Rozumienie psychoterapii 1. Definicja psychoterapii

Z powodu występujących tendencji do łączenia znaczeń słów, takich jak pomoc psychologiczna, socjoterapia i psychoterapia, naleŜy krótko odnieść się do definicji psychoterapii. Grzesiuk (1994) o psychoterapii stwierdza, Ŝe jest to „specjalistyczna metoda leczenia, polegająca na intencjonalnym sto-sowaniu zaprogramowanych oddziaływań psychologicznych, wykorzystu-jących kompetencje psychoterapeuty w procesie niesienia pomocy osobom z zaburzeniami psychogennymi oraz z takimi zaburzeniami, które mają

psy-chologiczne konsekwencje”. Jak widać, słowo leczenie pojawia się bardzo wyraźnie i jest ono reprezentowane w innych bardziej słownikowych defini-cjach. Na przykład Moore, Fine (1996) piszą, Ŝe psychoterapia to dosłownie rzecz ujmując „leczenie psychologiczne”, a Laplanche, Pontalis (1996) psy-choterapię traktują jako „metodę leczenia zaburzeń psychicznych lub soma-tycznych, stosującą środki psychologiczne”.

Psychoterapią będziemy mogli nazwać proces leczenia pacjentów, wy-korzystujący środki psychologiczne, przede wszystkim relację terapeutycz-ną, prowadzący do zmian w zakresie pewnych cech osobowości pacjenta, jego sposobów adaptacji do nowych sytuacji, zmian w obrębie niekorzyst-nych i nieadekwatniekorzyst-nych mechanizmów obronniekorzyst-nych, do przestrukturyzowania wewnętrznych obiektów. Odbywa się poprzez rozwijające się przeniesienie, któremu z reguły towarzyszy opór pacjenta. W efekcie tego procesu pacjent powinien stać człowiekiem mniej cierpiącym, mniej wewnętrznie skonflik-towanym, bardziej świadomym swoich nieświadomych wcześniej aspektów, które znacząco wpływały na dotychczasowy dyskomfort, cierpienie czy niemoŜność realizacji swoich potrzeb.

Psychoterapia jako metoda leczenia jest w tym wypadku dostosowana do potrzeb konkretnego pacjenta, z czego wynika wyraźna potrzeba okre-ślenia poziomu zaburzenia funkcjonowania tego pacjenta w obszarze intrap-sychicznym, interpersonalnym oraz socjologicznym. Dopiero adekwatnie dobrany typ i rodzaj interwencji psychoterapeutycznej, zawartej pomiędzy terapią wglądową, poprzez terapię ekspresywną a skończywszy na terapii podtrzymującej, gwarantuje uzyskiwanie optymalnych efektów w leczeniu konkretnych pacjentów, prezentujących konkretne zaburzenia poziomu rozwoju osobowości oraz konkretne jednostki psychopatologiczne (McWil-liams 2009).

2.2. Zadania psychoterapii

Celem psychoterapii jest uwolnienie pacjenta od objawów chorobowych lub ich osłabienie, uruchomienie zablokowanych aktywności, umoŜliwienie bardziej adekwatnej, mniej destrukcyjnej jego adaptacji do wielu Ŝyciowych sytuacji oraz umoŜliwienie realizacji rozwojowych zadań. Cele te moŜliwe są do osiągnięcia poprzez złagodzenie nieświadomych konfliktów, modyfi-kację mechanizmów obronnych w stronę bardziej „dojrzałych”, redukcję deficytów rozwojowych będących często powodem fiksacji, niezadowolenia i niemoŜności realizacji swoich pragnień, ale teŜ powodem cierpienia.

Kluczowym elementem leczącym jest relacja terapeutyczna, jej dyna-miczny rozwój uwzględniający procesy

przeniesieniowo-przeciwprzeniesie-niowe rozwijające się w przestrzeni pomiędzy pacjentem a terapeutą, moŜ-liwości internalizacji części Superego terapeuty przez pacjenta, internalizacja pomocniczego ego przez pacjenta, korektywne doświadczenie zapobiegające

„powtórzeniu traumy”, w konsekwencji przerywające „przymus powtarza-nia” u pacjenta niekorzystnych dlań wzorców relacji i zachowań. Interwen-cje werbalne terapeuty, czyli podawane w wywaŜony i przemyślany sposób interpretacje, klaryfikacje i konfrontacje, ale takŜe – w zaleŜności od pozio-mu zaburzenia pacjenta – komentarze wspierające, sugestie i porady mają zdecydowanie terapeutyczny, czyli zmieniający charakter. W konsekwencji pomieszczenia w relacji terapeutycznej przez pacjenta jego dylematów in-trapsychicznych, jego konfliktowości, popędowości, jego mechanizmów obronnych rozwija się relacja przeniesieniowa, której zreflektowanie, zro-zumienie i przepracowanie przez terapeutę i pacjenta, wbrew istniejącemu oporowi ze strony tego ostatniego, daje moŜliwość ich rozwiązania w ko-rzystniejszy dla pacjenta sposób (Wilk, 2011).

Jednak zadania, jakie stoją przed psychoterapią dzieci i młodzieŜy, w sposób naturalny muszą się róŜnić od zadań stojących przed psychotera-pią człowieka dorosłego. Najczęściej psychoterapia dzieci i młodzieŜy to nic innego jak towarzyszenie i wspieranie w rozwoju, próba pomocy w przej-ściu i rozwiązaniu kryzysów rozwojowych, pomoc w realizacji rozwojo-wych zadań, jakie stoją przed kaŜdym młodym człowiekiem. Główna ak-tywność polega więc na przygotowaniu intencjonalnej psychologicznej interwencji psychoterapeutycznej dostosowanej do aktualnych potrzeb roz-wojowych dziecka, z wyraźnym rozróŜnieniem, czy określony fakt, objaw, dysfunkcja lub brak jakiejś umiejętności, prezentowane przez dziecko czy adolescenta, mieści się jeszcze w koncepcjach linii jego rozwoju czy juŜ wkracza w obszar psychopatologii (Freud, 1965). W świetle badań moŜna przyjąć, Ŝe około 20% młodzieŜy powinna skorzystać z psychoterapii, 20%

raczej z pomocy psychologicznej, w tym z socjoterapii, zaś pozostałe 60% nie wymaga Ŝadnej interwencji psychologicznej (Westen, Chang, 2000). Rów-nieŜ ta ostatnia grupa moŜe, choć nie musi, być poddana działaniom peda-gogicznym, rozwojowym, twórczym, edukacyjnym, ale bez załoŜenia, iŜ wszelkie te oddziaływania mają mieć charakter choćby korekcyjny.

2.3. Dla kogo jest psychoterapia

W bardziej ogólnej refleksji moŜna załoŜyć, Ŝe pacjentem psychoterapeu-ty jest człowiek, który cierpi, który referuje cierpienie jako jeden z powodów swojego zgłoszenia na terapię. Cierpienie to powodowane moŜe być wielo-ma róŜnymi czynnikami: objawami chorobowymi,

psychiczno-emocjonalny-mi, np.: lękapsychiczno-emocjonalny-mi, niepokojapsychiczno-emocjonalny-mi, ogólnym napięciem czy przykrym nastrojem, niemoŜnością realizacji swoich planów, brakiem moŜliwości realizacji satysfakcjonujących związków itp. Cierpienie moŜe być powodowane nie-adekwatnym zachowaniem, nienie-adekwatnymi mechanizmami obronnymi, nieadekwatnym stylem poznawczym czy wręcz nieadekwatnym stylem eks-presji popędowej. Z psychodynamicznego punktu widzenia psychoterapię będziemy mogli proponować osobom, które w bardziej szczegółowej i spe-cjalistycznej diagnozie, o której w tym miejscu trudno szerzej mówić, będą prezentować swoje trudności psychiczno-emocjonalno-poznawcze jako zdominowane poprzez wewnętrzny nieświadomy konflikt albo poprzez stałe braki, które w tym wypadku nazwać moŜna deficytem lub teŜ poprzez stałe zniekształcenia rzeczywistości, zdefiniowane jako defekt (Drozdow- ski 2007).