Rekolekcje dla różnych grup

Kaznodzieje Prowincji Wniebowzięcia NMP w Polsce, oprócz prowadzenia rekolekcji parafialnych o charakterze otwartym, podejmują się również przepowiadania rekolekcyjnego o charakterze półotwartym lub zamkniętym dla różnych grup wiernych.

Różnorodność tychże grup obejmuje wiernych świeckich (dzieci, młodzież, studenci, członkowie wspólnot religijnych), osoby życia konsekrowanego (siostry zakonne, bracia zakonni na różnym etapie formacji wstępnej, początkowej lub do święceń) oraz grupy specjalistyczne (zakonnicy po ślubach wieczystych i kapłani – także diecezjalni). Gdy chodzi o rekolekcje szkolne dla dzieci i młodzieży, przeprowadzane zazwyczaj w czasie wielkiego postu, to należą one do kategorii rekolekcji otwartych, które przybierają formę tradycyjną. Jest to „ewangelizacyjna akcja Kościoła podejmowana względem dzieci i młodzieży, przynależącej do tej samej parafii” lub uczącej się w szkole na terenie danej parafii⁷⁵. Taka forma rekolekcji dzieci i młodzieży szkolnej organizowana jest, zgodnie prawem państwowym, przez właściwego proboszcza we współpracy z katechetami i nauczycielami. Odpowiednie przepisy zawarte są we właściwym ministerialnym rozporządzeniu⁷⁶. W tej części omówione zostaną inne formy rekolekcji, podejmowane przez franciszkańskich rekolekcjonistów w Prowincji, z uwzględnieniem miejsc, jakimi obecnie Prowincja dysponuje.

Leksykon Teologii Pastoralnej, w odniesieniu do rekolekcji, normuje ogólne pojęcia i terminologię, która pozwala łatwiej pogrupować i sklasyfikować poszczególne

75 W. PRZYCZYNA, Rekolekcje dla dzieci wczoraj i dziś, w: Rekolekcje dla dzieci, red.

W.PRZYCZYNA, Kraków 1996, s. 29-30.

76 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobie organizowania rekolekcji szkolnych, Dziennik Ustaw nr 97, poz. 425 z 1992 r.

185 dzieła apostolskie w omawianym aspekcie⁷⁷. Na podstawie Leksykonu oraz wybranej literatury można określić, że do grupy rekolekcji otwartych należą również ćwiczenia duchowne skierowane do różnych grup stanowych⁷⁸, rekolekcje specjalistyczne⁷⁹, międzyparafialne⁸⁰ oraz mieszane. Rekolekcje o charakterze półzamkniętym charakteryzują się tym, iż uczestnicy w dużej części dnia biorą udział w zajęciach przewidzianych planem rekolekcji, lecz na noc wracają do swoich domów⁸¹ lub spędzają ją w innym odpowiednim miejscu⁸². Trzecim rodzajem rekolekcji, w ścisłym sensie ich znaczenia, są rekolekcje zamknięte, gdy uczestnicy przerywają swoje codzienne zajęcia i w odpowiednim miejscu odosobnienia lub domu rekolekcyjnym poświęcają cały swój czas ćwiczeniom duchownym⁸³. Taka forma realizowana jest również wobec dzieci i młodzieży należącej do różnych grup parafialnych, np. ministranci, dzieci Maryi, młodzież franciszkańska, młodzież oazowa⁸⁴.

Główna oś przepowiadania rekolekcyjnego wśród braci Prowincji Wniebowzięcia NMP w Polsce opiera się na podejmowaniu tego zadania w ramach realizacji programu duszpasterskiego w parafiach, które kierują swoje zaproszenie do przeprowadzenia rekolekcji. W dużej części są to parafie, w których duszpasterzują prezbiterzy diecezjalni.

Spośród całej grupy ankietowanych aż 38,1% z nich stwierdziło, że takiego przepowiadania w parafiach diecezjalnych podejmuje się zawsze, 32,2% podejmuje je często, a 20,3% badanych – rzadko. Z kolei w parafiach, w których duszpasterstwo miejscowe powierzone jest innemu zgromadzeniu zakonnemu, franciszkańscy głosiciele słowa Bożego zapraszani są rzadko (29,7%) lub nigdy (59,5%). W ramach zwyczajnych rekolekcji adwentowych lub wielkopostnych, bracia Prowincji podejmują się równocześnie głoszenia rekolekcyjnego dla dzieci i młodzieży szkolnej. Wskazania

77 G.SIWEK, Rekolekcje…, s. 728.

78 Rekolekcje stanowe mogą obejmować: dzieci, młodzież, małżonków, rodziców, seniorów, chorych, kobiety i mężczyzn.

79 Rekolekcje specjalistyczne mogą obejmować: pracowników służby zdrowia, biznesmenów, nauczycieli, prawników, studentów i pracowników nauki.

80 Rekolektanci pochodzą z różnych parafii. Uczestniczą w rekolekcjach np. z powodu zaproszenia gościa specjalnego.

81 P.OCHOTNY, Źródła i formy przepowiadania…, s. 227.

82 Do tego typu rekolekcji zaliczyć można wszelkiego rodzaju rekolekcje wędrowne, obozowo-wędrowne lub pielgrzymkowe.

83 P.OCHOTNY, Źródła i formy przepowiadania…, s. 227; Rekolekcje zamknięte przeprowadzane są indywidualnie lub wspólnotowo przez kapłanów, osoby zakonne i świeckich różnych stanów.

84 Przykładowe wskazania zawarte obowiązujące i praktykowane w archidiecezji katowickiej odnoszące się do duszpasterstwa rekolekcyjnego ministrantów, Dzieci Maryi i członków wspólnoty „Ruch Światło-Życie”. Zob. L.SZEWCZYK, Odnowa przepowiadania…, s. 281-284.

186 kwestionariusza ankiety zwracają uwagę, że w ciągu ostatnich 5 lat, około

⅓ respondentów nie prowadziła rekolekcji dla dzieci i młodzieży (patrz tabela poniżej – rekolekcje dzieci, młodzież i studenci). Doświadczenia prowadzenia rekolekcji akademickich nie ma aż 76,1% badanych. Całość odpowiedzi ujęte są w tabeli nr 26.

Tabela 26. Posługa przepowiadania w czasie rekolekcji dla studentów, młodzieży i dzieci

nigdy 1 raz 2-5 razy

6-10 razy

10-20

razy <20 razy

Rekolekcje dla studentów 76,1% 13,0% 9,4% 0,0% 0,7% 0,7%

Rekolekcje dla młodzieży szkolnej 31,2% 15,2% 30,4% 11,6% 4,3% 7,2%

Rekolekcje dla dzieci 34,1% 10,9% 26,8% 15,2% 6,5% 6,5%

W ramach prowadzonego duszpasterstwa zwyczajnego w parafiach powierzonych Prowincji Wniebowzięcia NMP, widoczne jest zaangażowanie niektórych ankietowanych w organizację i przeprowadzenie rekolekcji typu zamkniętego dla wspólnot parafialnych (dziecięcych i młodzieżowych) lub wspólnot religijno-pobożnościowych (np. FZŚ).

Wynika to z pewnością z odpowiedzialności za powierzoną sobie grupę i troskę o jej duchowy rozwój. Grupy te, w dużej mierze, korzystają w czasie takich rekolekcji z różnego rodzaju ośrodków rekolekcyjnych prowadzonych przez diecezje lub inne zgromadzenia zakonne, posiadające odpowiednią i dostosowaną do wymogów prawno-sanitarnych bazę lokalową⁸⁵. Wśród odpowiedzi udzielonych w kwestionariuszu ankiety wskazano (tabela nr 27), że 13,8% ankietowanych przynajmniej raz w ciągu ostatnich lat podjęło się takiej formy głoszenia; 20,3% podjęło się tego zadania kilka razy.

Głównymi ośrodkami w Prowincji proponującymi cykliczne propozycje rekolekcyjne są dwa klasztory: Chorzów, przy którym działa Franciszkańskie Centrum Młodzieżowo-Powołaniowe „Trzej Towarzysze” (FCMP) oraz Cieszyn, przy którym działa główny ośrodek Wspólnoty i Szkoły Nowej Ewangelizacji „Zacheusz” (SNE).

Szczegółowe propozycje rekolekcyjne dostępne są w ofercie duszpasterskiej realizowanej przez wyżej wymienione ośrodki. Klasztor w Koszarawie proponuje jedynie wynajęcie pomieszczeń domu dla gości dla przeprowadzenia rekolekcji we własnym

85 Przykładowe dane statystyczne w ośrodkach rekolekcyjnych (archi)diecezji katowickiej dla różnych grup wiernych świeckich przytoczone są w opracowaniu: Zob. L. SZEWCZYK, Odnowa przepowiadania…, s. 280-283. Autor przytacza również charakterystykę prowadzących rekolekcje o charakterze zamkniętym: „Rekolekcje zamknięte w domach archidiecezji katowickiej prowadzone są najczęściej przez posługujących w nim rekolekcjonistów. Rzadziej prowadzącymi rekolekcje zamknięte są goście zaproszeni przez poszczególne grupy rekolektantów”. Tamże, s. 281.

187 zakresie. Klasztor w Kobylinie posiada również ofertę rekolekcyjną, która skierowana jest przede wszystkim do członków grup miejscowej parafii lub młodzieży

Prowincja nie dysponuje na dzień dzisiejszy żadnym ośrodkiem rekolekcyjnym, który byłby niezależną i samodzielną instytucją w świetle prawa kościelnego i państwowego. Istnieje jednakże kilka domów zakonnych, posiadających odpowiednią bazę lokalową, mogących pomieścić większą grupę, która chciałaby odbyć swoje ćwiczenia duchowe w ramach rekolekcji zamkniętych. Ze względu na obowiązujące w Polsce przepisy dotyczące organizacji wypoczynku i wyjazdów dzieci, najczęściej jednak z takiej możliwości korzysta młodzież starsza i dorośli. Do takich domów z szerszą bazą lokalową należą w Prowincji następujące klasztory: Koszarawa-Bystra⁸⁶,

Tabela 28. Posługa przepowiadania w czasie rekolekcji zakonnych i kapłańskich

86 Placówka w Koszarawie bierze początek od wakacyjnych wypraw duszpasterskich w Beskidzie Żywieckim, które zapoczątkowały sprawowanie liturgii w przysiółku Bystra koło Koszarawy. Pobyty te przerodziły się w stałą rezydencję kapłana z prowincji, co stopniowo doprowadziło do tego, że 29.06.1985 roku metropolita krakowski kard. Franciszek Macharski utworzył w tym miejscu stały ośrodek duszpasterski, który powierzył naszej prowincji. Parafia została erygowana 1.09.1989 roku. Poświęcenie blaszanej kaplicy nastąpiło 4.10.1989 roku. Budowa klasztoru zaczęła się w 1993 roku, a kościoła w 1998 roku. Dom zakonny został kanonicznie erygowany 28.06.1995 roku, a poświęcenia kościoła dokonał biskup bielsko-żywiecki Tadeusz Rakoczy 4.10.2006 roku. Dom służy licznym gościom przybywającym na rekolekcje lub wypoczynek w góry. Zob. Klasztor Franciszkanów w Koszarawie, http://prowincja.panewniki.pl/koszarawa,klasztor,23,s,sub2.html [dostęp: 1.12.2020].

188 Cieszyn⁸⁷, Chorzów⁸⁸ i Kobylin⁸⁹. W tych miejscach organizowane są również poszczególne serie rekolekcji zakonnych dla współbraci Prowincji.

Inne klasztory, w zależności od zgody miejscowego przełożonego, mają możliwość przyjęcia jednej lub kilku osób na czas swoich „prywatnych” rekolekcji, proponując włączenie się w program dnia danej wspólnoty. Ze względu na charakter każdego klasztoru, z tej propozycji mogą skorzystać mężczyźni rozeznający drogę powołania zakonnego lub osoby życia konsekrowanego. Taką możliwość dają m. in. takie

87 Pierwszy klasztor franciszkanów w Cieszynie istniał w latach 1476–1542 i należał do czeskiej prowincji obserwantów. Zakonnicy, na skutek reformacji, musieli przenieść się do Bytomia.

W późniejszym czasie próbę powrotu podjęli włoscy reformaci w latach 1615–1617 i obserwanci (1699–

1710). Obecny klasztor to dawny budynek jezuicki z XVII w., który tworzył całość z przylegającym do niego kościołem Świętego Krzyża. Po II wojnie światowej budynek wykorzystywano m.in. na mieszkania funkcjonariuszy państwowych. Urząd miasta wystawił budynek do licytacji w 1987 roku. Zakupiony przez osobę świecką pełnił rolę hotelu. Ponownie wystawiony na sprzedaż został zakupiony przez naszą prowincję. W 1996 roku zarząd prowincji zdecydował się na likwidację hotelu i utworzenie domu zakonnego wraz z bursą dla młodzieży męskiej szkół średnich, która funkcjonowała przez kilkanaście lat.

W wyniku usilnych starań 29.07.2005 roku biskup bielsko-żywiecki Tadeusz Rakoczy dał w użytkowanie naszej prowincji przylegający do klasztoru kościół pw. Świętego Krzyża i powierzył duszpasterstwo przy tym kościele oraz dodatkowo prowadzenie duszpasterstwa akademickiego i duszpasterstwa w zakładzie karnym. Przy klasztorze rozpoczęła działalność wspólnota i Szkoła Nowej Ewangelizacji „Zacheusz”, ustanowiona dekretem z 10.10.2011 roku. Oprócz duszpasterstwa w miejscowym kościele wspólnota zajmuje się duszpasterstwem rekolekcyjno-misyjnym, pomocą duszpasterską okolicznym parafiom, duszpasterstwem Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego w Cieszynie, Hospicjum im. św. Łukasza, obsługą kaplicy publicznej sióstr boromeuszek, duszpasterstwem sióstr zakonnych, Franciszkańskiego Zakonu Świeckich oraz licznymi kręgami małżeńskimi. Zob. Klasztor Franciszkanów w Cieszynie, http://prowincja.panewniki.pl/cieszyn,klasztor,14,s,sub2.html [dostęp: 1.12.2020].

88 W 1935 roku zakonnicy przybyli do Chorzowa-Klimzowca budując tymczasowy kościół (barak).

Granice parafii zostały określone w 1942 roku. Dopiero od 1981 roku rozpoczęto budowę nowego kościoła i klasztoru. Prace murarskie trwały do 1990 roku. Kościół został poświęcony 3.10.1990 roku przez ks. abp.

Damiana Zimonia. Placówkę jako pełnoprawny dom zakonny erygowano w 1986 roku. W latach 1991–

2003 klasztor był także domem postulatu. Obecnie mieści się w nim Franciszkańskie Centrum Młodzieżowo-Powołaniowe „Trzej Towarzysze”. Zob. Klasztor Franciszkanów w Chorzowie-Klimzowcu, http://prowincja.panewniki.pl/chorzow-klimzowiec,klasztor,13,s,sub2.html [dostęp: 1.12.2020].

89 Klasztor zbudowano w XVI wieku, jego rozbudowa to wieki XVII i XVIII. W 1831 roku władze pruskie dokonały kasaty klasztoru. Zabudowania kościoła i klasztoru przeszły w ręce miejscowego proboszcza. W 1929 roku obiekt przejęła nasza prowincja. W klasztorze umieszczono w 1931 roku niższe seminarium duchowne (Kolegium Serafickie), które istniało tam do wybuchu II wojny światowej. W czasie wojny kościół został zamieniony na magazyn. Po wojnie w klasztorze mieścił się przejściowo nowicjat (1949–1954 i 1975/76) oraz niższe seminarium duchowne (1957–1962). Klasztor był też schronieniem dla internowanych zakonnic w latach 1954–1957 (siostry elżbietanki z Dolnego Śląska). Część klasztoru została zabrana przez władze państwowe. W latach 1998–2000 w klasztorze mieścił się juniorat prowincji dla braci po nowicjacie, a nie zmierzających do kapłaństwa. Obecnie mieści się tam postulat. W ostatnich latach wyremontowano na potrzeby wspólnoty i parafii (erygowanej w 2008 r.) odzyskane skrzydło klasztoru, od kilkudziesięciu lat użytkowane przez różne instytucje świeckie. Zob. Klasztor Franciszkanów w Kobylinie, http://prowincja.panewniki.pl/kobylin,klasztor,22,s,sub2.html [dostęp: 1.12.2020].

189 domy zakonne, jak: Katowice-Panewniki⁹⁰, Miejska Górka⁹¹ i Jaworzynka⁹². W pozostałych domach Prowincji taka możliwość uzależniona jest od warunków lokalowych, zgody miejscowej wspólnoty i charakteru takiego pobytu.

Inną ważną, choć niszową formą działalności rekolekcyjnej w Prowincji, jest przepowiadanie seryjne, które skierowane jest do szczególnej grupy osób, którymi są osoby życia konsekrowanego oraz kapłani. Praktyczny wymiar podejmowania tego zadania w posłudze kaznodziejskiej przedstawia tabela nr 28.

Działalność rekolekcyjna skierowana jest do ogółu wiernych, ma ona sprzyjać

„zastanowieniu się nad sobą, jest konfrontacją z celem wyznaczonym przez Boga, umacnia wiarę i więź z Kościołem, stawia słuchaczy w obliczu konieczności podjęcia decyzji życiowych. Wytwarza postawy czynne, przygotowujące do aktywnego życia sakramentalnego i życia z wiary”⁹³. Ta charakterystyka celu rekolekcji odnosi się w pierwszym rzędzie do osób życia konsekrowanego i duchownych. O ile takie ćwiczenia rekolekcyjne są dobrowolnie wybieranym środkiem osobistego nawrócenia i uświęcenia dla ogółu wiernych świeckich, o tyle dla osób, które obowiązują „święte więzy”, są koniecznym aspektem własnego rozwoju duchowego, wpisanym w Kodeksie Prawa Kanonicznego w obowiązki własnego stanu. Rekolekcjoniści Prowincji podejmują się tego zadania wobec innych osób zakonnych i kapłanów. Sami jednak również podlegają temu duchowemu obowiązkowi. Kodeks nakłada prawny obowiązek na zakonników, aby

„wiernie praktykowali okresy corocznego świętego skupienia”⁹⁴, których długość określają przepisy prawa własnego danego zgromadzenia lub zakonu⁹⁵. Podobne przepisy

90 Klasztor i kościół zbudowane na początku XX w. Obecnie siedziba kurii prowincjalnej, parafii, domu profesów czasowych i seminarium duchownego i duszpasterstwa akademickiego.

91 Obecny klasztor pochodzi z XVIII w. Od 1991 r. pełni rolę domu nowicjackiego Prowincji Wniebowzięcia NMP w Polsce oraz jest tzw. domem odosobnienia.

92 Od 2003 r. budynek przejęty przez Prowincję z zamiarem utworzenia w nim romitorium, tzn.

franciszkańskiej pustelni, będącej domem modlitwy, opartym o specjalny statut określający zadania i sposób funkcjonowania. Zob. KG 31 § 1-3; SG 15 § 2; Romitorium Matki Bożej Anielskiej. Franciszkańska Pustelnia w Jaworzynce, http://www.jaworzynka.franciszkanie.pl/romitorium-czyli-pustelnia...-franciszka -ska-koniecznie.html [dostęp: 1.12.2020].

93 Wiara, modlitwa i życie…, s. 21; 23.

94 KPK 663 § 5.

95 Szczegółowe przepisy dotyczące organizacji i długości trwania rekolekcji zakonnych określają stosowne przepisy zawarte w Konstytucjach. Np. w Zakonie Braci Mniejszych odpowiednie wskazania zawarte są w Konstytucjach i Statutach generalnych, a za nimi prawo partykularne określa, że: „Coroczne rekolekcje dla braci trwają pełnych pięć dni (KPK 663 § 5; KG 30 § 2; SG 9 § 1). Niech bracia dołożą wszelkich starań, by uczestniczyć w nich z całą powagą”. Zob. SP 10 § 1. „W wyjątkowych przypadkach, gdy przemawia za tym konieczność lub pożytek duchowy, pozostawia się braciom możliwość indywidualnego odprawiania rekolekcji, zwłaszcza w domach odosobnienia naszej Prowincji, lub uczestniczenia w nich poza Prowincją”. SP 10 § 3.

190 odnoszą się do osób duchownych inkardynowanych do diecezji⁹⁶, których uszczegółowienie znajduje się w prawie partykularnym wydanym przez odpowiednie Konferencje Episkopatu lub biskupa ordynariusza.

Z analizy uzyskanych odpowiedzi, podanych w powyższej tabeli, wynika, że tylko niewielka część rekolekcjonistów Prowincji podejmuje się tego zadania wobec osób życia konsekrowanego lub kapłanów. Największy odsetek procentowy wśród udzielonych odpowiedzi dotyczy rekolekcji dla sióstr zakonnych. Jedynie 18,1%

badanych stwierdziło, że takie rekolekcje prowadziło przynajmniej raz w minionych 5 latach. Również 18,1% ankietowanych podejmowało się tego zadania kilka razy w omawianym okresie. Ogromna większość ankietowanych nigdy nie prowadziła:

rekolekcji zakonnych w innych prowincjach franciszkańskich (90,6%), rekolekcji w innych zgromadzeniach męskich (94,2%) oraz rekolekcji kapłańskich (82,0%). Istotną kwestią do rozpatrzenia byłaby głębsza analiza tego zjawiska i źródeł jego zaistnienia, mogąca być kwestią do dyskusji w odpowiednich gremiach formacyjnych i decyzyjnych w Prowincji.