Dr JÓZEF NUSBAUM
WRZÓD ŻOŁĄDKA
I s t o t a i p r z y c z y n y . Choroba ta rozwija się prze
ważnie u ludzi młodych i w wieku średnim, przeciętnie między 25— 40 rokiem życia; szczególnie często można ją zaobserwować u męż
czyzn. Z azw yczaj stwierdza się jeden wrzód o kształcie okrągłym.
Świeże owrzodzenie jest najczęściej niewielkie, lecz ma skłonność do
C H O R O B Y U K Ł A D U P O K A R M O W E G O 83
drążenia w głąb, przy czym przybiera kształt lejka, którego wierz
chołek sięga w głąb ściany żołądka.
Przyczyna owrzodzeń żołądka nie jest do dnia dzisiejszego do
kładnie znana. N a temat powstawania i rozwoju tej choroby istnie
ją liczne, mniej lub bardziej uzasadnione przypuszczenia.
Wymienimy poglądy najważniejsze.
Niektórzy przyczynę powstawania wrzodów żołądka upatrują w nadmiernej kwasocie żołądkow ej; teoria ta nie może się jednak ostać, gdyż prawie w połowie przypadków owrzodzeń zawartość kwa
sów w soku żołądkowym jest normalna.
Inni autorzy tłumaczą powstawanie tego schorzenia odmiennie.
T w ierdzą mianowicie, że zaczopowanie drobnych tętnic żołądkowych pow oduje niedostateczne ukrwienie i w następstwie martwicę śluzów
ki na ograniczonym odcinku; w miejscu tym tworzy się wrzód, który zamiast zabliźnić się trwa i pogłębia się na skutek trawiącego działa
nia soku; stąd też pochodzi nazwa „w rzodu trawiennego“ . Pew ną rolę w powstawaniu wrzodów przypisywano także działaniu czyn
ników trujących, np. rtęci, tlenku węgla, nikotyny czy nadmier
n ej ilości kawy. W iązano je również z czynnikami zakaźnymi;
doświadczalnie udało się wywołać owrzodzenia u zwierząt przy po
mocy bakteryj (pałeczek okrężnicy, streptokoków).
Niektórzy twierdzą, że do powstawania owrzodzeń przyczy
niać się mogą urazy: sądzą oni mianowicie, że pokarmy zbyt gorące czy zbyt zimne, lub też źle przeżute i ciężej strawne, oraz szybkie je
dzenie spowodować mogą uszkodzenie śluzówki. Opisano również przy
padki owrzodzeń żołądka i dwunastnicy, które powstały w następstwie nrazów w okolicę żołądka. Podobnie stałe ugniatanie tej okolicy przez gorsety u kobiet czy też ucisk wywierany na nadbrzusze w związku z zawodem (u krawców, szewców) przyczynić się może do rozwoju
•owrzodzeń.
D uże znaczenie przypisuje się czynnikom, tzw. konstytucjonal
nym.
W reszcie istnieje t. zw. teoria nerwowa, wedle której przyczyną owrzodzeń są zaburzenia w układzie nerwowym wegetatywnym, niezależnym od naszej woli.
O b j a w y. W rzód żołądka przebiegać może niekiedy zu
pełnie bez dolegliwości i objawić się nagle, albo krwotokiem z żołąd- l a , albo groźnym dla życia przedziurawieniem ściany żołądkowej.
Z objawów charakterystycznych wymienić należy przede w szy- stkim okresowość bólów. W przerwach między okresami bólowymi, chorzy czują się zupełnie dobrze. Okresy bólowe zjaw iają się naj
częściej na wiosnę i na jesieni. Przypisać je należy prawdopodobnie- spożywaniu nadmiernych ilości świeżych jarzyn na wiosnę, względnie owoców na jesieni. N adużyw anie napojów wyskokowych bądź me
chaniczne przeładowanie żołądka pokarmami może wywołać okres bólowy. Bóle pojawiają się również pod wpływem czynników psy
chicznych: jakiegoś silnego wstrząsu lub stałego zdenerwowania, i od
wrotnie, odprężenie psychiczne może przyczynić się do ustąpienia do
legliwości. Z tego wynika, iż w postępowaniu leczniczym obok sto
sowania innych środków należy dążyć do psychicznego uspokojenia chorego.
Zależnie od umiejscowienia ow rzodzenia bóle występują po jedzeniu wcześniej lub później: owrzodzenia na krzywiźnie mniejszej żołądka powodują bóle zaraz po jedzeniu, a położone w okolicy wypustu (odźwiernika) — dopiero w 2— 3 godziny po przyjęciu pokarmów. Również w zależności od umiejscowienia wrzodu bóle zjaw iają się w linii środkowej, w lewej lub prawej połowie nadbrzu
sza. W ystępują one codziennie, przeważnie o tej samej określonej porze, m ają charakter piekący lub świdrujący i promieniują do tyłu,, na wylot między łopatki; najczęściej przyjęcie pokarmów chwilowo^
bóle łagodzi.
Często chorzy skarżą się na kwaśne odbijania i palenie w prze
łyku — zgagę. Język mają zazwyczaj obłożony. W ym ioty na ogól występują rzadko. A petyt jest zachowany, stolce — zaparte.
Chorzy z owrzodzeniem żołądka czy dwunastnicy na ogół nie- miewają nudności, nadmierne zaś wydzielanie soku powoduje raczej
apetyt wilczy, niż brak łaknienia; podczas silniejszych bólów chorzy' tracą wprawdzie niekiedy apetyt, lecz w raca on natychmiast po ich::
ustąpieniu.
P rzy zgłębnikowaniu żołądka (założeniu sondy) stwierdzamy w nim na czczo zazwyczaj duże ilości płynu ze wzmożoną zawarto
ścią kwasu solnego.
D uże znaczenie w ustaleniu rozpoznania ma badanie rentge
nowskie, jednakże ujemny wynik tego badania owrzodzenia nie wy
łącza.
P o w i k ł a n i a . W rzod y goją się zostawiając blizny. Je
żeli bliznowaceniu ulegają owrzodzenia duże i głębokie, nastąpić' może zniekształcenie żołądka lub dwunastnicy. W ten sposób pow
sta-C H O R O B Y O K Ł A D U P O K A R M O W E G O 85
je żołądek dwudzielny w kształcie zegara piaskowego. W ażniejszym następstwem jest z w ę ż e n i e o d ź w i e r n i k a ; powstaje ono po zbliznowaceniu wrzodu, położonego w okolicy odźwiernika. O próż
nianie się żołądka jest w takich przypadkach znacznie opóźnione. N ie
kiedy w 7— 8 i więcej godzin po podaniu próbnego jedzenia stwierdza się jeszcze w żołądku zalegającą treść. W początkowych okresach mrięśniówka żołądka dzięki wzmożonej pracy ulega przerostowi, radzi
■sobie w ten sposób z przeszkodą i na czas pokarm do jelita wyrzuca.
W miarę zwężania się odźwiernika przerosła mięlniówka podołać już nie może, ilość zalegającego pokarmu stale wzrasta i żołądek ulega
■coraz większemu rozciągnięciu. N adm iaru tego żołądek pozbywa się
•częściowo dzięki wymiotom. W ystępują one od czasu do czasu, co 2 — 3 dni, a potem i częściej. W ymiociny są bardzo obfite i zawierają treść zalegającą. Stan ten wymaga częstych przepłukiwać żołądka.
W skutek upośledzonego odżywiania organizm chorego ulega wynisz
czeniu.
Innym groźnym powikłaniem jest p r z e d z i u r a w i e n i e o w r z o d z e n i a , którego bezpośrednim powodem bywa często nie
wielki uraz okolicy żołądka (obfity posiłek, silniejszy kaszel lub
•dźwignięcie ciężaru). Przedziurawienie żołądka często wywołuje za
palenie otrzewnej. W przypadkach takich występuje nagle bardzo gwałtowny ból w nadbrzuszu, napięcie brzucha, potem wzdęcie, czę
sto wymioty i objawy t.zw. zapaści: tętno jest ledwo wyczuwalne i szybkie; uderza nas znamienny wyraz twarzy chorego — rysy zaostrzo
ne, policzki zapadnięte, lepki, zimny pot na czole. Chory musi być natychmiast poddany zabiegowi operacyjnemu, w przeciwnym razie
■szybko ginie.
W reszcie poważną komplikacją są w y m i o t y k r w a w e . P rzyczyną krwotoku jest przeżarcie naczynia krwionośnego.'Niekiedy m ałe owrzodzenia powodują obfite, czasami śmiertelne krwotoki, kie
dy indziej znów wrzody duże i głębokie nigdy krwawień nie wywo
łują. Z ależy to od odległości wrzodu od naczyń krwionośnych, znaj
dujących się w ścianie żołądka.
Bezpośrednim powodem krwotoku jest najczęściej jakiś czynnik urazowy, np. wprowadzenie do żołądka naraz obfitej ilości płynów, podniesienie ciężaru itp.
W ymiociny są czarne, wyglądem przypominają fusy kawowe.
C zarne zabarwienie krwi jest następstwem działania kwasu solnego n a jej składniki. Stolce po krwotoku żołądkowym są również czarne, smoliste, o konsystencji papkowatej.
Niekiedy, zanim wystąpią krwawe wymioty bądź smoliste stolce,, chory skarży się na duszność, zmęczenie. Czuje się ogólnie wyczerpa
ny, ziewa, niekiedy omdlewa (co jest objawem upośledzonego ukrwie- nia m ózgu), dokuczają mu zawroty i ucisk w głowie, uporczywe pra
gnienie itp. Pojawienie się po wielu godzinach smolistych stolców w y
jaśnia ten niesamowity stan chorego. Charakterystyczne jest, że z chwilą wystąpienia dużych krwotoków — bóle znikają.
O d tych dużych krwotoków, wymagających specjalnego postę
powania, odróżniać należy t. zw. k r w a w i e n i a u t a j o n e , które wykryć można wyłącznie przy pomocy odpowiednich prób: bada się treść żołądkową lub kał, szukając małych domieszek krwi. O wiele większe znaczenie ma badanie na krew utajoną w kale. O ile w yłą
czymy inne źródło krwawienia (np. hem oroidy), to kilkakrotnie otrzymane dodatnie wyniki na krwawienie utajone w stolcu przema
w iają za owrzodzeniem — jeżeli poza tym istnieją inne wyraźne obja
wy żołądkowe. P róby te m ają, naturalnie, tylko wówczas wartość, gdy składniki krwi (hemoglobina) nie pochodzą ze spożytych pokar
mów. T o też badania te przeprowadza się dopiero wówczas, gdy chory uprzednio był przez 3 dni na diecie pozbawionej hemoglobiny (mleko, jaja, zupy mączne, kasze — bez mięsa).
L e c z e n i e . Podczas kuracji, która trwa przeciętnie cztery tygodnie, chory powinien pozostawać w łóżku. Najważniejszym czyn
nikiem leczenia owrzodzeń jest dieta, którą układa i stopniowo roz
szerza, zależnie od stanu choroby, lekarz. Podstaw ą odżywiania w pierwszych tygodniach leczenia jest mleko gotowane, śmietanka, masło. Stopniowo dietę można rozszerzyć dodając tapiokę, kaszkę manną, jaja na miękko bądź surowe (rozpoczynamy od jednego i co
dziennie jedno dodajemy, w końcu pierwszego tygodnia — 5 ) , zupy mączne, sucharki rozgotowane lub rozmoczone w mleku (rozpoczy
namy od dwóch dziennie, stopniowo porcję zwiększamy o je d e n ), przetarte jarzyny. W reszcie, gdy bóle zupełnie ustąpią i próby na krew utajoną w kale w ypadną ujemnie, t. j. mniej więcej w 3 tygodniu, można podać mięso białe bądź rybę gotowaną.
Z ak azan e są: alkohol, buliony, wyciągi mięsne, maggi, korzenie (pieprz, chrzan, czosnek, musztarda, papryka itp .), surowe owoce, mocna kaw a i świeże pieczywo.
Z leków stosuje się bizmut, stanowiący dla owrzodzeń jakby po
krywę, pod którą łatwo mogą się one goić; zaleca się także środki przeciwkurczowe: atropinę, belladonnę, perparynę i inne. Jeżeli w y
stępują objawy wywołane nadkwaśnością, podaje się sodę, m agnezję,
C H O R O B Y U K Ł A D U P O K A R M O W E G O 87
alucol, neutrol. Ostatnio reklamowane są zastrzyki z pepsyny lub larostidyny, które w wielu przypadkach dają dobre rezultaty.
W razie krwotoku żołądkowego konieczny jest bezwzględny spokój. Chory pozostaje w łóżku i nie otrzymuje przez 1— 2— 3 dni, zależnie od wielkości krwotoku, doustnie żadnego pożywienia. W ten sposób zapobiega się rozciąganiu ścian żołądka, które mogłoby wywo
łać nowy krwotok, a jednocześnie ogranicza się czynność ruchową i wydzielniczą żołądka. N a okolicę żołądka kładzie się worek z lo
dem. W celu dostarczenia organizmowi płynów oraz dla zwalczenia bardzo uporczywego pragnienia stosuje się t. zw. lawatywy kroplowe z fizjologicznego roztworu soli z dodatkiem 5% roztworu cukru gro
nowego. P łyn kropelkami dostaje się do kiszki stolcowej i ulega tam wessaniu. Dzięki temu organizm przyswoić sobie może codziennie 1 do 2 litrów płynów. W celu zatamowania krwawienia stosuje się zastrzyki podskórne z coagulenu, żelatyny, bądź dożylne z soli ku
chennej czy wapnia. O ile środki te nie pomogą, stosujemy transfuzję krwi. Zazw yczaj wystarcza 200— 300 cm3 krwi odpowiedniej grupy.
Trzeciego, względnie czwartego dnia można choremu podać zimne mleko (rozpoczyna się od 100 g dziennie i codziennie zwiększa się porcję o 10 g ), oziębione masło (z lodu), śmietankę. P o zatamowa
niu krwotoku należy leczyć sam wrzód.
W przypadkach zwężenia odźwiernika konieczne są regularne przepłukiwania żołądka. Z pokarmów podaje się te, które względnie najłatwiej przedostać się mogą przez zwężone miejsce, a więc mleko, jaja, kleiki, kaszki, mielone mięso itp .; przyjmować posiłki należy często i małymi porcjami. Ilość płynów powinna byc ograniczona.
Chorzy ze zwężeniem odźwiernika, ze względu na ścisłe przepisy die
tetyczne i konieczność codziennego płukania żołądka, skazani są na żywot bardzo przykry. T oteż wreszcie muszą się poddać zabiegowi operacyjnemu.
W e wszystkich przypadkach owrzodzeń, w których jak najskru
pulatniej przeprowadzone leczenie wewnętrzne wyników pomyślnych nie dało, zabieg operacyjny staje się koniecznością.
Przedziurawienie ściany żołądka z zapaleniem otrzewnej stanowi bezwzględne wskazanie do operacji; natomiast duże krwotoki żołąd
kowe są raczej przeciwwskazaniem do zabiegu chirurgicznego.
P o przeprowadzeniu właściwego leczenia zaleca się kurację na
stępczą w uzdrowisku (Krynica, Morszyn, Truskawiec; za granicą — K arlsbad, V ich y).