Turystyka forteczna jest jedną z form turystyki kulturowej, której częścią jest turystyka kra joznawcza W tradycyjnym podziale motywy krajoznawcze i wypoczynkowe traktowane są jako typowe motywy turystyczne Typowa turystyka to prawie 80%wszystkich deklarowanych mo tywów przyjazdu do Torunia Podstawą turystyki fortecznej są materialne zasoby historyczne w postaci fortyfikacji (budynki, budowle, kompleksy umocnień ziemnych itd), wyposażenie tych obiektów, umundurowanie, broń, dokumenty i wiele innych, oraz elementy kultury tak zwanej niematerialnej obrazującej życie naszych przodków
Złożoność, różnorodność tego „fortecznego produktu” sprawia, że może on być odpowie dzią na potrzeby bardzo różnorodnej grupy odbiorców – turystów Od osób, które w historycz nych
Turystyka forteczna jako element turystyki przyjazdowej do Torunia 183
obiektach chcą tylko zjeść obiad, przez tych, którzy chcą także przenocować, po bardzo aktyw-nie spędzających czas na penetracji tych obiektów i badaczy przysłowiowego guzika od mun-duru, znalezionego w fortach Miłośnicy przyrody także bardzo często mogą realizować swoje pasje poprzez uprawianie turystyki fortecznej Jeżeli potencjał turystyka fortecznej współ brzmi z ogólnym potencjałem historycznym jakiejś destynacji turystycznej to jest to bardzo po myślny zbieg okoliczności i z takiego efektu synergii niewątpliwie należy korzystać Określenie tury-styka forteczna pojawia się w wielu kontekstach min jako turytury-styka militarna, kulturowa, kra-joznawcza, obiektów militarnych, eksperymentalna, poznawcza, historyczna i in Nie ma ra czej wątpliwości, że obiekty forteczne wpisują się w grupę należącą do turystyki kulturowej, poznaw-czej i historycznej, czy też w szerokim znaczeniu – turystyki krajoznawpoznaw-czej Zasoby (wa lory) forteczne zgodnie z systematyką walorów krajoznawczych można przypisać do grupy dóbr kul-tury obejmującej zabytki architekkul-tury, budownictwa, urbanistyki i techniki, jak też uznać za inne materialne dokumenty przeszłości Mogą być zaliczone do grupy pamiątek historycznych jako miejsca historyczne, czy też czasem jako miejsca pamięci narodowej Jeżeli zachowują swój wysoki status estetyczny, na pewno zaliczyć je można z całym otoczeniem do grupy walorów krajobrazowych jako charakterystyczne zespoły krajobrazowe4
Motywy wizyty w Toruniu uznać można za typowe, dla tego typu miasta Przyjazd turys-tyczny to 78% wszystkich odpowiedzi (wykres 6)
Wykres 6. Cel przyjazdu do Torunia, rok 2012.
Żródło: Turystyczny Toruń, 2012, OIT
Uszczegółowieniem, rozwinięciem tego motywu, może być poznanie faktycznych zacho-wań turystów, poznanie jakie atrakcje i w jaki sposób zwiedzali podczas pobytu w Toruniu
Prawie 3% ankietowanych w 2012 roku turystów stwierdziło, że zwiedziło Fort IV „z zewnątrz”
(wyk res 7), najwięcej deklaracji dotyczyło Ratusza Staromiejskiego – 87% turystów
4 S Krabel, Twierdza Boyen (Giżycko) – Fortyfikacja jako atrakcja turystyczna, Prace i Studia Geograficzne, Warszawa 2003, t32 s99
Andrzej Anszperger 184
Wykres 7. Zwiedzający wybrane obiekty Torunia „od zewnątrz” (w %).
Żródło: Turystyczny Toruń, 2012, OIT
Zwiedzenie Fortu IV od wewnątrz zadeklarowało w omawianych badaniach 3,5% anketowa-nych (wykres 8), najwięcej wskazań uzyskało Planetarium – 26%
Wykres 8. Zwiedzający wybrane obiekty Torunia „od wewnątrz” (w %) Żródło: Turystyczny Toruń, 2012, OIT
Turystyka forteczna jako element turystyki przyjazdowej do Torunia 185
Fort IV zaistniał „imiennie” we wskazaniach turystów jako odwiedzany obiekt kilka lat temu, i jest to pozycja stabilna Jeżeli weżniemy pod uwagę fakt, że Fort IV jest tylko jednym z wielu elementów fortyfikacji toruńskich, to potencjalne możliwości tej turystyki są bardzo duże Bogata oferta Fortu IV, od gastronomi i noclegów poczynając, poprzez imprezy integra-cyj ne, Program Kadet, kolonie dla dzieci czy Weekendy Tatusiowe to bardzo dobry zwiastun możli wości zaspokojenia potrzeb turystów i rozwoju gospodarki Torunia
Podsumowanie
Toruń jest ważnym miejscem docelowym na mapie turystycznej Polski Mając na uwadze z jednej strony atrakcje turystyczne miasta wynikające przede wszystkim z jego historii material-nej i duchowej, oraz oczekiwania turystówz drugiej strony, turystyka kulturowa, w tym forteczna wydają się jego ważną przewagą konkurencyjną Niestety w dużym stopniu na razie potencjalną
Doskonały przykład Fortu IV i jego wykorzystania turystycznego, to na razie przysłowiowa jas-kółka Przecietny turysta wydaje w Toruniu w czasie pobytu około 300 złotych, łatwo przeliczyć i wyobrazić sobie jakie korzyści całej społeczności miasta i jego gospodarce dałoby zwiększe-nie liczby turystów i zwiększezwiększe-nie ich wydatków Dla 2012 roku całkowite wydatki Turystów w To runiu szacować można na około 400 milionów złotych
Porównując rozwój turystyki w Toruniu z miastami turystycznymi państw wysoko rozwinię-tych Unii Europejskiej, potencjalne zatrudnienie dzięki gospodarce turystycznej szacować można dla Torunia na poziomie 8 -10 tysięcy osób Przy roznącym bezrobociu jest to liczba zasługująca (a raczej jej źródło) na najwyższą atencję Działalność popularno naukowa, działal-ność muze alna, tak zwane eventy, rekonstrukcje historyczne, imprezy „przeżyciowe” to tylko niektóre5 spo soby wykorzystania możliwości jakie dają „zasoby forteczne”, także w odniesieniu do Torunia
Summary
Toruń is an important destination of tourist on a map of Polish Bearing in mind the one hand, tourist attractions due above all to the history of the material and the spiritual, and the expectations of tourists on the other hand, cultural tourism, including the fortress seem important competitive advantage Unfortunately, for now, to a large extent the potential Perfect example Fort IV and its use, is for the time being the pro-verbial swallow An average tourist spending in Toruń, while staying about 300 złotych, it’s easy to convert and imagine what benefits for the entire community of the city and its economy could increase the number of tourists and increased their spending For 2012, the total expenditure of tourists in Torun, can be estima-ted to about 400 million Comparing the development of tourism in Toruń with tourist towns of the high developed countries in the European Union, potential employment through to the tourist economy can be evaluated for Toruń at the level of 8 -10 thousand people With growing unemployment, it’s the number one which deserves (or rather its source) to the highest deference Activity popularizing science, museum activities, events, historical re -enactments, the “experiential” event are just some of the ways to use the opportunities they give “fortress resources”, also with regard to Toruń
5 P Maćkowiak, Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 2/2013 (luty 2013)