Głównym zadaniem współczesnej szkoły jest jak najlepsze przygotowanie uczniów do funkcjonowania w warunkach zmieniającej się rzeczywistości gospodarczej i społecznej. W tym zakresie szkoła powinna wyposażyć ucznia nie tylko w niezbędną wiedzę, ale przede wszystkim kształtować umiejętności pożądane w ich dorosłym ży-ciu. Konieczne jest więc przeniesienie środka ciężkości kształcenia z wiedzy na umiejęt-ności. Nie oznacza to przekreślenia tego pierwszego obszaru - wiedzy. Uczeń powinien .wiedzieć" aby potrafił „zrobić". Wiedza w tym momencie przestaje być celem samym w sobie, a staje się środkiem pomocniczym w kształtowaniu umiejętności. Kształcenie zmienia swój charakter z odtwórczego na twórczy. Sytuacja taka pociąga za sobą ko-nieczność zmiany stosowanych metod i wymusza dominację metod aktywizujących nad metodami podającymi.
Jedną z takich metod jest metoda projektów. Metoda ta jest coraz częściej stosowa-na we współczesnej szkole. Jej podstawową cechą jest samodzielność ucznia w docho-dzeniu do wiedzy.
Wśród umiejętności, które rozwija metoda projektów, należy wyróżnić: planowanie własnych działań, korzystanie z różnorodnych źródeł informacji, zbieranie, porządko-wanie, analizowanie oraz prezentowanie informacji. Jak żadna inna metoda uczy odpo-wiedzialności, pracy w grupie jako członek i jako lider, kształtuje umiejętności wypo-wiadania się, słuchania innych i korzystania z ich pracy. Ponadto kształtuje umiejętno-ści prowadzenia obserwacji, analizowania i wyciągania wniosków, podejmowania decy-zji oraz prezentowania wykonanej pracy. Metoda ta ma jeszcze jedną zaletę: pozwala na łączenie treści kształcenia kilku przedmiotów.
W metodzie projektów w istotny sposób zmienia się rola nauczyciela, który jest prze-wodnikiem i doradcą, kieruje pracą, służy pomocą, ale nie podaje gotowych rozwiązań.
Metoda projektów może być realizowana pod postacią projektu badawczego lub pro-jektu działania lokalnego. Projekt badawczy polega na zebraniu i uporządkowaniu infor-macji o wybranych zagadnieniach. W jego rezultacie powstają różnego rodzaju opraco-wania, które uczniowie prezentują przed klasą. Projekt działania lokalnego zakłada pod-jęcie jakiegoś działania w środowisku lokalnym np. szkolnym.
Metoda projektów może być realizowana w formie indywidualnej lub grupowej.
Projekty indywidualne kształtują przede wszystkim umiejętności planowania własnej
O metodzie projektu w warsztacie nauczycielskim 161 pracy i samodyscypliny w realizacji postawionego zadania. Projekty grupowe wyma-gają zwłaszcza specyficznych umiejętności związanych z podziałem zadań i pracy w ze-spole, kształtują jednocześnie takie zachowania społeczne jak wzajemna pomoc, tole-rancja, respektowanie praw innych. W metodzie tej można, na przykładzie projektu gru-powego, wyróżnić kilka zasadniczych etapów:
I. Określenie tematu i celów projektu.
II. Sporządzenie konspektu (instrukcji) - na ogół robi to nauczyciel. Może robić to uczeń, lub nauczyciel i uczeń wspólnie. Konspekt ten po uzgodnieniu z uczniami staje się kontraktem, który obowiązuje przez cały czas trwania projektu. Konspekt powinien zawierać wszystkie informacje ważne dla treści i formy realizowanego projektu.
III. Podział na grupy i określenie zadań, przy czym należy pamiętać, że uczniowie lepiej i chętniej pracują, jeżeli pozostawi im się swobodę w doborze składu grup.
IV. Realizacja projektu. W trakcie realizacji konieczne jest organizowanie konsulta-cji z uczniami, są one okazją do dokonania oceny postępów pracy grupy oraz udziele-nia pomocy w przezwyciężeniu pojawiających się trudności.
V. Prezentacja wykonanej pracy przez poszczególne zespoły oraz sprawozdanie i przedmiot materialny, jeżeli opis projektu zakłada jego wykonanie.
VI. Ocena projektu. Dokonuje jej nauczyciel, ale w proces oceniania włączeni mogą być uczniowie. Ważne jest, aby kryteria oceniania były znane uczniom.
Pomysł i temat przedstawionego poniżej projektu, zrodził się na lekcjach historii prowadzonych przeze mnie w ówczesnej klasie II-ej Technikum Hotelarskiego, funkcjo-nującego w Zespole Szkół Gastronomicznego w Lublinie. Celem podstawowym było połączenie historii Polski z dziejami regionu - miasta i okolicy, spojrzenie na historię oj-czyzny przez pryzmat wydarzeń lokalnych upamiętnionych pomnikami. Taka była gene-za pomysłu opracowania „Przewodnika po pomnikach historycznych Lublina i okolic".
Metoda projektów doskonale nadawała się do realizacji tego pomysłu. Atutem był także jej interdyscyplinarny charakter - pozwalała na połączenie wiedzy i umiejętności kilku przedmiotów: historii, języka polskiego, przysposobienia czytelniczego, techniki pracy biurowej.
W określonym przeze mnie obszarze tematycznym wspólnie z uczniami określiliś-my temat i cele przewodnika, probleokreśliliś-my do rozwiązania oraz sposób realizacji projektu.
Ostateczny celem projektu realizowanego przez całą klasę było opracowanie przewod-nika turystycznego po pomprzewod-nikach historycznych Lublina i okolic z wyłączeniem, ze względu na obszerność zakresu tematycznego, pomników - miejsę pamięci narodowej upamiętniających ofiary masowych egzekucji w okresie II- ej wojny światowej. Po usta-leniu zakresu projektu i ustausta-leniu, które pomniki historyczne będą przedmiotem projek-tu, określone zostały problemy, które mieli rozwiązać uczniowie. Sformułowane zo-stały one w postaci następujących pytań :
1. Jakie wydarzenia historyczne upamiętniają wybrane pomniki?
2. Kto i w jakich okolicznościach ufundował je i postawił?
3. Jakie były losy pomników i jaki jest ich stan obecny?
Odpowiedzi na powyższe pytania należało udzielić w stosunku do dziewięciu pomn-ików: Unii Lubelskiej, Konstytucji 3 Maja, Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego, Ob-rońców Lublina z 1939 roku, pomnika upamiętniającego ofiary powstania styczniowego
162 Marian Klimczak
1863 roku, Żołnierzy Polskich Poległych w Wojnie ze Szwedami w 1656 roku, pomnika upamiętniającego 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem oraz obelisku w Fajsławicach.
Projekt realizowany był w grupach. Dobór zespołów do realizacji zadań odbywał się na zasadach zupełnej dobrowolności, podobnie jak wybór liderów grup. Przy założe-niu, że jeden rozdział obejmuje jeden pomnik, rozdzielone zostały zadania między gru-py. Dwie grupy opracować miały po jednym, a pozostałe trzy po dwa rozdziały. Każdy rozdział musiał zawierać: tytuł, treść - minimum dwie strony formatu A4 napisane przy użyciu edytora tekstów. Przygotowując tekst rozdziału przewodnika należało wykorzy-stać minimum pięć spośród wymienionych rodzajów informacji: fotografie i rysunki, arty-kuły z prasy, mapy (plany), wywiady, przewodniki, opracowania historyczne, informacje urzędów i instytucji.
Niezależnie od udziału w pracach swoich grup, trzy dwuosobowe zespoły (wyłonio-ne na zasadzie ochotników) wykonać miały następujące zadania: opracowanie okładki przewodnika, napisanie sprawozdania z realizacji projektu, przygotowanie filmu video będącego ilustracją przewodnika. Ustalony został także sposób prezentacji oraz jej ter-min, a także kryteria oceny pracy zespołów. Kryteria te obejmowały: spełnienie wszyst-kich wymagań określonych w założeniach, oryginalność (liczba własnych pomysłów), estetyka wykonania i sposób opracowania treści oraz systematyczność pracy grup obser-wowana podczas konsultacji.
Wszystkie powyższe uzgodnienia zostały zawarte w konspekcie projektu, który stał się kontraktem. Realizacja projektu trwała od kwietnia do czerwca 1999 r. Prezentacja i ocena projektu miała miejsce 17.06.1999 r.
Podstawowym źródłem wiedzy i informacji uczniów, wykorzystanych w trakcie re-alizacji „Przewodnika", były materiały uzyskane w urzędzie Wojewódzkiego Konser-watora Zabytków, opracowania historii Lublina, przewodniki po Lublinie, gazety i cza-sopisma z lat 1910-1999. Mottem „Przewodnika" stał się wiersz napisany przez Kata-rzynę Wróbel, jedną z uczennic biorących udział w realizacji projektu.
Wybrana metoda pracy zyskała pełną akceptację uczniów, którzy sami dostrzegali korzyści z niej płynące. Świadczą o tym opinie, jakie formułowali po zakończeniu prac nad „Przewodnikiem". Potwierdzają one także zawarte we wstępie zalety tej metody.
Oto niektóre z nich:
• „Grupa była bardzo zgrana, wszyscy starali się, aby projekt wypadł jak najlepiej".
• „Decyzje w grupie podejmowaliśmy wspólnie".
• „W trakcie pracy lepiej poznałam swoje koleżanki".
• „Nauka była ciekawa, ponieważ sami zdobywaliśmy wiedzę".
• „Nauczyliśmy się korzystać ze zbiorów bibliotecznych".
• „Lepiej zapamiętałam wiedzę, którą poznałam w trakcie pracy nad projektem".
„Przewodnik po pomnikach historycznych Lublina i okolic" oraz powstały w trak-cie projektu film znajdują się obecnie w szkolnej bibliotece i służą jako pomoce dydak-tyczne w nauczaniu historii.
Bibliografía.
1.G. Uhman, „TERM" - metoda projektów, Instytut Badań Edukacyjnych.
2. A. Mikina, Metoda projektów w kreowaniu postaw przedsiębiorczych uczniów; Lódź 1999.
• propozycje dydaktyczne