Rzeczywistość przekraczająca pole

Bycie rzeczywistością przekraczającą pole trzeba rozumieć we właściwym sensie. Jest to rzeczywistość jako taka, która jest fundamentem rzeczywistości konkretnej rzeczy. Rzeczywistość, która funduje, jest też nazwana rzeczywisto-ścią głęboką93. Dlatego poszukiwanie fundamentu dokonuje się zawsze wewnątrz inteligowanej rzeczywistości pola. Nie polega ono na znalezieniu nowej rzeczy-wistości, tylko na wykreowaniu nowej treści (contenido) ciągle tej samej

rze-90 A. Pintor-Ramos, Realidad y verdad. Las bases de la fi losofía de Zubiri, Salamanca 1994, s. 13.

91 A. González, La idea..., s. 513. 92 IRA, s. 63-64.

czywistości94. Jest to niejako precyzowanie, czym jest rzeczywistość jako taka, która jest rzeczywistością fundującą, rzeczywistością w głębi. Treść rzeczywi-stości przekraczającej (głębokiej) jest zawarta implicite w treści rzeczywirzeczywi-stości dostępnej, czyli danej w percepcji. Zatem w każdym przypadku intelekcji rzeczy-wistość jest fi zycznie identyczna, zarówno ta przekraczająca doświadczenie, jak i ta dostępna w doświadczeniu. Zmienia się jedynie właśnie treść w zależności od rodzaju intelekcji.

Aby to zobrazować, Zubiri posługuje się pewną analogią ze świata nauki do-tyczącą poznania światła (fi lozof ten pierwotnie mówi o kolorze). W logosie po-znajemy, że dane konkretne światło jest zielone. Gdy chcemy poznać, czym to światło jest w swojej głębi, odkrywamy, że jest falą elektromagnetyczną lub foto-nem. W obydwu wypowiedziach o świetle – że jest zielone lub że jest falą elek-tromagnetyczną – zawsze się odnosimy do tej samej rzeczy. Jednak za pierwszym razem mówimy o czymś bezpośrednio percypowanym, a za drugim, o czymś, co nie jest bezpośrednio dane, ale zawarte w samym świetle. Mówiąc, że światło jest falą elektromagnetyczną, odkrywamy jego istotę95. (Jest to oczywiście tylko pew-na apew-nalogia, w której ukazujemy istotę dostępną dla pew-nauk przyrodniczych. W fi lo-zofi i odkrywamy istotę metafi zyczną, czyli poznajemy rzecz, wgłębiając się w jej rzeczywistość, precyzując jej treść96. Jest to zagadnienie poruszane w dalszej czę-ści). „Rzeczywistość polowa […] to rzeczywistość w strukturze dostępnej

[aqu-ende] [w percepcji]. Natomiast rzeczywistość światowa jest tą samą

rzeczywisto-ścią, ale już w swojej strukturze przekraczającej [allende] [percepcję]”97.

Powyższe rozważania podsumowuje Zubiri na różne sposoby. Mówi, że wędrówka poszukiwania fundamentu „to ruch wewnątrz rzeczywistości [inteli-gowanej rzeczy]”98. Nie myśli się o rzeczywistości, „tylko «w» rzeczywistości i wewnątrz rzeczywistości”99. W tym aspekcie inteligowanie rzeczy oznacza inte-ligowanie jej otwarcie ku temu, czego nie inteligujemy bezpośrednio. Dlatego też nie wiemy, co może być w głębi rzeczywistości. Stąd też intelekcja rzeczy jako światowej jest wędrówką (marcha) w kierunku nieznanego100.

Jeśli poprzednie dwa etapy intelekcji Zubiri umieszczał na poziomie fenome-nologii, to rozum traktował już jako myślenie. Postrzegał go jako pewną aktyw-ność inteligencji, polegającą na szukaniu rzeczywistości głębokiej101.

94 IRA, s. 96. 95 Por.: IRA, s. 43.

96 Por.: A. Pintor-Ramos, Religación y “prueba” de Dios en Zubiri, „Razón y Fe” nov. 1988, s. 328. 97 IRA, s. 51. 98 IRA, s. 96. 99 IRA, s. 37. 100 IRA, s. 20-21. 101 IRA, s. 25.

Na czym polega rozum

Poznanie rozumowe to intelekcja, w której rzeczywistość głęboka (realidad

profunda) jest obecna (está actualizada) problematycznie, wskutek czego rzuca

intelekcję do poszukiwania (według zasady i kanonu) tego, co realne w głębi102. Rzeczywistość głęboka, co Zubiri ponownie podkreśla, przymusza człowieka do poznania rozumowego. Jest to nawiązanie do ergicznego charakteru poznania. Tak jak rzecz domagała się poznania w polu, tak teraz rzecz domaga się pozna-nia swojej istoty103.

Fundament a rzecz fundowana

W pewnym sensie można utożsamić rzeczywistość głęboką z fundamentem rzeczy. Fundamentem nazywamy to, co udziela rzeczywistości fundowanej swój charakter rzeczywistości. Rzeczywistość fundowana realizuje się przez (por) i w rzeczywistości fundującego. Fundament przebiega (transcurre) fundująco w rzeczy fundowanej. To przebieganie jest wewnętrzne i formalne104. W konse-kwencji rzeczywistość-fundament jest tożsama z polem rzeczywistości, to znaczy numerycznie i fi zycznie jedna105. Sáez Cruz pisze, że „kierunek” odczuty w apre-hensji pierwotnej wskazuje różne możliwe fundamenty jako arché106.

Jagłowski twierdzi, że szukaniem fundamentu zajmuje się metafi zyka. Choć jest on percypowany wraz z rzeczą, to jednak trudno go dostrzec, gdyż stanowi konstytutywną i powszechną część rzeczy, która jest niezauważalna. Dlatego me-tafi zyka, szukając go, nie szuka czegoś, co jest poza rzeczą. Fundament rzeczy jest jednocześnie poza momentem talitatywnym rzeczy. Stąd trzeba przekroczyć indywidualną treść rzeczy, aby dotrzeć do niego. Fundament jest transcenden-talny. Są różne fundamenty rzeczy: te związane z naukami szczegółowymi oraz fundament ostateczny, czyli metafi zyczny, dotyczący rzeczywistości. Metafi zyka jest równoznaczna z podejmowaniem prób trwania przy fundamencie107.

Zubiri pisze, że rozum porusza się w rzeczywistości-fundamencie. Rzeczywi-stość-fundament obecna w intelekcji jest fundamentem rzeczy. Odkrycie go skut-kuje ubogaceniem naszej wiedzy o nim. Jeśli w pierwszych dwóch intelekcjach treść fundamentu rzeczy jest nierozpoznana, to dzięki rozumowi się ją odkrywa. Poznawana treść fundamentu jest oparta na treści pola108.

102 IRA, s. 65. 103 IRA, s. 95. 104 IRA, s. 46.

105 M. Jagłowski, Realizm transcendentalny…, s. 94-95.

106 J. Sáez Cruz, Sobre el problema de la realidad, Malaga 2013, s. 135. 107 M. Jagłowski, Realizm transcendentalny…, s. 111-112.

Przyczynowanie fundamentu

Rzeczywistość głęboka, która jest fundamentem, nie jest tożsama z przyczy-ną rzeczy. Bycie przyczyprzyczy-ną jest jednym ze sposobów fundowania. Fundament jest tym, co determinuje z siebie samego, w sobie i przez siebie (por sí mismo) to, co fundowane109. Rzeczywistość-fundament to nie jakaś nowa rzeczywistość rzeczy obecnej w polu, a nowa forma uobecnienia w intelekcji rzeczywistości tej samej rzeczy polowej110. Wracając do analogii związanej ze światłem, można by zobrazować rolę fundamentu w rzeczy percypowanej następująco: Fala elektro-magnetyczna jest fundamentem światła, to rzeczywistość fundująca, rzeczywi-stość w głębi111. Fala ta, z racji bycia tym, czym jest, udziela swojej rzeczywisto-ści światłu112.

Jeśli światło to fala elektromagnetyczna, to dotarcie do tego, czym jest świa-tło w głębi, to właśnie rozum. Jest to zatem rozumne wyjaśnienie, czym rzecz jest, polegające na dotarciu do fundamentu rzeczy113. W przypadku szukania fundamentu światła poszukiwanie dokonuje się po linii treści, a nie po linii rze-czywistości. Na tym poziomie fundamentu poszukują nauki przyrodnicze i na tę kwestię zwraca uwagę Jagłowski. Zauważa on, że Zubiri konsekwentnie metodo-logicznie odseparowuje fi lozofi ę od innych form poznania. Metafi zyka bada rze-czywistość ujętą transcendentalnie – czyli świat. Nauki badają świat w aspekcie treściowym – czyli kosmos114.

Jaki jest efekt poznania fundamentu rzeczy? Gdy poznana zostaje rzeczywi-stość przekraczająca, czyli fundament, można lepiej poznać, co bezpośrednio do-stępne, czyli pole115. Ułatwia to poznanie rzeczy w polu.