Schemat dokumentacji

Schemat dokumentacji konserwatorskiej zabytków ruchomych zrodził się dopiero w 1976 roku jako pokłosie zorganizowanej w Gdańsku 3–5 maja 1973 roku konferencji naukowej Dokumentacja konserwatorska zabytków ruchomych⁶⁵⁰. Z założenia struktura schematu – składająca się z 12 głównych punktów – miała być na tyle uniwersalna, by specjaliści z różnych dziedzin mogli z niej swobodnie skorzystać.

Fot. 56. Schemat ogólny dokumentacji konserwatorskiej wprowadzony w 1976 roku.

Źródło: „Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków” 1977, seria B, tom XLV, s. 16.

650 Schemat dokumentacji…, dz. cyt., s. 7.

198

Jako pomoc stworzono dodatkowo instrukcje do schematu oraz informacje uzupełniające dla wybranych specjalizacji (na przykład malarstwo sztalugowe, rzeźba drewniana, metal, skóra czy książka, papier, grafika). Rozszerzały one i uszczegóła-wiały te punkty schematu, które były istotne dla danego rodzaju zabytku. Na przykład w dokumentacji konserwatorskiej dotyczącej książki zabytkowej w punkcie 2A (Przed konserwacją) wskazano, aby podać:

autora tekstu, wydawcę, drukarza i introligatora. W wymiarach uwzględnić grubość obiektu i jego elementów, podać format i ilość kart. Zlokalizować, opisać i podać w miarę możliwości in extenso wszelkie inskrypcje, dedykacje, sygnatury biblio-teczne i autorskie, nalepki, exlibrisy i pieczątki oraz znaki wodne⁶⁵¹.

Jednak ujednolicenie dokumentacji od początku wiązało się z wieloma proble-mami. Jeden z nich dotyczył jej obszerności: część środowiska widziała potrzebę bar-dzo rozbudowanego schematu, część niekoniecznie. Przykładem, który przytacza B. Marconi, może być przygotowana w 1970 roku przez Pracownię Konserwacji Za-bytków dla Pracowni Konserwacji Dzieł Sztuki instrukcja dotycząca wyłącznie doku-mentacji, a licząca aż 66 stron. Należy nadmienić, że B. Marconi odniósł się do tego faktu z rezerwą⁶⁵². W 1977 roku pisał:

wartość konserwatorskiej nie polega na takim lub innym schemacie, na ilości pozycji nadruku do wypełnienia przez konserwatora. […] Wartość dokumentacji polega na dokładności i szczegółowym omówieniu zarówno badań wstępnych i laboratoryj-nych oraz dokładnym, lecz zwięzłym opisie przebiegu konserwacji i odpowiedniej ilości i jakości fotografii⁶⁵³.

Dyskusja ta była równie żywa na początku lat 90., gdy aktualizowano Schemat doku-mentacji⁶⁵⁴. Wspomina o tym w 1999 roku także B. Rouba, pisząc we Wstępie do elektronicznego schematu dokumentacji konserwatorskiej, że przy okazji prac nad

651 Schemat dokumentacji…, dz. cyt., s. 37.

652 Bohdan Marconi, Rodzaje dokumentacji konserwatorskich, dz. cyt., s. 143.

653 Tamże, s. 145.

654 Zob. Dokumentacja w praktyce konserwatorskiej: materiały sesji naukowej, Toruń, 24–25 listopada 1994, „Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków” 1995, seria B, t. XCIII, s. 89–96. Dyskusja, która od-była się na zakończenie ogólnopolskiej sesji naukowej „Dokumentacja w praktyce konserwatorskiej”

dnia 25 listopada 1994 r. w oprac. Marka Domagalskiego, Bogumiły Rouby, Katarzyny Wantuch.

199

jego korektą miały miejsce spory oraz tarcia na tle upraszczania i uszczegóławiania dokumentacji⁶⁵⁵.

Także dziś część konserwatorów skłania się ku podawaniu tylko niezbędnego minimum informacji o prowadzonych przez siebie pracach. Na taki stan rzeczy może mieć wpływ chęć zachowania tajemnicy metod oraz sposobu pracy, a także powiązana z tym ochrona praw autorskich. Ankieta przeprowadzona przez Joannę A. Arszyską w przededniu toruńskiej sesji konserwatorskiej poświęconej dokumentacji (1994 rok) zawierała skłaniające do przemyśleń pytania: „Jakie formy zabezpieczenia informacji uważają Państwo za niezbędne? Na ile można zrezygnować z podawania recept i do-kładnego opisu zabiegów, aby dokumentacja nie stała się instruktażem dla niefachow-ców a równocześnie nie przestała pełnić funkcji przekazu rzeczowych informacji następnym konserwatorom?”⁶⁵⁶. Temat, jak przyznaje autorka, wzbudził wiele kon-trowersji. Większość konserwatorów optowała bowiem za ograniczeniem dostępu do informacji. Miałoby temu służyć na przykład „kodowanie nazw preparatów” czy two-rzenie dwóch wersji dokumentacji – dla fachowców i użytkowników⁶⁵⁷. Postawa taka stała w jawnej sprzeczności z zapisami Karty weneckiej, która jednak już nieraz opi-sywana była jako „zbyt rygorystyczna i przez to nie realistyczna”⁶⁵⁸.

Zebrane na temat dokumentacji 18-letnie, praktyczne doświadczenia środowi-ska konserwatorskiego stały się tematem zorganizowanej w dniach 24–25 listopada 1994 roku ogólnopolskiej sesji naukowej Dokumentacja w praktyce konserwatorskiej, połączonej z obchodami 50-lecia Wydziału Sztuk Pięknych UMK w Toruniu. Efektem ożywionej debaty był postulat uwspółcześnienia schematu dokumentacji konserwa-torskiej⁶⁵⁹. Aktualizowany kolejno w latach 1999, 2006 i 2013 – ostatecznie stwo-rzony został w wersji elektronicznej i jako Kreator dokumentacji jest możliwy do pobrania ze strony Narodowego Instytutu Dziedzictwa (NID) przez każdego użytkow-nika. Schemat przygotowany został jako skrypt środowiska MS Office 2007 i dziś

655 Bogumiła J. Rouba, Wstęp, [w:] Schemat dokumentacji prac konserwatorskich i restauratorskich. Wer-sja elektroniczna. Toruń 1999–2013, Narodowy Instytut Dziedzictwa, https://www.nid.pl/pl/Dla_specja-listow/Badania_i_dokumentacja/zabytki-ruchome/Schemat%20dokumentacji%20konserwatorskiej/

[data dostępu 29.05.2020].

656 Joanna A. Arszyńska, Wyniki badania opinii środowiska konserwatorskiego o dokumentacji konserwa-torskiej, [w:] Dokumentacja w praktyce konserwakonserwa-torskiej, dz. cyt., s. 42.

657 Tamże, s. 43.

658 Por. Bogusław Szmygin, Teksty doktrynalne w ochronie dziedzictwa – analiza formalna, zasady two-rzenia, dalsze działania, [w:] Vademecum konserwatora zabytków…, dz. cyt., s. 12.

659 Bogumiła Rouba, Joanna Arszyńska, Dokumentacja w praktyce konserwatorskiej, „Biuletyn Informa-cyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki” 1994, vol. 5, nr 1–4 (16–19), s. 12.

200

uważany jest za wysoce nieprzyjazny użytkownikowi, ponieważ wymaga uruchamia-nia składników systemu, które w obecnych czasach są domyślnie nieaktywne ze względów bezpieczeństwa. Przestarzała postać kreatora – jako szarych okienek uzu-pełnianych w dokumencie Word – nie odpowiada dzisiejszym standardom informa-tyzacji. Od nowoczesnego narzędzia, które ma ułatwiać gromadzenie dużej ilości specjalistycznych danych, należałoby oczekiwać przede wszystkim intuicyjnego dzia-łania. Ważna jest również możliwość szybkiego przeszukiwania i sortowania wpro-wadzonych informacji według różnych kluczy, podpinania zdjęć czy drukowania w postaci skomasowanych danych. Wartością jest natomiast duży wybór formularzy dokumentacji w zależności od typu zabytku oraz szczegółowość informacji, które mogą stanowić rzeczywistą pomoc przy tworzeniu dokumentu. Na przykład dla archi-waliów karta identyfikacyjna zabytku składa się z czterech części: 1.1 danych przed rozpoczęciem prac (rodzaj jednostki, tytuł, wystawca, czas i miejsce wystawienia, typ pieczęci, materiały i techniki, wymiary, inskrypcje, pieczątki, właściciel, wcześniej-sza konserwacja, data wykonania, wcześniejsze dokumentacje), 1.2 zmian danych po zakończeniu prac, 1.3 danych o realizacji konserwatorskiej, 1.4 danych o doku-mentacji.

Wykaz formularzy schematu dokumentacji konserwatorskiej udostępnionego w wersji elektronicznej na portalu Narodowego Instytutu Dziedzictwa⁶⁶⁰:

F0. Strona tytułowa

F1. Spis treści dokumentacji prac konserwatorskich i restauratorskich

K. Karty identyfikacyjne zabytku i dokumentacji (do wyboru dla poszczególnych ty-pów zabytków)

K1. Malarstwo sztalugowe K2. Malarstwo ścienne

K3. Rzeźba i detal architektoniczny z kamienia naturalnego, sztucznego, cegły i ceramiki budowlanej

K4. Ceramika i szkło użytkowe, artystyczne, archeologiczne K5. Witraż

K6. Rzeźba drewniana polichromowana

K7. Rzeźba niepolichromowana i detal architektoniczny drewniany K8. Mebel

K9. Rama K10. Tkanina

660 Schemat do pobrania na stronie Narodowego Instytutu Dziedzictwa: https://www.nid.pl/pl/Dla_spe- cjalistow/Badania_i_dokumentacja/zabytki-ruchome/Schemat%20dokumentacji%20konserwator-skiej/index.php?sphrase_id=73516 [data dostępu 9.08.2020].