Mikołaj Zachniewicz (1700–1709) za opłatą w wysokości 600 zł rocz-nie106. Okazał się złym administratorem, gdyż w późniejszych publi-kach zapisywano na niego różnorodne skargi107.

2. Staromiejski rajca Fryderyk Tylman (1709–1714) za 200 zł rocznie108. Z informacji w publikach wiadomo, że w trakcie wielkiej wojny północ-nej Solca nie ominęły działania zbrojne109. Z tego powodu co pewien czas magistrat Starej Warszawy decydował o dokonaniu wizji na podległym sobie obszarze jurydyki. Miały one pomóc określić wymiar pobieranych podatków oraz skontrolować stan zabudowań (np. czy ktoś nie wzniósł nowych budyn-ków bez zgody władz). O jednej z nich informowała publika z dnia 20 sierpnia 1709 r.110 Rewizja ta była konieczna, gdyż wielu mieszkańców zmarło z po-wodu zarazy i urzędnicy Starej Warszawy chcieli wiedzieć, które budynki

104 S. Dziewulski, Rozwój terytorialny miasta Warszawy w ciągu wieków (1230–1930), War-szawa 1939, s. 5.

105 Encyklopedia Warszawy, s. 793.

106 AGAD, WE 538, s. 233, publika z 7 III 1701.

107 Trzykrotnie w 1705 r.: AGAD, WE 539, s. 55, publika z 24 III 1705; ibidem, s. 55–56, publika z 24 IV 1705; ibidem, s. 60–61, publika z 6 VII 1705. Dwukrotnie w 1706 r.: ibidem, s. 82–83, publika z 25 I 1706; ibidem, s. 89, publika z 17 VII 1706. Raz w 1707 r.: ibidem, s. 99–100, publika z 12 I 1707.

108 AGAD, WE 539, s. 163, publika z 20 VIII 1709.

109 Ibidem, s. 34, publika z 18 X 1704; ibidem, s. 35, publika z 29 X 1704; ibidem, s. 77–78, publika z 4 I 1706. Więcej na ten temat w rozdziale II.

i pola były puste. Kolejny spis pochodził z 1714 r. Na sesji z dnia 5 września magistrat poinformował o powstałych wskutek pożaru zniszczeniach w za-budowie Solca. Można przypuszczać, że władze, ulegając prośbom mieszcz-kańców, zdecydowały się wtedy zmniejszyć albo nawet wstrzymać pobór podatków111.

Jurydyka Wielopole. W 1667 r. starosta warszawski Jan Wielopolski uzyskał od Jana Kazimierza część starostwa. Był to obszar pomiędzy dro-gami Do Woli, Wielopolską oraz Do Grzybowa. Po jego śmierci teren ten odziedziczył kanclerz wielki koronny Jan Wielopolski. Gdy zmarł, wdowa po nim (Maria Anna de la Grange d’Arquien) 2 sierpnia 1693 r. założyła tu jurydykę nazwaną Wielopole112. Wkrótce teren ten podzielono na małe działki i wydzierżawiano. W pierwszym dziesięcioleciu XVIII w. niewielkie części tej jurydyki zakupił król August II. Weszły one w skład Ogrodu Sa-skiego i Koszar Mirowskich113.

W jednej z ksiąg Archiwum Archidiecezjalnego Warszawskiego (AAW) znalazł się dokument z 1701 r., który włączał teren Wielopola w obszar pa-rafi i św. Jana Chrzciciela114.

Jurydyka Bożydar-Kałęczyn jako jedyna powstała w czasie wielkiej wojny północnej, a jej przywilej lokacyjny pochodził z 4 lipca 1702 r.115Na swoich gruntach założył ją kasztelan sądecki Józef Szwarcenberg-Czerny.

Dzięki niemu wiadomo, że na terenie jurydyki znajdowało się wtedy kilkanaście domów „świeżo za konsensem moim i wymierzeniem placów wybudowanych i wystawionych”116. W przywileju opisano stawki płaconych czynszów.

111 Ibidem, s. 245, publika z 5 IX 1714.

112 Volumina legum…, t. 4, s. 442: Konstytucja sejmu walnego sześcioniedzielnego War-szawskiego za Jana Kazimierza od 7 marca 1667 r.: Aprobacja przywileju naszego na dwór i place Wielmożnego Kasztelana Wojnickiego [Jana Wielopolskiego].

113 K. Konarski, op. cit., s. 69; A. Gieysztor, J. Durko, op. cit., s. 118; Encyklopedia

Warszawy, s. 948.

114 Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie [dalej: AAW], A.X.3.40/669,

Transep-tum Erectioni Ecclesiae Colegiatae Varsaviensis (1416–1785), s. 103: Incorporatio Suburbii

Wielopole ditci, quo ad curam animarum Eccl’ae Colleg’tae Paroch’ Varsav’ S. Joan’ Bap’tae de AD 1701.

115 AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych: dokument nr 1701 z 28 XI 1724. Sam przywilej został antydatowany na 4 lipca 1702 r.: August II, król polski, potwierdza i transu-muje prawa i nadania dla Bożego Daru leżącego przy Nowym Świecie i Solcu w Warszawie, wydane przez Józefa Schwartzemburga z Witowic Czarnego.