Sprawność fizyczna ucznia w kontekście integracyjnej i inkluzyjnej

Pomyślny start szkolny dziecka, a więc i sukcesy edukacyjne, które są związane m.in. ze wzrostem poziom rozwoju fizycznego, umysłowego oraz emocjonalnego, zależą w dużej mierze od oddziaływań środowiska (za: Szuman 1995, Otręba, s. 25). W nawiązywaniu przez dziecko kontaktów społecznych pomaga jego odpowiedni rozwój motoryczny. B. Wilgocka – Okoń (1972, za:Otręba, s. 26) sugeruje nawet, że odpowiednie umiejętności wykorzystywane w grach i zabawach ułatwią dzieciom nie tylko adaptację w grupie rówieśniczej, ale i pozwolą na zdobycie większej akceptacji w ich gronie.

Podobne wnioski przedstawiła A. Dzierżanka-Wyszyńska (1972, za: Otręba, s. 26), określając daleko idącą zależność pomiędzy wskaźnikami motorycznymi o osiągnięciami uczniów. Do cech motorycznych, które mają największy wpływ na prognozowane osiągnięcia dzieci autorka zalicza koordynację i równowagę. „Im lepsza jest koordynacja, tym korzystniejsze perspektywy należy widzieć dla rozwoju percepcji kształtów i symboli, a w konsekwencji dla możliwości zdobywania doświadczeń i uczenia się” (Kephart 1960, za: Otręba, s. 26). Inne wyniki badań autorstwa Hunter pokazują jak duży wpływ, na jakość uczenia się mają właściwości psychoruchowe. Okazuje się, że już 3-4 treningi percepcyjno-ruchowe mogą spowodować znaczny progres w uczeniu się dzieci z niepowodzeniami szkolnymi (za: Otręba, s. 26). Aktywność ruchowa wpływa nie tylko na rozwój motoryczny, ale także na pozostałe sfery rozwoju osobowości.

Według autorki, poprawie ulegają także procesy myślowe takie jak pamięć i koncentracja uwagi. „Rozwój motoryczny przyczynia się do doskonalenia umiejętności analizy i syntezy wzrokowej oraz oceny stosunków ilościowych i przestrzennych, a także rozumienia wzajemnych zależności między ruchem, spostrzeganiem, a koordynacją bodźców wzrokowych, słuchowych oraz dotykowo-ruchowych” (Otręba, 2010, s. 27).

59

Głównym założeniem integracji jest eliminowanie segregacji w placówkach oświatowych oraz alternatywa dla tworzenia podziałów pomiędzy zdrowymi dziećmi, a dziećmi z orzeczeniami o niepełnosprawności. Uczęszczając do klasy integracyjnej uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi otrzymuje dodatkową pomoc w postaci kolejnego pedagoga specjalnego (nauczyciel wspierający, wspomagający). Szkoła integracyjna zapewnia wsparcie także rodzicom łagodząc między innymi stres związany ze wspomaganiem rozwoju dziecka posiadającym orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Sama integracja daje rodzicom prawo wyboru między szkołą ogólnodostępną z oddziałami integracyjnymi, a szkołą specjalną, dziecku natomiast daje szansę wszechstronnego rozwoju emocjonalnego, poznawczego (Kulik, 2008, s. 38-39).

Każda szkoła (w tym szkoła integracyjna) stwarza specyficzny mikroklimat, w której można zaobserwować mnogość zasad, postaw oraz norm je kształtujących.

W szkole integracyjnej można zaobserwować zderzenie się dwóch różnych postaw pedagogicznych o odmiennym sposobie bycia i współdziałania, co ukazuje:

1. dwóch nauczycieli o nierzadko odmiennym doświadczeniu,

2. uczniów o różnych możliwościach poznawczych, potencjale, a także formalnie podzielonych na tych z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego i bez takiego orzeczenia,

3. dwóch kultur tradycyjnie osadzonych w edukacji specjalnej oraz ogólnodostępnej (Gajdzica, 2015, s. 117-127).

Z kolei kształcenie inkluzyjne „to niekończący się proces uczenia się i partycypacji wszystkich uczniów w edukacji. Jest to ideał, do którego szkoła może dążyć, którego jednak nigdy nie zdoła osiągnąć. Jednak podejście włączające pojawia się, gdy tylko rozpocznie się proces zwiększonego uczestnictwa.

Inkluzyjna szkoła, to szkoła podlegająca procesowi rozwoju” (Both, 2002, za: Barłóg, 2012, s. 121).

Dzieci sprawne fizyczne w kontakcie z osobami z niepełnosprawnością doceniają wartość własnego zdrowia wyzbywając się swoich kompleksów, a przy tym pomagają potrzebującym zwiększając przy tym poczucie odpowiedzialności ze swoich nowych kolegów. Integracja pozwala wyzbyć się uprzedzeń i lęków przed ludźmi, a pojawiają się one najczęściej w wyniku niewiedzy dorosłych o zasadach funkcjonowania takiej szkoły. Zajęcia specjalistyczne, których celem jest

60

wyrównanie deficytów poprzez dodatkowe zajęcia (gimnastyka korekcyjna, zajęcia logopedyczne, rehabilitacyjne) (Kulik, 2008, s. 39-40).

Według Mittlera (2000) „włączanie nie oznacza umieszczania dzieci w szkołach powszechnych, oznacza natomiast zmianę szkół, tak by lepiej odpowiadały potrzebom dzieci. Dotyczy pomagania wszystkim nauczycielom w przyjęciu odpowiedzialności za nauczanie wszystkich dzieci w ich rodzinnych szkołach i przygotowanie ich do uczenia tych dzieci, które obecnie ulegają wykluczeniu z własnych szkół, bez względu na powody wykluczenia” (za: Wyka, 2001, s. 5). Kluczem w podejściu integracyjnym jest różnicowanie treści nauczania i metod stosownie do potrzeb edukacyjnych ucznia. Do zadań nauczyciela wspierającego według R. Kołodziejczyk (2008, s. 186) należy określenie (wspólnie z nauczycielami przedmiotowymi) celów kształcenia dla konkretnego ucznia, opracowanie indywidualnego programu edukacyjno-wychowawczego, a także bieżącej modyfikacji tegoż programu. Nauczyciel wspomagający realizuje te zadania na podstawie otrzymanych orzeczeń dzieci o specyficznych trudnościach w nauce.

Idea kształcenia włączającego nie zakłada obecności dodatkowego nauczyciela w klasie, jednak zważywszy na fakt jak wiele osób korzysta obecnie z takiej formy kształcenia (tab. 5, 6), istnieje wyraźne zapotrzebowanie na specjalistów z tej dziedziny, których według Raportu Stanu Placówek Integracyjnych w Polsce w roku szkolnym 2004/2005 było w szkołach 5475 pedagogów specjalnych (Kummant 2005, za: Kołodziejczyk, s. 187-188).

61

Tab.5. Dzieci niepełnosprawne w oddziałach integracyjnych w roku szkolnym 2004/2005

Rodzaj niepełnosprawności u dzieci Liczba dzieci

Niewidome 69

Słabo widzące 1089

Niesłyszące 225

Słabo słyszące 1503

Upośledzone umysłowo w stopniu lekkim 4047 Upośledzone umysłowo w stopniu

Tab. 6. Liczba uczniów niepełnosprawnych z podziałem na rodzaj placówek Rodzaj niepełnosprawności Przedszkola Szkoły

podstawowe

Niepełnosprawne ruchowo 496 1721 580 289

Z niepełnosprawnością

sprzężoną 903 2356 515 185

Z zaburzonym zachowaniem,

niedostosowane społeczne 319 1655 670 82

Razem 3896 12504 3852 1221

Źródło: Kummant (2005)

62

Specyficzną grupę tworzą osoby z uszkodzonym słuchem tworząc jedną z trudniejszych grup w kształceniu integracyjnym ze względu na zorganizowanie jej odpowiednich warunków pracy i specjalistycznej pomocy. W Polsce młodzież niesłysząca kształcona jest w trzech systemach edukacyjnych: specjalnym, integracyjnym oraz inkluzyjnym. Nauka w szkole ogólnodostępnej pozytywnie działa na dzieci z uszkodzonym słuchem, gdyż pozwala na stały pobyt w rodzinie i tym samym rezygnację z mającego negatywny spływ na stan emocjonalny osoby niepełnosprawnej – internatu. Nauczyciel wspomagający jest zatrudniany w szkole w celu udzielania pomocy nauczycielowi wiodącemu w zakresie doboru treści programowych i metod nauczania z dziećmi niepełnosprawnymi oraz prowadzeniu różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz zajęć rewalidacyjnych (Nowak, 1999, s. 56-57).

W kształceniu integracyjnym oprócz dyskusji na temat odpowiednich kompetencji nauczycieli przedmiotowych istotnym tematem wydaje się również sama integracja dziecka niepełnosprawnego w otoczeniu pełnosprawnych rówieśników. R. Borowski (2003, s. 79) sugeruje, że dzieci niepełnosprawne spotykając się z nieprzychylnością dzieci pełnosprawnych, szybko rezygnują, wycofują się, nie rozmawiają z nikim z klasy bojąc się, że ktoś wyrządzi mu krzywdę, bądź będzie z niego drwił. W tym kontekście można przytoczyć badania L. Wawryk (2008), których celem było poznanie postaw uczniów pełnosprawnych wobec ich niepełnosprawnych rówieśników. Łącznie przebadano 58 uczniów, w czym 12 z nich miało orzeczenie o niepełnosprawności. I właśnie wśród tych dwunastu osób 58,3% dzieci (7 osób) zajmuje pozycję przeciętności, 33,3% dzieci (4 badanych) osiągnęło pozycje odrzucenia, natomiast jedna osoba (8,3%) w wyniku badań była izolowana przez klasę.

Na podstawie przeprowadzonych badań autorka wysnuła następujące wnioski:

1. Odbiór uczniów niepełnosprawnych przez nauczycieli-wychowawców nie zawsze jest kompatybilny z tym jak to widzą uczniowie, którzy potrafią ukrywać swoje negatywne emocje względem tych osób.

2. Agresywne zachowanie dzieci niepełnosprawnych może być spowodowane negatywnym podłożem kontaktów z rówieśnikami, ale także bezsilnością przy wykonywaniu różnych zadań czy prac szkolnych.

63

3. W przypadku niepowodzeń edukacyjnych dzieci z niepełnosprawnością wycofują się, unikając przy tym pełnosprawnych uczniów z klasy (Wawryk, 2008, s. 149-153).

Z biegiem czasu okazało się, że rezygnacje ze szkół specjalnych na rzecz szkół integracyjnych miało także niestety negatywny wpływ na funkcjonowanie osób niepełnosprawnych intelektualnie w szkołach ogólnodostępnych i ich rozwój sprawności fizycznej (Kałużny, 2006, s.101).

Zależności pomiędzy dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną, a aktywnością fizyczną w szkołach integracyjnych ukazały interesujące korelacje.

W związku ze zwiększeniem liczby godzin w klasach IV-VI pedagodzy specjalni zaczęli rezygnować z uczestnictwa zajęć z wychowania fizycznego, choć w klasach I-III w zasadzie wszyscy uczniowie chętnie brali czynny udział w zajęciach to liczba uczniów zwolnionych z zajęć systematycznie wzrastała. Autor sugeruje, że przyczyną zmniejszenia liczby ćwiczących na zajęciach z wychowania fizycznego nie jest więc stan zdrowia uczestników, lecz wadliwa organizacja badanej szkoły integracyjnej (Kałużny, 2006, s. 105).

64

Rozdział IV. Uwarunkowania społeczne sprawności fizycznej uczniów