A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FO LIA O E C O N O M IC A 58, 1986
M aria Dobrodziej'
ŁÓDZKA K O M U N I K A C J A PUBLICZNA
W PRO W A D ZEN IE
"Przedm iotem o p r a c o w a n i a je s t a n a liz a s t a t y s t y c z n a t r a n s p o r tu w w o -j e w ó d z tw ie m ie -js k im łódzkim . B a d a n ia n ie o b e -j m u -j ą c a łe g o t r a n s p o r tu te g o o b sza ru , lecz j e d y n i e p a s a ż e r s k i t r a n s p o r t m ie jsk i w y k o n y w a n y ś r o d k a m i p rz e z n a c z o n y m i d o z b io r o w e g o p rz e w o z u osób. W o d n i e s i e -niu do ta k ro z u m ia n e g o t r a n s p o r t u m ie js k ie g o u ż y w a się p r z e w a ż n ie o k r e ś le n ia „ z b io r o w a k o m u n i k a c j a m ie j s k a " z r a c ji z b io r o w e g o c h a r a k -te ru r e a l i z o w a n y c h p r z e w o z ó w lub w s k r ó c ie „ k o m u n i k a c j a m i e j s k a ” . Z a d a n ie m tej k o m u n ik a c j i j e s t p r z e w ó z o só b i ich b a g a ż u w o b r ę bie m ia s ta i o b s z a r ó w p o d m ie j s k ic h o r g a n ic z n ie z m ia s te m p o w i ą z a -nych. P o d s ta w ą z a k w a lif ik o w a n ia o k r e ś lo n y c h o b s z a r ó w p o d m ie js k ic h do o b słu g i prz ez k o m u n ik a c j ę m ie j s k ą p o w in ie n b y ć c h a r a k t e r ru c h u na ty c h o b sz a ra c h , k t ó r y j e s t d e t e r m i n o w a n y p rz e z ro lę s p e ł n i a n ą p rz e z nie w s t o s u n k u do m i a s t a 1. W i e l e o b s z a r ó w p o d m ie js k ic h sp e łn ia w z a s a d z ie fu n k c ję a n a lo g ic z n ą do fu n k c ji d zielnic m iasta. N a le ż ą do n ich w s z y s t k i e te o sie d la p o d -m iejsk ie , k t ó r y c h -m ie s z k a ń c y w z n a c z n y -m o d s e tk u p r a c u j ą w -m ieście o ra z te t e r e n y p o d m ie jsk ie , k t ó r e k o n c e n t r u j ą z a k ła d y p r a c y z a t r u d -n i a j ą c e d o ść d u ż ą liczbę m ie s z k a ń c ó w m ia sta lu b też te, w k t ó r y c h z n a j d u j ą się p rz e z n a c z o n e dla nich o b ie k ty w y p o c z y n k o w e 2.
D o s k o n a ły m p o tw ie r d z e n ie m p o w y ż s z e g o s tw ie r d z e n ia je s t z a się g d z ia ła n ia k o m u n ik a c j i p o d m ie js k ie j o b s łu g iw a n e j p rz e z M ie js k ie P r z e d -s ię b io r -s tw o K o m u n i k a c y j n e w Łodzi.
' M gr, st. a s y s te n t w Z ak ład zie G o sp o d ark i K o m u n aln ej UL.
1 В L c d w o r o w s k i , Transport m ie js k i, Łódź—W a rs z a w a 1957, s. 185. г Ibidem.
CHARAKTERYSTYKA W IĘZI K O M U N IK A C Y JN Y C H BADANEGO OBSZARU
W o j e w ó d z t w o m ie js k ie łó d zk ie u t w o r z o n e z o sta ło w w y n i k u p r z e -p r o w a d z o n e g o w 1975 r. -p o d z ia łu a d m i n i s tr a c y j n e g o kraju*. Z a j m u je o n o 1520 k m 2 p o w ie r z c h n i, a m ie s z k a w nim p o n a d 1,1 m in o s ó b 4.
W ię z i k o m u n i k a c y j n e te g o o b s z a ru d a t u j ą się od p ie r w s z y c h la t n a sz e g o stu lecia. Są o n e w y n ik ie m b u r z liw e g o ro z w o ju łó d z k ie g o p r z e -m y s łu w łó k ie n n ic z e g o .
R o zw ój p r z e s t r z e n n y m ia sta o ra z p rz e m y s łu s p o w o d o w a ły , że p r z e -m y s ło w c y łó d z c y b y li z a in t e r e s o w a n i u t w o r z e n i e -m p r z e d s ię b io r s tw a p rz e w o z o w e g o . Doszło d o te g o w lu ty m 1897 r., k i e d y to z a w a r li oni u m o w ę z M a g i s t r a t e m Łódzkim. U m o w a z a w i e r a ła d a n e o w a r u n k a c h p o w s ta n ia i p ó ź n ie jsz e j e k s p l o a t a c j i łó d z k ie j sieci tr a m w a j o w e j .
P o w s ta łe w ó w c z a s p r z e d s ię b io r s tw o do 1901 r. n o siło n a z w ę „ T o w a r z y s t w a D ró g Ż e la z n y c h M ie js k ic h " , n a s t ę p n i e p r z y ję ło n a z w ę „K o -lej E le k tr y c z n a Ł ódzka".
J u ż w g ru d n iu 1898 r. z r e a liz o w a n o u m o w ę i o d d a n o do u ż y tk u d w ie linie tr a m w a j o w e . N a o b s z a rz e C e s a r s tw a R o s y js k ie g o Łódź b y ła t r z e cim m iastem , w k t ó r y m z a s to s o w a n o ten, p o d ó w c z a s n a j n o w o c z e ś n i e j szy, ś r o d e k tr a n s p o r tu m ie js k ie g o 5. P o c z ą tk i b y ł y s k ro m n e . W p i e r w szy m ro k u k u r s o w a n i a łó d z k ie t r a m w a j e p r z e w io z ły 7,2 m in p a s a ż e ró w na lin ia c h o łą c z n e j dłu g o ści 10,3 km. N ie b y ł o to dużo, z w a ż y w szy że m ia s to liczy ło z k o ń c e m u b ie g łe g o w i e k u już pół m ilio n a m ie sz -kańców®.
R o zw ój sieci t r a m w a j o w e j n a s t ę p o w a ł j e d n a k b a r d z o szybko. W 1900 r. sieć ta p o s ia d a ła już 10 linii o łą c z n e j d łu g o śc i 24,7 km.
N ie m a l ró w n o c z e ś n ie z r o z w o je m m ie js k ie j k o m u n ik a c j i t r a m w a j o -w e j z a c z ę ła ro z -w ija ć się k o m u n i k a c j a p o d m ie js k a . W 1899 r. p o -w s ta ła d r u g a s p ó łk a a k c y j n a p o w o łu j ą c a p r z e d s ię b io r s tw o p r z e w o z o w e o n a -z w ie „ T o w a r -z y s t w o Kolei D o ja -z d o w y c h " . N a -z w ę tę -z m ie n io n o w 1908 r. na „Łódzkie W ą s k o t o r o w e E l e k tr y c z n e K o le je D o ja z d o w e " .
Z a ło ż y c ie le i a k c jo n a r i u s z e d o s k o n a l e się o rie n to w a li, że p rz e m y s ł łódzki ro z w ija się z n a c z n ie szy b c ie j niż o s a d n ic tw o w m ieście i p o ł ą -cz e n ia Łodzi z in n y m i pobliskim i m ia s ta m i b ę d ą b a r d z o p o t r z e b n e o ra z m o g ą p rz y n o s ić d u ż e d o c h o d y .
8 U staw a z dnia 28 m aja 1975 r. — o d w u sto p n io w y m p o d ziale a d m in istra c y jn y m p a ń stw a o raz o zm ianie u s ta w y o ra d a c h n aro d o w y ch , DzU n r 16, poz. 91.
4 R o c z n ik s t a t y s t y c z n y w o j e w ó d z t w a m ie js k ie g o łó d z k ie g o 1980 r., Łódź 1980. 5 W . Z r 6 d i a k , K rótka hiUoria tr a m w a ju e le k tr y c z n e g o , „T ra m w a ja rz Łódzki" 13. 03. 1980, nr 4.
J u ż w k w ie tn iu 1899 r. z a c z ę to k ła ś ć to r y d o Z g ie rz a i P ab ian ic, p o k t ó r y c h w d ziesię ć m ie s ię c y p ó ź n ie j r u s z y ły p ie r w s z e tr a m w a je . W 1910 r. u r u c h o m io n o d w ie n a s t ę p n e linie p o d m ie j s k ie — d o A l e k s a n d r o w a i K o n s t a n t y n o w a , a w 1916 r. linię b i e g n ą c ą p rz e z R z g ó w i T u -s z y n d o K ru -sz e w a . W la ta c h n a s t ę p n y c h p rz e d łu ż o n o linię k o n s t a n t y n o w s k ą d o L u to m iersk a, n a t o m i a s t z g ie r s k ą do O z o r k o w a , p l a n o w a n o ta k ż e w y b u d o w a n ie linii t r a m w a j o w y c h do Brzezin, a n a w e t do T o m a s z o w a i P io t r -k o w a 7. P ie rw s z a w o j n a ś w ia to w a p r z e r w a ł a n ie z w y k le d y n a m i c z n y ro z w ó j m iasta, p o w o d u j ą c z n a c z n e s t r a t y w je g o p o t e n c j a le g o sp o d a r c z y m . Liczba m ie s z k a ń c ó w Łodzi w 1918 r. z m n ie js z y ła się o b lisk o 160 tys. w p o r ó w n a n i u d o s ta n u z 1914 r. i w y n o s i ł a 341,8 tys. osób. S zybki w z ro s t liczby lu d n o śc i Łodzi w o k r e s ie m i ę d z y w o j e n n y m b y ł w y n ik ie m jej n a p ły w u z in n y c h t e r e n ó w i w y n o s ił 15 tys. o só b r o c z n ie w la ta c h d w u d z ie s ty c h i ok. 7 tys. o só b w la ta c h tr z y d z ie s ty c h . T uż p r z e d w y -b u c h e m d r u g ie j w o j n y ś w i a t o w e j Łódź m iała 667,0 tys. m ie s z k a ń c ó w . Była p rz y ty m n a j g ę ś c ie j z a lu d n io n y m m ia ste m z d u ż y c h m ia s t Polski. N a je d e n h e k t a r p r z y p a d a ł o ś r e d n io 114 m ie s z k a ń c ó w , p o d c z a s g d y w W a r s z a w i e b y ło ich 91, K r a k o w ie 54, P o z n a n iu 35. T e n d u ż y s to p ie ń k o n c e n tr a c j i lu d n o śc i n ie m o ż e u s p r a w ie d liw ić z a n ie d b a ń te g o o k r e s u w z a k r e s i e k o m u n ik a c j i m ie js k ie j. D z ia ła ją c e w ó w c z a s p r z e d s ię b io r s tw a p r z e w o z o w e b y ł y n a s t a w i o n e j e d y n i e na u z y s k i w a n ie m a k s y m a l n e g o zysku. W y n i k i e m te g o b y ła ro z b u d o w a s ie ci tr a m w a j o w e j ty lk o na r u c h li w y c h u lic a c h ś ró d m ie śc ia , p r z y c a łk o w i -ty m p o m ija n iu osiedli ro b o tn ic z y c h . W r o b o t n i k a c h n ie u p a t r y w a n o w ó w c z a s g łó w n y c h o d b io r c ó w u s łu g k o m u n i k a c y j n y c h . D o w o d e m te g o b y ła w y g ó r o w a n a o p ła ta za p rz e ja z d łód zk im t r a m w a j e m . W y n o s i ł a o n a 25 g ro sz y , to j e s t o 5 g ro s z y w ię c e j niż w p o z o s ta ły c h m ia s ta c h Polski*. P o lity k a ta b y ła c z y n n ik ie m h a m u j ą c y m ro z w ó j k o m u n i k a c j i m ie js k ie j w Łodzi. P o tw ie r d z a to tab. 1 c h a r a k t e r y z u j ą c a m i e j s k ą sieć t r a m w a i o w ą w w y b r a n y c h m ia s ta c h P olski (stan n a 31. 12. 1938 r.).
Z z e s ta w ie n ia w y n ik a , że Łódź w o k r e s ie p r z e d II w o j n ą ś w ia to w ą p o s ia d a ła z n a c z n ie u b o ż s z ą sieć t r a m w a j o w ą niż W a r s z a w a , m im o że je d n y m z o s ta tn ic h w E u ro p ie p r z e d s ię b io r s tw t r a m w a j o w y c h , k t ó r e z lik w id o w a ło t r a k c j ę k o n n ą b y ło w ł a ś n i e p rz e d s ię b io r s tw o w W a r s z a
-1 Ibidem.
8 K. K r a s s o w s k i , K o m u n ik a c ja m ie js k a w m iastach w o j e w ó d z t w a łódzkiego, „ P rzeg ląd E konom iczno-S połeczny M iasta Lodzi" 1979, n r 5, s. 49.
T a b e l a 1
M iejsk a sieć tra m w a jo w a w y b ra n y c h m iast P olski w 1938 r.
M iasto Sieć tra m w a jo w a d ługość linii w km długość sieci w m / l000 m iesz-kańców Łódź 50,2 74,9 W a rsz a w a 120,0 95,2 P oznań 31,2 120,0 K raków 23,2 192,8 Ź r ó d ł o : l.ódi w 35 leclu PRL, L ódt 1979, « .1 3 ,
wie. P ie r w s z e t r a m w a j e e l e k t r y c z n e p o j a w i ł y się n a je j u lic a c h d o p ie r o w 1907 r.e, a w ię c o 9 la t p ó ź n ie j niż w Lodzi.
Po II w o j n ie ś w ia to w e j Łódź z w ię k s z y ła sw ą p o w ie r z c h n ię p r a w i e c z t e r o k r o t n i e — z 59 do 212 k m 2. S ta ło się to n a s k u t e k d e c y z ji a d m i -n i s t r a c y j -n y c h , p o l e g a j ą c y c h -n a w c h ło -n ię c iu p r z y le g ł y c h d o -n iej gm i-n. N ie to j e d n a k m iało d e c y d u ją c y w p ł y w n a ro z w ó j sieci k o m u n i k a c y j -n e j m iasta. Po w y z w o le -n iu ob a d o ty c h c z a s d z ia ła ją c e p r z e d s ię b io r s tw a p rz e w o z o w e z o s ta ły u p a ń s tw o w io n e . W 1948 r. n a s tą p iło ich p o ł ą c z e nie. P o w s ta ło j e d n o p r z e d s ię b io r s tw o „ M ie js k ie Z a k ła d y K o m u n i k a c y j -n e w Lodzi". W s ty c z -n iu 1951 r. z m ie -n iło o -n o -n a z w ę -n a „Miej&kjie P r z e d s ię b io r s tw o K o m u n ik a c y j n e " . C e le m je g o d z ia ła n ia s ta ło się nie p o m n a ż a n ie z y sk u , lecz ś w ia d c z e n ie u s łu g p r z e w o z o w y c h n a rz ecz l u d ności. U w id o c z n iło się to w d o ta r c iu k o m u n i k a c j i m ie js k ie j w n i e d ł u -gim c z a s ie d o w s z y s tk ic h p e r y f e r y j n y c h d zielnic m ia sta , j a k ró w n ie ż
w n is k ie j t a r y f ie p r z e w o z o w e j.
K o ń c z ą c r o z w a ż a n ia n a d w ię z ia m i k o m u n i k a c y j n y m i b a d a n e g o o b s z a r u n a l e ż y stw ierd z ić , iż w chw ili o b e c n e j p o m ię d z y m ia s ta m i w c h o d z ą c y m i w s k ła d te g o z e sp o łu is tn ie ją siln e w ięz i f u n k c jo n a ln e , s p a j a -j ą c e -je w -j e d n ą całość. W s t r u k t u r z e o w y c h w ięzi w a ż n e m ie -js c e z a -jm u -ją
c o d z ie n n e d o j a z d y do p r a c y z j e d n y c h m ia s t z e s p o łu d o in n y ch , c o d o -p r o w a d z iło d o -p o d z ia łu ty c h m ia s t n a „ m ia s ta -p r a c y i m ia s ta s y -p ia ln ie " . W tej s y tu a c ji z r e z y g n o w a n o z t w o r z e n ia w y s p e c j a l i z o w a n y c h s y s te m ó w k o m u n ik a c j i m ie js k ie j o ra z p o d m ie js k ie j, d ą ż ą c do o p r a c o w a -nia m ożliw ie je d n o lite g o s y s te m u k o m u n i k a c y j n e g o , z a p e w n i a j ą c e g o ró ż n e w a r i a n t y , o d p o w ie d n io z r ó ż n i c o w a n e co do c z ę s to tliw o ś c i i c z a -su ja z d y (por. tab. 2). Z r ó ż n ic o w a n ie to w y n i k a z p o to k ó w p a s a ż e r s k ic h w y s t ę p u j ą c y c h na p o s z c z e g ó ln y c h liniach.
‘ J. P o d o s k i , Z ary s ro z w o ju k o m u n ik a c j i m ie js k ie j, [w:] Organizacja i te c h -n ik a ruchu m ie js k ie j k o m u -n ik a c j i zb iorow ej, W a rs z a w a 1972, s. 6.
T a b o 1 a 2 P otoki p a sa ż e rsk ie i c zęsto tliw o ść k u rso w a n ia p o d m ie js k ie j k o m u n ik a c ji tra m w a jo w e j
w Łodzi w 1977 r.
N azw a linii P otoki
osób/godz. D ługość tra s w km C z ę sto tli-w ość w min C zas ja z d y w m in P ab ian ice— Łódź 760 15 11 52 T u szy n —R zgów —Łódź 774 19,6 24 76
L utom iersk— K o n sta n ty n ó w —Łódź 1040 19,3 30 76
A le k sa n d ró w —Łódź 830 12,5 10 44 O zo rk ó w —Z gierz—Łódź 1414 24,8 20 72 Z gierz—Łódź 9,9 12 30 Ź r ó d ł o ; K. K r a s s o w s k i , K o m u n ik á c ia m ie js k a w in ia n ia c h w o je w ó d z tw a łó d z k ie g o , , , P r z e -g lą d E k o n o m ic z n o -S p o łe c z n y M ia s ta Ł o d z i" 1979, в. 67. W o s ta tn ic h la ta c h n a s tą p ił w y r a ź n y w z r o s t p o to k ó w p a s a ż e r s k i c h n a lin ia c h O z o r k ó w — Z g ie rz — Łódź o ra z Z g ie rz — Łódź w g r a n i c a c h a d m i n is t r a c y j n y c h Łodzi. Linie te o b s łu g u j ą b o w ie m ta k ż e lo k a ln e p r z e w o z y m ie js k ie w Łodzi, r o s n ą c e n a s k u t e k z a s ie d la n ia n o w o w z n o s z o -n e g o o sie d la R adogoszcz. CHARAKTERYSTYKA K O M U N IK A C JI MPK U k ła d sieci k o m u n i k a c y j n e j Z a d a n ia p r z e w o z o w e w w o j e w ó d z t w i e m ie js k im łó d z k im d o k o n y -w a n e są na ró ż n y c h r o d z a j a c h linii t r a m -w a j o -w y c h i a u to b u s o -w y c h . O g ó ln ą c h a r a k t e r y s t y k ę ty c h linii p r z e d s ta w ia tab. 3. T a b e l a 3 T ra sy i linio k o m u n ik a c ji m ie js k ie j w o jew ó d ztw a m ie jsk ie g o łó d zk ieg o w 1979 r.
T ra sy i lin ie m iary O gółem T ra m w a je A u to b u sy D ługość tra s k o m u n ik a c y jn y c h w ty m na te re n ie : km 461 159 292 — Lodzi km 370 114 256 — in n y c h m iast km 49 25 24 — gm in km 42 30 12 D ługość lin ii k o m u n ik a c y jn y c h km 1031 477 554 Liczba linii: szt. 119 44 75 — d zie n n e w Łodzi szt. 76 31 45 — n o cn e w Łodzi szt. 9 4 5 — p o d m iejsk ie szt. 11 8 3 — lo k a ln e w in n y ch m iastach szt. 9 1 8 — po sp ieszn e szt. 14 — 14 Ź r ó d ł o : O p r a c o w a n ie w b * n e n a p o d s ta w i* m a te r ia łó w Z a k ła d u K o o r d y n a c ji R u ch u M PK w Ł o d zi.
Z z e s ta w ie n ia w y n ik a , iż g ł ó w n a d z ia ła ln o ś ć M PK k o n c e n t r u j e się na te r e n i e Łodzi. M a to w y r a z z a r ó w n o w d łu g o śc i t r a s k o m u n i k a c y j -nych, j a k r ó w n ie ż w d łu g o śc i o ra z liczbie linii k o m u n i k a c y j n y c h .
W chw ili o b e c n e j Łódź z a jm u je p o d w z g lę d e m d łu g o śc i sieci t r a m -w a j o -w e j z d e c y d o -w a n ie p ie r -w s z e m ie js c e -w P o lsc e i j e d n o z c z o ło -w y c h m iejsc w E uropie.
D y n a m ic z n y ro z w ó j k o m u n ik a c j i t r a m w a j o w e j p r z y p a d ł n a p ie r w s z e la ta p o w o j e n n e . W 1938 r. d łu g o ść tr a s w y n o s iła 50,1 km, w 1950 r. 146,0 km, n a to m ia s t w 1960 r. 159 km. S z cz eg ó ło w ą a n a liz ę sieci t r a m -w a j o -w e j -w o s ta tn ie j p ię c io la tc e p r z e d s t a -w i a tab. 4. T a b e l a 4 C h a ra k te ry s ty k a tra s tra m w a jo w y c h w la ta c h 1970— 1980 W y szczeg ó ln ien ie J e d -n o stk a m iary 1970 1975 1976 1977 1978 1979 1980 D ługość tra s km 164 170 171 171 168 169 171 D ługość to ró w km 314 321 324 324 325 325 327,7 D ługość linii (stałe dzienne) km 413 465 478 490 476 477 474 Liczba lin ii (dzienne-(-zam iejskie) szt. 36 35 40 42 40 40 39 Ś red n ia dłu g o ść linii km 11,5 13,3 12,0 11,7 11,9 11,9 12,2 Liczba p rz y s ta n k ó w szt. 599 605 611 610 604 601 600 Liczba p rz y s ta n k ó w na 1 d łu g o ści linii
km
szt./km 1,45 1,30 1,28 1,24 1,27 1,28 1,28
Liczba wozów
na lin ię szt./lin ia 21,8 23,5 20,4 19,2 20,1 20,0 20,6
Ź r ó d ł o : O p r a c o w a n ie w ła s n e n a p o d s ta w ie m a te r ia łó w M PK w Łodzi.
K o m u n ik a c j ę a u t o b u s o w ą u r u c h o m i o n o w Łodzi p o r a z p ie r w s z y w 1948 r. Była to linia „A " n a t r a s i e pl. W o ln o ś c i— Jó ze fó w , liczą ca 3 km długości. W ty m c z a s ie p rz e d s ię b io r s tw o p o s ia d a ło t y lk o 7 a u t o busów . W m ia r ę u p ł y w u la t k o m u n i k a c j a a u t o b u s o w a z a c z ę ła o d g r y -w a ć c o r a z d o n io ś le js z ą rolę. S zy b k i jej ro z -w ó j d a t u j e się od 1966 r.
A n a liz ę s t a t y s t y c z n ą tr a s a u t o b u s o w y c h w o s ta tn ie j p ię c io la tc e p r z e d s ta w ia tab. 5.
Ś re d n ia d łu g o ść linii a u t o b u s o w y c h je s t z n a c z n ie k r ó ts z a niż t r a m -w a jo -w y c h . K ró tsz e są t a k ż e o d le g ło ś c i m ię d z y p r z y s ta n k a m i, co -w
spo-T a b e l a 5 C h a ra k te ry s ty k a tra s a u to b u so w y c h w la ta c h 1970— 1980 W y szczeg ó ln ien ie J e d -n o stk a m iary 1970 1975 1976 1977 1978 1979 1980 D ługość tras km 173 246 265 279 293 292 298 D ługość linii (stałe dzienne) km 317 483 523 535 552 554 581 Liczba linii (d z ie n n e + zam iejskie) szt. 45 58 67 70 70 70 71 Ś red n ia długość -linii km 7,0 8,3 7,8 7,6 7,9 7,9 8,2
Liczba p rzy stan k ó w szt. 504 772 768 797 831 840 841
Liczba p rz y s ta n k ó w na 1 km
d ługości linii szt ./km 1,59 1,49 1,47 1,49 1,51 1,52 1,45
Liczba wozów
n a lin ię szt./linia 7,4 9,3 8,3 8,4 8,6 9,2 8,7
Z r ó d 1 o: J a k <v lob. 4.
sób is to tn y w p ł y w a n a p r ę d k o ś ć e k s p l o a t a c y j n ą , a ty m s a m y m n a licz-bę ta b o ru n i e z b ę d n e g o do obsłu g i ty c h linii. W p r a w d z i e s z y b k o ś ć ta w y k a z u j e w m in io n e j p ię c io la tc e n i e z n a c z n ą t e n d e n c j ę s p a d k o w ą (por. tab. 9), p a m ię ta ć j e d n a k n a le ż y , że o t r z y m y w a n y w o s t a tn ic h la ta c h p rz e z M PK ta b o r a u t o b u s o w y c e c h u j e się le p s z y m i p a r a m e t r a m i te c h n ic z n y m i.
U k ła d tr a s k o m u n i k a c y j n y c h m ia sta p r z e d s ta w ia rys. 1. U k ła d ten, m im o z a k o ń c z e n ia w o s ta tn ic h l a t a c h s z e r e g u w a ż n y c h i n w e s ty c j i d r o g o w y c h , w ty m ta k ż e tr a s tr a m w a j o w y c h , j e s t n a d a l b a r d z o s k o m p lik o -w a n y .
Z w a r to ś ć z a b u d o w y d z ie ln ic y Ś ró d m ieście, je j w ą s k i e u lic e o ra z t o r y w jezd n i w s p ó ln e j z o g ó ln y m ru c h e m k o ło w y m , w y r a ź n i e n e g a t y w -n ie w p ł y w a j ą -n a s p r a w -n o ś ć u k ła d u k o m u -n i k a c y j -n e g o m iasta. Z o g ó łu 114 k m tr a s tr a m w a j o w y c h n a t e r e n i e m ia s ta ok. 4 0 % z n ic h p rz e b ie g a w ła ś n ie w j e z d n ia c h w sp ó ln y c h . M a to m ie js c e g ł ó w n ie na o d c in k a c h ; K iliń s k ie g o —F r a n c is z k a ń s k a ; Z ie lo n a — N arutow icza,- N o w o tk i— O br. S ta lin g r a d u ; T u w i m a — A. S tru g a ; Gdańska,- K o p e r n ik a ; L im a n o w sk ie g o .
O d c in k i te s t a n o w i ą w ch w ili o b e c n e j w ą s k i e g a r d ło łó d z k ie j k o -m u n ik a c ji t r a -m w a j o w e j .
Rys. 1. Sieć k o m u n ik a c y jn a MPK Ł ó d ź 1 — tramwaje, 2 — autobusy
T a b o r M ie j s k ie g o P r z e d s ię b io r s tw a K o m u n i k a c y j n e g o M ie j s k ie P r z e d s ię b io r s tw o K o m u n i k a c y j n e o b s łu g ę k o m u n i k a c y j n ą r e a liz u je w y łą c z n ie p r z y u ż y c iu t r a m w a j ó w i a u to b u s ó w . D a n e o licz-bie o ra z s to p n iu w y k o r z y s t a n i a ta b o r u tr a m w a j o w e g o p r z e d s ta w ia tab. 6. M im o z n a c z n e j liczby ta b o r u b ę d ą c e g o do d y s p o z y c ji p r z e d s i ę b i o r stw a, j e s t o n a — w s t o s u n k u do s ta le z w ię k s z a j ą c y c h się p o tr z e b p r z e -w o z o -w y c h — za mała. Is to tn y m c z y n n ik ie m o g r a n ic z a j ą c y m m ożli-w o ści p rz e w o z o w e k o m u n ik a c j i t r a m w a j o w e j je s t s ta n t e c h n ic z n y p o ja z d ó w . N ie p r z e d s ta w ia się o n n a jle p ie j, o cz y m ś w ia d c z y w s k a ź n ik g o to w o ś c i te c h n ic z n e j (por. tab. 6). S y tu a c j a ta w y n i k a g ł ó w n ie z b r a k u w y m a g a -n y c h d o sta w . I l u s tr u j e to tab. 7. W la ta c h 1971— 1978 Łódź n ie p l a n o w a ła d o s t a w n o w e g o ta b o r u t r a m w a j o w e g o . W y n i k a ł o to z o d m o w y r e a liz a c ji z a m ó w ie ń p rz e z C h o -r z o w s k ą W y t w ó -r n i ę K o n s t-r u k c ji S ta lo w y c h „K o n sta l" , k t ó -r a tłu m a c z y ła to b r a k ie m m o c y p r z e r o b o w y c h d o p r o d u k c ji w a g o n ó w p r z y s t o s o w a -n y c h d o w ę ż sz e j s z e ro k o ś c i t o r ó w 10. W la ta c h 1971— 1975 p r z y r o s t ś r o d k ó w p r z e w o z o w y c h n a s t ę p o w a ł j e d y n i e w w y n i k u p r z e k a z y w a n i a ich (po s p e c ja l n e j o d b u d o w ie ) z in n y c h m ia st k r a ju . B rak d o s t a w p o w o d o w a ł n a d m i e r n e z u ż y w a n i e się ta b o ru , k t ó r y m d y s p o n o w a ł o p rz e d s ię b io rs tw o , lecz z k a s a c j ą p o s t ę p o w a n o b a r d z o o stro żn ie. M iało to w p ły w n a p o g a r s z a n i e się w s k a ź n i k ó w g o to w o ś c i
te c h n ic z n e j i p r ę d k o ś c i k o m u n i k a c y j n e j . W ch w ili o b e c n e j ta b o r je s t m o c n o p r z e s t a r z a ł y i b a r d z o z u ż y ty . W 1980 r. ok. 600 w a g o n ó w s t a n o w iły w a g o n y t y p u 5N, k t ó r y c h d o s t a w y p r z y p a d a ł y n a lata 1950— 1962. P o n a d to p o s i a d a n e p rz ez M PK w o -zy ty p u 102 N a W i 802 N, k t ó r e d o s ta r c z o n e b y ł y w l a t a c h 1972— 1975, k w a lif ik u j ą się ró w n ie ż do n a p r a w y i p r z e g l ą d ó w k a p i t a l n y c h 11. T r u d -no ści t a b o r o w e p o g a r s z a ta k ż e b r a k części z a m ie n n y c h . S zc z e g ó ln ie d o tk liw ie o d c z u w a się go w s to s u n k u d o w a g o n ó w s t a r e g o t y p u (n iek t ó r y c h z n ich n ie p r o d u iek u j e się ju ż w cale). B y w a ją o iek re s y , że z p o -w o d u b r a k u części u n i e r u c h o m io n e je s t ok. 2 0 % tab o ru .
T r u d n o ś c i t a b o r o w e n ie o m in ę ły t a k ż e k o m u n i k a c j i a u to b u s o w e j. Z m n ie js z o n e d o s t a w y w l a t a c h 1972— 1975 o ra z k o n ie c z n o ś ć k a s a c j i d u ż e j liczby a u to b u s ó w , sz c z e g ó ln ie s t a r y c h ty p ó w , s p o w o d o w a ły n a d -m ie r n ą e k s p lo ta c ję j e d y n e g o w ty -m c z a s ie t y p u a u t o b u s u j a k i-m by ł
10 Гогу o szero k o ści 1000 mm p o sia d a ją w P olsce je d y n ie trz y m iasta: Łódź, T o ru ń i Bydgoszcz.
11 E. P o l a k , Ocena stanu k o m u n ik a c j i zb io r o w e j i j e j d o s to so w a n ie do obec-n y c h i p r z y s z ł y c h p otrzeb A g lo m e r a c ji Ł ó d zk ie j, Łódź 1978.
T a b o r tra m w a jo w y M PK w Łodzi i je g o w y k o rz y s ta n ie w la ta c h 1970— 1980 W y sz c z e g ó ln ie n ie Je d n o s tk am ia ry 1970 1975 1976 1977 1978 1979 1980 Liczba tra m w a jó w szt. 784,0 822,0 816,0 808,3 805,2 799,4 805,3 Ś re d n ia p o je m n o ść m ie js c a 85,6 105,6 106,2 106,4 109,0 111,0 112,5 In w e n ta rz o w a liczb a m iejsc ty s . 66,8 86,7 85,9 85,2 87,6 90,5 97,5 Przew óz p a sa ż e ró w m in o só b 484 510 509 521 537 499,9 486,4 Liczba w o z o k ilo m e tró w ty s. w km 54,4 53,5 54,2 53,7 52,3 51,6 50,3 Liczba m icjsco - k ilo m e tró w ty s. m iejsco - k ilo m e tró w 4 655 5 648 5 731,4 5 713,1 5 619,5 5 528,5 5 552,1 P rz e b ie g je d n e g o w ozu w ro k u ty s. km 69,4 65,1 66,4 66,4 64,5 64,1 62,5 W s k a ź n ik w y k o rz y s ta n ia ta b o ru % 84,9 80,9 83,6 83,8 84,5 81,1 78,3 W sk a ź n ik g o to w o ści te c h n ic z n e j % 88,4 85,6 86,2 86,3 87,1 83,4 80,2 S zy b k o ść e k s p lo a ta -c y jn a km /godz. 14,6 14,1 14,0 14,0 14,0 14,2 14,1 Ź r ó d ł o : M. R a t a j , O c e n a m o ż l iw o ś c i i p o p r a w y o r g a n iz a c ji r u c h u k o m u n ik a c ji m i e j s k i e j w Ł o d z i [ m a s z y n o p is w I n s ty tu c ie K s z ta łto w a n ia Ś r o d o w is k a — Z a k ła d z ie K o m u n ik a c ji M ie j s k i e j! . W a r s z a w a 1978; M a te r ia ły M PK Lódź. Ma ria D o b ro d z io j
T a b o 1 a 7
D o staw y i k a sa c ja tab o ru tram w ajo w eg o MPK w Łodzi Rok D ostaw y pliin w y k o n a n ie- K asacja 1971 — 41 18 1972 — 3 17 1973 — 62 47 1974 — 89 54 1975 — 8 26 1976 — _ 9 1977 — _ 11 1978 25 25 26 1979 76 76 38 1980 101 98 69
Z r ó d l o : O p r a c o w a n ie w ła s n o n a p o d s ta w ie m a te r ia łó w D zia łu T e c h n ic z n e g o Z a k ła d u K o m u n ik a c ji T r a m w a jo w e j w Ł o d zi.
J e lc z (por. tab. 8). N i e k t ó r e a u t o b u s y m ia ły p rz e b ie g i 500 tys. k m i w i ę c e j 12.
T a b e l a 8
D ostaw y i k a s a c ja ta b o ru au to b u so w eg o MPK w Łodzi
Rok D ostaw y K asacja
p lan w y k o n a n ie 1971 64 64 47 1972 63 61 31 1973 96 83 39 1974 90 60 60 1975 120 22 56 1976 105 105 77 1977 70 85 67 1978 90 121 112 1979 90 112 107 1980 95 120 110
Ź r ó d ł o : O p r a c o w a n ie w ła s n e n a p o d s ta w ie m a te r ia łó w D zia łu T e c h n ic z n e g o Z a k ła d u K o m u n ik a c ji A u to b u s o w e j w Łodzi.
S ta n o b e c n y t a b o r u a u to b u s o w e g o o ra z j e g o w y k o r z y s t a n i e w l a -t a c h 1975— 1980 ilu s -tr u je -tab. 9.
18 In form acja o stanie k o m u n ik a c j i w woj. m ie js k im łó d z k im , [m aszynopis w U rzę-dzie M iasta Łodzi], Łódź 1978, s. 2.
T a b o r a u to b u s o w y M PK w Lodzi i je g o w y k o rz y s ta n ie w la ta c h 1970— 1980 W y szcz e g ó ln ie n ie J e d n o s tk a m ia ry 1970 1975 t 1976 1977 1978 1979 1980 L iczba a u to b u só w Ś re d n ia p o je m n o ść szt. 334 539 556 589 603 643 621 a u to b u só w In w e n ta rz o w a liczb a m ie js c a 79,9 78,1 78,0 77,9 82,0 86,0 89,0 m iejsc ty s. 32,4 42,4 43,4 42,9 46,8 49,8 50,1 P rzew óz p a sa ż e ró w Liczba w o zo k ilo -m in osób 102 217 235 267 296 281,9 304,7 m etró w Liczba m iejsco -ty s. w km ty s. m iejsco -18 687 37 117 38 432 40 624 40 177 38195 37 962 k ilo m e tró w P rz e b ie g je d n e g o k ilo m e tró w 1 493,1 2 898,2 2 985,6 3 167,7 3 209,8 3 187,8 3 345,5 w ozu w ro k u W sk a ź n ik g o to w o ści ty s. km 55,9 68,9 69,1 69,0 66,1 59,3 61,1 te c h n ic z n e j W sk a ź n ik w y k o rz y -% 74,2 82,5 82,6 81,9 75,5 68,5 72,0 sta n ia ta b o ru S z y b k o ść e k s p lo a ta -% 66,2 78,1 80,3 79,2 75,1 67,5 71,3 c y jn a km /godz. 17,8 18,7 18,6 18,8 18,8 18,6 18,3 Ź r ó d ł o : J a k w ta b . 6.
Z z a m ie s z c z o n y c h in fo rm a c ji w y n ik a , że z a r ó w n o w s k a ź n i k g o t o -w o śc i te c h n ic z n e j, j a k i -w s k a ź n ik -w y k o r z y s t a n i a t a b o r u -w o s ta tn ic h la ta c h a n a li z o w a n e g o o k r e s u w y k a z y w a ł y t e n d e n c j ę s p a d k o w ą . W s k a ź -niki te w i n n y c h m ia s ta c h P olski b y ły w y ż sz e niż w Łodzi. P oziom ty c h w s k a ź n i k ó w w 1980 r. p r z e d s t a w i a p o n iż s z e z e s ta w ie n ie .
Łódź P oznań Szczecin W ro c ła w Bydgoszcz
W sk a ź n ik gotow ości te c h n ic z n e j (w % ) 72,0 77,9 81,0 74,3 78,6 W sk aźn ik w y k o rz y sta n ia ta b o ru (w %) 71,3 75,9 79,3 71,7 73,5 S y tu a c j a ta w in n a u le c p o p r a w i e w r a z ze z m ia n ą s t r u k t u r y t a b o r u a u to b u s o w e g o MPK w Łodzi. W 1981 r. e k s p l o a t o w a n o c z te r y ty p y a u t o b u s ó w m iejsk ic h . Ich c h a r a k t e r y s t y k ą t e c h n i c z n o - e k s p lo a ta c y j n ą z a w i e r a tab. 10. C h a ra k te ry s ty k a te c h n ic z n o -e k s p lo a ta c y jn a tab o ru a u to b u so w e g o w 1981 r. T a b e l a 10 C ech y au to b u su M ark a au to b u su Je lc z 08003 Je lc z 272 Jc lc z PR 110 Ik a ru s 280 Liczba auto b u só w D ługość w m M oc siln ik a
Liczba m iejsc sied zący ch Liczba m iejsc sto ją c y c h P rę d k o ść m ak sy m aln a w km /godz. Z użycie p a liw a w 1/100 kra Liczba drzw i p a sa ż e rsk ic h 8 320 184 100 8,00 10,87 12,00 16,50
150 KM przy 180 KM p rzy 185 KM p rz y 192 KM przy 2800 o b ro tach /m in 30 25 90 K o n stru k c ja autobusu 19 2 ram ow a, w ozie m e talo w e nad-1900 ob ro tach /m in 30 53 60 25 2 2200 o b ro tach /m in 74 36 66,5 40 3 ram o w a d w u -członow a, sam o n o śn a, n ad w o zie nad w o zie z b la c h y m etalo w e 2100 ob ro tach /m in 35 122 62,8 48 4 sam o n o śn a, nad w o zie d w u czło -now e 2 i ó d ł o : J . K u b a l s k i , P. M a ł e k , K o m u n ik a c ja a u to b u s o w a , W a rs z a w a 1968, s . 353; M a te r ia ły D z ia łu T e c h n ic z n e g o Z a k ła d u K o m u n ik a c ji A u to b u s o w e j w Ł o d zi.
Z z e s ta w ie n ia w y n ik a , iż n a d a l p o d s t a w o w y m t y p e m j e s t a u to b u s m a r k i J e lc z 272. O k o ło 50 z ty c h a u to b u s ó w o s ią g n ę ło p rz e b ie g i i w ie k k w a lif ik u j ą c y je d o lik w id acji. N ie je s t to m o ż liw e do z r e a liz o w a n ia z p o w o d u w c z e ś n ie j w s p o m n ia n e g o b r a k u ta b o ru . T a k ż e a u to b u s m a r k i J e lc z PR 110 n ie s p r a w d z a się w łó d z k ic h w a r u n k a c h k o m u n i k a c y j n y c h , ze w z g lę d u na j e g o n isk ie i m ię k k ie z a w ie s z e n ie b ę d ą c e p r z y c z y n ą c z ę s ty c h a w a rii. Były o k re s y , że n a w e t 80 ta k ic h p o j a z d ó w sta ło u n i e -ru c h o m i o n y c h w łódzk ich z a je z d n ia c h . Ż a d e n a u to b u s le g o ty p u n ie u z y s k a ł w Łodzi w y m a g a n e g o p rz e b ie g u .
D o s ta r c z o n e w o s ta tn ic h l a t a c h a u t o b u s y w ę g ie r s k i e m a r k i I k a r u s n a jle p ie j o d p o w i a d a j ą łó d z k im w y m o g o m . M o g ą p o m ieścić ok. 200 osób. P o n a d to — ja k do tej p o r y — w y k a z u j ą się w y j ą t k o w ą tr w a ło ś c ią i n isk im w s k a ź n ik ie m a w a r y j n o ś c i. P o m im o d o s ta w I k a r u s ó w 280, licz-ba m iejsc w łó d z k ic h a u t o b u s a c h je s t c ią g le n i e w y s ta r c z a ją c a . W ch w ili
o b e c n e j p r z e d s ię b io r s tw u b r a k u j e ok. 200 p o ja z d ó w . Po ich u z y s k a n iu cz ęść z nich z a s tą p i ta b o r p r z e z n a c z o n y d o k a s a c j i, cz ęść n a to m ia s t s k i e r o w a n a z o s ta n ie n a p o k r y c ie p o tr z e b w y n i k a j ą c y c h z r o z w o j u m ia s -ta. P r a k t y c z n i e p r z y tej liczbie a u t o b u s ó w o d b io rc y u s ł u g n ie o d c z u
ją p o p r a w y .
Z a p le c z e te c h n ic z n e
Dla u tr z y m a n ia n ie z a w o d n o ś c i o ra z ciąg ło śc i k o m u n ik a c ji z b io r o -w e j n ie z b ę d n e j e s t m. in. o d p o -w i e d n i o -w y p o s a ż o n e o ra z p r a -w i d ło -w o z o r g a n iz o w a n e z a p le c z e te ch n ic zn e. J e g o z a d a n ie m je s t o b słu g a t e c h n iczna, z a o p a trz e n ie , n a p r a w y i p r z e c h o w y w a n i e t a b o r u 15. W a r t o z a -d a ć so b ie p y t a n i e czy z a p le c z e t e c h n ic z n e MPK m o ż e s p r o s ta ć ty m w y m a g a n io m .
Z a j e z d n ie t r a m w a j o w e n ie z m ie n iły isto tn ie s w e g o oblicza od c z a su ich b u d o w y . C h a r a k t e r y z u j ą się o n e d u ż y m b r a k ie m m o c y o b s łu g o w e j o r a z m ie jsc p o s to j o w y c h (por. tab. 11).
Z a je z d n ie n ie są p r z y s to s o w a n e d o o b s łu a i now cy.zesnego ta b o r u ty p u 803 i 805N. P o s ia d a j ą z b y t m a łą liczb ę k a n a ł ó w p rz e g lą d o w y c h , a ich w y p o s a ż e n i e te c h n ic z n e budzi w ie le za strz e ż e ń . W z w ią z k u z d u żym b r a k ie m m o c y o b s łu g o w e j o ra z p r z e w i d y w a n y m i d o s t a w a m i n o -w o c z e s n e g o ta b o ru , -w y s t ę p u j e pilna p o tr z e b a p rz y s p ie s z e n ia b u d o -w y n o w e j z a je z d n i p rz y ul. T e le fo n ic z n e j. Z a p l a n o w a n a jest on a n a 320 j e d n o s te k i z g o d n ie z p la n a m i m iała b y ć o d d a n a do u ż y t k u w ro k u 1983, co o k a z a ło się t e r m in e m n ie do z r e a liz o w a n ia .
H E . S o b o l e w s k i , J. S i k o r s k i , M ie js k a k o m u n ik a c j a sz y n o w a , W a rs z a w a 1971, s. 77.
T a b e l a 11
Z ajezd n ie tra m w a jo w e MPK w Łodzi 1 ich zdolności obsługow o
Z ajezd n ia Rok
budow y
Z dolność obsługow a
Brak m ocy Brak m iejsc o b słu g o w e j postoju w je d n o s tk a c h
W O T -l Dl. Tram w ajow a 1898 110 56 56
W OT-2 ul. D ąbrow skiego 1928 280 28 2
W O T-3 ul. P ab ian ick a 1901 200 5 5
W O T-4 ul. K o n stan ty n o w sk a 1911 44 U 11
W O T-5 ul, Z gierska 1922 200 28 28
Kazein 834 128 102
Ź r ó d ł o : M a te r ia ły w ła . n e M PK w Ł o d zi. R o x ll c z .n l . ta b o r u i m l e j.c w z a je z d n ia c h .
Z a je z d n ie a u t o b u s o w e d y s p o n u j ą le p s z y m z a p le c z e m te c h n ic z n y m . M o c e o b s łu g o w e o ra z d a t y b u d o w y t y c h z a je z d n i p r z e d s t a w i a j ą in fo r-m a c je tab. 12.
T a b e l a 12
Z ajezd n ie au to b u so w e MPK w Łodzi i ich m ożliw ości obsługi
Z ajezd n ia Rok budow y M oce o b słu g o w e w je d n o s tk a c h
W OA-1 ul. K raszew sk ieg o 1961 286
W O A -2 ul. H e le n ó w e k 1973 80
W O A -3 ul. L im anow skiego 1971 230
W O A -4 N ow e S ady 1976 240 Razem — 836 Ź r ó d ł o : Jd k w tnb. 11. in fo rm ac ji ty c h w y n ik a , iż w ie lk o ś ć m o c y o b s łu g o w e j w i n n a w p e łn i z a s p o k a j a ć p o trz e b y . W y lic z e n ia te b y ły j e d n a k p r z e p r o w a d z a n e dla s t a r y c h t y p ó w a u to b u s ó w . Dla a u to b u s ó w n o w e g o ty p u is t -n i e j ą c e s ta -n o w is k a o b s łu g o w o - -n a p r a w c z e są po p r o s t u za małe. T a k ż e w y p o s a ż e n ie ty c h z a je z d n i b udzi d użo z a s tr z e ż e ń . T y lk o j e d n a z n ic h p o s ia d a lak ie rn ię . B rak j e s t t a k ż e p o d n o ś n i k ó w k a n a ł o w y c h o ra z m e c h a n ic z n y c h u r z ą d z e ń do w y m i a n y olejó w . W z w ią z k u z ty m w n i e -d łu g im cz a sie w i n n a b y ć w y b u -d o w a n a ta k ż e n o w o c z e s n a z a je z -d n ia
W A RUNK I PRZEW O ZO W E
S ta ły ro z w ó j p r z e m y s łu i b u d o w n ic tw a m i e s z k a n io w e g o w Łodzi o ra z ich lo k a liz a c ja s p o w o d o w a ły z n a c z n e z w ię k s z e n ie p o p y t u lu d n o śc i na p r z e w o z y p a s a ż e r s k i e ś r o d k a m i k o m u n ik a c j i m iejsk ie j. M im o c i ą -g łe -g o w z r o s tu z a d a ń p r z e w o z o w y c h (por. tab. 5 i 8), p o t r z e b y te n ie są w pełni z a s p o k a j a n e . N a jw ię k s z e tru d n o ś c i w y s t ę p u j ą w tzw. g o d z in a c h s z c z y tó w p rz e w o z o w y c h , k ie d y to — m imo k i e r o w a n i a na t r a sy c a łe g o t a b o r u — MPK n ie je s t w s ta n ie z a p e w n ić w ł a ś c iw y c h w a -r u n k ó w k o -r z y s ta n ia ze ś -r o d k ó w k o m u n ik a c ji z b io -ro w e j. W s z c z y to w y c h o k r e s a c h ru c h u n a p e łn i e n ie ś r o d k ó w p r z e w o z o w y c h jest b a r d z o d u ż e i z r ó ż n ic o w a n e . W p i ę t n a s to m in u to w y c h p rz e d z ia ła c h c z a s o w y c h licz-ba p a s a ż e r ó w w a h a ł a się od 8 tys. o só b w godz. 600— 615 d o 63 tys. o só b w godz. 6 « — 7™ p r z y p r z e c ię tn e j 25 tys. o sób w c ią g u 15 m inut. P r z y g o to w a n ie ta b o ru d o ro z ła d o w a n ia w y s t ę p u j ą c y c h m a k s y m a l n y c h s p ię trz e ń p r z e w o z o w y c h je st w rę c z n ie m o ż liw e a z e k o n o m ic z n e g o p u n k
tu w id z e n ia t a k ż e n ie u z a s a d n io n e . S y tu a c j a p r z e w o z o w a w y m a g a cią- g łe g p d z ia ła n ia na rzecz ła g o d z e n ia s z c z y to w y c h n a tę ż e ń w z a p o tr z e b o w a n iu na ś ro d k i k o m u n ik a c y j n e . Z ła g o d z e n ie w y s t ę p u j ą c y c h s z c z y tó w p r z e w o z o w y c h i ich w y r ó w n a n i e o s ią g n ię to w Łodzi p rz e z o d p o w ie d n ie z r ó ż n ic o w a n ie go d zin p r a c y w z a k ła d a c h i in s ty tu c ja c h . P i e r w -sze d z ia ła n ia w ty m z a k r e s ie p r o w a d z o n e b y ł y w Łodzi ju ż w 1955 r. W tym c z a s ie s t o s o w a n e b y ły r ó ż n e m e to d y ró ż n ic o w a n ia g o d z in r o z p o c z y n a n ia p ra c y . O k r e ś l a n o g o d z in y dla p o s z c z e g ó ln y c h b ra n ż, r e j o n ó w m ia sta lub z a k ła d ó w z lo k a liz o w a n y c h o b o k s z c z e g ó ln ie o b c ią ż o n y c h tra s k o m u n ik a c j i z b io ro w ej. B yły to je d n a k d z ia ła n ia f r a g m e n t a ry c z n e a j e d n o c z e ś n ie p ra c o c h ło n n e . O b e jm o w a ły n a j w y ż e j k i l k a n a ś -cie z a k ła d ó w i w y k o n y w a n e b y ły m e to d ą tr a d y c y j n ą .
D o p ie ro p o d j ę ta w 1976 r. d e c y z j a o p r a c o w a n i a o d p o w ie d n ie g o s y s tem u z w y k o r z y s t a n i e m m eto d e k o n o m i c z n y c h o ra z ś r o d k ó w e l e k t r o -n icz-ne j te c h -n ik i o b lic z e -n io w e j s tw o r z y ła p o d s t a w y k o m p le k s o w e g o z r ó ż n ic o w a n ia god zin r o z p o c z y n a n ia p ra c y . K o n c e p c ję w s t ę p n ą o ra z p r o j e k t te c h n ic z n y s y s te m u z w a n e g o „ P o to k " o p r a c o w a ł Z a k ła d E k o -nom ik i i I n f o r m a ty k i w Łodzi. D z ia ła n ie s y s te m u j e s t n a s t ę p u j ą c e : n a p o d s t a w i e z d e fin io w a n y c h i o d p o w ie d n io z a k o d o w a n y c h in fo rm a c ji o p r a c o w y w a n e są w ię ź b y ru c h u o ra z zbiór p o to k ó w p a s a ż e r s k ic h dla
o k r e s u s z c z y tu ra n n e g o . S ta n o w i to p o d s ta w ę o p ty m a liz a c ji.
Z d e f in io w a n ie i z a k o d o w a n ie in fo rm a c ji w e j ś c io w y c h z z a k r e s u sieci k o m u n i k a c y j n e j i ru c h u p a s a ż e r ó w n a le ż y do p r z e d s ię b io r s tw a k o m u n ik a c y jn e g o . O p r a c o w a n o n a s t ę p u j ą c e m a t e r ia ły d o ty c z ą c e sie^i k o m u n ik a c y j n e j .
A. R e j o n y k o m u n i k a c y j n e — c a ły o b s z a r m ia s ta z o sta ł p o d z ie lo n y na d w a n a ś c ie r e j o n ó w k o m u n i k a c y j n y c h . P od ział n a s t ę p o w a ł w w y n i k u w y o d r ę b n ie n ia o b s z a r ó w c h a r a k t e r y z u j ą c y c h się d u ż y m i s k u p i s k a -mi z a m ie s z k a n ia lub p ra c y , w ś c isły m n a w ią z a n i u do is tn ie ją c e j sieci k o m u n ik a c y j n e j. W ie lk o ś ć p o to k ó w p a s a ż e r s k i c h w p o s z c z e g ó ln y c h r e
-j o n a c h Lodzi w 1976 r. o b r a z u -j e tab. 13.
T a b e l a 13
W ielk o ść po to k ó w p o sa ż e rsk ic h w p oszczególnych re jo n a c h Łodzi w 1976 r.
R ejon N azw a rejo n u
Liczba osób w y je ż d ż a -ją c y c h Liczba osób p rz y je ż d ż a -ją c y c h 1 T eolilów 13 420 14 615 TI Ju lia n ó w -W sc h ó d 15 320 U 914
III Ju lian ó w -Z ach ó d 16 540 5 957
IV Ł ag iew n ick a —
— B rzezińska 2 886 1 650
V N ow e Złotno 4 026 1 419
VI S ródm ieścio-P ółnoc 79 196 70 218
VII W idzew -Z achód 7 500 7 548 .
VIII R etk in ia 11 100 1 924
IX Ś ró d m ieście —
— P o łudnie 45 245 20 905
X D ąbrow a przem y sło w a 904 6 882
XI Ruda 6 070 8 140
XII C h o jn y -Z ato rze 3 680 2 479
i r 6 d t o : O p r a c o w a n ie w ła s n e n a p o d s ta w ie m a te r ia łó w M PK w Ł o d zi.
B. O d c in k i m i ę d z y w ę z ło w e — w y ż e j w y m i e n i o n e r e j o n y k o m u n ik a - c y j n e p o d z ie lo n o na o d c in k i o d r ę b n e d la k a ż d e g o r o d z a j u k o m u n ik a c ji. O d c in k a m i m ię d z y w ę z ło w y m i m o g ą b y ć o d c in k i m ię d z y d w o m a lub k ilk o m a p rz y s ta n k a m i. K o n ie c z n ie m u sz ą się o n e z n a j d o w a ć w m i e j s -cach, w k t ó r y c h n a s t ę p u j e p r z e s i a d a n i e n a in n ą linię lu b in n y ś r o d e k k o m u n ik a c y j n y . C. P o w ią z a n ie r e j o n ó w p o d r ó ż o w a n i a — je s t to zbiór d o k u m e n t ó w d o ty c z ą c y c h tr a s p o d r ó ż o w a n ia p a s a ż e r ó w m ię d z y p o s z c z e g ó ln y m i r e jonam i. Są to in fo rm ac je, od k t ó r y c h w z n a c z n e j m ie rz e z a le ż y p r a w i d ło w e u k s z t a ł t o w a n ie p o to k ó w p a s a ż e r s k ic h w o p r a c o w a n iu . P rz y w y -z n a c -z a n iu tr a s p o słu ż o n o się -z a sad ą, iż s p r -z e d a j e się m ie s ię c -z n e b ile ty
p ra c o w n ic z e na:
— n a j t a ń s z y ś r o d e k p r z e w o z o w y , 4 — n a j k r ó t s z ą tr a s ę po d ró ż y .
D. Z biór in fo rm a c ji o p r z e w o z a c h — j e s t to n a j w a ż n i e j s z y d o k u m e n t ź r ó d ło w y sy s te m u . Z biór te n u z y s k u j e się n a p o d s t a w i e „ z a p o t r z e b o w a ń n a b ile ty p r a c o w n ic z e " , k t ó r e o p r a c o w u j ą p o s z c z e g ó ln e z a k ł a -d y p ra c y . I n f o rm a c je ta m z a w a r t e -d o ty c z ą : a -d r e s u z a k ła -d u p r a c y , m ie jsc z a m ie s z k a n ia p r a c o w n i k ó w n a b y w a j ą c y c h bilet, ro d z a ju biletu, g o d z in y ro z p o c z ę c ia p ra c y .
A n a liz ie p o d d a n y c h z o sta ło ok. 2400 z a k ła d ó w p ra c y . Z g ło siły on e ok. 200 000 z a p o tr z e b o w a ń na b ile ty p ra c o w n ic z e . Do z m ia n y god zin ro z p o c z y n a n ia p r a c y w y z n a c z o n y c h z o s ta ło 569 z a k ła d ó w .
W d r o ż e n i e w y n ik ó w o p r a c o w a n i a n a s tą p iło na p o d s ta w ie o d p o w i e d -n ie g o z a rz ą d z e -n ia P r e z y d e -n t a m. L odzi14 o ra z w y k a z u z a k ła d ó w p r a c y lub g ru p p r a c o w n i k ó w w z a k ła d a c h p ra c y , dla k t ó r y c h z m ie n ia się d o -t y c h c z a s o w e g o d z in y r o z p o c z y n a n ia p ra c y .
W w y n i k u p r z e p r o w a d z o n y c h zm ia n szc zy t p r z e w o z o w y w g o d z i-n a c h 6 « — 7™ z m i-n ie js z o i-n y z o sta ł z w c z e ś i-n ie j w s p o m i-n ia i-n y c h 63,1 tys. p a s a ż e r ó w d o 48,8 tys. osób. W y r ó w n a n i u u le g ły ró w n ie ż in n e k w a -d r a n s o w e n ie r ó w n o m ie r n o ś c i p rz e w o z o w e ru c h u p o r a n n e g o (por. rys. 2). Do k o n tro li p r z e s tr z e g a n ia u s t a lo n y c h g o d z in ro z p o c z y n a n ia p r a c y z o b o w ią z a n y z o sta ł W y d z ia ł Z a tr u d n ie n ia i S p r a w S o c j a ln y c h m. Łodzi. P r z e p r o w a d z o n a p rz e z niego, w m a ju 1979 r., k o n t r o l a w y k a z a ła , że do z a le c e ń z a s to s o w a ło się j e d y n i e ok. 5 0 % p r z e d s ię b io rs tw . W z w ią z k u z p o w y ż sz y m n ie o s ią g n ię to p e ł n e g o e f e k tu w d r o ż e n io w e g o .
W 1980 r. p o w t ó r n i e s k o r z y s t a n o z d z ia ła n ia s y s te m u „P o to k ". Liczba a n k i e t o w a n y c h b y ła z n a c z n ie m n ie js z a i w y n o s iła ok. 167 tys. p r a c o w n ik ó w . W y n i k i d z ia ła n ia s y s te m u n ie z o s ta ły do tej p o r y o p r a c o w a -ne. P r z e w i d y w a n e e f e k t y w y n i k a j ą c e z d r u g ie g o e t a p u o p r a c o w a n i a p r z e d s ta w ia rys. 3. E fe k ta m i z a s to s o w a n ia o m a w i a n e g o s y s te m u jest: z ła g o d z e n ie r a n n e g o s z c z y tu p rz e w o z o w e g o , s z c z e g ó ln ie w g o -d z in a c h 630— 700, z m n ie js z e n ie liczby p a s a ż e r ó w w ś r o d k a c h p r z e w o z o w y c h w g o -d z in a c h n a j w ię k s z e g o n a s ile n ia p rz e w o z ó w ,
o p r a c o w a n i e in fo rm a c ji g ra fic z n e j i lic z b o w e j z z a k r e s u w ię ź b y ru c h u , p o to k ó w p a s a ż e r sk ic h , o b c ią ż e n ia r e jo n ó w k o m u n i k a c y j n y c h w y j e ż d ż a j ą c y m i i p r z y je ż d ż a j ą c y m i p a s a ż e r a m i, o b c ią ż e n ia o d c in k ó w i c ią g ó w k o m u n i k a c y j n y c h w p r z e d z ia ła c h k w a d r a n s o w y c h o ra z ś r e d -nie j d łu g o śc i p o d r ó ż y 15.
14 Zarządzenie nr 32/77 P rezydenta m. Łodzi w sp r a w ie za sad w p ro w a d za n ia zr ó ż n ic o w a n e g o czasu firacy, [m aszynopis w U rzędzie M iasta Ł odzi], Łódź 1977.
Liczba pasażerów w tys. л 80 70 60 50 АО 30 20 10 J - г - г - — : Średnia
Дооiď so «550013 3o <ßßoo b Зз b j M 15 35 4&0 OO в 53 4> g o o
Godziny
--- ---- 2
Rys. 2. N a tę ż e n ie ru ch u p a sa ż e rsk ie g o w g ra n ic a c h Łodzi w ed łu g p rzejazd ó w z ab o n a m e n tó w p raco w n iczy ch
1 — e ta n w p a ź d z ie r n ik u 1976 r ., 2 — s ta n w e d łu g o p r a c o w a n ia ZHI (po z m ia n ie g o d z in r o z p o c z y n a n ia p r a c y w z a k ła d a c h )
L IC Z B A PASAŻERÓW W T Y S . 80 70 60 50 40 30 20 10 p ■ * 1 r —J 1 1 L J 1 1 1 T1 1 J P i
r
k*1 1 1 ! 1 1 1 1 1 — 1 1 1 11f
1 i d LJ
1
11
1 1 1/ oo 16 30 AZ ęO015 до 45 Roo « »A5 r/OO -в 45 gx> 15 50 45 n oo
/
G O D ZIN Y
--- 2
Rys. 3. N a tę ż e n ie ru ch u p a sa ż e rsk ie g o w g ra n ic a c h Łodzi w ed łu g p rzejazd ó w z ab o n am e n tó w p raco w n iczy ch
O c z y w is ty j e s t fakt, że z r ó ż n ic o w a n ie g o d z in ro z p o c z y n a n ia p r a c y n ie j e s t w s ta n ie ro z w ią z a ć w s z y s tk ic h p r o b le m ó w k o m u n i k a c y j n y c h Łodzi. P o z w a la o n o j e d y n i e n a z ła g o d z e n ie s p ię tr z e n ia z a d a ń p r z e w o -z o w y c h , a ty m s a m y m -z m in im a li-z o w a n ie -z a p o tr -z e b o w a n ia n a tabor, co p rz y w c z e śn ie j o m a w i a n y m b r a k u ś r o d k ó w p r z e w o z o w y c h s ta n o w i b a r d z o isto tn e z a g a d n ie n ie . M im o d z ia ła n ia s y s te m u p r o b le m y k o m u -n i k a c y j -n e is t-n ie ją i -n a r a s t a j ą z d-n ia -na dzień. S p r o s ta -n ie im s ta ło się z a d a n ie m w a r u n k u j ą c y m d a ls z y roz w ój, a j e d n o c z e ś n i e s p r a w n e f u n k c j o n o w a n ie o rg a n iz m u m iejsk ie g o . C y w iliz a c ja n a s z e j d o b y je s t c y w i -liz a c ją n a j p e łn ie j w y r a ż a j ą c ą się w w a r u n k a c h ż y c ia m iejsk ie g o . E tap ro z w o ju , w k t ó r y w k r a c z a Łódź j e s t e ta p e m s zc zeg ó ln y m , w y m a g a j ą c y m p o d e j m o w a n ia z ło ż o n y c h d e c y z ji o k a p i t a l n y m z n a c z e n iu dla z a -c h o w a n ia h a r m o n ii w r o z w o j u m ia sta i w k s z t a ł t o w a n iu je g o re g io n u . W y n i k a to z n a s t ę p u j ą c y c h p r z e s ła n e k :
— m ia sto m usi w k r a c z a ć n a t e r e n y n ie o b j ę t e siecią k o m u n i k a c y j -ną, n a le ż y z a s ta n o w ić się n a d p r a w id ło w y m , p e r s p e k t y w i c z n y m w y b o r e m ś r o d k a k o m u n ik a c ji, g d y ż czas ja z d y s t a j e się is to tn y m e l e -m e n te -m s t a n d a r d ó w k o -m u n ik a c ji; — u le g a s p o tę g o w a n iu p r o c e s m o to ry z a c ji, p o w o d u ją c g w a łt o w n y w z r o s t z a p o tr z e b o w a n ia na p o w ie r z c h n ię k o m u n i k a c y j n ą dla ru c h u i p o s to j u p o jazd ó w . O ty m w s z y s tk im n a le ż y p a m ię ta ć p o d e j m u j ą c d e c y z j e z z a k r e s u i n w e s ty c j i k o m u n ik a c j i m iejsk ie j.
Maria Dobro dziej M ASS TRA N SIT IN LODZ
T he a rtic le p ro v id e s a d e s c rip tiv e -a n a ly tic a l p ictu re of m ass tr a n s it sy stem in th e a d m in is tra tiv e p ro v in ce of Lodz.
D etailed a n a ly s is en co m p a ssed th e sy stem of tra n s p o rt in Lodz a n d su b u rb an a re a s o rg a n ic a lly lin k e d w ith th e tow n. T he stu d ie s c o v e r a p erio d of 1970— 1980. T he a p p lied c o m p a ra tiv e a n a ly s is co n c e rn s bo th sp a tia l s tru c tu re of m ass tra n s it sy stem a n d th e stru c tu re of its tra n s p o rt facilities.
T he final p art of th e a rtic le o u tlin es th e se problem s w h ich sh o u ld re c e iv e utm ost a tte n tio n of lo cal a u th o rities.
