Rozpoczęcie programu rozbudowy baterii nadbrzeżnych, wyposażonych w najcięższą artylerię w pobliżu cytadeli, skutkowało koniecznością zabezpieczenia twierdzy od pół-nocy przed możliwym atakiem lądowym wysadzanych przez flotę inwazyjną desantów Na północ od miasta, w miejscu gdzie ląd ma szerokość około 3 km, przystąpiono do orga-nizacji tzw Frontu Północnego Składał się z dwóch obiektów stałych wybudowanych już w czasie pokoju Głównym dziełem był Fort Stiehle17, a pomocniczym szaniec ziemny (Neuhäserschanze) z ceglanymi koszarami, oddalony od niego o 1200 metrów na północny zachód Miały one służyć jako baza do rozbudowy linii oporu o fortyfikację polową w czasie mobilizacji twierdzy18
17 Nazwa nadana przez Cesarza, AKO z 491888r, dla uczczenia generała Gustawa von Stiehle
18 Bundesarchiv Militarabteilung Freiburg, syg RH -2 396 s 10
Fortyfikacje Piławy w XIX wieku. Historia i stan zachowania 79
Rys. 4. Landfront. Wersja docelowa frontu w 1914 roku. Oprac. Janusz Pokrzywnicki na podstawie planu: Bundesarchiv Militärarchiv Freiburg Sygn. RM9/921 I3 A – droga do Królewca, B – kolej do Królewca, C – Neuhäserschanze, D – Fort Stiehle, E – magazyn amunicyjny, b.1 do b.6 – baterie.
Rok 1882 przyniósł załamanie się koncepcji budowy fortów jako wielkich baterii artyleryj-skich przystosowanych do własnej obrony okrężnej Zastosowanie szrapneli moździeżowych od 1882 r, a rok później amunicji kruszącej uniemożliwiało utrzymanie obsługi artylerii na odkrytych stanowiskach wyeksponowanych na wałach Budowane pod koniec lat 80 forty miały mniejsze rozmiary i były przeznaczone głównie dla piechoty Znajdujące się na wałach remizy/
garaże służyły przechowywaniu lekkich dział przeciwszturmowych i często jako wyjście alar-mo we załogi na wał Wybudowany w latach 1887 -1890 Fort Stiehle wraz z dziełem Neuhäser‑
schanze tworzył nową zaporę fortyfikacyjną, osłaniającą twierdzę od strony dogodnego podejścia lądowego Formą odbiega jednak od schematu znanego z Poznania czy Torunia Odróżniał się nieregularnym narysem i rozbudowanymi koszarami szyjowymi, w tym przypadku piętrowymi
Miał też rozbudowany wewnętrzny, ukryty pod wałami, system komunikacyjny Wszystkie pomieszczenia i wyjścia na wał były ze sobą skomunikowane w sposób zapewniający maksy-malne bezpieczeństwo dla żołnierzy Posiadał, jak część podobnych fortów, baterie skrzydłowe i był dla nich bazą mieszkalną i zaopatrzeniową Baterie miały za zadanie utrudnić nieprzyja-cielowi rozwinięcie oblężenia W następnym etapie miały być ewakuowane w bezpieczniejsze miejsce za linią obrony, tak aby kontynuować walkę z miejsc lepiej zamaskowanych Jednym z ważniejszych elementów fortu było pancerne stanowisko obserwacyjne PBSt -87, umieszczone na stropie prawej remizy czołowej19 Służyło do obserwacji przedpola i kierowania ogniem bate-rii skrzydłowych i międzypolowych Doświadczenia I wojny światowej dowiodły jak ważne było zabezpieczenie pełnej obserwacji pola walki, stało się to najważniejszą funkcją fortu
Miał narys nieregularnej lunety, o wymiarach: lewe czoło 75 m, prawe czoło 100 m Prawy bark miał 52 m, lewy 67 m Długość linii szyi – 175 m Wysokość wału czoła 9 - na barkach 8 m
19 W sumie w twierdzach niemieckich zainstalowano 28 takich stanowisk Szybko zastąpione przez kopuły obser-wacyjne, lżejsze o większym polu obserwacji
Janusz Pokrzywnicki 80
Wysokość linii ognia nad przedpolem – około 7 m Szerokość przedpiersia 10,5 metra, w szyi jedynie 5 m
Rys. 5. A. Fort Stiehle. Plan i przekrój przez koszary szyjowe. Oprac. Janusz Pokrzywnicki na podstawie planu koncepcyjnego z 1887 roku (różniącego się w szczegółach od wersji ostatecznej). Bundesarchiv Militärarchiv Freiburg Sygn. RM9/921 II,I,1; B. Odręczna inwentaryzacja fortu Stiehle wykonana przez
inżynierów Armii Czerwonej w maju 1945 r. Ze zbiorów Awenira Owsjanowa.
Konstrukcje murowane wykonano całkowicie z cegły z zastosowaniem elementów kamien-nych w nadstawach, co było typowe w tym czasie Ściany narażone na ostrzał wzmocniono
Fortyfikacje Piławy w XIX wieku. Historia i stan zachowania 81
systemem poprzedzających je korytarzy piaskowych Sklepienia ceglane metrowe przykryto metrową warstwą piasku i 1,2 m warstwą ubijanego betonu, były odporne na pojedyncze tra-fienia pocisków 21 cm Fosa była sucha, z murowaną przeciwskarpą na odcinku czoła i bar-ków, zwieńczoną kratą forteczną U podnóża nieoskarpowanego wału na dnie fosy również stała krata Kontrskarpa od strony szyi była ziemna Fosa miała głębokość 7,40 m, szerokość na czole i barkach 10 -, w szyi 8 m
W murze kontrskarpy umieszczono galerię szerokości 0,9 m, miał on grubość dołem 3,8 m, górą 2,5 m, przy wysokości 6 m Obronę fosy zapewniały cztery kaponiery Trzy z nich, połą-czone między sobą galerią strzelecką, zostały umieszpołą-czone w załamaniach kontrskarpy fosy czołowej Środkowa kaponiera była przystosowana do ostrzału w dwóch kierunkach, boczne były półkaponierami Kaponierę szyjową dowiązano do ściany koszar Wszystkie uzbrojono w działka rewolwerowe 3,7 cm Pod wałem czołowym ukryte były koszary czołowe z pomiesz-czeniami pogotowia Ich odkryta załamana fasada południowa wychodziła na niewielki majdan
Dwukondygnacyjny blok koszar dla 250 żołnierzy wbudowano w wał szyi System komunika-cyjny tworzyła poterna główna, dostępna z dna fosy, prowadząca od bramy wjazdowej w lewym skrzydle koszar szyjowych Jej szerokość umożliwiała sprawny transport dział Przed elewacją koszar szyjowych rozwidlała się Część szersza zakręcała w prawo na majdan, skąd pochylniami działowymi transportowano artylerię przeciwszturmową na wały Część prowadząca dalej była zdecydowanie węższa Obchodziła od przedpola pomieszczenia koszar czołowych i równolegle do głównej doprowadzała do prawego skrzydła koszar szyjowych Na osi koszar czołowych, krzyżowała się z węższą poterną prowadząca pod fosą do zespołu kaponier czołowych Także 4 remizy działowe na wałach miały połączenie schodami z wewnętrznym systemem komunika-cyjnym Piąta remiza, umieszczona na koszarach szyjowych, również była połączona z ich wnę-trzem Z ważniejszych pomieszczeń, oprócz mieszkalnych, należy wymienić: magazyn prochu, dwa prowiantowe, piekarnię i dwie kuchnie
Na przedłużeniu fosy szyjowej, z obydwu stron dzieła, były zlokalizowane baterie skrzy-dłowe Miały dwupoziomowy magazyn amunicyjny od strony fosy i schron dla obsługi po stro-nie zewnętrznej
Dzieło Neuhäserschanze wybudowane zostało w latach 1887 -1890 Wymiary linii ognio-wej na wale wynosiły w części frontoognio-wej 55,5 m, na bokach 36,2 m i długość szyjoognio-wej części 61 m Miało suchą, nieoskarpowaną fosę, pozbawioną obrony flankującej, zaopatrzoną jedynie w kratę forteczną na dnie Jedynym elementem murowanym był ceglany schron na 100 żołnie-rzy Jednopoziomowa budowla posiadała wzmocniony strop trójwarstwowy