Izba P rz e m y s ło w o -H a n d lo w a w Katowicach
(
S p r a w o z d a n i e
Izby Przemysłowo-Handlowej w Katowicach
z a r o k
1 9 3 7
Drukiem K. M iarki Sp. Wyd. z ogr. por. w M ikołow ie, W oj. Śl.
2 s m
I
/p" Q'D 3l^łS\
flv
t U Z l A s fS & p j.
>c -22 93
2 . 5 1 2 ! ____ li i 1 $ i }
K - ą i 1 9 } ) £
2ł.M I
’ V > , -Izba Przemysłowo-Handlowa w Katowicach, wzorem lat po
przednich, opracowała niniejsze sprawozdanie z sytuacji gospo
darczej Śląska oraz działalności samorządu gospodarczego tego okręgu w roku 1937.
Przegląd najw ażniejszych fa k tó w oraz omówienie sytuacji iv poszczególnych dziedzinach produkcji i handlu naszego okrę
gu pozwala z jednej strony na bardziej wnikliw ą ocenę rozwoju życia gospodarczego w om awianym okresie, z drugiej zaś — umożliwia wyciągnięcie wniosków co do istniejących potrzeb i związanej z ty m działalności na przyszłość.
Układ sprawozdania zachowano bez zmian w stosunku do sprawozdania z roku 1936, co daje możność łatwiejszego po
równywania poszczególnych okresów objętych sprawozdaniami.
Część pierwsza sprawozdania omawia ogólną sytuację istniejącą w przem yśle i handlu, część druga — podaje sprawozdanie z czynności Izby, i wreszcie część trzecia, ostatnia, zawiera ta bele statystyczne.
W szy stkim Organizacjom i Firm om naszego okręgu, które okazały pomoc w gromadzeniu materiałów do opracowania cha
ra k te ry sty k i sytuacji gospodarczej Śląska w roku 1937 i w ten sposób przyczyniły się do wydania niniejszego sprawozdania, składam y na ty m m iejscu podziękowanie.
Prezes Izby D yrektor Izby
J. C YB U LSK I M. DROZDOWSKI
Katowice w sierpniu 1938
'
-
1 ‘ "T- : •
C z ę ś ć I.
Spraw ozdanie ze sfanu gospodarczego
przemysłu i handlu
I. Uwagi wstępne
Rok 1937, jeżeli chodzi o rozwój produkcji przemysłowej w świecie, przedstaw ia się przeciętnie lepiej, niż rok poprzedni, albowiem wskaźnik produkcji światowej, obliczony np. przez Niemiecki In sty tu t Badania Koniunktur, opracowany na pod
staw ie roku 1928, wynosił 126,2, gdy w roku poprzednim równał się 117,8. Tym niemniej trzeba to podkreślić, że wskaźnik pro
dukcji światowej tego In sty tu tu wykazywał w zrost do m aja ro ku 1937, a od czerwca począwszy zaczął się właściwie spadek produkcji i w szeregu państw, a przede w szystkim w Stanach Zjednoczonych Ameryki Płn., zaczęto zastanaw iać się już nad tym, czy nie mamy do czynienia ze zmierzchem koniunktury i czy nie stoim y w przededniu nowego kryzysu.
Jeżeli chodzi o koniunkturę w Polsce, to wskaźnik produk
cji przemysłowej Polskiego In sty tu tu B adania K oniunktur Go
spodarczych i Cen, obliczony na te j samej podstawie roku 1928, wynosił przeciętnie w roku 1937, z usunięciem sezonowości, 85,0, gdy w roku poprzednim równał się 72,0.
Jeżeli chodzi o rozwój produkcji w Polsce w poszczególnych miesiącach, który oceniać mamy przy pomocy wymienionego wskaźnika, to wykazuje ona stały wzrost, i ta k np. w styczniu wskaźnik jej wynosił 80,1, a w grudniu 88,2.
W skaźnik produkcji dóbr wytwórczych za rok 1937 według tego samego źródła równał się 89,0 (71,2 w roku poprzednim), przy czym z 80,4 w styczniu podniósł się w grudniu do 98,1.
W skaźnik produkcji dóbr spożycia wynosił za rok 1937 przecięt
nie 81,6 (74,5) i z 80,5 w styczniu podniósł się do 83,6 w grudniu.
W skaźnik produkcji węgla kamiennego wynosił przeciętnie w roku 1937 — 88,3 (72,0), ale o ile chodzi o sytuację tego prze
mysłu, to należy zwrócić uwagę, że w zrost produkcji węgla
trw ał tylko do m aja roku sprawozdawczego, w którym wskaźnik osiągnął 97,7, a następnie produkcja w ykazywała stopniowy spadek i je j w skaźnik w grudniu obniżył się do 80,4.
W skaźnik produkcji rudy żelaznej wynosił przeciętnie 111,1 (66,2), co wiąże się ze znacznym zapotrzebowaniem tw o
rzyw dla hutnictw a żelaznego i koniecznością ograniczenia przy
wozu tw orzyw z zagranicy, a w szczególności w związku z dąż
nościam i hutnictw a żelaznego do zastąpienia części im portow a
nego złomu surów ką żelazną. W skaźnik produkcji rud żelaznych osiągnął w grudniu naw et 131,0.
W skaźnik produkcji rudy cynkowej i ołowianej równał się 44,7 (31,1) i m aksym alnie osiągnął w m aju 47,5, w grudniu zaś zatrzym ał się na poziomie 45,5. Produkcja rudy cynkowej była co praw da wyższa niż w roku poprzednim, ale po zniżce cen cyn
ku i ołowiu na rynkach światowych, nie m iała już widoków na znaczne zwiększenie.
Jeżeli chodzi o w skaźnik produkcji hutnictw a żelaznego, to wynosił on przeciętnie 102,0 (79,2) i jedynie w okresie od czerw
ca do sierpnia obniżył się poniżej 100, w grudniu zaś wskaźnik produkcji hutnictw a żelaznego wynosił 120,2.
W skaźnik produkcji przem ysłu cynkowego równał się prze
ciętnie 66,5 (57,2), przy czym najwyższy wskaźnik tej produk
cji przypadł na lipiec i rów nał się w tedy 70,5.
Jeżeli chodzi o przem ysły przetwórcze, to w przemyśle me
talowym i maszynowym w skaźnik przepracowanych robotniko- godzin rów nał się 95,2 (74,9), przy czym w listopadzie i grudniu wskaźnik ten przekroczył 100 i wynosił 102,1 i 103,8. Tym sa
mym przem ysł metalowo-przetwórczy w końcu roku zatrudnio
ny był lepiej niż w roku 1928.
Przemysł chemiczny, którego wskaźnik przepracowanych robotniko-godzin wynosił przeciętnie w roku 1937 — 108,3 (91,8), był jednym z przemysłów, w ykazujących najlepsze za
trudnienie w Polsce. W dodatku w skaźniki miesięczne w tym przemyśle, za w yjątkiem w skaźnika za styczeń, k tó ry wynosił 99,1, były zawsze wyższe od 100, a w listopadzie naw et wskaźnik rów nał się 115,2.
Popraw a sytuacji w przemyśle m ineralnym w yraziła się także w zwyżce przeciętnego w skaźnika przepracowanych ro botniko-godzin w roku 1937 do 84,5 (73.3), przy czym najw yż
szy w skaźnik przypadł na październik i rów nał się 93,1.
Niewielką poprawę w ykazuje także zatrudnienie w prze
myśle budowlanym, którego wskaźnik wynosił przeciętnie w ro
ku 1937 — 45,8 (32,4), przy czym tradycyjnie wskaźnik zatru d nienia zwiększył się w drugim półroczu, dochodząc do najw yż
szego poziomu 60,8 w grudniu.
Przeciętny wskaźnik w przemyśle włókienniczym równał się 80,0 (73,0), m aksym alny zaś wskaźnik wynosił 87,5 i przy
padł n a marzec.
W przemyśle odzieżowym wskaźnik przeciętny za rok sp ra
wozdawczy wynosił 74,6 (71,6), m aksym alny zaś wskaźnik przy
padł na luty i równał się 92,2. Przem ysł odzieżowy, sądząc z w a
hań wskaźników, wykazywał bardzo nierównomierne zatrudnie
nie i najsłabszą poprawę sytuacji spośród w szystkich przem y
słów przetwórczych.
Przeciętny wskaźnik przepracowanych robotniko-godzin w przemyśle spożywczym równał się 77,2 (69,4), m aksym alne za
trudnienie zaś przypadło na wrzesień, gdy wskaźnik wyno
sił 80,2.
Jednym z najlepiej zatrudnionych przemysłów był przemysł papierniczy, którego przeciętny wskaźnik produkcji za rok 1937 równał się 112,3 (100,5), a m aksym alny wskaźnik, k tó ry przy
padł na listopad, równał się 118,5. W skaźnik przepracowanych robotniko-godzin w przemyśle poligraficznym wynosił przecięt
nie w roku sprawozdawczym 94,5 (86,0), m aksym alny zaś, wy
noszący 102,0, przypadł na listopad.
Jeżeli chodzi o ruch cen towarów, to według danych Głów
nego Urzędu Statystycznego wskaźnik ogólny cen hurtowych, o party o ceny notowane w roku 1928, utrzym yw ał się jak wi
dać z poniższego zestawienia, w pobliżu 60, przy czym w ahania cen na ogół w większości grup tow arów były stosunkowo nie
duże. Jedynie tylko poważną zniżkę w ykazał wskaźnik tzw. in
nych m etali, które znajdują zbyt przede w szystkim na rynkach zagranicznych i podzieliły los w szystkich m etali kolorowych, których ceny spadły od kw ietnia począwszy. Poza tym pewien w zrost w ykazał wskaźnik cen m ateriałów budowlanych, częścio
wo drewna obrobionego i artykułów rolnych.
Wskaźnik przepracowanych robotniko-godzin w przemyśle drzewnym wynosił przeciętnie 86,1 (73,2) maksymalny zaś wskaźnik równał się 92,6 i przypadł na wrzesień.
OM- W skaźniki cen hurtow ych za rok 1937 (1928 r. — 100,0)
G r u p y I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
W s k a ź n ik o g ó ln y . . . . 58.2 59,8 60,6 60,1 59.9 60.3 60.0 59,6 59,6 58,4 58,4 58,1
P a liw o m i n e r a l n e ... 77,3 77,3 77,3 77,3 77.4 77,8 78.5 7°,5 80,0 78,8 79,0 79,6
ż e l a z o ... 70,9 70,9 70,9 70,9 70,9 70,9 79,9 79,9 79,9 79,9 79,9 79,9
In n e m e t a l e ... 62,2 75.8 79,3 58,8 59,1 57,3 59,3 58,2 51,8 47,3 44.1 44,0
D r e w n o o b r o b i o n e ... 52,4 55,0 56,8 56,1 55,2 55,8 54,9 54,6 54,4 53,9 53,2 53,4
T k a n i n y ... ... 58.1 58.4 58,7 58,8 58,7 58,4 58,6 58,6 58,7 58,4 58,3 58.2
ż y w n o ś ć i u ż y t k i ... 55,1 57,8 58,7 58,1 58,1 59,4 58,9 58,4 58,7 57,0 57,1 56,5
A r t y k u ły p r z e m y s ło w e . . . 61,2 61,7 62,3 62,1 61,5 61,1 61,1 60,8 60,4 59,8 59,6 59,6
S u r o w c e i p ó łfa b r y k a ty p r z em 61,5 62,2 62,9 62,6 61,8 61,2 61,2 60,7 60,1 59,2 59,0 59,0
M a te r ia ły b u d o w la n e . . . 52,8 52,9 53,7 54,0 53,8 53,9 55,4 55,1 55,0 54,8 54,6 54,6
A r t. p r z em . n a b y w . p r z e z ro la . 65,7 66.0 66,4 66,4 66,3 66,1 66,5 66,3 66,4 66,0 65,8 65,9
A r t y k u ły ro ln e k r a jo w e . . . 50,4 53,5 54,6 53,9 54,0 55,4 54,9 54,3 54,7 52,8 52,9 52,3
Stan wkładów w bankach pryw atnych i państwowych, we
dług danych In sty tu tu Badania K oniunktur Gospodarczych i Cen, był w roku 1937 przeciętnie o 360.000.000 zł wyższy niż w roku 1936. M aksymalny stan wkładów w bankach wynosił 2.382,1 mil. zł. Obieg pieniężny był, według danych tegoż In sty tutu, przeciętnie o 22,6 mil. zł wyższy niż w roku 1936, wynosząc przeciętnie 1.454,3 mil. zł miesięcznie. Stopa dyskontowa ban
ków pryw atnych utrzym yw ała się na niezmienionym poziomie od 5 do 9,5%. Stopa procentowa od wkładów w bankach pryw at
nych wynosiła do czerwca 3,8 do 6,5%, a następnie została ob
niżoną do 3,3 wzgl. 5,5% w stosunku rocznym. Stopa procen
towa w Pocztowej Kasie Oszczędności w ahała się od 0,5 do 4%
w pierwszym półroczu, od sierpnia zaś obniżoną została do 3,5%.
Z instytucyj kredytowych, działających na Śląsku, dane cy
frowe, oddzielnie dla zakładów położonych w obrębie Śląska, ogłaszają częściowo tylko Pocztowa K asa Oszczędności i Komu
nalne K asy Oszczędności.
Jeżeli chodzi o Pocztową Kasę Oszczędności, to niżej poda
jem y zestawienie obrotów na rachunku czekowym Oddziału K a
towickiego P. K. O. za rok 1937.
Obroty czekowe Oddziału Katowickiego P. K. O. za r. 1937
M i e s i ą c
Liczba kont w końcu
m iesiąca
Stan w mil.
7i
O b r ó t
og ó łem w tym b e z g o tó w k o w y
w mil. zł 0 //o
S ty c z e ń 6 880 15,1 191,5 150,1 78,4
L u ty 6 761 16,4 184,7 144,0 78,0
M a rzec 6 801. 20.4 248,2 199.4 80,3
K w ie c ie ń 6 833 19,0 213.9 164,8 77,0
M aj 6 883 22,9 20().6 161,2 78,0
C z e r w ie c 6 979 22,1 220,4 171,8 77,9
L ip iec 7 080 19,8 233,0 179.4 77,0
S ie rp ie ń 7 227 21,3 225,9 175,1 77,5
W r z e sie ń 7 659 20,6 245,8 191,5 77,9
P a ź d z ie r n ik 7 709 22,0 262,3 203,7 77,7
L isto p a d 7 762 20,5 248.1 194,0 78.2
G ru d zień 7 343 21.8 256,5 196,8 76.7
Źródło: W ia d o m o ści S t a t y s t y c z n e G łó w n e g o U r z ę d u S t a ty s ty c z n e g o .
Z powyższych cyfr wynika, że stan kont w milionach zło
tych był najwyższy w maju, gdy wynosił 22,9 mil. zł, najniższy zaś przypadł na styczeń, gdy wynosił 15,1 mil. zł. N atom iast je
żeli chodzi o obroty na kontach czekowych, to największe obro-
Wkłady oszczędnościowe w Komunalnych Kasach Oszczędności na Górnym Śląsku Stan na ostatni dzień miesiąca w złotych.
M i e s i ą c
W kłady o sz c zę d n o ścio w e z ło ż o n e na książeczkach
o sz c zę d n o ścio w y c h
Salda kredyt, rków b ie żących i rk ów otw artych
kredyt.
R a z e m w k ł a d y
P o w ia to w e M iejskie P o w ia to w e M iejsk ie P o w ia to w e M iejskie M iejsk . i P o w .
G ru d zień 1936 . 38.089.865,03 76.780.413,96 3.998.335,97 3.998.980,53 42.088.201,00 80.216.394,49 122.304.595,49
S t y c z e ń 1937 . 38.468.997,21 79.979.127,82 4.254.974,68 3.909.767,76 42.723.971,89 83.888.895,58 126.612.867,47
L u ty 40.250.935,63 80.762.451,36 4.294.627,81 4.153.805,06 44.545.563,44 84.916.256,42 129.461.819,86
M a rz ec „ 39.753.500,66 81.607.762,91 4.890.023,36 4.054.691,66 44.643.524,02 85.662.454,57 130.305.978,59
K w ie c ie ń „ 39.319.563,02 81.931.794,56 4.842.887,77 4.408.376,03 44.162.450,79 86.340.170,59 130.502.621,38
M aj 39.295.644,62 82.276.765,35 5.100.436,12 4.216.623,16 44.396.080,74 86.493.388,51 130.889.469,25
C z e r w ie c „ 38.871.504,76 83.221.394,13 4.244.803,56 4.226.601,90 43.116.308,32 87.447.996,03 130.564.304,35
L ip ie c „ 38.965.108,58 84.175.151,52 4.097.716,90 4.057.340,68 43.062.825.48 88.232.492,20 131.295.317,68
S ie r p ie ń „ 39.180.618,12 84.999.566,51 4.253.102,14 5.050.039,41 43.433.720,26 90.049.605,92 133.483.326,18
W r z e s ie ń „ 39.602.971,02 85.979.571,84 4.035.757,27 4.396.316,42 43.638.728,29 90.375.888,26 134.014.616.55
P a ź d z ie r n ik „ 40.065.272,13 86.923.049,81 4.056.491,74 3.819.200,95 44.121.763,87 90.742.250,76 134.864.014,63
L is to p a d „ 40.475.923,17 88.108.668,22 4.229.305,68 3.873.206,81 44.705.228,85 91.981.875,03 136.687.103,88
G ru d zień „ 40.804.343,05 89.671.176,71 4.211.547,69 3.679.329,28 45.015.890,74 93.350.505,99 138.366.396,73
ty przypadły na miesiąc październik, gdy wynosiły 262,3 mil. zł, najm niejsze zaś były w lutym — 184,7 mil. zł. Obrót bezgotów
kowy był największy w marcu, najsłabszy zaś w grudniu.
P rzy ro st wkładów w Komunalnych Kasach Oszczędności w roku 1937 m iał ch ara k ter niemal stały. Szczegółowe dane po
dajem y w załączonym zestawieniu.
Suma bilansowa w Komunalnych K asach Oszczędności na koniec roku 1937 wynosiła 157,8 mil. zł, czyli była wyższą o ca 14 mil. zł niż w roku poprzednim. Przeciętna wysokość sumy bilansowej w kasach śląskich wynosiła 8,8 mil. zł, czyli wzrosła o 11,7% w porównaniu z końcem roku 1936. Przeciętna wyso
kość kapitałów własnych w jednej Komunalnej Kasie Oszczęd
ności pod koniec roku 1937 wynosiła 607.000 zł (523.000 zł w 1936 r.).
Ilość udzielonych kredytów przez Komunalne K asy Oszczęd
ności na Śląsku nie zmieniła się w porównaniu z rokiem 1936.
Jeżeli chodzi o wypłacalność w roku 1937, to, sądząc ze s ta ty styk i protestów weksli na Śląsku i w Katowicach za rok 1937, opracowanej przez Główny U rząd Statystyczny, wypłacalność ta m usiała się nieco pogorszyć w drobniejszych przedsiębior
stwach, ponieważ ilość weksli zaprotestow anych była większa niż w roku 1936, a w artość sum wekslowych zaprotestow anych weksli również się zwiększyła, chociaż zwyżka ta była stosunko
wo mniejsza, niż zwyżka ilości zaprotestow anych weksli.
Protesty weksli na Śląsku i w Katowicach w r. 1937
M i e s i ą c Ilość w tys. sztuk S u m a w m il. zł
Śląsk K atow ice Śląsk K atow ice
G ru d zień 1936 . . . . 6, 8 2, 3 1, 2 0, 4
S t y c z e ń 1937 . . . . 6,8 2, 5 1,0 0,4
L u ty 6,5 2,4 0,8 0,2
M a rz ec ... 6,7 2,4 0,9 0,3
K w ie c ie ń ... 7,3 2,7 0.9 0,4
M aj ... 7,4 2,7 0,9 0,4
C z e r w ie c ... 7,4 2,6 1,0 0,3
L ip ie c ... 7,9 2,6 1,0 0,4
S ie r p ie ń ... 7,1 2,4 1,0 0,4
W r z e s i e ń ... 7,8 2,8 1,1 0,4
P a ź d z ie r n ik ... 7,8 2,8 1,2 0,5
L isto p a d ... 7,8 2,8 1,1 0,4
G ru d zień ,... 8,5 2,9 1,3 0,5
O g ó łe m 1937 . . 89,0 31,6 12,2 4,6
O g ó łe m 1936 . . 69,5 24,4 10,9 4,1
Źródło: Ś lą s k ie W ia d o m o śc i S t a t y s t y c z n e .
Ilość wniosków o wdrożenie postępowania upadłościowego obniżyła się o 50% w porównaniu z rokiem poprzednim i wyno
siła ogółem 12 wniosków. O otw arcie postępowania układowego starało się 11 firm , gdy w roku poprzednim takich wniosków złożono 17.
II. P r z e m y s ł węglowy
W przemyśle węglowym całego św iata rok 1937 był rokiem popraw y gospodarczej. Ja k widać z cyfr ogłoszonych przez p. A.
Olszewskiego w Przeglądzie Gospodarczym, wydobycie św iato
we węgla wzrosło w tym roku do 1.292.529 tys. ton, czyli wzro
sło o 5,83% w stosunku do roku 1936. Tym niemniej wydobycie to, w porównaniu z wydobyciem za rok 1929, k tó ry uchodzi za rok pomyślności gospodarczej przed ostatnim kryzysem, było niższe o 2,51%. Wydobycie węgla w Europie w roku 1937, we
dług tegoż źródła, równało się 676.156.000 ton i wzrosło o 10,92%
w stosunku do roku 1936, a o 6,19% w stosunku do roku 1929.
Wydobycie państw azjatyckich wzrosło do 128.939.000 ton, czyli o 0,24% w stosunku do roku 1936, a o 31,34% w stosunku do roku 1929. Wydobycie krajów afrykańskich równało się 15.820.000 ton, czyli o 1,76% więcej niż w roku 1936 i o 12,43%
więcej niż w roku 1929. Wydobycie krajów am erykańskich wyniosło 458.614.000 ton i było wyższe o 0,75% w porównaniu z rokiem 1936, a niższe o 18,82% niż w roku 1929, wreszcie wy
dobycie A ustralii równało się 13.000.000 ton, czyli wzrosło o 4,84% w porównaniu z rokiem poprzednim, a o 8,86% w po
równaniu z rokiem 1929.
Z główniejszych producentów węgla w Europie Wielka B ry
tan ia wykazała w zrost wydobycia, w porównaniu z rokiem 1936
— 5,53%, Niemcy — 16,50%, F ran cja — 0,24%, Rosja — 15,38%, Belgia — 6,39%, Polska zaś (cyfry odnoszące się do Polski obejm ują zarówno wydobycie kopalń zrzeszonych w Pol
skiej Konwencji Węglowej, ja k też i kopalń płytkich, do tej Kon
wencji nienależących) zwiększyła swe wydobycie w porównaniu z rokiem poprzednim o 21,74%. Jeżeli natom iast porównamy cyfry wydobycia za rok 1937 z cyfram i za rok 1929, to okazuje się, że Wielka B rytania wydobyła węgla o 6,49% mniej, F ran cja o 15,70% mniej, a Polska o 21,69% mniej niż w tym roku. N a
tom iast wydobycie Niemiec przekroczyło wydobycie z roku 1929
0 4,23%, Belgii o 10,07%, a Rosji Sowieckiej o 197,51%. Toteż w skutek tego udział Polski w wydobyciu światowym spadł z 3,5 do 2,8%, a w wydobyciu europejskim z 7,2 do 5,3%. W świetle tych cyfr Polska, mimo poprawy koniunktury przemy
słowej, w dziale przem ysłu węglowego nie doszła jeszcze do po
ziomu przedkryzysowego, a naw et do pewnego stopnia znajduje się na szarym końcu listy krajów , które poziomu przedkryzy
sowego wydobycia nie osiągnęły.
Jest to wynikiem nie tylko trudności eksportowych, które uniemożliwiają zbyt węgla za granicę na norm alnych podsta
wach, to je st na podstawie konkurencji jakości i cen węgla, lecz uzależniają jego zbyt od kom pensaty za inne zakupywane przez Polskę towary, ale także i stosunkowo bardzo słabego spożycia węgla na rynku krajowym, które według cytowanego autora w roku 1937 równało się 690 kg na głowę ludności, gdy w roku 1929 wynosiło 1.040 kg na głowę ludności. Liczba 690 kg je st więcej niż o połowę niższa od cyfry spożycia węgla w Czechosło
wacji, nie mówiąc o F rancji, gdzie spożycie wynosi w tym sa
mym czasie 1.605 kg na głowę i Niemiec, w których równa się ono 2.393 kg na głowę. Oczywiście spożycie to na rynku k rajo wym w Polsce związane je st ze stosunkowo słabym uprzemysło
wieniem k raju i częściowo z możliwościami używania na opał drzewa lub innych paliw, znajdujących się na miejscu i w skutek tego sprzedawanych po niższych cenach, niż dowożony koleją 1 furm ankam i węgiel.
Poza tym, o ile chodzi o kwestię węgla opałowego na ry n ku polskim, trzeba brać pod uwagę także ogólny niski stan do
chodów szerokich sfer ludności, k tó ra pozycję wydatków na opał sta ra się ograniczyć przy każdym podwyższeniu się tem pe
ra tu ry powietrza jak też przez palenie w m iarę możności m niej
szej ilości ognisk.
Jeżeli chodzi o cyfry wydobycia węgla na Śląsku w roku 1937, to według danych Unii Polskiego Przemysłu Górn.-Hutni- czego wynosiło ono 27.392.421 ton (22.085.967 t) , czyli, w po
równaniu z rokiem poprzednim, było o 24,03% większe »). W tym samym czasie wydobycie węgla w całej Polsce (bez wydobycia z kopalń płytkich) wzrosło do 33.344.368 ton (29.747.867 t) ,
>) W e d łu g d a n y ch ś lą s k ic h W ia d o m o śc i S t a t y s t y c z n y c h w y d o b y c ie w ę g la n a Ś lą sk u w rok u 1937 ró w n a ło s ię 27.402.000 to n (2 2 .0 9 1 .0 0 0 t ) , c z y li b y ło w y ż s z e o 24,04% .
czyli o 12,09%. Z zestaw ienia ty ch cyfr widzimy, że wydobycie na Śląsku zwiększyło się stosunkowo poważniej niż w innych zagłębiach, co przypisać trzeba temu, że Śląsk w większym stop
niu bierze udział w dostaw ach na rynki eksportowe. Wydobycie śląskie stanowiło w 1937 roku 82,15% wydobycia ogólnopolskie
go, gdy w roku poprzednim równało się 74,26%.
Jeżeli chodzi o układ liczb wydobycia w ciągu roku 1937, to przedstaw ia je poniższe zestawienie tabelaryczne.
Wydobycie węgla n a Śląsku (w tonach)
M iesiąc
W ydob ycie o g ó ln e w r. 1937
W ydob ycie o g ó ln e w r. 1936
W yd ob ycie średn ie na dzień rob oczy
w r. 1937
W yd ob ycie śred n ie na dzień rob oczy
w r. 1936
S t y c z e ń . . . . 2 223 869 1 898 282 92 661 75 931
L u t y ... 2 135 021 1 662 249 92 827 66 490
M a r z e c . . . . 2 121 569 1 606 014 81 599 61 770
K w ie c ie ń . . . . 2 086 683 1 549 058 80 257 61 962
M a j ... 1 862 417 1 552 986 84 755 62 119
C z e r w ie c . . . . 2 234 793 1 548 136 89 392 67 310
L ip ie c ... 2 408 199 1 746 757 80 193 64 695
S ie r p ie ń . . . . 2 314 197 1 773 174 89 008 68 199
W r z e s ie ń . . . . 2 401 684 1 953 102 92 372 75 146
P a ź d z ie r n ik . . . 2 541 389 2 244 815 97 746 83 115
L is to p a d . . . . 2 430 777 2 230 292 101 282 89 212
G ru d zień . . . . 2 478 420 2 210 588 103 267 9 6 1 1 2
ź r ó d ło : P . K . W .
Z powyższego zestawienia wywnioskować można, że w po
czątku roku tendencja wydobycia była zniżkowa do m aja. Do
piero od czerwca n astąpił w zrost wydobycia, najwyższe jednak wydobycie przypadło na miesiąc październik. Z drugiej strony przeciętne wydobycie na dzień roboczy, po pewnym spadku, k tó ry trw ał do m aja, w ykazuje praw ie nieustanny wzrost, osią
gając pu nkt kulm inacyjny w grudniu.
Jeżeli chodzi o w ydajność p racy robotnika na Śląsku, to z liczb, które przedstaw iam y poniżej w układzie tabelarycznym , w ynika, że w zrastała ona tylko do m arca roku sprawozdawcze
go, gdy osiągnęła 3.001 kg na 1 górnika i dniówkę na dole.
Ogólne wydobycie całej załogi w tym samym czasie na robotni- ko-dniówkę wynosiło 2.094 kg. Dodać trzeba, że od 1 listopada 1937 r. czas pracy na kopalniach pod ziemią został ustawowo skrócony do 7^2 godzin.
Jeżeli chodzi o zbyt węgla, to wynosił on w skali ogólno
polskiej, według danych Unii Polskiego Przemysłu Górn.-Hut- niczego, 33.344.368 ton (27.424.333 t ) , czyli zwiększył się w po
równaniu z rokiem poprzednim o 21,59%.
Zbyt węgla z kopalń śląskich według tego źródła wynosił w 1937 roku 25.368.651 ton (20.598.095 t) , czyli wzrósł o 23,16%.
Ponadto kopalnie węgla w Polsce zużyły 2.757.728 ton (2.573.118 t ) , czyli o 7,17% więcej niż w roku poprzednim, a ko
palnie śląskie zużyły w tym 1.921.386 ton (1.704.024 t) , czyli o 12,75% więcej niż w roku poprzednim.
Głównym terenem zbytu węgla, ze względów kalkulacyj
nych, je st rynek krajowy. Według danych Unii Polskiego Prze
mysłu Górniczo-Hutniczego zbyt w szystkich kopalń polskich na tym rynku w roku 1937 równał się 22.031.009 ton (18.598.170 t) , czyli zwiększył się o 18,46%. N atom iast zbyt węgla z kopalń śląskich równał się 15.686.206 ton (13.082.793 t) , czyli wzrósł o 19.90%.
Jak widać z osobnego zestawienia tabelarycznego, które podajemy na stronie 18, zbyt węgla śląskiego na rynku we
w nętrznym w większym stosunkowo stopniu zwiększył się na potrzeby przemysłu, albowiem zbyt dla różnych zakładów prze
mysłowych wzrósł do 9.572.837 ton, czyli o 18,95%, niż na po
trzeby innych odbiorców razem z kolejami i żeglugą, ponieważ zapotrzebowanie tych kategoryj odbiorców zwiększyło się do 6.113.369 ton, czyli o 12,14%.
Analiza zbytu węgla według grup i odbiorców wskazuje na to, że wśród zakładów przemysłowych największy odbiór węgla w ykazują koksownie i przemysł hutniczy żelazny. Poza tym du
że ilości odbierają różni drobni odbiorcy przemysłowi, fig u ru jący pod wspólną nazwą: „Inne gałęzie przemysłu". Tak samo duży odbiór w ykazują cementownie i przemysł ceramiczny łącz
nie z cegielniami i wapiennikami. Jak w ynika również z przyto
czonego zestawienia, wszystkie nieomal grupy odbiorców k ra jowych zwiększyły swe zapotrzebowanie w roku sprawozdaw
czym. Jedynie tylko zbyt węgla dla przemysłu solnego wykazał poważny spadek w porównaniu z rokiem poprzednim.
Spożycie węgla przez koleje żelazne wzrosło o 12,60%.
W zrost ten, w porównaniu ze wzrostem przewozów na kolejach, wskazuje na daleko idące oszczędności w zużyciu paliwa przez tę kategorię odbiorców.
17
Zbyt węgla kamiennego ze śląska wg grup i odbiorców
R odzaj o d b io rcó w Rok 1937 Rok 1936 R óżn ica
w % w po-
t °/10 t »//o z r 1936
P r z e m y s ł h u tn ic z y ż e la z n y . . P r z e m y s ł h u t n ic z y In n y c h m e
1 034 870 6,60 883 952 6,76 + 17,07
ta li ... 412 832 2,63 359 328 2,75 + 14,89 K o k s o w n i e ... 2 851 650 18,18 2 166 481 16,56 + 13,16 B r y k i e t o w n i e ... 200 615 1,28 163 924 1,25 + 22,38 11,72 G a z o w n i e ...
P r z e m y s ł g ó r n ic z y b e z w ła s n e
303 853 1,94 272 209 2,08 +
g o w ę g l a ... 74 976 0,48 56 188 0,43 + 33,43 P r z e m y s ł n a f t o w y ... 54 032 0,34 48 984 0,37 + 10,30 P r z e m y s ł s o l n y ...
P r z e m y s ł c e m e n to w y i c e r a
5 974 0,04 20 576 0,16 70,97
m ic z n y , c e g ie ln ie i w a p ie n . . P r z e m y s ł p r z e tw ó r c z y , m e ta lo
832 156 5,30 672 159 5,14 + 11,33
w y i i n n e ... 85 525 0,55 74 742 0,57 + 14,42 P r z e m y s ł c h e m ic z n y . . . . 445 053 2,84
0,25
354 755 2,71 + 25,45
P r z e m y s ł g a r b a r s k i . . . . R o ln . i p r z e tw . roln e, b ro w a ry ,
39 457 30 650 0,23 + 28,73
m ły n y i g o r z e ln ie . . . . 568 348 3,62 2,13
497 634 3,80 + 14,21
P r z e m y s ł c u k r o w n ic z y . . . 333 359 289 380 2,21 + 15,20
P r z e m y s ł p a p ie r n ic z y . . . . 264 189 1,68 252 479 1,93 + 4,64 P r z e m y s ł w łó k ie n n ic z y . . . 554 812 3,54 542 488 4,15 + 4,60 In n e g a łę z ie p r z e m y s łu . . . 1 517 136 9,63 1 361 864 10,41 + 10,96 R a z e m p r z e m y s ł . . . . 9 572 837 61,03 8 074 793 61,51 + 18,95 K o le je ż e l a z n e ... 2 312 685 14,74 1 834 814 14,02 + 12,60 ż e g l u g a ... .. .
I n s t y t u c j e m ie js k ie o p ró cz g a
1 898 0,01 4 390 0,03 56,77
z o w n i ... 389 149 2,48 346 031 2,64 + 12,46 W o j s k o w o ś ć ... 212 626 1,36 183 673 1,40 + 15,76 I n s t y t u c j e p a ń s tw o w e . . . . 107 549 0,69 93 626 0,72 + 14,80 O p ał d o m o w y ... 1 403 963 8,95 1 188 736 9,09 + 11.81 P o ś r e d n i c y ... 1 685 499 10,74 1 383 730 10,59 + 12,18 R a z e m in n i o d b io rc y . . 6 113 369 38,97 5 035 000 38,40 + 12,14 R a z e m w k r a ju . . . . 15 686 206 100,00 13 082 793| 100,00 + 1,20
ź r ó d ło : U n ia P o ls k ie g o P r z e m y s łu G ó r n ic z o -H u tn ic z e g o .
W zrost spożycia węgla na opał domowy, jak też zbyt po
średnikom, wynoszą około 12%, ale mimo to spożycie węgla na cele opału domowego nie dorównuje jeszcze spożyciu, notow a
nemu w roku 1929, chociaż zwiększyła się liczba nowo wybudo
wanych domów. Powodem tego je st z jednej strony budowa du
żej ilości urządzeń centralnego ogrzewania, opalanych koksem, poza tym zaś ogólne oszczędności, w wyniku których pozycje opałowe w budżetach domowych są w m iarę możności ograni
czone. Je st rzeczą ciekawą również, że zmniejszyło się zużycie węgla przez żeglugę śródlądową.
Rozwój spożycia węgla śląskiego w poszczególnych woje
wództwach podajemy w osobnym zestawieniu, które nie obej
muje spożycia węgla na potrzeby P. K. P.
Zbyt węgla w k ra ju wg województw (w tonach)
W o j e w ó d z t w o Rok 1937 Rok 1936
R óżnica w % w p orów n an iu
z roku 1936
M ia s to s t . W a r s z a w a . . . . 640 106 566 457 + 13,00
W o jew . W a r s z a w s k ie . . . . 545 896 508 187 + 7,42
„ Ł ó d z k i e ... 1 049 218 1 000 966 + 10,48
„ K i e l e c k i e ... 670 892 559 999 + 19,80
„ L u b e l s k i e ... 221 752 164 854 + 34,51
„ B ia ło s to c k ie . . . . 163 856 104 942 + 56,14
„ W i l e ń s k i e ... 96 352 63 780 + 51,06
„ N o w o g r ó d z k ie . . . 18 774 6 270 + 199,42
„ P o l e s k i e ... 32 799 14 511 + 160,28
„ W o ł y ń s k i e ... 133 311 56 945 + 134,10
„ P o z n a ń s k ie . . . . 1 399 698 1 2 6 1 3 1 5 + 10,97
„ P o m o r s k ie . . . . 462 945 411 568 + 12,48
„ ś l ą s k i e ... 6 682 836 5 473 411 + 22,10
„ K r a k o w sk ie . . . . 523 579 4 8 1 1 7 9 + 8,81
,, L w o w s k i e ... 374 051 307 040 + 21,82
„ S ta n is ła w o w s k ie . . 56 895 62 312 8,69
„ T a r n o p o ls k ie . . . 142 896 88 626 + 61,23
R a z e m ... 13 215 856 11 132 362 + 18,72 Źródło: P . K . W .
Z zestawienia tego widzimy, że na pierwszym miejscu wśród odbiorców węgla jest sam Śląsk. Na drugie miejsce wysuwa się województwo poznańskie, na trzecie łódzkie, na czwartym znaj
duje się województwo kieleckie, za którym idą okręg m iasta W arszawy, województwo warszawskie, woj. krakow skie i woj.
pomorskie. Zbyt w pozostałych województwach je st niższy niż 400.000 ton w każdym.
C harakterystyczną rzeczą jest, że bardzo duży w zrost spo
życia węgla, oczywiście stosunkowo, w ykazują województwa wschodnie, chociaż mimo wszystko, spożycie węgla obliczone na jednego mieszkańca w tych województwach, je st bardzo małe, wynosi bowiem przeciętnie dla 6 województw wschodnich 58,8 kg w roku 1937, a 36,6 kg w roku 1936, gdy przeciętne zużycie dla całej Polski równa się 521 kg w roku 1937 względnie 442 kg w roku 1936. Małe stosunkowo spożycie węgla w województwach
wschodnich związane je st w znacznym stopniu z możliwością w ykorzystyw ania drzewa, które w wielu okolicach można do
stać nieomal darmo, gdy w cenie węgla muszą się mieścić także dość wysokie koszta przewozu kolejowego do stacy j niejedno
krotnie daleko położonych od poszczególnych osiedli. Uprzemy
słowienie wschodnich województw, ja k dotąd, je st również b a r
dzo słabe, w dodatku zaś przemysł tych województw je st w du
żej części przemysłem opartym o przeróbkę surowca drzewnego i w ykorzystuje różne odpadki jako opał.
Jeżeli więc możemy już obecnie stwierdzić stosunkowo du
ży w zrost spożycia węgla właśnie w ty ch województwach, to trzeba zwrócić uwagę na to, że zwyżka spożycia węgla je st w du
żym stopniu wynikiem działań samego przemysłu węglowego, k tó ry odpowiednio zmodyfikował postanowienia konwencyjne, dotyczące cen, w ystarał się o możliwie daleko idące obniżenie ta ry f kolejowych, wreszcie powołał do życia specjalną o rgani
zację sprzedaży węgla na K resach W schodnich pod firm ą „P a
liwo" Sp. z o. o., k tó ra ma za zadanie zdobycie drogą celowej propagandy i specjalnego postępowania handlowego nowych od
biorców węgla. Zapewne pomocną była w działalności przemysłu węglowego na K resach także zwyżka cen drew na w ostatnich la
tach, dzięki k tó rej ceny drew na opałowego w miejscowościach, do których trzeba je było dowozić z nieco dalszych odległości, kalkulow ały się na poziomie, przy którym cena węgla staw ała się konkurencyjną.
Zbyt węgla śląskiego na rynku krajow ym stanow ił w roku 1937 około 61,83% całego zbytu. Procentowo zatem zbyt ten nie
co się zm niejszył w porównaniu z rokiem poprzednim. Jeżeli chodzi o zbyt węgla śląskiego w postaci dostaw państwowych, to dostawy państwowe tego węgla stanow iły 10,38% ogólnego zbytu. Pod tym względem Zagłębie Śląskie je st do pewnego stopnia upośledzone, w porów naniu na przykład z Zagłębiem Krakowskim, w którym procent udziału zbytu w postaci dostaw państw ow ych je st z górą czterokrotnie większy.
Jeżeli chodzi o eksport węgla śląskiego łącznie z wywozem na rynek gdański, to wynosił on w 1937 roku 9.682.385 ton (7.515.302 t) , wzrósł zatem o 36,08%, gdy n ato m iast ogólnopol
ski eksport węgla osiągnął 11.313.359 ton (8.826.163 t) , czyli zwiększył się o 28,19%. Procentowo eksport węgla śląskiego
stanowił w roku 1937 — 85,58% ogólnopolskiego eksportu wę
gla, gdy w roku poprzednim rów nał się 80,62%.
Zbyt węgla śląskiego za granicę przedstaw iam y w osobnej tabeli (str. 22).
Z zestaw ienia tego widzimy, że eksport na ta k zwane rynki bliskie, względnie w nom enklaturze Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego rynki objęte statu tem P. K. W., ze Śląska zwiększył się o 10,52%, osiągając 1.054.674 ton. Je st rzeczą cie
kawą, że znacznie zwiększył się wywóz węgla do Niemiec. Tłu
maczy się to większym zbytem węgla wysyłanego do wolnych portów na tery toriu m niemieckim, gdyż obrót graniczny był minimalny.
O ile chodzi o rynek austriacki, to wywóz ze Śląska na ten rynek wykazał, ja k widać z zestawienia, niewielki spadek, rów
n ający się 1,36%. W edług danych, które znajdujem y w pracy p. Olszewskiego, udział Polski w dostaw ach do A ustrii spadł do 29,8% jej zapotrzebow ania importowego, gdy w roku 1929 rów
nał się jeszcze 62%. Przyczyny zmniejszenia się eksportu pol
skiego węgla do A ustrii są różne. Przede wszystkim jednak wpływa na to, względnie wpływała na to, polityka gospodarcza A ustrii, k tó ra uzależnia im port węgla od odpowiedniego pro
centowego zakupu węgla austriackiego. Ponadto Polska konku
row ała na rynku austriackim z Niemcami i Czechosłowacją.
Szczególnie konkurencja czeska była tru d n ą do zwalczenia, gdyż Czesi posiadają niektóre gatunki węgla gazowego w nieco lep
szych odm ianach od gatunków węgla polskiego, poza tym byli preferow ani w skutek specjalnych przepisów reglam entacyjnych austriackich i korzystali ze specjalnych staw ek przewozowych na kolejach czeskich. Podobnie tru d n ą je st konkurencja z wę
glem niemieckim, pochodzącym z Zagłębia R uhry i Saary, gdyż korzystał on z refakcji taryfow ej i był premiowany. E ksport na rynek austriacki z Polski był podzielony na kilka kategorii rynków, dla których były ustalone osobne ceny, w zależności od kosztów przewozu. Oczywiście ceny dla odleglejszych okrę
gów były odpowiednio niższe.
E k sp o rt do Czechosłowacji wzrósł poważnie w porównaniu z rokiem poprzednim dzięki przeprowadzeniu dwóch układów, z których jeden ważny je st od 1 m aja 1937 r., drugi od 1 paź
dziernika 1937 r. Mimo to eksport na ten rynek, na którym uzy
skuje się stosunkowo korzystne ceny, je st w porównaniu z eks- 21
E k sp o rt węgla kamiennego wg krajów
N a z w a k r a j u 1937 °llo 1936 »/lo
R óżnica w w ed łu g r. 1936 1. R y n k i o b ję te s t a t u t e m
P . K . W .
A u s t r i a ...
C z e c h o s ł o w a c j a ...
G d a ń sk ...
N i e m c y ...
W ę g r y ...
669 575 43 305 313 154 12 845 15 795
6,92 0,45 3,23 0,13 0,16
678 824 25 291 286 655 87 11 615
9,03 0,34 3,81 0,16
— 1,36
+ 71,22
+ 9,24
+ 1 476,43
+ 35,98
R a z e m 1 054 674 10,89 1 002 472 13,34 + 10,34
2. R y n k i o b ję te K o n w e n c ją E k s p o r to w ą B e l g i a ...
D a n i a ...
E s t o n i a ...
F i n l a n d i a ...
F r a n c j a ...
H o l a n d i a ...
I s l a n d i a ...
Ł o t w a ...
N o r w e g i a ...
S z w e c j a ...
W ł o c h y ...
705 140 236 124 11 841 292 079 1 0 1 2 917 315 668 8 490 124 423 389 278 1 993 948 1 544 542
7.28 2,44 0,12 3.02 110,46 3,26 0,09 1.29 4.02 20,59 15,95
481 644 234 040 1 480 241 001 765 945 173 363 10 392 50 488 389 566 1 783 533 1 016 344
6,41 3,12 0,02 3,21 10,19 2,31 0,14 0,67 5,18 23,73 13,52
+ 64,40
+ 0,89
+ 80,00 + 21,19 + 32,24
+ 82,08
— 18,30 + 146,44
— 0,08
+ H ,1 8
+ 15,20
R a z e m 6 643 450 68,52 5 147 796 68,50 + 12,88
3. In n e r y n k i e u r o p e jsk ie G r e c j a ...
H i s z p a n i a ...
I r l a n d i a ...
J u g o s ł a w i a ...
M a l t a ...
P o r t u g a l i a ...
R u m u n i a ...
S z w a j c a r i a ...
95 417
5 965 47 521 5 497 75 199 007
0,99
0,06 0,49 0,06 0,00 2,05
97 189 4 750 13 790 37 100 4 190 7 107 152 148
1,29 0,06 0,18 0,49 0,06 0,10 2,03
— 1,83
— 56,74 + 28,08
+ 31.10
— 98,95
+ 30.80
R a z e m 353 482 3,65 316 274 4,21 + 11,76
4. R y n k i p o z a e u r o p e jsk ie A m e r y k a P o łu d n io w a . . A m e r y k a Ś r o d k o w a . . . A f r y k a ...
A l g i e r ...
A r g e n t y n a ...
B r a z y l i a ...
E g i p t ... ...
M a r o k k o ...
A u s t r a l i a ...
P a l e s t y n a ...
S y r i a ...
T u n i s ...
W e n e z u e l a ...
P o z a k a n . S u e s k im . . .
106 722 105 145 247 407 21 640 84 113
4 800 5 050 2 455
1,10 1,09 2,55 0,22 0,87
0,05 0,05 0,03
5 410 9 333 6 000 37 320 259 065
28 050 55 310
30 12 725 4 590 2 950 7 280
0,07 0,12 0.08 0,50 3,45 0,37 0,73
0,17 0,06 0,04 0,10
+ 77,87 + 181,73
— 4,50
— 12,85
+ 52,07
— 62,28
+ io
— 16,78
R a z e m 577 332 5,96 428 063 5,69 + 34,87
5. W ę g ie l o k r ę to w y . . R a z e m e k s p o r t . . .
1 062 447 9 682 385
10,98 100,00
620 797 7 515 302
8,26 100,00
+ 71,17
+ 12,88
ź r ó d ło : U n ia P o ls k ie g o P r z e m y s łu G ó r n ic z o -H u tn ic z e g o
