Istnieje pew ien typ villanelli, w którym w yraźnie zaznacza się ten
dencja narracyjna. Philip K. Jason nazyw a ten typ „p ro g resy w n y m "61.
M ożna w idzieć tu naw iązania m iędzy innym i do tw órczości Em psona, a szczególnie bliski jest w spom nianej ju ż w cześniej villanelli Reflection from Anita Loos. A lternujący układ wersów refrenicznych pow raca cyklicz
nie do tezy w yjściow ej po to, by niejako „popchnąć" narrację o kolejny epizod dalej. Jason tłum aczy to następująco: „Początkow e i następujące później części zanikają w trakcie, gdy przechadzam y się w krótkiej p o d róży pom iędzy m yślam i lub em ocjam i - lub być m oże, faktycznie, po
m iędzy aktualną n a rra cją "62. V illanella D ylana Thom asa nie zaw ierała elem entów progresji. Tę ukrytą potencję w ykorzystał częściow o Theodore Roethke, który w prow adził znam iona p rocesualności i ruchu, k on cen trując - jak pisze Jason - „progresyw ną dynam ikę w okół pow tarzanych wersów. Jednak ten narracyjny elem en t tylko częściow o m askuje trzy częściow ą strukturę zaw ierającą in trod ukcję, rozw ój i konkluzję, którą ten w iersz podziela z utw orem T h o m asa"63.
N arracyjne i progresyw ne napięcie w idać w yraźnie w villanelli Toma D ischa, zatytułow anej The Rapist's Villanelle.
The Rapist's Villanelle
She spent her m oney w ith such perfect style
T h e clerks w ould gasp at each new thing she'd choose.
I co u ld n 't help m yself - 1 had to sm ile
‘,0 Ibid em , s. 20.
M P.K. J a s o n : Modern Versions o f the Villanelle..., s. 138.
”2 Ib id e m . I’1 Ibid em , s. 139.
O r burst. H er slen d er p u rse w as crocodile, H er blou se w as from B end el's, as w ere her shoes.
She spen t h er m oney w ith such p erfect style!
I loved her so! She shopped - and all the w hile M y soul that bu stling im age w ould perfuse.
I co u ld n 't help m yself: I had to sm ile A t her h and -kn itted sw eater from the Isle O f Skye, at apres-ski of bold chartreuse.
She spen t her m oney w ith such p erfect style.
Enchanted by her, m ile on w eary m ile I tracked m y darling dow n the avenues.
I co u ld n 't help m yself. I had to sm ile A t how she never once surm ised my guile.
M y h eart w as hers - I'd nothin g else to lose.
Sh e spent h er m oney w ith such p erfect style I co u ld n 't help m yself. I had to sm ile.64
Villanclla gwałciciela
W ydaw ała pieniądze w w ielk im stylu
E ksp ed ientów „o ch " i „ ach ", gdy coś w ybierała.
N ie m ogłem ju ż - nie kryłem u śm iechu
M oże parsknąłem . Szczupła torebka ze skóry krokodyla, B luzeczka i bu ciki - zakup u Bendela.
W ydaw ała pien iądze w w ielkim stylu!
Z n iew oliła m nie! C hodziła po sklep ach i przez ten czas Jej energiczna postać poch łonęła m nie z kretesem . N ie m ogłem już: nie kryłem uśm iechu
Na party po nartach, pod ręką jask raw y sw eterek, ręczna robota z W yspy Skye, żółty w pada w zieleń.
W ydaw ała pieniądze w w ielkim stylu.
w T. D i s c h: The Rapist's Villanelle. Cyt. za: P.K. J a s o n : Modern Versions o f the VillaneUe..., s. 140.
Z au roczyła m nie, w lokłem się cierpliw ie A lejam i tropiąc m e „koch anie".
Nie m ogłem już. Nie kryłem uśm iechu
Bo była zu p ełnie nieśw iad om a m ych podchodów 7.
M e serce dla niej tylko - nie m iałem nic do stracenia.
W ydaw ała pieniądze w w ielkim stylu N ie m ogłem już. Nie kryłem uśm iechu.
Tłum. Maciej Nowak
„N aw et będąc przekonan ym - pisze Jason - że to nie pow tarzane wersy pozw oliły osiągnąć esencję narracyjnych elem entów w tym w ier
szu, to jed nak n aw rotow e repetycje w yw ołują w rażenie podróży. In a
czej m ów iąc, refren y służą jako konstrukcja akcji poprzez łączenie po
dejm ow anych na now o elem entów z oddzielnych s ce n "65. Wersy refre- niczne stają się w tym w ypadku ośrodkiem , który spaja poszczególne epizody w jed norodną opow ieść, za każdym razem akcentując aktual
ną odrębność kontekstu oraz ironiczny dystans. W iersz czyta się w nar
racyjnym porząd ku zd arzeń , d zięki czem u zatraca się trzy częścio w y podział struktury. Z am ykający tetrastych nie pełni tutaj funkcji puenty czy konkluzji, w naturalny sposób łączy się z opow iadaną historią. Jed y nie kończący dw uw ers, poprzez konstrukcję klam row ą spaja i zam yka całość w jednolitą form ę.
Jason zwrócił uwagę na fakt, że „Disch pokazał nam interesującą i po
pularną, współczesną drogę osiągania dodatkow ej elastyczności villanel- li"6h. Uzyskany efekt jest dosyć zaskakujący, ponieważ warstwa leksykalna wersów refrenicznych pozostaje niezmieniona. Pom imo tak rygorystyczne
go sposobu ukształtow ania D isch przełam uje konw encjonalność formy.
Zastosowana za każdym razem przerzutnia, która kończy drugi wers re- freniczny (a,), łącząc go z następną tercyną, w prow adza spójność w ypo
wiedzi. Tak jest do ostatniego wersu, w którym refreniczne „1 had to smile"
znacząco zakończone jest kropką. Dzięki zastosow anym bardzo konse
1,5 P.K. J a s o n : M odern V ersions o f tlic Villnnclle..., s. 140.
'* Ibid em .
kw entnie przerzutniom struktura villanelli traci swój trzyczęściowy cha
rakter. Już pierwsza tercyna, która zwykle była rodzajem ekspozycji, w The Rapist's Villanelle płynnie połączona z kolejną strofą zatraca swą odrębność.
Podobnie jest w zakończeniu, gdzie przerzutnia spaja piątą i szóstą strofę, unieważniając niejako konieczność finalnego zamknięcia. Dodatkowa ela
styczność uzyskana dzięki przerzutniom stała się ważnym czynnikiem umoż
liwiającym wprowadzenie toku narracyjnego i progresywnego.