Z przebiegu działań zbrojnych w II wojnie światowej wyciągnięto wniosek o konieczno-ści zmian organizacyjnych struktur wojskowych. Należało:
– zwiększyć manewrowość operacyjną i taktyczną wojsk;
– wzmocnić siłę uderzeniową oddziałów i związków taktycznych;
– usprawnić i uprościć dowodzenie;
– zwiększyć samodzielność taktyczną na polu walki;
– uodpornić wojska na skutki użycia broni masowego rażenia;
– zreorganizować urządzenia tyłowe przez zwiększenie ich ruchliwości oraz sprawności zaopatrywania wojsk.
Teoretycy wojskowi opowiadali się za zwiększeniem samodzielności oddziałów na polu walki. W czasie II wojny światowej podstawową formacją, która wykonywała samodzielne zadania na polu walki, była dywizja. Szybkie wprowadzanie do uzbrojenia wojsk broni ma-sowego rażenia spowodowało jednak, że to zadanie mógł wykonać pułk, a nawet samodziel-ny batalion. Postulowano więc włączenie do składu pułków i batalionów wszystkich elemen-tów niezbędnych do prowadzenia samodzielnych działań bojowych. Wskazywano, że straty poniesione w czasie II wojnie światowej, powinny stanowić ostrzeżenie przed groźbą ich
la-23 Ibidem, s. 17.
winowego wzrostu w wypadku prowadzenia wojny jądrowej lub użycia innych środków ma-sowego rażenia.
Jan Orzechowski podkreśla, że amerykańscy zwolennicy teorii wojny jądrowej żądali, by na jej potrzeby zmieniono strukturę sił zbrojnych. Sugerowali utworzenie:
– formacji zminiaturyzowanych kierowanych pocisków jądrowych na całej długości lotu w celu powstrzymania zmasowanych ataków przeciwnika;
– licznych formacji wojskowych zdolnych do prowadzenia walki środkami klasycznymi i mającymi możliwość stałej lokalizacji celów ataku jądrowego;
– jednostek obrony powietrznej zapewniających zwarty i niezawodny system obrony prze-ciwlotniczej wojsk i obszaru kraju;
– ruchomych odwodów pancernych w celu odtworzenia obrony wokół stref (korytarzy) tworzonych przez przeciwnika przy użyciu broni masowego rażenia w skali taktyczno-ope-racyjnej24.
Wiele wniosków sformułowanych po analizie działań bojowych II wojny światowej do-tyczyło użycia wojsk pancernych i lotnictwa. Opierano się głównie na doświadczeniach nie-mieckich i radzieckich. Na początku wojny wojska pancerne były ustrukturyzowane naj-wyżej w korpusy, na końcu zmagań – w duże armie pancerne. Oznaczało to zwiększanie liczby czołgów i ich wykorzystywanie głównie do zadań operacyjnych. Dość krytycznie pod tym względem należy ocenić wojska anglo-amerykańskie. Zdaniem gen. Franciszka Skibińskiego, w inwazyjnych wojskach anglo-amerykańskich operujących na kontynencie europejskim tylko raz doraźnie zorganizowano korpus pancerny – gdy marsz. Bernard Law Montgomery skupił w składzie 8 Armii trzy dywizje pancerne. Ale nawet wtedy temu wyż-szemu związkowi pancernemu postawiono zadanie frontalnego przełamania silnego i od dawna umocnionego pasa obrony niemieckiej25. Generał Skibiński uznał to za klasyczny przykład niewłaściwego wykorzystania korpusów pancernych. Można więc skonstatować, że sposoby użycia sił pancernych na froncie zachodnim były bez porównania mniej ekono-miczne i operatywne niż w radzieckich siłach zbrojnych, a nawet – za przeproszeniem – w niemieckich grupach armii przede wszystkim w kampaniach 1940, 1941 roku (a częścio-wo i 1939 roku)26.
We wnioskach z użycia czołgów w tej wojnie wskazano na wzrost możliwości operacyj-nych i techniczoperacyj-nych. Czołg zaczęto lansować jako główną siłę uderzeniową wojsk lądowych.
Zarówno teoretycy wojskowi, jak i dowódcy są zgodni, że cechą charakterystyczną wojsk pancernych po II wojnie światowej jest ich duża siła uderzeniowa połączona z wielką siłą ognia. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku uważano, że nie ma lepszego od broni pancernej środka do prowadzenia boju spotkaniowego, przełamywania obrony i zniszczenia przeciwnika w pościgu27. Opowiadano się za budową czołgów średnich jako pojazdów uniwersalnych, najbardziej nadających się do prowadzenia działań operacyjnych w natarciu, przydatnych w obronie, zwłaszcza do wykonywania kontrataków.
24 J. Orzechowski: Dowodzenie i sztaby…, op.cit., s. 348.
25 F. skibiński: O sztuce wojennej…, op.cit., s. 418.
26 Ibidem, s. 417.
27 Współczesna wiedza wojskowa..., op.cit., s. 343.
Doświadczenia II wojny...
Na podstawie analizy wykorzystania czołgów w walce wyrażono opinię, że charakteryzu-ją się one wycharakteryzu-jątkowo dużą odpornością na działanie broni charakteryzu-jądrowej i innej broni masowego rażenia.
Uznano, że na współczesnym polu walki wojska pancerne mogą wykonywać następujące zadania:
– w warunkach użycia broni masowego rażenia (także jądrowej) mogą, we współdziała-niu z piechotą i artylerią w natarciu lub boju spotkaniowym, całkowicie zniszczyć siły i środ-ki przeciwnika; stanowią największą siłę uderzeniową przy przełamywaniu taktycznej obro-ny przeciwnika i operacyjobro-nym poszerzaniu tego wyłomu;
– nadają się zwłaszcza do prowadzenia boju spotkaniowego, przełamywania z marszu obro-ny, niszczenia odwodów operacyjnych, grup desantowych i forsowania przeszkód wodnych;
– po użyciu broni jądrowej i powstaniu dużych luk w operacyjnym ugrupowaniu przeciw-nika nadają się do prowadzenia szybkich i głębokich uderzeń28.
Przeświadczenia o wyjątkowej roli wojsk pancernych w przyszłej wojnie nie osłabiło nawet doświadczenie z użycia broni pancernej w wojnie izraelsko-arabskiej 1973 roku.
W takim przekonaniu trwano niemal do końca lat osiemdziesiątych minionego stulecia, czyli do upadku dwubiegunowego układu sił w świecie i zmierzchu koncepcji armii ma-sowych.
Po zakończeniu II wojny światowej duże znaczenie w przyszłej wojnie zaczęto przypisy-wać lotnictwu. Uwzględniono zarówno doświadczenie zdobyte w trakcie wojny, jak i rolę wyznaczaną temu rodzajowi sił zbrojnych wraz z wprowadzeniem do uzbrojenia broni ato-mowej. Do początku lat sześćdziesiątych XX wieku lotnictwo było uważane za jedynego no-siciela bomb jądrowych, później utraciło ten monopol na rzecz wojsk rakietowych. Wobec negatywnych doświadczeń II wojny światowej związanych z wywalczeniem pełnego pano-wania w powietrzu oraz z możliwością samodzielnego osiągnięcia przez lotnictwo celu stra-tegicznego (teoria gen. Giulia Douheta) tuż po wojnie skupiono uwagę niemal wyłącznie na rozwoju lotnictwa bombowego o zasięgu strategicznym jako jedynym nosicielu bomb ato-mowych. Nie porzucono jednak myśli o wywalczeniu przez lotnictwo panowania w powie-trzu. Przeważał pogląd, że zdobycie takiego panowania daje rękojmię swobody strategicz-nego rozwinięcia własnych sił zbrojnych oraz pozbawienia tej swobody przeciwnika. Uważano, że panowanie w powietrzu zapewni swobodę i skuteczne działanie własnych sił zbrojnym oraz odparcie zmasowanych uderzeń lotnictwa przeciwnika.
Priorytet lotnictwa, zwłaszcza strategicznego, przeznaczonego do przenoszenia broni ją-drowej, został podważony już na początku lat sześćdziesiątych XX wieku, kiedy to za głów-nego nosiciela broni atomowej uznano rakietę. Tym samym odwołano się do doświadczeń wojennych, głównie niemieckich. Przy konstruowaniu broni rakietowej wykorzystano nie-mieckie osiągnięcia w użyciu rakiet V-2. W wypadku Amerykanów były to dokonania pcującego dla nich niemieckiego konstruktora tych rakiet dr. Wernera von Brauna. Broń ra-kietową w szybkim tempie rozwijano też w ZSRR. Już w 1960 roku Rosjanie utworzyli strategiczne wojska rakietowe, które jako nosiciel broni jądrowej były zdolne do samodziel-nego wykonywania głównych zadań strategicznych. W ZSRR siły rakietowo-jądrowe
uzna-28 Ibidem, s. 344.
no za podstawowe przy prowadzeniu natarcia strategicznego. Odtąd obronę traktowano ja-ko pomocniczą formę walki. W strategicznym natarciu na lądzie najważniejszą rolę miały odegrać armie pancerne, które współdziałały z licznymi desantami powietrznymi oraz ko-rzystały ze wsparcia ogniowego śmigłowców.
Interesujące wnioski z działań bojowych II wojny światowej dotyczyły roli i znaczenia ar-tylerii na polu walki. Mowa o koncentracji ogromnej liczby arar-tylerii na wąskich odcinkach przełamania. Wymagało to ogromnego rozrostu tego rodzaju wojsk. Twierdzono, że i po tej wojnie niezbędne jest stwarzanie na określonym kierunku działań takiego nasycenia artyle-rią, żeby można było utrzymać przewagę nad przeciwnikiem przez cały czas prowadzenia operacji. Nowością było prognozowanie zastąpienia tej przewagi ogniowej przez użycie ni jądrowej. Po wojnie zaczęto pilnie studiować doświadczenia związane z konstrukcją bro-ni rakietowej i możliwością zastępowabro-nia przez bro-nią zadań dotychczas wykonywanych przez klasyczną artylerię29.