Kompetencje i kwalifikacje socjoterapeuty
3. Samoświadomość pomagającego – obszary profesjonalizmu
Szczególnie istotne w pracy socjoterapeuty wydają się równieŜ te kwe-stie, które Okun wymienia jako komponenty odnoszące się do aspektu świadomości pomagającego. Ułatwiają one rozpoznawanie własnych po-trzeb i uczuć pojawiających się w pracy z grupą, a tym samym przyczyniają się do skuteczności procesu pomagania. Zadawanie sobie pytań dotyczących swej pracy, a takŜe dyskutowanie ich i omawianie z innymi socjoterapeuta-mi czy superwizorasocjoterapeuta-mi rozwijają wraŜliwość i umoŜliwiają budowanie relacji opartej na szacunku, zaufaniu i akceptacji.
Aby skutecznie pomagać, warto co jakiś czas zastanowić się nad kilkoma kwestiami.
1. Czy jestem świadomy tego, kiedy odczuwam skrępowanie, dyskom-fort pracując z jakąś osobą lub podejmując jakieś tematy w grupie?
2. Czy jestem świadomy, kiedy, w jakich sytuacjach i w jaki sposób sto-suję strategie unikania?
3. Czy potrafię być szczery z grupą?
4. Czy moje obawy (np. Ŝe mnie nie polubią) nie powstrzymują mnie od konfrontacji lub kierowania uwagi na sytuacje trudne?
5. Czy usiłuję być cały czas doskonały, perfekcyjny i zawsze mieć rację?
6. Czy czuję potrzebę nieustannego panowania, kontrolowania kaŜdej osoby i sytuacji?
7. Czy wpadam w złość, gdy inni nie widzą tego samego rozwiązania, co ja lub nie reagują czy nie zachowują się we właściwy, moim zdaniem, sposób?
8. Czy często mam poczucie, Ŝe muszę być wszechmocny i wszystko musi mi się udać?
9. Czy jestem tak skupiony na trudnościach, Ŝe szukam u innych tego, co problemowe, destrukcyjne, pomijając albo nie zauwaŜając tego, co konstruk-tywne, co stanowi o zasobach osoby?
10. Czy stać mnie na taką otwartość wobec grupy, jakiej sam oczekuję od niej? (Okun, 2007).
M.S. Corey i G. Corey podają, iŜ dla osób prowadzących grupę istotnych jest kilka aspektów, na które warto byłoby zwrócić uwagę.
1. WaŜne, aby prowadzący posiadał teoretyczne podstawy swej pracy.
PomoŜe mu to zrozumieć i wyjaśnić procesy zachodzące w grupie. Autorzy zachęcają do korzystania z wielu koncepcji i teorii, aby w oparciu o informa-cje pochodzące z róŜnych paradygmatów stworzyć swój warsztat pracy.
2. Osobowość, kompetencje i cechy prowadzącego są najistotniejszymi zmiennymi, jeśli chodzi o efektywność jego pracy. Techniki pełnią funkcję drugorzędną.
3. Profesjonalista dysponuje wiedzą z zakresu psychologii małych grup oraz niezbędnymi w tej pracy umiejętnościami.
4. Oprócz wiedzy akademickiej, niezbędne są doświadczenia i umiejęt-ności nabyte w trakcie dodatkowych szkoleń. Przydatne jest równieŜ pro-wadzenie lub współpropro-wadzenie grup pod superwizją. Pomocna w pracy jest równieŜ ukończona psychoterapia własna.
5. Rozpoczynając pracę, warto zastanowić się nad swoją pozycją w gru-pie: jaka część odpowiedzialności spoczywa na socjoterapeucie, jaka na członkach grupy, w jakim stopniu i w jaki sposób będzie strukturalizowana praca grupy, jak połączyć elementy wsparcia i konfrontacji.
6. Niezwykle istotne jest zapoznanie się ze standardami etycznymi obo-wiązującymi w zawodzie socjoterapeuty.
7. Warto równieŜ zaznajomić się z kwestiami prawnymi, które odnoszą się do róŜnorodnych obszarów wykonywanej pracy.
8. Pomocne jest opracowanie wspólnie z grupą zasad postępowania od-noszących się do wspólnego kontraktu. Zasady te mogą dotyczyć zachowa-nia dyskrecji, szacunku dla róŜnic, brazachowa-nia odpowiedzialności za samego sie-bie, zasad komunikowania się, zgłaszania absencji.
9. Warto uczyć członków grupy oceniania własnych indywidualnych postępów. W ten sposób będą mogli sami stwierdzić, w jakiej mierze osiąga-ją swoje cele.
10. Odczucia i reakcje prowadzącego wpływają równieŜ na proces gru-powy. Gotowość do dzielenia się z grupą swoimi odczuciami – tym, co po-jawia się „tu i teraz” w trakcie spotkań, jest istotnym czynnikiem wspierają-cym relację pomagania.
11. KaŜdy socjoterapeuta ma swój własny styl prowadzenia grupy. Re-fleksja nad tym, jak wpływa on na proces grupowy i efekty pracy z grupą, pomaga uniknąć wielu problemów i trudności (Corey, Corey, 2002).
Indywidualny styl pracy socjoterapeuty moŜna równieŜ analizować, opierając się na czterowymiarowym modelu funkcji prowadzącego grupę.
Model ten, autorstwa Libermana, Yaloma i Milesa (1973), powstał w wyniku badań nad grupami interakcyjnymi. ChociaŜ nie został on opracowany stricte z myślą o socjoterapeutach, wydaje się równieŜ przydatny do autorefleksji w tym zawodzie.
Na warsztat prowadzącego, zgodnie z omawianą koncepcją, składają się:
emocjonalna stymulacja, wyraŜanie osobistego szacunku, proponowanie wyjaśnień i strukturyzacja.
Emocjonalna stymulacja oznacza takie reakcje prowadzącego, poprzez które wyraŜa on własne uczucia, nastawienie i poglądy oraz konfrontuje z nimi uczestników. Zbyt wysoka emocjonalna stymulacja prowadzącego przesadnie podkreśla jego rolę i obniŜa potencjał grupy. Jednak, w niektó-rych wypadkach, takie zachowanie moŜe być źródłem modelowania, a takŜe stać się bodźcem dla uczestników do głębszego odkrywania siebie. WyraŜa-nie osobistego szacunku przejawia się poprzez autentyczne zainteresowaWyraŜa-nie kaŜdym członkiem grupy, jego akceptacją w uzewnętrznianiu uczuć i ge-stów, które świadczą o zaangaŜowaniu.
Proponowanie wyjaśnień polega na wyjaśnieniu uczestnikom grupy koncepcji i funkcjonalnych zaleŜności w taki sposób, aby mogli zrozumieć swoje zachowanie, reakcje i interakcje pojawiające się w grupie. Ten aspekt odnosi się w duŜej mierze do celu edukacyjnego i profilaktycznego socjote-rapii. Vopel podaje, Ŝe efektywni prowadzący wykorzystują ten czynnik konsekwentnie, ale oszczędnie, aby nie zmniejszyć inicjatywy członków grupy w samodzielnym odkrywaniu źródeł swojego postępowania.
Strukturyzacja odnosi się do stopnia kierowania grupą: charakteru, za-kresu i sposobu wyznaczania granic, reguł, norm a takŜe stylu prowadzenia.
Według Vopela „ten stosunkowo prosty, czterowymiarowy model kie-rowania grupą moŜe pomóc kaŜdemu prowadzącemu w szybkim uświada-mianiu sobie, jak obecnie pracuje, aby w miarę moŜliwości zaakcentować coś innego” (Vopel, 1999, s. 80).
Zakończenie
W pracy socjoterapeutycznej prowadzący jest – na róŜnych etapach rela-cji pomagania – źródłem, narzędziem i przedmiotem zmian. Pracuje w duŜej mierze sobą: swoimi zasobami, umiejętnościami, opierając się na wiedzy
i doświadczeniu. Dlatego tak waŜne są jego kompetencje, samoświadomość, otwartość i chęć do oglądania swej pracy z innymi specjalistami, jak teŜ go-towość do uczenia się i poszerzania swego warsztatu pracy.
Celem niniejszego artykułu było wskazanie tych aspektów, wymiarów i cech, które w literaturze przedmiotu opisywane są jako niezbędne lub po-trzebne w pracy socjoterapeutycznej. Nie sposób wskazać na wszystkie komponenty, jak równieŜ nie jest moŜliwe ich posiadanie w stopniu wystar-czającym do tego, aby przestać się uczyć. Grupa uczy się od nas, a my uczy-my się od grupy: samego siebie, innych, swych moŜliwości i ograniczeń.
LITERATURA
COREY,M.S,COREY,G. (2002). Grupy. Metody grupowej pomocy psychologicznej. Warszawa: Insty-tut Psychologii Zdrowia.
GELDARD,K.,GELDARD, D. (2005). Jak pracować z dziecięcymi grupami terapeutycznymi. Gdańsk:
GWP.
JAGIEŁA, J. (2007). Socjoterapia w szkole. Krótki poradnik psychologiczny. Kraków: Rubikon.
OKUN, B. (2002). Skuteczna pomoc psychologiczna. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia.
SOBOLEWSKA, Z. (1993). Zajęcia socjoterapeutyczne dla dzieci i młodzieŜy – zasady projektowania zajęć. Warszawa: OPTA.
STRZEMIECZNY, J. (1988). Zajęcia socjoterapeutyczne dla dzieci w wieku szkolnym. W: J. Strzemiecz-ny (red.). Zajęcia socjoterapeutyczne. Warszawa: PTP.
WARDASZKO-ŁYSKOWA, H. (1996). Analiza roli socjoterapii we współczesnej psychiatrii. Warszawa:
Wydawnictwo AM.
VOPEL,K. (1999). Poradnik dla prowadzących grupy. Kielce: Jedność.