[16] Nauczyliśmy się teraz na tym kazaniu.
Naprzód, żebyśmy przez palce nie patrzyli na występną bracią, ale się spo-łecznie z występków karali, wiedząc, iże jest barzo szkodliwe towarzystwo ze złemi, złe wychowanie u bałwochwalców i też marnotrawców, i ludzi nieczy-stościami a rozmaitymi grzechy się bawiących. Dlategoż i pogani zawsze tego strzegli i tego bronili, a dziatek swoich do cudzych krain nie wysyłali.
Druga: dlategoż, że nie możemy inszego osobnego bez grzeszników mieć, z nas samych musimy to, co jest kwasem, jako wszelkie szatańskie fałszywe wiary, kacerstwa, bałwochwalstwa, zabobony i też żywoty grzeszne, zgorszenie wielkie czyniące, wymiatać. Na to wołali prorocy święci, Krystus, apostołowie, aby to wszyscy czynili przez prawdziwą pokutę.
Nie do tegodnia święcić potrzeba
Prawy Izraelita kto jest
Ochędóstwo szat na święto
Kazanie na wielkonocną epistołę
Trzecia: kwas barzo szkodliwy przaśności jest, bo ją by namniejsza odrobi-na zapsuje. Tak ci też błąd i grzech wszelki człowiecze serce i wszytek żywot zaplugawi i brzydkimi pomyjami Panu Bogu uczyni, przetoż wszytek trzeba wyprzątnąć a wyrzucić.
Czwarta: nic to nie ma zalecać; chociaj stary kwas, tymże barziej śmierdzi, dlategoż starość kwasu błędu nie zaleca.
Piąta: mieliśmy to napomnienie, abyśmy to uczyniwszy a kwasy wszytki wy-rzuciwszy, święciliśmy a używali Wielkiejnocy naszej, Pana Jezusa, w czystości, w przaśności, w świątobliwości, do tego biorąc figurę a przykład z Izraelczyków, którzy jeśliże tego z pilnością przestrzegali, daleko nam więcej należy przestrzegać.
Szósta: mamy to czynić nie na tydzień, ale przez wszytek czas żywota swo-jego, chcemyli być prawymi Izraelitami, a potym królować i godować z Panem na wieki. Amen.
%
124
Paweł Gilowski
Podstawa wydania
Paweł Gilowski, Postylle krześcijańskiej część czwarta, w której są kazania na epistoły
dorocz-ne, tak niedzielne jako też i na dni świętych, barzo czasowi dzisiejszemu a potrzebie zbawiennej użyteczne, Maciej Wirzbięta, Kraków 1584 [?], k. 74v–77r; wydane jako dopełnienie dzieła:
Grzegorz z Żarnowca, Postylla albo wykłady ewangelij niedzielnych i świąt uroczystych przez
cały rok…, cz. 1–3, Maciej Wirzbięta, Kraków 1580–1582.
Nota biograficzna
Paweł Gilowski (około 1534–1595), teolog i kaznodzieja kalwiński. Pochodził z drobnej szlachty żywieckiej, jako duchowny pracował w Zatorze, w latach 1575–1579 w zborze kra-kowskim, 1580–1589 prawdopodobnie w Wilnie, był pastorem w Łańcucie i Czudcu. Brał aktywny udział w synodach, uczestniczył w sporach z arianami. Opracował Katechizm
ko-ścioła chrześcijańskiego (1579), ważny dla polskich kalwinistów. Jego postylla stanowi
uzu-pełnienie pierwszej edycji dzieła Grzegorza z Żarnowca o kazania „na epistoły”, biorące te-mat z lekcji, a nie z ewangelii.
Wybrana bibliografia: Polski słownik biograficzny, t. 7, s. 471–472 (S. Szczotka); K. Kol-buszewski, Postyllografia polska XVI i XVII wieku, Kraków 1921, s. 171–181; J. T. Maciusz-ko, Ewangelicka postyllografia polska XVI–XVIII wieku. Charakterystyka – analiza
porównaw-cza – recepcja, Warszawa 1987, s. 136–148.
Objaśnienia
[1] zadziałaniem – tu: zaczynieniem ciasta, zaczynem.
Wielkanoc nasza… Krystus – w innych tłumaczeniach: „ofiara nasza wielkonocna…
Krystus” (Biblia brzeska); „Pascha nasza… Krystus” (Biblia Jakuba Wujka); „Baranek nasz wielkanocny… Chrystus” (Biblia gdańska).
[2] O Lacedemończykach czytamy – informacje zaczerpnięte z dziełka Plutarcha z Cheronei Antiqua instituta Laconica (Starożytne zwyczaje Spartan), zaliczanego do zbioru Mora-liów, rozdz. 7–8 i 11 (niektórzy badacze zaprzeczają autorstwu Plutarcha). Skrótu na
marginesie nie udało się sensownie rozwinąć.
byłby przeświadszony – świadkowie by poświadczyli. karał między sobą a onym samym – strofował go w cztery oczy. gdzieby – tu: gdyby.
[4] Prawie – prawdziwie, zaiste. pokaża – kazi, psuje.
125
Kazanie na wielkonocną epistołę
ony trędowate u Izraelczyków – zob. Lb 5, 2–3: „Rozkaż Izraelitom, aby wszytki
trę-dowate wypędzili z namiotów… A wypędzicie precz za namioty, tak mężczyzny, ja-ko i niewiasty, aby nie splugawili namiotów ludzi tych, miedzy któremi ja mieszkam”.
[5] bez sprawy – nieuprawna. łobozgów – chwastów.
ad exemplar regis componitur totus orbis – cytat z panegiryku Klaudiana, poety
rzym-skiego (IV/V w.), De quarto consulatu Honorii Augusti (O czwartym konsulacie
Honoriu-sza Augusta), w. 299–300.
Jaki pan, takowy kram – przysłowie chętnie używane przez Mikołaja Reja, również
w Postylli, w której mógł je wyczytać Gilowski.
[6] każą dobrych obyczajów młodzieńca rozmowy psotliwe – w 1 Liście do Koryntian św. Paweł
przy-tacza myśl komediopisarza greckiego Menandra (342–291 p.n.e.) zachowaną jako fragment sztuki Thais. Nie oznacza to jednak, że Paweł czytał tego autora, mógł znać ów zwrot jako obiegowe przysłowie, zwłaszcza że nazywa jego autora „filozofem”, a tym Menander nie był.
[marg.] Consortia prava fugienda – należy unikać złego towarzystwa.
żaden synów swoich nie śmiał posyłać… – Plutarch, Antiqua instituta Laconica, cap. 11. różne ich pobożności – niezgodne z ich pobożnością.
na porząd – całkowicie.
[7] zawzięty – biorący początek.
skise (forma czasownika skisieć) – sfermentuje.
[marg.] Ierem 32, [31–33]: „A miasto to wzruszyło gniew i popędliwość moję przeciw sobie,
jesz-cze od onego dnia, jako jest zbudowane, aż oto do dnia tego, abych je oddalił od oblicz-ności mojej, dla wszelkiej złości synów izraelskich i synów judzkich, którą czynili, poru-szając mię tak sami, jako i królowie ich, książęta, kapłani i prorocy ich, mężowie judzcy i mieszczanie jerozolimscy. A obrócili się ku mnie tyłem, a nie obliczem i gdym je na-uczał przed czasem upominając, nie byli posłuszni napominaniu memu, ani się polepszyli”.
[8] się przestrzegać – wystrzegać się, unikać. dowory – okazji, powodu.
[9] wychędożyć – oczyścić.
od anielskiego pirworodności mordowania – od ostatniej plagi w Egipcie, polegającej na
tym, że anioł Pański wygubił wszystko pierworodne, „od pierworodnego syna fara-ona… i wszystko, co pierworodne wśród bydła” (Wj 11, 5).
Paweł Gilowski
[10] jednoty – wspólnoty, współuczestnictwa.
[marg.] Ioan 17, 24: „Ojcze! Ty któreś mnie podał, żądam, aby tam, gdzie ja jestem, i oni byli
ze mną, aby patrzyli na onę moję chwałę, którąś ty mnie dał”.
[11] A wyrozumiejcie to dobrze, co mówi: ofiarowany jest – fragment polemiczny wobec
ka-tolickiej nauki o ofierze mszy świętej. Gilowski nie wymienia autorów, z którymi się spiera, wykłada tylko argumenty za jednorazowym charakterem ofiary Chrystusa.
… tylko go używajmy… na nim samym przestawając – zdanie niedoskonałe pod
wzglę-dem składni, choć sens wydaje się jasny.
godować – świętować.
[12] szołdr (mian. szołdra) – wędzonych mięs, szynek.
i ty poświącają – także i je święcą (mowa o poświęceniu pokarmów w Wielką Sobotę).
[marg.] In agenda Cracoviensi maiori – mowa o tomie: F. Krasiński, Agenda sacramentalia ad usum dioecesis Cracoviensis accommodata…, apud Maternum Cholinum, Coloniae 1574,
w którym znalazły się teksty rytuałów sprawowanych poza mszą świętą.
[13] zabawki – zajmowania się. ochędożonego – oczyszczonego.
się przydzierżawać – nie odstępować, towarzyszyć stale.
[14] do tegodnia – przez jeden tydzień.
[16] społecznie – wzajemnie.
127
Ewangelija z jej wykładem na dzień święty wielkonocny…