Społeczny potencjał innowacji techniczno‑technologicznych
14.3. Społeczny wymiar innowacyjnych projektów techniczno ‑technologicznych
mając na uwadze przedstawione rozważania na temat innowacji społecznych, podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, czy projekty stricte techniczno ‑technologiczne mogą być traktowane jako innowacje społeczne, a jeśli tak, to w jakim stopniu ich realizacja pozwala rozwiązać zdiagnozowane problemy społeczne W tym celu prze‑
prowadzono analizę sześciu innowacyjnych projektów, które z perspektywy teorii inno‑
wacji spełniają przede wszystkim warunki innowacji techniczno ‑technologicznych, w których efekcie na rynku pojawią się nowe dobra bądź usługi dobierając projekty do analizy przypadków, celowo skoncentrowano się na tych, których efektem były rozwiązania skierowane do konkretnych grup docelowych W analizie przypadków badaniem objęto projekty realizowane na polskich uczelniach technicznych oraz projekty realizowane przez przedsiębiorstwa prywatne
prezentacji analizowanych przypadków dokonano zgodnie z następującym sche‑
matem:
branża działania i forma własności,
• rodzaj opracowywanej lub wdrożonej innowacji w opinii badanego,
• ocena cech innowacji społecznej w układzie:
• – innowacyjność rozwiązania,
odpowiedź na określoną potrzebę społeczną, – poziom zaspokojenia potrzeby społecznej, – międzysektorowość,
– otwartość i kreowanie nowych stosunków międzyludzkich –
przeprowadzona analiza miała charakter badania jakościowego, w którego ramach dokonano analizy dostępnej dokumentacji projektowej oraz materiałów promocyj‑
nych i prasowych dotyczących analizowanych projektów
przedstawiony w tabeli 14 1 projekt innowacyjny (internetowy system tłu‑
maczenia języka migowego) jest prezentowany w dokumentacji projektowej oraz we wszystkich kanałach komunikacyjnych głównie jako innowacja techniczno‑
‑technologiczna analiza tego przypadku wskazuje jednak na znaczący społeczny wymiar wygenerowanej innowacji, począwszy od wyboru jasno zdeklarowanego i precyzyjnego problemu, który projekt rozwiązał (ściśle społecznego), poprzez docelową grupę społeczną, której dany problem dotyczył
tabela 14.1. Internetowy system tłumaczenia języka migowego
Kategoria Opis kategorii
innowacja technologiczna; celem projektu było stworzenie nowej technologii w postaci rozwiązania informatycznego dla osób niesłyszących; w wyniku projektu opracowano oprogramowanie do rozpoznawania ruchu rąk oraz stworzono inteligentną, uczącą się aplikację do tłumaczenia języka migowego
Ocena cech innowacji społecznej
Innowacyjność rozwiązania
innowacja na skalę światową (autorzy rozwiązania nie mają obecnie na świecie konkurencji); aktualnie opracowali komputerową aplikację rozpoznającą i tłumaczącą język migowy (w fazie ostatnich testów), w najbliższej przyszłości aplikacja zostanie przeniesiona na urządzenia mobilne
Odpowiedź na określoną potrzebę społeczną
odpowiedź na znaczący problem społeczny w postaci problemów komunikacyjnych osób niesłyszących z otoczeniem, ponieważ obecnie uzyskanie informacji przez osobę niesłyszącą np. w Urzędzie Miasta zajmuje trzy dni (na trzy dni przed wizytą w urzędach w Polsce należy zgłosić potrzebę skorzystania z usług tłumacza migowego)
Poziom zaspokojenia potrzeby społecznej
rozwiązanie innowacyjne jest w fazie końcowych testów, z których wynika, że znacząco usunie ono barierę komunikacyjną pomiędzy społecznością osób niesłyszących a resztą społeczeństwa
Międzysektorowość
możliwość opracowania aplikacji do tłumaczenia języka migowego wymagało połączenia wiedzy z dziedzin informatyki, medycyny oraz specjalistów z zakresu języka migowego; w etap projektowania zaangażowane były również osoby niesłyszące
Otwartość i kreowanie nowych stosunków międzyludzkich
realizacja projektu spełnia cechy otwartości, ponieważ będzie podstawą kolejnych innowacyjnych rozwiązań komunikacyjnych dla osób niesłyszących (rozwiązanie było opracowywane przy dużym udziale osób ze środowiska niesłyszących) uwaga: grupę społeczną stanowi (według światowej organizacji głuchych) ponad 275 mln niedosłyszących oraz 70 mln osób niesłyszących na świecie i ok 55 tys w polsce (Raport o osobach niepełnosprawnych w Polsce, Warszawa 2011)
Źródło: opracowanie własne
pokazany w tabeli 14 2 projekt (system rozpoznawania znaków drogowych), podobnie jak projekt poprzedni, jest opisywany w dokumentacji projektowej wyłącznie
Maciej Szczepańczyk
166
jako innowacja techniczno ‑technologiczna opracowane rozwiązanie zdobyło liczne nagrody na krajowych i zagranicznych wystawach wynalazków i innowacji, będąc zawsze klasyfikowanym jako innowacja techniczna analiza tego przypadku wska‑
zuje, że – pomimo pewnych prospołecznych cech oferowanego rozwiązania – jego efekty nie spełniają cech innowacji społecznej, ponieważ są głównie nastawione na poprawę komfortu wykonywania pewnych, określonych czynności odbiorcami rozwiązania jest bardzo szeroka grupa użytkowników pojazdów mechanicznych, którzy nie zgłaszają wyjątkowo silnej potrzeby rozwiązania problemu nieczytelno‑
ści znaków drogowych o niespołecznym wymiarze rozwiązania może przesądzać również przyjęta narracja, uzasadniająca potrzebę prowadzenia prac b+r przy tego typu rozwiązaniu status innowacji byłby inaczej oceniany, gdyby deklarowaną przez twórców rozwiązania grupą docelową były osoby z wadami wzroku
tabela 14.2. System rozpoznawania znaków drogowych
Kategoria Opis kategorii
innowacja technologiczna; opracowany system służy do wykrywania znaków drogowych znajdujących się na rzeczywistych, kolorowych obrazach cyfrowych;
rozwiązanie może być zaadaptowane i wykorzystywane do innego rodzaju elementów
Ocena cech innowacji społecznej
Innowacyjność rozwiązania innowacja na skalę światową, chociaż istnieją konkurencyjne rozwiązania dostępne w innych ośrodkach badawczo ‑rozwojowych na uczelniach i w przemyśle motoryzacyjnym
Odpowiedź na określoną potrzebę społeczną
rozwiązanie mające „w pewien sposób wyręczyć człowieka w podejmowaniu wybranych decyzji związanych z analizą otoczenia”; a poza zastosowaniami motoryzacyjnymi, efekty rozwiązania można zastosować w procesach sterowania produkcji czy analizy obrazów medycznych (np. RTG, CT) Poziom zaspokojenia potrzeby
społecznej
umożliwia rozpoznawanie znaków drogowych, jest wdrożone do testowych modeli samochodów jednej z europejskich marek, a uzyskane dzięki innowacyjnemu rozwiązaniu funkcjonalności częściowo zaspokoją potrzeby społeczne, które w tym przypadku mogą być definiowane nieco szerzej Międzysektorowość rozwiązanie wymagało połączenia wiedzy z obszarów informatyki, analizy
danych oraz fizyki
Otwartość i kreowanie nowych stosunków międzyludzkich
rozwiązanie spełnia kryterium otwartości, ponieważ stanowi stymulator do dalszych innowacyjnych rozwiązań, podnoszących nie tylko wygodę i standard podróżowania, lecz przede wszystkim bezpieczeństwo
analizowany przypadek nie spełnił natomiast kryterium kreowania nowych stosunków międzyludzkich, ponieważ rozwiązanie nie zostało opracowane zdecydowanie w systemie „przez nich” i „z nimi”, tylko w systemie „dla nich”
Źródło: jak tabeli 14 1
opisany w tabeli 14 3 przypadek (elektroniczny przewodnik dla niewidomych) to dwa projekty, których produkty są skierowane do tej samej grupy społecznej – osób niewidomych W obu projektach zaproponowano rozwiązania ułatwiające poruszanie się osób niewidzących w otoczeniu, wykorzystując inne rozwiązania
techniczne W pierwszym z projektów do nawigacji niewidzącymi wykorzystano tzw mapę dźwięków drugi projekt bazował na rozwiązaniach umożliwiających rozpoznawanie elementów otoczenia przez kamery stereowizyjne oraz wideokomu‑
nikację z przewodnikiem W obu projektach użytkownicy są prowadzeni za pomocą komunikatów głosowych wypowiadanych przez urządzenia, które rozpoznają ele‑
menty otoczenia
tabela 14.3. elektroniczny przewodnik dla niewidomych
Kategoria Opis kategorii
system wspomagania poruszania się osób niewidzących z zastosowaniem dźwięku przestrzennego: osoba niewidoma, dzięki zaprojektowanym słuchawkom i aplikacji, otrzymuje „mapę dźwiękową” otoczenia (rozwiązanie to jest znane w lotnictwie wojskowym, gdzie w przypadku pilota myśliwca rozmawiającego przez radio z innym pilotem system sprawia, iż głos rozmówcy dobiega z kierunku, w jakim znajduje się jego samolot)
system wspomagania poruszania się osób niewidzących z zastosowaniem transmisji obrazu i telefonii komórkowej za pomocą specjalnie zaprojektowanego urządzenia wielkości telefonu komórkowego, ze słuchawkami, wypukłymi przyciskami i kamerą, umożliwiającego zdalne pokierowanie osobą niewidzącą
oba projekty są prowadzone równolegle przez różne zespoły naukowców tej samej uczelni, a w każdy z projektów są zaangażowani różni prywatni przedsiębiorcy Ocena cech innowacji społecznej
Innowacyjność rozwiązania innowacje na skalę światową, o czym świadczy zainteresowanie zagranicznych partnerów biznesowych
Odpowiedź na określoną potrzebę społeczną
odpowiadają na tę samą potrzebę społeczną (dzisiaj osoby niewidome opierają się na trzech formach nawigacji: pierwsza to znana wszystkim „biała laska”, druga to pies przewodnik, a trzecia – osoba, która prowadzi niewidomego; każda z form ma swoje wady i ograniczenia utrudniające bezpieczne i względnie nieograniczone poruszanie się osób niewidzących)
Poziom zaspokojenia potrzeby społecznej
oba innowacyjne rozwiązania częściowo umożliwią zaspokojenie potrzeby społecznej; a rozwiązaniem optymalnym byłoby połączenie prowadzonych przez różne zespoły prac i wprowadzenie na rynek urządzenia łączącego urządzenie służące do komunikacji z przewodnikiem i transmisji obrazu z dźwiękowym analizatorem otoczenia
Międzysektorowość oba rozwiązania spełniają kryterium międzysektorowości, łącząc ze sobą dziedziny informatyki, fizyki, medycyny oraz specjalistyczną wiedzę osób będących przewodnikami osób niewidzących
Otwartość i kreowanie nowych stosunków międzyludzkich
opracowywane rozwiązania były realizowane w formule „z nimi” i „przez nich”, przy czym w prace zespołów badawczych byli mocno zaangażowani przedstawiciele społeczności niewidomych, którzy opracowywali założenia techniczne i funkcjonalne dla rozwiązań, a później je testowali i udoskonalali; oba rozwiązania są obecnie w fazie końcowych testów (system komunikacji z przewodnikiem i analizy obrazu za pośrednictwem sieci komórkowej jest testowany przez markę Orange i będzie wprowadzany na francuskim rynku)
uwaga: grupę społeczną stanowi (wg danych Who) ponad 314 mln osób niewidomych i niedowidzących na świecie i 300 tys w polsce
Źródło: jak tabeli 14 1
Maciej Szczepańczyk
168
założenia obu projektów plasowały je w kategorii innowacji techniczno‑
‑technologicznych, ale ich przeznaczenie wskazuje na ich silny kontekst prospołeczny zatem można uznać oba projekty za przykłady innowacji społecznych, których efek‑
tem będzie poprawa warunków życia określonej grupy społecznej oraz wprowadzenie trwałych zmian w obecnych standardach społecznych rozwiązaniem optymalnym z perspektywy charakteru innowacji społecznych byłoby połączenie obu projektów, a więc wprowadzenie na rynek rozwiązania bazującego na komunikacji z przewod‑
nikiem oraz prowadzeniu użytkownika przy wykorzystaniu systemu dźwiękowego i wizyjnego rozpoznawania otoczenia
przedstawiony w tabeli 14 4 przypadek (komunikacja gałkami ocznymi), pomimo osadzenia w technologii informatycznej, jest najczystszym przykładem innowacji społecznej zarówno motywy rozpoczęcia prac, jak i sam jej przebieg, zaangażowanie w proces projektowania docelowych użytkowników spełniają jeden z ważnych warunków innowacji społecznych, tj źródłem opisywanej innowacji były wartości, a nie jedynie chęć wygenerowania zysku i komercyjne uzasadnienie
tabela 14.4. komunikacja gałkami ocznymi
innowacja technologiczna; celem projektu było stworzenie aplikacji, która umożliwi obsługę komputera za pomocą mrugnięć oczu (obsługa komputera odbywa się poprzez mrugnięcie, które jest rozpoznawane przez system i interpretowane jako kliknięcie; za pomocą kolejnych mrugnięć niepełnosprawny porusza się po wierszach klawiatury, potem po poszczególnych znakach, akceptując na koniec jeden z nich)
Ocena cech innowacji społecznej
Innowacyjność rozwiązania.
innowacja światowa, choć ma swoje konkurencyjne odpowiedniki w innych częściach świata, ale zaletami krajowego rozwiązania jest szybszy i bardziej czuły mechanizm rozpoznawania ruchu oka oraz bezpłatny dostęp do rozwiązania
Odpowiedź na określoną potrzebę społeczną
odpowiada na potrzebę komunikowania się z osobami pozbawionymi funkcji ruchowych i mowy: aplikacja powstała w wyniku inspiracji autorki rozwiązania filmem Motyl i skafander, tj. historii całkowicie sparaliżowanego człowieka, który
„mrugając” podyktował książkę, będącą podstawą ekranizacji (siedząca obok kobieta recytowała alfabet, a autor książki mrugał, gdy padała właściwa litera)
Poziom zaspokojenia potrzeby społecznej.
zapewnia komunikację z osobami niepełnosprawnymi, pozbawionymi funkcji ruchowych i wymowy; aplikacja jest dostępna na kilku stronach organizacji zajmujących się grupami niepełnosprawnych (została pobrana kilka tysięcy razy); cechą wyróżniającą ten przypadek spośród opisywanych w artykule jest jego otwartość technologiczna (rozwiązanie jest udostępniane na warunkach licencji open source) i bezpłatny dostęp do niego
Międzysektorowość. rozwiązanie opiera się głównie na technologii informatycznej, było szeroko konsultowane ze środowiskiem medycznym, terapeutycznym
Kategoria Opis kategorii Otwartość i kreowanie nowych
stosunków międzyludzkich.
wprowadzone na rynek stało się podstawą dalszych prac nad rozwiązaniami usprawniającymi komunikację osób niepełnosprawnych z otoczeniem; w trakcie prac nad projektem prowadzono konsultacje z bezpośrednimi odbiorcami aplikacji, zatem można uznać, że powstała ona w układzie „z nimi”
Źródło: jak tabeli 14 1
przedstawiona w tabeli 14 5 innowacja (system odzyskiwania rtęci ze spalin) jest stricte techniczno ‑technologiczna również uzasadnienie podjęcia prac nad opraco‑
waniem tego rozwiązania innowacyjnego jest podyktowane wyłącznie korzyściami ekonomicznymi i komercyjnymi docelowo, dzięki zastosowaniu na kominach elek‑
trowni filtrów wykorzystujących opracowane rozwiązanie, producenci energii unikną dopłat środowiskowych, nad których wprowadzeniem dyskutują obecnie decydenci w parlamencie europejskim i w komisjach ds ochrony środowiska naturalnego
tabela 14.5. System odzyskiwania rtęci ze spalin
Kategoria Opis kategorii
innowacja technologiczna: na podstawie posiadanego patentu umożliwiającego skutecznie zatrzymywanie związków rtęci i odzyskiwanie go ze spalin jest opracowywany system eliminowania rtęci ze spalin w elektrowniach zasilanych węglem
Ocena cech innowacji społecznej
Innowacyjność rozwiązania
rozwiązanie ma charakter pionierski; choć na świecie istnieją podobne rozwiązania, ale ich wdrożenie i stosowanie w przemyśle jest znacznie droższe od polskiego; rozwiązanie jest testowane na instalacjach największego polskiego producenta energii elektrycznej
Odpowiedź na określoną potrzebę społeczną
w odróżnieniu od innych opisanych w artykule przypadków, to innowacyjne rozwiązanie będzie służyć poprawie środowiska naturalnego, zatem będzie odpowiadać na szeroko zgłaszaną potrzebę podejmowania wszelkich działań zmierzających do ograniczenia emisji i imisji szkodliwych substancji do atmosfery
Poziom zaspokojenia potrzeby społecznej
na chwilę obecną trudno jest ocenić, czy innowacja zaspokoi zgłoszone potrzeby; trwające obecnie testy wskazują na bardzo wysoką wydajność instalacji, zatem również na jej wysoką skuteczność w zakresie odzyskiwania rtęci
Międzysektorowość w realizację innowacyjnego projektu są zaangażowani przedstawiciele przemysłu energetycznego oraz naukowcy i praktycy z dziedzin chemii, mechaniki (inżynierii materiałowej), a także specjaliści zajmujący się strumieniami przepływów
Otwartość i kreowanie nowych stosunków międzyludzkich
innowacyjne rozwiązanie powstało dzięki połączeniu dwóch obszarów nauki, tj. chemii i mechaniki (inżynierii materiałowej); opracowanie wynalazku otworzyło możliwości pracy nad innymi rozwiązaniami; otwartość do rozwiązania będzie jednak regulowana warunkami licencyjnymi Źródło: jak tabeli 14 1
Maciej Szczepańczyk
170
pomimo komercyjnego uzasadnienia opisanej innowacji, jej efektem będzie zna‑
czące rozwiązanie prośrodowiskowe, które przełoży się zarówno na trwałą zmianę warunków środowiskowych, jak i na poprawę warunków życia zatem uznanie tej innowacji wyłącznie jako innowacji techniczno ‑technologicznej lub przypisanie jej cech wyłącznie innowacji społecznej byłoby nadużyciem
Zakończenie
pojęcie innowacji występuje w różnych modelach i projektach techniczno‑
‑technologicznych, które mają wspólne cechy: otwartość i współpraca, ryzyko i nie‑
pewność procesów, ich innowacyjność oraz koszty zmiany gospodarcze wymuszają zmianę sposobu myślenia o innowacjach i odejście od ich wyłącznie techniczno‑
‑technologicznego charakteru W rozdziale skupiono się na koncepcji innowacji społecznych, które stają się coraz bardziej popularnym narzędziem rozwiązywa‑
nia problemów społecznych dzięki zastosowaniu najnowocześniejszych osiągnięć techniczno ‑technologicznych różnica w obu podejściach do innowacji polega głów‑
nie na tym, że w przypadku innowacji społecznych na pierwszym planie są stawiane interesy społeczne, zatem efektem innowacji społecznych są rozwiązania społecznie odpowiedzialne, które mogą, a nawet powinny przynosić korzyści ekonomiczne ich twórcom, ale służą przede wszystkich szerokiej społeczności W przypadku innowacji techniczno ‑technologicznych celem jest opracowywanie innowacyjnych rozwiązań generujących głównie korzyści ekonomiczne dla wąskiej grupy beneficjentów, z reguły funkcjonujących w najbliższym otoczeniu wdrażanego rozwiązania
przedstawione w rozdziale przypadki innowacji techniczno ‑technologicznych w różnym stopniu miały cechy innowacji społecznych o ich potencjale społecznym decydował przede wszystkim końcowy efekt wprowadzonego rozwiązania – fakt rozwiązania potrzeb, które zgłaszały określone grupy społeczne (najczęściej ze śro‑
dowisk osób niepełnosprawnych) Wszystkie projekty w opinii twórców rozwiązań w dokumentacji projektowej oraz dostępnych materiałach promocyjnych i prasowych były traktowane jako innowacje techniczno ‑technologiczne
jak wynika z analizy przedstawionych w niniejszym rozdziale przypadków, pro‑
blem zdefiniowania istoty innowacji społecznej jest niezwykle głęboki struktura procesów innowacyjnych, zwłaszcza w warstwie przedsięwzięć prospołecznych, jest wielowarstwowa, zatem ujęcie pojęcia innowacji społecznej w jednej definicji wydaje się niemożliwe i nie jest zasadne
Bibliografia
http://www andywilliamson com/index php/five ‑characteristics ‑authentic‑
‑social‑innovation/, 8 11 2013
janasz W , kozioł k , Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, pWe, War‑
szawa 2007
jędrych e , Inwestowanie w innowacje społeczne w organizacjach gospodarczych, Wydaw‑
nictwo naukowe pWn, Warszawa 2013
niedzielski p , rychlik k , Innowacje i kreatywność, uniwersytet szczeciński, szczecin 2006
Raport o osobach niepełnosprawnych w Polsce, Warszawa 2011 Whitfield p r , Innowacje w przemyśle, pWe, Warszawa 1979 Wojciechowski a , Teoria innowacji, Wmarr, olsztyn 2011
żukowska j , pindelski m , Rola innowacji w zarządzaniu organizacjami – studium przy‑
padku, w: Nowoczesność przemysłu i usług. Współczesne wyzwania i uwarunkowania rozwoju przemysłu i usług, red j pyka, tnoik, katowice 2010