Kryminalny trójkąt. Reprezentacje kobiecej i męskiej seksualności w powieściach Gai Grzegorzewskiej
4. Tożsamość w popkulturze
Grzegorzewska uruchamia w narracji stereotypowe schematy kobiecości i męskości, operując esencjalistycznym konstruktem płci, determinuje bohaterów do kulturowo zinstytucjonalizowanych ról, odwołując się tym samym do toposów czytelnikowi literatury popularnej już znanych i mentalnie zaadaptowanych.
Współczesna kultura, przede wszystkim zaś kultura popularna, ufundowana jest na konsumpcyjnym uczestniczeniu w rzeczywistości27. Również konstruowanie własnej tożsamości realizowanej odbywa się w przestrzeni określonej przez Gordona Mathewsa metaforą
„supermarketu kultury”28. Amerykański antropolog analizując mechanizmy budowania tożsamości, poprzez uczestniczenie społeczeństw w globalnej kulturze, wskazuje istnienie wielu różnych narracji męskości, nie tylko tradycyjnej i stereotypowej, ale także opartej na równouprawnieniu męskości wrażliwej oraz wielu tożsamości pośrednich. Mnogości tej nie interpretuje zaś w kategorii kryzysu, lecz
25 C. Levi-Strauss, Rodzina, [w:] Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, red.
A. Mencwel, Warszawa 2001, s. 249-263.
26 Zob. A. Giddens, Przemiany intymności. Seksualność, miłość i erotyzm we współczesnych społeczeństwach, przeł. Alina Sulżycka, Warszawa 2006.
27 Zob. Z. Melosik, Kryzys męskości w kulturze współczesnej, Poznań 2002.
28 Zob. G. Mathews, Supermarket kultury. Kultura globalna a tożsamość jednostki, przeł.
E. Klekot, Warszawa 2005.
Seksaulność w najnowszej literaturze polskiej
72
społeczno-kulturowych przemian rzeczywistości ponowoczesnej29. Konstatację tę możemy odnieść równocześnie do kategorii konstruowania tożsamości kobiecej.
Grzegorzewska w swoich narracjach dokonuje więc desymbolizacji30 kategorii męskości i kobiecości oraz ich afirmatywnej dekonstrukcji. Zbudowane przez nią literackie podmiotowości podważają zatem „ontologię esencjalistyczną, fundamentalistyczną i uniwersalistyczną”31 oraz obrazują koncepcję płynnej tożsamości, nieustannie konstruowanej przez mainstreamowe dyskursy oraz indywidualne wybory jednostki32.
Wszystkie postaci mają popkulturowy rodowód, autorka tworząc ich tożsamości, świadomie korzysta z supermarketu kultury, kreując męskość i kobiecość niczym kolaż, równocześnie grając stereotypami i ukazując, że unifikacja niewiele ma wspólnego z rzeczywistością.
Analizując zatem powieści kryminalne Grzegorzewskiej w kategorii metakultury − zdefiniowanej przez Wojciecha Bursztę33, dostrzec możemy skoncentrowanie autorki na próbie ukazania dążenia bohaterów do samookreślenia, poprzez odwoływanie się do elementów kultury, której są uczestnikami, zarówno poprzez identyfikację z nimi, jak i ich dekonstrukcję.
Kryzys męskiej tożsamości jest w zasadzie jej transformacją, stanowiącą symbol kulturowych przemian. Zaś wprowadzenie do narracji męskich postaci homoseksualistów, funkcjonujących w narracji na takich samych prawach jak bohaterowie heteroseksualni, można traktować jako symptom zmian zachodzących w gatunku polskiej powieści kryminalnej, które w literaturze europejskiej i amerykańskiej zaczęły pojawiać się już w latach siedemdziesiątych 34.
Podsumowując, uznać możemy tetralogię Grzegorzewskiej za egzemplifikację zastąpienia w literaturze kryminalnej obowiązującego systemu wartości ukazywanej z męskiej oraz heterocentrycznej perspektywy − spojrzeniem zdekonstruowanej, płynnej podmiotowości.
A w kontekście ginokrytycznego spojrzenia na literaturę, uznać możemy twórczość krakowskiej autorki za wyraz „narracji emancypacyjnej, świadomie ustanawiającej przedmiot płciowy jako przedmiot
29 Zob. Ł. Skoczylas, Kryzys męskości. Ujęcia teoretyczne, „Kultura i Historia” 2012, nr 22, http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/4250, dostęp: 02.03.2014.
30 A. Radomski, Desymbolizacja męskości we współczesnych kulturach Zachodu, [w:] Męskość w kulturze współczesnej, red. A. Radomski, B. Truchlińska, Lublin 2008, s. 33-40.
31 Tamże, s. 41.
32 Zob. J. Baudrillard, Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury, przeł. S. Królak, Warszawa 2006; Z. Bauman, Ponowoczesność jako źródło cierpień, Warszawa 2000.
33 Zob. W. J. Burszta, Świat jako więzienie kultury. Pomyślenia, Warszawa 2008.
34 Zob. M. Czubaj, dz. cyt.
Seksaulność w najnowszej literaturze polskiej
73
subwersywny, czyli zdolny do przekraczania kulturowych ram,
»wywrotowy«”35.
BIBLIOGRAFIA
1. D. Anapol, Poliamoria. Miłość i intymność z wieloma partnerami i partnerkami, przeł. A. Weseli, Warszawa 2013.
2. Ch. Baldick, The Oxford Dictionary of Literary Terms, Oxford 2009.
3. Z. Bauman, Bauman o popkulturze. Wypisy, wyb. M. Halawa, P. Wróbel, Warszawa 2008.
4. Z. Bauman, Ponowoczesność jako źródło cierpień, Warszawa 2000.
5. J. Baudrillard, Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury, przeł. S. Królak, Warszawa 2006.
6. W.J. Burszta, Świat jako więzienie kultury. Pomyślenia, Warszawa 2008.
7. J. Butler , Gra płci, przekł. I. Kurz, „Dialog” 2003, nr 10.
8. J. Butler, Uwikłani w płeć, przeł. K. Krasuska, Warszawa 2008.
9. M. Czubaj, Etnolog w Mieście Grzechu. Powieść kryminalna jako świadectwo antropologiczne, Gdańsk 2010.
10. B. Darska, Śledztwo i płeć. O bohaterkach powieści kryminalnych, Gdańsk 2013.
11. U. Eco, Superman w literaturze masowej, przeł. J. Ugniewska, Kraków 2008.
12. A. Giddens, Przemiany intymności. Seksualność, miłość i erotyzm we współczesnych społeczeństwach, przeł. A. Sulżycka, Warszawa 2006.
13. G. Grzegorzewska, Żniwiarz, Kraków 2006.
14. G. Grzegorzewska, Noc z czwartku na niedzielę, Kraków 2007.
15. G. Grzegorzewska, Topielica, Kraków 2010.
16. G. Grzegorzewska, Grób, Kraków 2012.
17. A. Hejlsted, Den skandinaviske femi-krimi – definition og historiske aner, http://www.krimiforsk.aau.dk/awpaper/Hejlstedfemi-krimi.a9.pdf, dostęp: 10.03. 2014.
18. I. Iwasiów, Gender dla średniozaawansowanych. Wykłady szczecińskie, Warszawa 2004.
19. Karuzela z mężczyznami. Problematyka męskości w polskich badaniach społecznych, red. K. Wojnicka i E. Ciaputa, Kraków 2011.
20. W. Klimczyk, Erotyzm ponowoczesny, Kraków 2003.
21. L. Kołakowski, Mini-wykłady o maxi-sprawach, Kraków 1999.
35 I. Iwasiów, Gender dla średniozaawansowanych. Wykłady szczecińskie, Warszawa 2004, s. 35.
Seksaulność w najnowszej literaturze polskiej
74
22. C. Levi-Strauss, Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, red. A. Mencwel, Warszawa 2001.
23. B. Limanowska, Mężczyzna, który pisał feministyczne kryminały,
„Pogranicza” 2009, nr 6.
24. A. Martuszewska, „Ta trzecia”. Problemy literatury popularnej, Gdańsk 1997.
25. G. Mathews, Supermarket kultury. Kultura globalna a tożsamość jednostki, przeł. E. Klekot, Warszawa 2005.
26. Z. Melosik, Kryzys męskości w kulturze współczesnej, Poznań 2002.
27. Ł. Skoczylas, Kryzys męskości. Ujęcia teoretyczne, „Kultura i Historia” 2012, nr 22, http://www.kulturaihistoria.umcs.
lublin.pl/archives/4250, dostęp: 02.03.2014.
28. A. Radomski, Desymbolizacja męskości we współczesnych kulturach Zachodu, [w:] Męskość w kulturze współczesnej, red. A. Radomski, B. Truchlińska, Lublin 2008.
29. Zasłuchani w te same opowieści. Z Wojciechem J. Bursztą rozmawiają Dominika Pycińska i Marcin Żyła, „Znak” 2010, nr 658, http://www.miesiecznik.znak.com.pl/3596/zasluchani-w-te-same-opowiesci, dostęp: 10.03.2014.
Seksaulność w najnowszej literaturze polskiej
75
KINGA KASPEREK
Uniwersytet Śląski w Katowicach