Nr. - 5 W I A D O M O Ś Ć E L E K T R O T E C H N I C Z N E STR. 117
Id e a ln e
B E Z P I E C Z E Ń S T W O I S P R A W N O Ś Ć R U C H U O R A Z U R Z Ą D Z E Ń E L E K T R Y C Z N Y C H S I Ł Y I Ś W I A T Ł A
z a p e w n ia jq tylko n asze
W Y Ł Ą C Z N I K I S A M O C Z Y N N E
łypu KMt, V H t, W Z I U S , p rzystosow an e do p racy nawet w n a jcię ższy c h w aru n kach : w ko p a ln ia c h , hutach, fa b ryka ch ch e m iczn ych i t. p. _____________
S A M O C Z Y N N E R O Z R U S Z N I K I I P R Z E Ł Ą C Z N IK I G W IA Z D A -T R Ó J K Ą T
z w y zw a la cza m i lub b ez
KO M P LE T N E B A TERIE R O Z D Z IE L C Z E
C E L O W A K O N S T R U K C J AS O L I D N A B U D O W A N IE Z A W O D N E D Z IA Ł A N IE
j a k o ś ć b e z k o n k u r e n c j i
M o d e r n i z u j c i e u r z q d z e n i a e le k t r y c z n e !
Ż q d a j c i e o f e r t
S ł u ż y m y b e z p l a t n y m i p o r a d a m i .
U S
CENY WYDATNIE O B N IŻO N E!
STR. 118 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr. 5
ZJEDNOCZONE TOWARZYSTWO ELEKTRYCZNE Sp. z 0. 0.
W A R S Z A W A , U L I C A K A R O L K O W A N r . 4 8 . T E L. 6 9 3 - 5 1 i 6 0 8 - 6 1
Sprzęt in sta la c y jn y W O D O -i GAZOSZCZELNY d la u rzą d zeń p o rto w y ch , fa b ry k c h e m ic z n y c h i m a te r ia łó w w y b u c h o w y c h , k o p a lń , g a r a ż y , rzeźni i t. p.
•
Arm atury la m p o w e . S k rzyn ie p r z y łą c z o w e i b e z p ie c z n ik o w e . W y łą c z n ik i p a k ie to w e . G n ia z d a w ty k o w e b lo k o w a n e n o w ej konstrukcji it. p. B u d o w a ele k tro w n i i lin ii w y s o k ie g o i n is k ie g o n a p ię c ia
energii elektrycznej na prąd stały i zmienny
U w a g a . Zakład po
siada na składzie p r q d n i c e i s i l n i k i elektr. na prąd stały 110, 220 ¡440 woltów
LICZNIKI
s p r z e d a ż
n a p r a w a
legał i zacj a
K o n c e s j o n o w a n y p r z e z G ł ó w n y U r z ą d M iar
Z A K Ł A D E L E K T R O M I E R N I C Z Y
J U L I A N S Z W E D E
W A R SZA W A , K O P E R N IK A 14. T E L . 2.50-03.
JAN T U R A L S K I
P R Z E D S I Ę B I O R S T W O B U D O W Y K O M I N Ó W F A B R Y C Z N Y C H i O B M U R O W A Ń K O T Ł Ó W
P A R O W Y C H
W A R S Z A W A - P R A G A ■ ■ ■ ul. K o n o p a c k a 10 Te l e f o n 1 0 - 2 6 - 5 3
BUDOW A j n a d b u d o w a o r a z o b r ę c z o w a n i e ko m i n ó w f a b r y c z n y c h p o d c z a s ru c h u f a b r y k i .
BUDOW A p i e c ó w p r z e m y s ł o w y o h w s z e l k i c h s v s te m ó w .
O BM UROW ANIE k o t ł ó w p a r o w y c h o r a z p r z e b u d o w a i n a p r a w a .
E K S P E R T Y Z Y , K O S Z T O R Y S Y ---
— P R O J E K T Y , S Z K I C E
35 - le tn ie d o ś w ia d c z e n ie . 500 o b ie k t ó w w y k o n a n y c h .
Mufy kablowe łqcznikowe, odgałęzieniowe, krzyżowe, słupowe, końcowe, domowe o r a z s t u d z i e n n e , z n o r m a l i z o w a n e w p i e r w s z o r z ę d n y m w y k o n a n i u . K a t a l o g i i o f e r t y n a ż ą d a n i e
W IE P O F A N A S. A. - P O Z N A Ń - D Ą B R O W SK IE G O 81
G e n e r a t o r y p r q d u t r ó j f a z o w e g o A u t o m a t y r o z r u c h o w e ,
G e n e ra to r trójfazo w y
m a ł y c h m o c y (do 15 k V A ), M a s z y n y p r q d u s t a ł e g o i p r z e t w o r n i c e ,
S i l n i k i r e p u l s y j n e m a ł e j m o c y , S y r e n y a l a r m o w e .
S z l i f i e r k i e l e k t r y c z n e , T r a n s f o r m a t o r y ,
A p a r a t y e l e k t r y c z n e do' suwnic, d źw igów I żóraw i,
N a s t a w n i k i , e l e k t r o m a g n e s y h a m u l c o w e , w y ł q c z n i k i k r a ń c o w e itp.,
R o z r u s z n i k i i r e g u l a t o r y o b r o t ó w d o s i l n i k ó w w i ę k s z y c h m o c y (po- nad 1 0 0 KM )
W Y T W Ó R N I A A P A R A T Ó W E L E K T R Y C Z N Y C H
K. i W. P U S T O Ł A
Spółka Komandytowa
W A R S Z A W A , J A G I E L L O Ń S K A 4 - 6 . T E L . 1 0 - 3 3 - 3 0 1 1 0 - 3 3 - 2 6
W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 119
Samoczynne olejowe skrzynki przyłączowe typu O M urucha
miane ręcznie lub sterowane elek
trycznie przyciskami z odległos'ci odznaczają się:
•
prostą a jednocześnie solidną konstrukcją
niezwykłą wytrzymałością kon
taktów
•
prostotą obsługi
e
możliwością wyzyskania aparatu dla całego zakresu prądu nomi
nalnego niezależnie od ’ rodzaju zabezpieczanego silnika
e
dużą ilością odmian wykonania
S i l n i k RZ B B C zab e zp ie czo n y nowoczesnq skrzynkq RZ B B C — o t o r o z w i q z a n i e
na które cze kan o o d d a w n a ...
R O H N - Z I E L I Ń S K I Brown Boveri
STR. 120 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R ~0 T E C H N I C Z N 1 • Nr~5
i I KTORY
C H R O N I go przed przeciqżeniem O D Ł Ą C Z A go natychm iast od sieci w wypadku zw arcia
C H R O N I przed biegiem jednofazowym N IE D A JE S IĘ w łqczyć na istniejqce zw arcie
W yfq czn ik sa m o czyn n y W E L S III n a d a je się :
p rzy n apię ciu V
D l a s i l n i k ó w
zw a rłych o m ocy do kW
pierścieniow ych o m ocy do kW
1 2 0 2 .5 3,7
2 2 0 5 .0 7 .5
3 8 0 7 ,5 1 1,0
S am o czy n n y w yłgcznik iypu W E LS III jest najtań
szym na rynku krajowym zabezpieczeniem, gdyż c e n a je g o w ynosi z a le d w ie k ilk a d z ie s ią t złotych
Ż Ą D A J C I E O F E R T
ELEKTRO AUTOM AT
Z A K Ł A D Y E L E K T R O T E C H N I C Z N E • W A R S Z A W A ,D Z IE L N A 7 2 ,T E L .1 1-94-77, 11-94-88
TEN SILNIK NIGDY SIĘ NIE SPALI
G D Y Ż JEST ZABEZPI E
C Z O N Y R A C J O N A L N I E W Y Ł Ą C Z N I K I E M
W E L S
Nr. 5 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E STR. 121
Zeszyt Nr 8/37
„Przeglgdu Elektrotechnicznego"
w y d a n y z o k a z j i Z j a z d u E l e k t r y k ó w , k t ó r y o d b y ł s i ę w W a r s z a w i e w d n i a c h 2 3 — 2 6 . V . 3 7 r.
z a w i e r a n a s t ę p u j q c e r e f e r a t y : Sekcja elektryfikacyjna. Rozwój elektryfikacji Okręgu War
szawskiego. Rozwój elektryfikacji Okręgu Radomsko-Kielec
kiego. Elektryfikacja Województwa Lubelskiego. Zasoby ener
getyczne Wileńszczyzny. Wstępne obliczenia techniczne i gos
podarcze do projektu Związku Elektrowni Wołyńskich. Zna
czenie budowanej linii 150 kV Mościce — Starachowice dla elektryfikacji Polski. Udział przemysłu polskiego przy reali
zacji budowy linii przesyłowej 150 kV Mościce — Staracho
wice. Drgania przewodów elektrycznych. Słupy stalowe do linii bardzo wysokich napięć. Zasadnicze podstawy równo
ległej pracy elektrowni. Burze i przepięcia w polskich na
powietrznych sieciach w ysokiego napięcia w r. 1936. Atmo
sferyczne wyładowania elektryczne w świetle dotychcza
sowych badań. Przyczynek do statystyki zakłóceń ruchowych w sieciach średnich napięć. Nowa rozdzielnia 35 kV w Elek
trowni Miejskiej w Warszawie. Transformatory prądowe kas
kadowe. Praca transformatorów prądowych przy przetęże- niach. Transformatory prądowe dla przekaźników. Kondensa
tory stałe dla poprawy spółczynnika mocy. Obecny stan tech
niki impregnacji słupów. Obliczenia gęstości obciążenia do projektów sieci Gdynia — Śródmieście
•
Sekcja przemysłowa. Samowystarczalność polskiego przemysłu elektrotechnicznego z punktu widzenia gospodarczego i obrony kraju. Zagadnienie zaopatrywania fabryk elektro
technicznych w surowce i półfabrykaty zagraniczne. Współ
działanie odbiorcy w rozwoju przemysłu wytwórczego. Spra
wa zastępczych materiałów elektrotechnicznych w Polsce. Za
dania polskich pracowni badawczych w dziedzinie miernictwa elektrotechnicznego w ramach współpracy z przemysłem. La
boratoria elektromiernicze w Polsce. Sprawa badania mate
riałów przewodzących i izolacyjnych. Próby materiałów in
stalacyjnych i małych odbiorników. Laboratorium wysokich napięć o charakterze społecznym. O potrzebie laboratorium wielkiej mocy w Polsce. Fotometria przemysłowa, stan jej obecny i potrzeby. Z obserwacji nad zaciskami rozgałęźny- mi. Zależność nagrzania transformatora od spółczynnika mo
cy obciążenia.
•
Sekcja szkolnictwa elektrotechnicznego. Uwagi ogólne o or
ganizacji szkolnictwa elektrotechnicznego i metodach naucza
nia. Zadania i organizacja liceum telekomunikacyjnego. Szkol
nictwo tele- i radiotechniczne w Polsce. Kilka uwag o meto
dach nauczania fizyki w liceach. Szkolnictwo elektrotechnicz
ne a potrzeby wojska.
•
Sekcja telekomunikacyjna. Prace Państwowego Instytutu Te
lekomunikacyjnego w latach 1935 — 1936. Magnetrony z we
wnętrznym obwodem oscylacyjnym. Fizyczne podstawy dzia
łania świetlących stabilizatorów napięcia. O świetlących sta
bilizatorach napięcia. Materiały magnetyczne. O możliwości zastosowania fotokomórki gazowej do celów telewizji. Mier
nik zniekształceń fazy w czwórnikach elektrycznych. Badanie słuchawki telefonicznej. Lampa prostownicza jako źródło za
kłóceń w odbiorze radiowym.
Z e s z y t za w ie ra około 2 5 0 stron druku
C e n a z e s z y t u zł. 3.—
dla p renum eratorów .W ia d o m o ś c i E le k tro te ch n iczn ych " ce n a ulgow a łą c z n ie z p rze sy łk ą zł . 2. —
U w a g a . Za zaliczeniem pocztowym pisma nie wysyłamy.
Należność za zeszyt prosimy przesyłać wyłącznie za pośred
nictwem P. K. O. konto Nr. 255 z adnotacją na odwrocie blan
kietu nadawczego: „za zeszyt Nr. 8-y „P. E.". W tym wy
padku zbędne jest przesyłanie specjalnego zamówienia. Dla uniknięcia pomyłek prosimy o czytelne podawanie nazwiska i adresu.
N O W E A R T Y K U Ł Y
P R O D . 19 3 7 R.
G N I A Z D A W T Y K O W E H E R M . W O K A P T U R Z E N I U Ż E L I W N Y M
2 5 A - 3 8 0 V 2 — i 3 — B I E G U N O W E
Z K O N TA KTEM U ZIEM IAJĄ CYM
Nr, 790/Gw
W T Y C Z K A
H E R M . W O K A P T U R Z E N I U Ż E L I W N .
DO G N IA ZD W TYK. HERM . 25 A
Nr. 790/Wt
F A B R Y K A A R T . E L E K T R O T E C H N .
INŻ S T . C I S Z E W S K I
B Y D G O S Z C Z
NA W YSTAW IE P R Z E M Y S Ł U M E T A L O W E G O I E L E K T R O T E C H N . W W ARSZAW IE W R. 1936 FIRM A U Z Y S K A Ł A N A JW Y Ż S Z E O D Z N A C Z E N IE
Z Ł O T Y M E D A L
SKODA
P O L S K I E Z A K Ł A D Y S K O D Y S P Ó Ł K A A K C Y J N AW a rs z a w a , Z ło ta 68 łe l. 260-05
W Y K O N Y W A
SILNIKI TRÓJFAZOWE
TRANSFORMATORY
G E N E R A T O R Y
SILNIKI TRAMWAJOWE
B I U R A W Ł A S N E : Ł Ó D Ź
p r z e d s t a w i c i e l s t w a:
C H O R Z Ó W
L w ó w — K r a k ó w — P o z n a ń — W ilno — B i a ł y s t o k — T o r u ń — B y d g o s z c z — G d a ń s k .P r o d u k u j e m y w s z e l k i e g o r o d z a j u
P R Z Y R Z Ą D Y P O M IA R O W E
w/g licencji Firmy C H A U V IN A R N O U X w Paryżu
CHAUVIN ARNOUX
F A B R Y K A A P A R A T Ó W P O M IA R O W Y C H E L E K T R Y C Z N Y C H W P O L S C E Sp. z ogr. odp.
W A R S Z A W A , UL . C Z E R S K A Nr. 12
C E N T R A L A T E L E F O N I C Z N A 9.72.65. 9.71.29
a N Ł A D 3 3 0 0 E G Z E M P L A R Z Y • C E N A ¿ t s z .
W I A D O M O
T 1 U 1 i- L. 2. U \3 K.
Ś C 1
E L E K T R O T E C H N I C Z N E
M I E S I Ę C Z N I K P O D N A C Z E L N Y M K I E R U N K I E M P R O F . M. P O Z A R Y S K I E G O R e d a k to r: in ż. el. W ł o d z i m i e r z K o t e le w s k i
•W a r s z a w a , ul. K r ó le w s k a 15. Tel. 5 2 2 - 5 4
R O K V • M A J 1 9 3 7 R . • Z E S Z Y T 5
Treść zeszytu 5-go. 1. KILKA UWAG O KOROZJI CHEMICZNEJ I ELEKTROCHEMICZNEJ. Tng. Z. Szerszenowicz. 2. ELEKTRYCZNE ZEGARY SYGNALIZUJĄCE inż. el. P. Jaros. 3. ELEKTRYFIKACJA WĘZŁA KOLEJOWEGO WARSZAWSKIEGO inż. el. J. Zieliński. 4. RE
KLAMY ŚWIETLNE. MONTAŻ LITER I REKLAM NEONOWYCH. 5. NOWINY ELEKTROTECHNICZNE. 6. SKRZYNKA POCZTOWA. 7. BI
BLIOGRAFIA.
Kilka uwag o korozji chemicznej i elektrochemicznej.
Tng. Z . S Z E R S Z E N O W IC ZP o d n a z w ą k o r o z j i ro z u m ie m y w szelk ie w ogóle uszk o d zen ia, ja k im u le g a ją m e t a l e . B ę d ą w ięc to z a ró w n o s tę p ie n ia części o s try c h , ja k i ic h o d ła m y w a n ie się, p ę k a n ie lu b k ru s z e n ie . O ile p rz y c z y n ą z ja w is k k o ro z y j
n y ch są w a d y n a tu r y m e ta lu r g ic z n e j, to s k u tk i ic h m o żn a w z n a czn y m s to p n iu z m n ie js z y ć p rz e z w ła śc iw y d o b ó r m a te ria łó w (s to p ó w ), d ro g ą o d p o w ie d n ie j o b ró b k i c ie p l
n ej (h a r to w a n ie , o d p u sz c z a n ie ), p rz e z u m ie ję tn e s m a ro w a n ie itp . G o r z e j p rz e d s ta w ia się sp ra w a , o ile p r z y czyną k o ro z ji m e ta lu są zjaw isk a elek troch em iczn e, z a chodzące b ą d ź n a p o w i e r z c h n i m e ta li, ja k n p . r d z e w ienie, b ą d ź te ż w e w n ą trz m a t e r i a ł u * ) . Z w łaszcza te n o sta tn i ro d z a j z ja w is k je s t b a rd z o n ie b e z p ie c z n y d la m e ta lu . N iem ożność o b s e rw a c ji ty c h z ja w is k u tr u d n ia ich k o n tro lę , to te ż z a w c z a su n ie z a u w a ż o n e sta ć się one m ogą p rz y c z y n ą w ie lu p r z y k r y c h u sz k o d z e ń , a n a w e t g ro ź n y c h k a ta s tro f.
D ziś n ie sposób w y o b ra z ić so b ie g ałęz i te c h n ik i, w k tó re j n ie u ż y w a n o b y m e ta li. C ię ż a r w s z y stk ic h u ż y tk o w a n y c h o b ecn ie n a św ie c ie części m e ta lo w y c h sięg a k il
k u m ilia rd ó w to n . O lb rz y m ie są ilo ści m ied zi, żelaza, sta li, oło w iu , g lin u i in n y c h m e ta li, u ż y w a n y c h w e l e k t r o t e c h n i c e d o b u d o w y m a s z y n e le k try c z n y c h , k a bli, p rz e w o d ó w , a p a r a tó w itd . K to po ra z p ie rw s z y s p o j
rzy u w a ż n ie n a s ta ty s ty k ę — w te j je j ru b r y c e , k tó r a p o d a je , ja k w ie lk ie ilo ści m e ta li t r a c i m y p rz e z z łą k o n s e r w a c ję p ro w a d z ą c ą w r e z u lta c ie do w y s tę p o w a n ia k o ro zji, — teg o z d z iw ie n ie n a p e w n o p rz e k ro c z y n a jg o rs z e p rz y p u s z c z e n ia . T a k n p . od r. 1890 do r. 1923 św ia to w a p r o d u k c ja że la z a i s ta li w y n io sła 1.766.000.000 to n ; w ty m ż e o k re s ie u le g ło z n is z c z e n iu w s k u te k k o ro z ji 718.000.000 to n * * ) , czy li ok. 40% . R o czn e s t r a ty w s k u te k sam eg o ty lk o rd z e w ie n ia s ta li w y n o sz ą ok. 22.000.000 to n * * * ) . N ic w ięc d ziw n eg o , że z a b ra n o się w re sz c ie do b a d a n ia z ja w is k , k tó r y c h d o n io sło ści d a w n ie j n ie s p o s trz e
*) Co do tego, czy p o d n a z w ą k o ro z ji ro z u m ie ć n a le ż y w s z y stk ie w ogóle u sz k o d z e n ia m e ta li, czy te ż ty lk o te, k tó r e m a ją w y tło m a c z e n ie w p ra w a c h e le k tro c h e m ic z n y c h , z d a n ia w n a u c e są jeszcze ro z b ie ż n e .
**) W dg. d a n y c h W e st S c o ttla n d I r o n a n d S te e l In s titu te .
***) In ż . K ra u z e : „O c z e rn ie n iu że la z a i s t a li” , „ P rz e g lą d T e c h n ic z n y ” , z e sz y t 15/1931 r.
g an o , że zaczęto zw o ły w ać z ja z d y i o rg a n iz o w a ć sp e c ja ln e k o m ite ty n a u k o w e , k tó r y c h p rz e z n a c z e n ie m m a ją b y ć s tu d ia n a d k o ro z ją . N a te j d ro d z e sz u k a się o b ecn ie z m n ie js z e n ia o lb rz y m ic h s t r a t m a te ria ln y c h o ra z z a b ez
p ie c z e n ia się p rz e d w y p a d k a m i p o w o d o w a n y m i przez k o ro z ję .
N ie m a b o w ie m d zied zin y , w k tó r e j n ie m ie lib y śm y do c z y n ie n ia z k o ro z ją . W k ra d a się o n a w szędzie, a ta k ż e w d zie d z in ę e le k tro te c h n ik i, niszcząc k a b le , słu p y ż e la z n e, części m a s z y n e le k try c z n y c h , cew k i m ie d z ia n e , ró ż n e k o n s tr u k c je m e ta lo w e itd ., to te ż w szęd zie dziś k w e s tia z m n ie js z e n ia s t r a t p o w o d o w a n y c h p rz e z k o ro z ję w y s u w a n a je s t n a je d n o z czo ło w y ch m iejsc, ja k o z a g a d n ie n ie o n ie z w y k łe j d o n io sło ści g o sp o d arczej. T y m się tłu m a c z ą o lb rz y m ie k w o ty w y d a w a n e n a w a lk ę z k o ro z ją . T a k n p . n a o c h ro n ę u rz ą d z e ń m e ta lo w y c h p rz e d k o ro z ją w y d a ją S ta n y Z jed n o c z o n e A. P . ro czn ie 2.500.000.000 d o la ró w ; sam e n ie m ie c k ie k o le je p a ń s tw o w e p rz e z n a c z a ją n a te n cel 6.400.000 m a r e k ro czn ie itd . P o d o b n ie z a w ro tn e su m y w y d a ją n a te n cel in n e p a ń s tw a .
J u ż z p o w ie d z ia n e g o w y żej s ta je się ja s n e , że k a ż d y te c h n ik , a w ięc i e l e k t r y k , w in ie n zd a w a ć sobie s p ra w ę z n a jw a ż n ie js z y c h o d m ia n k o ro z ji. P o in f o r m o w a n ie o n ic h C z y te ln ik a — w o g ó ln y ch z a ry s a c h — s ta n o w i w ła ś n ie cel n in ie js z e g o a rty k u łu .
N a jc z ę śc ie j sp o ty k a n y m o b ja w e m w z a c h o w a n iu się m e ta li je s t ic h u tlen ian ie, k tó r e zach o d zić m oże z a ró w n o p o d w p ły w e m o ta c z a ją c e g o m e ta l w ilg o tn e g o p o w i e t r z a , j a k i n a s k u te k d z ia ła n ia n a m e ta l s p e c ja ln y c h o śro d k ó w , n p . c i e c z y (k w a s ó w itp .) . U tle n ia n ie p o w ie rz c h n i n ie z aw sze je s t szk o d liw e. T a k n p . w ie m y , że oczyszczony ołów p o sia d a ła d n ą , lś n ią c ą p o w ie rz c h n ię ; p o z o sta w io n y n a to m ia s t p rz e z k r ó tk i czas n a p o w ie trz u m a to w ie je , p o k ry w a ją c się c ie n k ą w a rs te w k ą tle n k ó w ołow iu, k tó r a z a p o b ie g a d a ls z e m u łą c z e n iu się o ło w iu z tle n e m .
N ie w sz y stk ie je d n a k ż e m e ta le z a c h o w u ją się w te n sposób; ta k n p . w a p ń lu b m ag n ez , p o ło żo n e n a p o w ie trz u , u tle n ia ć się b ę d ą od z e w n ą trz aż do sam eg o śro d k a .
W y tło m a c z e n ie ró żn ic, za c h o d z ą c y c h p rz y u tle n ia n iu się p o szczeg ó ln y ch m e ta li je s t n a o g ó ł b a rd z o p ro s te . W e
d łu g P illin g a i B e d w o r th ’a, m e ta le m o ż n a p o d zielić n a d w i e k a te g o r ie . M e ta le n a le ż ą c e do p i e r w s z e j k a te g o rii p o k r y w a ją się tle n k a m i w te n sposób, że n a 1 cm'-’
ic h p o w ie rz c h n i p rz y p a d a o b ję to śc io w o t a k a ilość t l e n k ów , że p o k r y w a ją o n e szczeln ie c a łą p o w ie rz c h n ię m e ta lu , tw o rz ą c n a n im ścisłą, ja k k o lw ie k n ie z m ie rn ie c ie n k ą , w a rs tw ę , u n ie m o ż liw ia ją c ą d a lsz y d o p ły w tle n u do
STR. 124 W I A D O M O Ś Ć e l e k t r o t e c h n i c z n e Nr. 5
m e ta lu , a ty m sa m y m d alsze je g o u tle n ia n ie się. M e ta le n a to m ia s t, sta n o w ią c e d r u g ą k a te g o rię , z a c h o w u ją się o d m ien n ie, a m ia n o w ic ie tle n k i p o w sta łe n a ty c h m e ta la c h z p o w o d u n ie d o s ta te c z n e j ich ilości — n ie są w s t a n ie p rz y k ry ć ca łe j p o w ie rz c h n i m e ta lu , to te ż tle n sw o b o d n ie p rz e n ik a do jeg o w n ę trz a .
O ile p o w ie rz c h n ia m eta lo w e g o p rz e d m io tu n ie je s t ró w n a (ry s. 1 i 2 ), to w ów czas w a ru n k i p o w s ta w a n ia w a rs tw y ciąg łej n a całe j p o w ie rz c h n i p rz e d m io tu b ęd ą t r u d n i e j s z e , gdyż o b jęto ścio w o tle n k i n ie w y sta rc z ą n a je j p o k ry c ie w a rs tw ą ciąg łą, w s k u te k czego n a w y p u k ło ściach p rz e d m io tu (a — ry s. 1 i b — ry s. 2 ) m o g ą p o w stać p o ry , p rz e z k tó r e tle n b ę d z ie m ia ł d o stę p do d a l
szych, g łęb szy ch w a rs tw m e ta li.
warstwa tle n k ó w -
v
O
w arstwa tlenków
Rys. 1. R ys. 2.
W a ru n k i p o w s ta w a n ia o c h ro n n e j w a rs tw y tle n k ó w n a n ie ró w n e j p o w ie rz c h n i (a i b ) są b . -trudne.
P o w s ta w a n ie tego ro d z a ju b. c ie n k ie j, je d n o s ta jn e j w a rs tw y o c h ro n n e j n osi n azw ę p a s y w a c j i; w a rs tw a ta sta n o w i często z u p e łn ie d o b rą osłonę, c h ro n ią c w w a r u n k a c h n o rm a ln y c h m e ta le p rz e d d alsz y m ic h u tle n ia n ie m się. P rz y p o d g rz a n iu w a rs tw a ta s ta je się n ie trw a łą i p rz e s ta je z ap o b ie g ać d a ls z e m u u tle n ia n iu się m e ta lu . C hcąc u z y sk a ć o d p o rn o ść m e ta lu n a u tle n ia n ie ta k ż e w w y ż s z y c h t e m p e r a t u r a c h p o s tę p u je się w sp o sób b a rd z ie j s k o m p lik o w a n y , w y tw a rz a ją c n a p o w ie rz c h n i m e ta lu w a rs tw ę sp e c ja ln y c h z w iązk ó w ch em iczn y ch , a w ięc n p . d ro g ą t. zw . p a r k e r y z a c j i . Słow o „ p a r- k e ry z a c ja ” p o ch o d zi od n a z w is k a P a r k e r a , k tó r y o p a te n to w a ł k ilk a sp o so b ó w o c h ro n y s ta lo w y c h p rz e d m io tó w p rz e d k o ro z ją , p o le g a ją c y c h n a ic h g o to w a n iu w sp e c ja l
n y c h so lach fo sfo ru , i u tw o rz e n iu tą d ro g ą n a p o w ie rz c h n i m e ta lu fo sfo ra n ó w , k tó r e tw o rz ą w a rs tw ę o c h ro n n ą , ścisłą i o d p o rn ą n a niszczące w p ły w y — n a w e t w w y ż szych te m p e ra tu ra c h .
N a ry s. 1 i 2 tle n k i p o k ry w a ją c e m e ta lo w ą część p rz e d m io tu p rz e d s ta w io n o g ru b ą lin ią ; w rzeczy w isto ści w a rs tw a ta m oże b y ć ta k c ie n k a , że ja k k o lw ie k p rz y p u szczano o je j is tn ie n iu ju ż p rzeszło 100 la t te m u (S c h ó n - b e in w r. 1836), to je d n a k n ie z d o łan o je j d o jrzeć przez d łu g i szereg la t n a w e t p rz e z m ik ro sk o p . Z a is tn ie n ie m te j w a rstw y , ja k o w a rs tw y tle n k ó w , p rz e m a w ia ło z a c h o w a n ie się m e ta lu p o k ry te g o tą w a rs tw ą ; w a rs tw a ta n ie tw o rz y ła się n ig d y w a tm o sfe rz e b e z tle n o w e j. P o z a ty m u n ie m o ż liw ia ło je j p o w s ta w a n ie siln e d z ia ła n ie w o d o ru o ra z in n y c h śro d k ó w re d u k u ją c y c h * ). Z a u w a ż o n o w a rs tw ę tę sto su n k o w o n ie d a w n o , gd y ż n ie c a łe 2 la ta te m u , a to w te n sposób, że po sz tu c z n y m u tw o rz e n iu o m a w ia n e j w a rs tw y sp o w o d o w an o n a s tę p n ie je j o d e rw a n ie się od p o w ie rz c h n i, n a k tó r e j o n a p o w sta ła , i p rzy ty m z au w ażo n o —• w siln y m s tru m ie n iu ś w ia tła — cień s p a d a ją c e j w a rs tw y . F a k t te n o ra z szereg p o d o b n y c h d o ś w iad czeń p ó ź n ie jsz y c h o sta te c z n ie d o w io d ły , że m a m y tu
*) Ś ro d k a m i re d u k u ją c y m i n a z y w a m y w c h e m ii ta k ie śro d k i, k tó r e p o s ia d a ją zdolność o d b ie r a n ia tle n u od in n y c h c ia ł i łą c z e n ia się z nim .
do c z y n ie n ia z tle n k a m i tw o rz ą c y m i b a rd z o cien k ą,, m ocno do p o w ie rz c h n i m e ta lu p r z y le g a ją c ą w a rs te w k ę .
P o za ty m k o ro z ja w y s tę p u je p rz y zetk n ięciu się m e
tali z cieczam i. P rz e b ie g k o ro z ji z ale ży w ty m w y p a d k u w p ie rw s z y m rz ę d z ie od c h a r a k t e r u cieczy t. zn., czy jest ona k w a śn a , o b o ję tn a , czy też z a sa d o w a . D o o k reślen ia cieczy p o d ty m w z g lę d e m n a jle p ie j p o słu g iw a ć się t. zw.
w y k ła d n ik iem jon ów w od orow ych P H *).
Z p o ję c ie m w y k ła d n ik a jo n ó w w o d o ro w y c h P H sty k a m y się o b ecn ie w co raz to w ię k sz e j ilości d ziedzin. P o
cząw szy od m a js tr a , o k re ś la ją c e g o w ie lk o ść P H , celem stw ie rd z e n ia p rz y d a tn o ś c i k ą p ie li u ż y w a n y c h w g alw an o te c h n ic e , p o p rz e z te c h n ik ó w , p ra c u ją c y c h n p . w cuk ro w n ic tw ie , a k o ń c z ą c n a le k a rz u , k tó r y p rz e z obliczenie P H w k rw i lu d z k ie j szu k a ro z w ią z a n ia z a w iły c h zagadek po
w s ta w a n ia ch o ró b , — m a m y dziś do c z y n ie n ia z w y k ład n ik ie m PH co raz to częściej.
W y ra ż a ją c P H w je d n o s tk a c h b a rd z ie j przystępnych o trz y m a m y n a s tę p u ją c e zależności:
P H= 0 o d p o w ia d a 1 g ra m o jo n o w i w o d o ro w . w 1 litrz e cieczy H —
Ph= 3
H ' =14
10 litra c h 102 „
KR „
10’ „ 1014
„
W ielkość P H d la ro z m a ity c h cieczy zm ien ia się od 0 do 14. C iecz o b o ję tn a , ja k n p . cz y sta w oda, posiada P H
= 7. K w a s y p o s ia d a ją w a rto ś ć P H m n ie js z ą od 7, przy czym im k w a s je s t m o c n ie js z y p o d w zg lę d e m aktyw ności (n p . n a g ry z a n ia ) ty m P H je s t b liższe z e ru . Z z a s a d a - m i n a to m ia s t s p r a w a m a się o d w ro tn ie : im są one m oc
n ie jsz e , ty m P H je s t b liższe 14.
O w p ły w ie P H d a n e j cieczy n a szybkość przebiegu k o r o z j i żela za, k tó r e s ty k a się z tą cieczą, św iadczy w y k re s, p o k a z a n y n a ry s . 3.
13 12 11 to 9 8 7 6 S 4 3 S i n t.H R ys. 3.
W y k re s p r z e d s ta w ia ją c y w p ły w w ie lk o śc i P H poszczegól
n y c h cieczy n a szy b k o ść p rz e b ie g u k o ro z ji.
Z w y k re s u te g o w id ać, że p rz y w a rto ś c ia c h P H od 12 do 9 (ro z tw o ry a lk a lic z n e ), k o ro zja żelaza w zrasta
*) J o n e m w o d o ro w y m n a z y w a m y a to m w o d o ru p o z b a w io n y je d n e g o e le k tro n u . W y k ła d n ik P H w y ra ż a się n a s tę p u ją c ą z ale żn o ścią P H = log - L , g d zie C H je s t k o n - c e n tr a c ją (s tę ż e n ie m ) jo n ó w w o d o ro w y c h .
Nr- 5 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 125
w p ra w d z ie w m ia rę m a le n ia P H , je s t o n a je d n a k ż e je s z cze sto s u n k o w o n ie z n a c z n a . W g ra n ic a c h w y k ła d n ik a Ph
od 9 d o 4 k o ro z ja u tr z y m u je się n a s ta ły m p oziom ie, i d o p ie ro z a c z y n a ją c o d w a rto ś c i P H m n ie js z e j od 4, a w ięc w r o z tw o r a c h ju ż siln ie z a k w a sz o n y c h , w z ro s t k o ro z ji sta je się g w a ł t o w n y .
In n e m e ta le z a c h o w u ją się n a o g ó ł p o d o b n ie do ż e laza; w y ją te k sta n o w ią : g lin , c y n k i m ag n ez , k tó r e je d y nie w g ra n ic a c h P H od 4 do 8 n ie u le g a ją z b y tn io k o ro z ji;
n a to m ia s t w ro z tw o r a c h k w a ś n y c h ( P H m n ie js z e od 4) i a lk a lic z n y c h ( P H w ię k sz e od 8 ), n a g ry z a n ie ich je s t s il
ne, p o n ie w a ż p r o d u k ty k o ro z ji ty c h m e ta li są ła tw o ro z p u szczaln e w o b u p o w y ż sz y c h r o d z a ja c h ro z tw o ró w
(k w a śn y c h i a lk a lic z n y c h ) ; w s k u te k te g o z o s ta ją o d sło n ię te co ra z to n o w e w a r s tw y m e ta lu u le g a ją c e k o ro z ji.
R ys. 4.
U szk o d zen ie p o w ło k i k a b la u m ieszczo n eg o n a śc ia n ie d o m u .
P o z n a n ie w p ły w u w ie lk o ś c i P H cieczy n a szybkość p rz e b ie g u k o ro z ji ró ż n y c h m e ta li p o s ia d a o lb rz y m ie z n a czenie w p ra k ty c e . W e l e k t r o t e c h n i c e sty k a m y się z ty m z ja w is k ie m dość często. T a k n p . k a b l e u ło żone n a d n ie rz e k , czy te ż m ó rz n a le ż y , s ta r a n n ie c h ro n ić p rz e d k o ro z ją . To sam o s to s u je się do k a b li z ie m n y c h — zale żn ie od c h a r a k te r u , ja k i p o sia d a o ta c z a ją c a go w a r
s tw a ziem i, k tó r e j s k ła d n ik i ro z p u s z c z a ją się w w odzie.
P o d o b n ie k a b e le k o ło w ia n y , b ie g n ą c y n p . po śc ia n ie (zw łaszcza z e w n ę trz n e j) d o m u , s ty k a ją c się z w ilg o tn y m m u re m , u le g a n isz c z ą c e m u d z ia ła n iu k o ro z ji i t. d.
O d c in k i k a b li, k tó r y c h p o w ło k a o ło w ia n a u le g ła z n iszczen iu w s k u te k k o ro z ji, p o k a z a n e są n a ry s . 4 i 5.
R ys. 5.
U szk o d zen ie p o w ło k i k a b la z iem n eg o w s k u te k k o ro z ji.
(D o k o ń c z e n ie n a s tą p i) .
Elektryczne zegary
ln i..e l. P. JA R O Ssygnalizujqce
E le k try c z n e z e g a ry sy g n a liz u ją c e , z w a n e n ie k ie d y
„ p ro g ra m o w y m i” , s ta n o w ią u rz ą d z e n ia s k ła d a ją c e się z z e g a ra i a p a r a tó w s y g n a liz a c y jn y c h — d zw o n k ó w , czy też s y r e n a la rm o w y c h sa m o c z y n n ie u ru c h a m ia n y c h przez zegar w o d p o w ie d n ic h , z g ó ry n a s ta w ia n y c h o k re s a c h cz a su. S a m z e g a r m oże b y ć b ą d ź z w y k ły m z e g a re m m e c h a n ic z n y m , b ą d ź te ż z e g a re m g łó w n y m lu b w tó rn y m u r z ą d z e n ia g ru p o w eg o , czy też w re sz c ie in d y w id u a ln y m z e g a re m e le k try c z n y m . M u si o n je d n a k ż e p o sia d a ć s p e c ja ln e dodatkow e urządzenie k ontaktow e, o d p o w ied n io n a s ta w ia l- ne, k tó r e w ściśle o k re ś lo n y m czasie z a m y k a o bw ód a p a r a tó w s y g n a liz u ją c y c h (d z w o n k ó w lu b s y r e n ) — b ą d ź b e z p o śre d n io , b ą d ź też, co n a jc z ę śc ie j m a m iejsce, p rz y p o m o cy o d p o w ied n ieg o p rz e k a ź n ik a .
U rz ą d z e n ia z e g a ró w s y g n a liz u ją c y c h p o s ia d a ją lic z ne zastosow ania w ró ż n y c h d z ie d z in a c h życia, ja k n p . w t e a t r a c h , gdzie d z w o n k i ro zm ieszczo n e w h a ll’u, p o c z e k a ln ia c h i n a k o ry ta rz a c h s y g n a liz u ją a n tr a k ty i p o c z ą tk i p rz e d s ta w ie ń , w s z k o ł a c h , gdzie w y d z w a n ia n e są p rz e r w y i ro zp o częcie się le k c y j, w f a b r y k a c h , gdzie s y r e n a o z n a jm ia p o c z ą te k p ra c y , p rz e rw ę p o łu d n io w ą, k o n ie c p ra c y itp .
Z a le ż n ie od p rz e z n a c z e n ia is tn ie je du żo ro z m a ity c h u k ła d ó w z e g a ro w y c h u rz ą d z e ń sy g n a liz u ją c y c h . N a ry s . 1 p o k a z a n y je s t o g ó ln y sc h e m a t in s ta la c ji, w k tó r e j ze
g a r g łó w n y M u rz ą d z e n ia g ru p o w e g o z a m y k a sa m o c z y n n ie o b w ó d d zw o n k ó w . P ro w a d z ą c y zesp ó ł ze g a ró w w tó r-
R ys. 1.
U k ła d d z w o n k ó w sy g n a liz u ją c y c h u ru c h a m ia n y c h p rzez z e g a r g łó w n y .
C E N T R A L N E B I U R O S P R Z E D A Ż Y P R Z E W O D Ó W
„ C E N T R O P R Z E W Ó D “
Spółka z ogr. odp.
W A R S Z A W A , M A R S Z A Ł K O W S K A 87. T c l . 9 . 4 2 - 8 5 , 9 . 4 2 - 8 6 , 9 . 4 2 - 8 7
PRZEWODY IZOLOWANE
Z F A B R Y K K R A J O W Y C H W W Y K O N A N I U
P R Z E P I S O W E M , O Z N A C Z O N E Ż Ó Ł T Ą N I T K Ą S . E . P.
n y c h z e g a r m a tk a M z a m y k a w o d p o w ie d n ic h c h w i
la c h czasu p rz y p o m o cy m e c h-a n i z m u k o n ta k to w eg o (n ie p o k a z a n e g o n a ry s . 1) o b w ó d d z w o n k ó w sy g n a liz u ją c y c h dz p rz y łą c z o n y c h ró w n o le g le do w tó r n e go u z w o je n ia tr a n s f o r m a to r k a d zw o n k o w eg o Tr, k tó r y p rz e tw a rz a n a p ię c ie sieci o św ie tle n io w e j (n p . 220 V ) n a n a p ię c ie o d p o w ied n io niższe, w y n o szące n p . 12 V. Z e g a r M , z a m y k a ją c y o bw ód d zw o n k ó w , n ie k o n ie c z n ie m u si p e łn ić jed n o c z e śn ie ro lę z e g a ra - m a tk i; m oże to b y ć ta k ż e , ja k ju ż zazn aczy liśm y , e le k try c z n y z e g a r in d y w i
d u a ln y .
R ys. 2.
U k ła d d zw o n k ó w sy g n a liz u ją c y c h o raz sy re n y , w łą c z a n y c h za p o śre d n ic tw e m p rz e k a ź n ik a .
In n y n ieco u k ła d s y g n a liz u ją c y p o k a z a n y je s t n a ry s . 2. W ty m w y p a d k u z e g a r e le k try c z n y (n p . z e g a r s y n c h ro n ic z n y ) Z p rz y łą c z o n y je s t do sieci o św ietlen io w ej o n a p ię c iu n p . 110 V p rz y p o m o cy s p e c ja ln e g o u rz ą d z e n ia k o n ta k to w e g o (n iew id o czn eg o n a sc h e m a c ie ); z e g a r te n z a m y k a o bw ód u z w o je n ia p rz e k a ź n ik a p o raz w łą czonej z n im w szereg n ie w ie lk ie j b a te r ii B, po czym w o bw odzie ty m za c z y n a p ły n ą ć p rą d . W zb u d zo n y tą d ro gą p rz e k a ź n ik p p rz y c ią g a sp rę ż y n k ę Si , p o w o d u ją c ze
tk n ię c ie się s p rę ż y n e k k o n ta k to w y c h s L i s2. W s k u te k te go z a m y k a się o b w ó d g ru p y p o łącz o n y ch szeregow o d z w o n k ó w dz o raz e w e n t. s y re n y s y g n a liz u ją c e j S — p rz y łą c z o n y c h do sieci.
D zięk i z a sto so w a n iu p rz e k a ź n ik a p u rz ą d z e n ie k o n ta k to w e u m ieszczo n e w e w n ą trz z e g a ra z a m y k a i p r z e r y w a o bw ód p r ą d u o b . n ie w ie lk im n a tę ż e n iu (z a le d w ie k il
k a m ilia m p e ró w ), przez co u n ik a m y is k rz e n ia k o n ta k tó w w o b w o d zie p r ą d u o w ię k sz y m n a tę ż e n iu o raz zw ią z a n y c h z ty m n ie d o godności.
S am o urządzenie k o n tak tow e, p o w o d u ją c e w o d p o w ie d n ic h c h w ila c h z a m y k a n ie o b w o d u s y g n a liz u ją cego, czy też o b w o d u p r z e k a ź n ik a p om ocniczego, b y w a r o z m a i t e . O ile z e g a r m a za z a d a n ie d a w a ć w c ią g u d o b y n ie w ie lk ą liczbę sy g n a łó w ,
a lb o te ż o ile k a ż d y p o szczególny s y g n a ł o d d z ie l
n ie m oże b y ć z g ó ry n a sta w io n y , — u rz ą d z e n ie k o n ta k to w e m oże b y ć s to su n k o w o p ro s te , s ta n o w ią c Z e g a r sy g n a liz u ją c y w a h a - P e w ie n u k ła d m e c h a n ic z n y , d ło w y z a o p a trz o n y w ta r c z ę u z a le ż n io n y od m e c h a n iz - k o n ta k to w ą . m u c h o d u z e g a ra i — co do
k o n s tr u k c ji sw ej — p o d o b n y do u rz ą d z e n ia z n a jd u ją c e g o się w z w y k ły m b u d z ik u ; u rz ą d z e n ie to z a m y k a w o d p o w ie d n ie j c h w ili s p rę ż y n k i s ty k o w e o b w o d u a p a r a tó w sy g n a liz u ją c y c h (ry s. 1), w zgl. u ru c h a m ia ją c e g o je p rz e k a ź n ik a (ry s . 2 ).
N a ry s . 3 p o k a z a n y je s t p ro s ts z y ty p z e g a ra sy g n a
liz u ją c e g o ; je s t to m e c h a n ic z n y z e g a r w a h a d ło w y zaopa
tr z o n y w s p e c ja ln ą ta r c z ę k o n ta k to w ą t, k tó r a służy do n a s ta w ia n ia sy g n a łó w czaso w y ch . T a rc z a t p o sia d a na sw y m o b w o d zie p o d z ia łk ę 24-godzinoiw ą (g o d z in y nocne ozn aczo n e są w id o c z n y m z le w e j s tro n y ta r c z y czarnym p ó łk o lo re m ) o ra z sz e re g sp e c ja ln y c h g n i a z d e k kon
ta k to w y c h . W ło żen ie w ty c z k i k o n ta k to w e j w stosow ne g n ia z d k o p o w o d u je z a m k n ię c ie — w o d p o w ie d n im cza
sie — o b w o d u d zw o n k ó w , a to p rz y p o m o cy pew nego u k ła d u m e c h a n ic z n e g o , u m ieszczo n eg o za ta r c z ą t i p o ru szan eg o p rz e z m e c h a n iz m c h o d u z e g a ra . Z a ró w n o liczba, ja k i często ść n a s ta w ia n y c h z g ó ry s y g n a łó w je s t w tego ty p u z e g a rz e o g r a n i c z o n a .
O ile w y m a g a n e je s t n a s ta w ia n ie z g ó ry , n a cały np.
dzień , w i ę k s z e j liczb y sy g n a łó w , n a d a w a n y c h przy ty m w d o w o ln y c h o d stę p a c h czasu, — u rz ą d z e n ie k o n ta k to w e e le k try c z n e g o z e g a ra s y g n a liz u ją c e g o stan o w ić m u
si u k ła d b a rd z ie j s k o m p lik o w a n y . N a ry s . 4 pokazany
R ys. 4.
S c h e m a t u rz ą d z e n ia k o n ta k to w e g o z e g a ra elek try czn eg o z sa m o c z y n n ie z a m y k a n y m o b w o d e m sy g n ało w y m .
je s t s c h e m a t u rz ą d z e n ia ta k ie g o w ła śn ie z e g a ra sy g n ali
zu ją c e g o , k tó re g o z a s a d a p o le g a n a ty m , iż elek try czn y o b w ó d sy g n a ło w y z a m y k a n y je s t s a m o c z y n n i e p rz e z w sk a z ó w k i z e g a ra — se k u n d o w ą S, g o d zin o w ą — G i m in u to w ą M. Z a m y k a n ie o b w o d u sy g n a ło w e g o odbyw a się p rz y ty m w c h w ila c h , k tó r e m o ż e m y d o w o ln ie w y zn aczy ć z g ó ry — p rz e z w ło ż e n ie s p e c ja ln y c h w ty czek w o d p o w ie d n ie g n ia z d k a k o n ta k to w e , u m ie sz c z o n e n a obw o
d zie d w ó ch ta rc z : g o d z in o w e j B i m in u to w e j C. T rzecia ta r c z a (A ) słu ż y do n a s ta w ia n ia c z a su trw an ia sam ego sy g n a łu . W sz y stk ie tr z y p o w y ższe ta r c z e są m e t a l o w e , p rz y czym ta r c z e B i C są od sie b ie od izolow an e, ta rc z e A i B n a to m ia s t są e le k try c z n ie ze so b ą p o łą c z o n e . K ażd a z ta r c z p o sia d a n a sw y m o b w o d zie pod ziałk ę czasow ą, a m ia n o w ic ie : ta r c z a g o d z in o w a B p o sia d a p o d z ia łk ę albo 12-g o d z in n ą , a lb o też 2 4 -g o d z in n ą ; ta r c z a C — m a p o d z ia łk ę 6 0 -m in u to w ą ; ta r c z a zaś A — 6 0 -s e k u n d o w ą . T a r
Nr. 5 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E STR. 127
cza m in u to w a C p o s ia d a p o n a d to n a sw y m obw o d zie g niazdka k o n tak tow e o d p o w ia d a ją c e k a ż d e j m in u c ie ; n a ta r c z y g o d z in o w e j B u m ieszczo n e są n a p o d z ia łc e o d p o w ia d a ją c e j je d n e j g o d zin ie — w je d n a k o w e j o d ległości — 4 g n ia z d k a k o n ta k to w e , z k tó r y c h k a ż d e o d p o w ia d a je d n e m u k w a d ra n s o w i d a n e j g o d zin y . W sk azó w k i — m in u to w a M i g o d z in o w a G są ze so b ą e le k try c z n ie p o łącz o n e, b ę dąc je d n o c z e ś n ie o d izo lo w an e od ta r c z y s e k u n d o w e j A;
w s k a z ó w k a S o d iz o lo w a n a je s t z a ró w n o od p o zo stały ch w sk a z ó w e k , j a k i od ta r c z y A.
Z c h w ilą , g d y w je d n o z g n ia z d e k u m ie szczo n y ch n a ta r c z y B lu b C w ło ż y m y w ty c z k ę k o n ta k to w ą , s ta n o w ią c ą zazw y czaj z w y k ły k o łe k m e ta lo w y , n a s tą p i w o d p o w ie d n ie j c h w ili s t y k o d p o w ie d n ie j w sk a z ó w k i z w ty c z k ą , a ty m sa m y m e le k try c z n e p o łą c z e n ie w sk a z ó w k i z ta rc z ą . S ty k te n o d b y w a się w te n sposób, że w s k a z ó w k a ś l i z g a się po p o w ie rz c h n i k o łk a . P o d o b n y z u p e łn ie w y n ik d a je m e ta lo w y w y c in e k w u m ie sz c z o n y n a ta r c z y A ; dłu g o ść teg o w y c in k a d e c y d u je o c zasie tr w a n i a sy g n a łu , d a ją c o d p o w ie d n io d łu g i s ty k w sk a z ó w k i S z ta r c z ą A. W szy stk ie tr z y s ty k i w y tw a rz a n e p rz e z w sk a z ó w k i S, G i M, a o z n a czone n a ry s . 4 p rz e z a, b i c s ta n o w ią — o ile ch o d zi o u k ła d p o łą c z e ń — w łą c z o n e w szereg k o n ta k ty w o b w o dzie p r z e k a ź n ik a p o ra z b a te r ii B. O b w ó d p r ą d u zo sta n ie
w p o w y ższy m u k ła d z ie w ó w czas d o p ie ro z a m k n ię ty , g dy jed n ocześn ie z o s ta n ą u s k u te c z n io n e w s z y stk ie 3 w y m ie n io n e w y żej s ty k i. Z a m k n ię c ie te g o o b w o d u p o w o d u je w z b u d z e n ie p rz e k a ź n ik a p, k tó r y , p rz y c ią g a ją c k o tw ic z k ę , p o w o d u je s ty k k o n ta k tu k z a m y k a ją c e g o o b w ó d d z w o n k a dz, p rz y łą c z o n e g o do b a te r ii B.
S posób „ n a s ta w ia n ia ” s y g n a łó w n a ż ą d a n y czas je s t w ty m w y p a d k u z u p e łn ie p ro s ty ; w ty m c e lu n a le ż y w e w ła śc iw e g n ia z d k a ta r c z g o d zin o w ej B i m in u to w e j C w łożyć w ty c z k i k o n ta k to w e , n a s k u te k czego w o d p o w ie d n ie j c h w ili n a s tą p i — p rz y p o m o cy p r z e k a ź n ik a p — z a m k n ię c ie o b w o d u sy g n a liz u ją c e g o . C zas tr w a n ia sy g n a łu w y z n a c z a m y z g ó ry , u m ie sz c z a ją c n a ta r c z y se k u n d o w e j A k ró ts z y lu b d łu ż s z y w y c in e k p ie rśc ie n io w y w .
D la p rz y k ła d u ro z p a trz m y z ja w is k a , z a c h o d zące w z e g a rz e sy g n a liz u ją c y m , w p r z y p a d k u n a s ta w ie n ia d w u c h k o le jn o p o so b ie n a s tę p u ją c y c h s y g n a łó w — je d n e g o n a godz. 7 m in. 10, d ru g ie g o zaś — n a godz. 8 m in. 15. W ty m c e lu w ło żo n e z o sta ły w ty c z k i k o n ta k to w e n a ta r c z y m in u to w e j C w o tw o ry , o d p o w ia d a ją c e lic z b o m 10 i 15, n a ta r c z y zaś g o d z in o w e j B — w o tw o ry o d p o w ia d a ją c e p ie rw s z e m u k w a d ra n s o w i p o g o d zin ie 7.00 i d ru g ie m u — po g o d z in ie 8 .00.
W c ią g u z a te m m in u ty 1 1 -e j p o g o d zin ie 7 i m in u ty 1 6-ej po g o d zin ie 8 s ty k i b i c z o s ta n ą z a m k n ię te . J e d n o cześn ie w s k a z ó w k a se k u n d o w a S, w c h o d z ą c n a w y s tę p w u m ieszczo n y n a ta r c z y se k u n d o w e j A , sp o w o d u je z a m k n ię c ie ta k ż e s ty k u a, w s k u te k czego o b w ó d p rz e k a ź n ik a p, a ty m sa m y m i d z w o n k a dz, z o sta n ie zam knięty n a p rz e c ią g 10 se k u n d , k tó r y to czas o d p o w ia d a d ro d z e w s k a z ó w k i S w zd łu ż w y c in k a w.
R ys. 5.
S c h e m a ty c z n y p rz e b ie g o b w o d u w e le k try c z n y m zeg arze sy g n a liz u ją c y m .
N a ry s . 4 w sk a z ó w k i M, G i S p o k a z a n e są p r a w ie - że w c h w ili ro zp o częcia sy g n a łu d zw o n k o w eg o o godz.
7 m in u t 10. J a k w y n ik a z p o w ie d z ia n e g o w y ż e j, w p ie r w szej c h w ili po z e tk n ię c iu się w sk a z ó w k i S z w y c in k ie m w p o w s ta n ie n a s tę p u ją c y z a m k n ię ty o b w ó d e le k try c z n y
(ry s . 5 ):
p lu s ( + ) b a te r ii B — u z w o je n ie p rz e k a ź n ik a p — oś w sk a z ó w k i S i je j s trz a łk a — w y c in e k w — ta r c z a se
k u n d o w a A — e le k try c z n e p o łą c z e n ie ta r c z y A z ta r c z ą g o d z in o w ą B — ta r c z a B — w ty c z k a k o n ta k to w a w g n ia z d k u b — w sk a z ó w k a g o d zin o w a G — e le k try c z n ie z n ią p o łą c z o n a w sk a z ó w k a m in u to w a M — ta r c z a C — b ie g u n u je m n y (— ) b a te r ii B. Je d n o c z e ś n ie d z ię k i w z b u d z e n iu p rz e k a ź n ik a p z o sta je z a m k n ię ty k o n ta k t k, co p o w o d u je z a m k n ię c ie n a s tę p u ją c e g o o b w o d u s y g n a ł o w e g o :
b ie g u n d o d a tn i ( + ) b a te r ii B — k o n ta k t k — d zw o
n e k dz — b ie g u n u je m n y (— ) b a te r ii B, w s k u te k czego d z w o n e k dz z a c z y n a d zw o n ić. P o w y ż sz e d w a o b w o d y p o k a z a n e są w sposób b a rd z ie j jeszcze u p ro sz c z o n y n a ry s . 6.
G d y w s k a z ó w k a S — po u p ły w ie w ła śc iw e g o cza
s u — z e jd z ie z w y s tę p u w , o b w ó d p r z e k a ź n ik a z o sta n ie p o n o w n ie p rz e r w a n y i sy g n a ł d a w a n y p rz e z d z w o n e k k o ń c z y się. S z y b k i r u c h w sk a z ó w k i s e k u n d o w e j S p o w o
d u je sz y b k ie p rz e r w a n ie k o n ta k tu w ob w o d zie p rz e k a ź n i-
NAKŁADEM » W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H - Q / ^ V | _ 1
Pt A
kI A A U A A R I I T A
N I C Z N Y C H * U K A Z A Ł A S I Ę K S I Ą Ż K A D ^ J n U A I N A ' C 7 I / V \ D U I A p. t.
ZWARCIA W UZWOJENIACH
MASZYN ELEKTRYCZNYCH I TRANSFORMATORÓW
C E N A ksiqżki 3 z ł. 7 0 g r. plus 2 5 gr. za przesyłkę. D la prenum eratorów „W iadom ości Elektrotechnicznych" którzy zam ów ią książkę w p łacając należność do A dm inistracji (konto w P. K. O . N r. 2 5 5 ) cena ulgowa wynosi 3 zł. 2 0 gr., łączn ie z przesyłką 3 zł. 4 5 gr.
1 29 stron druku, 124 ilustracyj T R E Ś Ć wydania książkowego .Z w a rć' różni się
znacznie od artykułów drukowanych w latach 1 9 3 3 — 1935 na łamach
„W iad o m o ści E le k tro te ch n iczn ych ", gdyż wprowadzone zostały liczne uzu
pełnienia.
STR. 128 • W I A D O M O Ś C I E L E k T R O T E C H N I C Z N E • 5
k a, w k tó r y m p ły n ie z re s z tą p r ą d z n ik o m y (z a le d w ie k i l k a m ilia m p e ró w ), n ie m a w ięc t u o b a w y is k rz e n ia n a s ty k a c h o raz ic h o p a la n ia się.
a b c
czasie ic h ru c h u ; s ty k w y tw a rz a n y p rz e z w sk a z ó w k i w i
n ie n b o w iem z a p e w n ia ć d o sta te c z n y k o n ta k t e le k try c z n y , a je d n o c z e śn ie n ie p o w in ie n p o w o d o w a ć z b y t siln e g o t a r cia, co m o g ło b y w p ły n ą ć sz k o d liw ie n a d o k ła d n o ś ć ch o d u z e g a ra . To te ż d la p o le p s z e n ia s ty k u d a je się alb o le k k ie s r e b rn e b la sz k i, p r z y lu to w a n e do w s k a z ó w e k z e g a ra , albo też u m ieszcza się n a w sk a z ó w k a c h , ja k o n a osi, m a łe sto ż
k o w e ro lk i, to czą ce się w c h w ila c h s ty k u p o w ty c z k a c h k o n ta k to w y c h .
U pro szczo n y sc h e m a t o b w o d u e le k try c z n e g o z e g a ra sy g n alizu jąceg o .
Elektryfikacja węzła kolejowego warszawskiego
W p o d o b n y z u p e łn ie sposób n a s tą p i sy g n a ł o godz.
8.15; sy g n a ł te n , ja k w y n ik a z p o w ied zia n eg o w y żej, tr w a ć b ęd zie w c iąg u p ie rw s z y c h 1 5 -tu se k u n d m in u ty 16-ej (po godz. 8 ).
C z ę s t o ś ć sy g n ałó w , ja k ie o trz y m a ć m ożem y p rz y p om ocy om ów ionego w yżej u rz ą d z e n ia , je s t w z e g a ra c h pow yższego ty p u do p ew n eg o s to p n ia o g ran iczo n a.
R o z p a trz y liś m y b ow iem , ch cąc u n ik n ą ć p o d a w a n ia zb y t sk o m p lik o w a n e g o sc h e m a tu — e le k try c z n y z e g a r sy g n a li
z u ją c y ty p u p r o s t s z e g o . W zeg arze ty m — d z ię k i te m u, iż w sk a z ó w k a G k o n ta k tu je z d a n ą w ty c z k ą w ciąg u całego k w a d ra n s a , n ie m o żem y n a s ta w ia ć sy g n a łó w n a d a w a n y c h w ró ż n y c h g o d zin ac h o m in u ta c h , le żą cy ch w o b ręb ie teg o sam ego k w a d ra n s a . T a k np., g d y b y śm y w y zn aczy li sy g n a ły n a godz. 10 m in . 2 o raz n a godz. 11 m in . 10, to o trz y m a lib y ś m ś y d zw o n k i z a ró w n o o godz. 10 m in . 2, ja k i o godz. 10 m in u t 10, a ta k ż e o godz. 11 m in . 2, oraz o godz. 11 m in. 10, m in u ty b o w iem 2 i 10 le ż ą w e w n ą trz teg o sam eg o k w a d ra n s a (w p ie rw s z y c h 15 m in u ta c h go
d z in y ) . D ziało b y się to d lateg o , że w e w sz y stk ic h ty c h 4 -c h m o m e n ta c h czasu k o n ta k ty b i c b y ły b y z a m k n ię te . M ożliw e n a to m ia s t do z re a liz o w a n ia b ę d ą s y g n a ły n p . o godz. 10 m in . 14 i godz. 10 m in . 16, chociaż tu ró żn ica czasu w y n o si za le d w ie 2 m in u ty .
C hcąc m ieć m ożność z u p e łn ie d o w o l n e g o (bez ż a d n y c h ju ż o g ra n ic z e ń ) o z n aczan ia czasu sy g n ałó w , n a
leża ło b y n a ta rc z y god zin o w ej B u m ieścić n a p odziąłce, o d p o w ia d a ją cej je d n e j g odzinie, 60 g n ia z d e k k o n ta k to w y c h . B y ło b y to je d n a k z k o n stru k c y jn e g o p u n k tu w id z e n ia b.
tr u d n e do o siąg n ięcia, gdyż w y m a g a ło b y w ie lk ic h w y m ia ró w ta rc z y go
d zin o w ej, co b y ło b y n a w e t w ów czas kło p o tliw e, g d y b y ta r c z a g o d zin o w a B um ieszczona zo sta ła n a z e w n ą trz ta rc z y m in u to w e j C i b y ła b y od n ie j w ięk sza. To te ż w p ra k ty c e u m ie szcza się n a jw y ż e j 20 g n ia z d e k n a godzinę, co o d p o w ia d a 3 -c h m in u to w e j częstości n a d a w a n ia sy g n ałó w . Czas tr w a n ia sy g n a łu o k re ś la się, ja k ju ż zazn aczy liśm y , d łu g o ścią w y c in k a w ; d z ię k i o d p o w ie d n ie m u u k s z ta ł
to w a n iu teg o w y c in k a (d a ją c np.
r o w k i) , o trz y m a ć m ożem y ró w n ież sy g n a ły p r z e r y w a n e .
S ła b ą stro n ę z e g a ró w p o w y ż szego ty p u sta n o w i sam o k o n ta k to w a n ie w sk a z ó w e k z w ty c z k a m i
lnż.-el. JÓ Z E F Z IELIŃ S K I
(C ią g d a ls z y ).
E le k ł r o w a g o n y ( w a g o n y m o to ro w e ).
E l e k t r y c z n e w y p o s a ż e n i e o b w o d u g ł ó w n e g o .
W d a ls z y m c ią g u o p is u a p a r a t u r y e le k try c z n e j ob
w o d u g łó w n eg o o m ó w im y sz e re g p rz y rz ą d ó w .
O dłączniki — głów n y i pom ocniczy. S ą one u m ie
szczone w p rz e d z ia le p o m o c n ic z y m w y so k ieg o n a p ię c ia i słu ż ą do o d łą c z a n ia o b w o d u g łó w n eg o o ra z do ry g lo w a n ia d rz w i w e jśc io w y c h do k a b in z a p a r a t u r ą w ysokiego n a p ię c ia ; u n ie m o ż liw ia to w e jśc ie do p rz e d z ia łu w y so k ie
go n a p ię c ia d o p ó k i n a p ię c ie n ie z o s ta n ie w y łączo n e, cala a p a r a t u r a u z ie m io n a , a z b ie ra c z e p r ą d u opuszczone. W ce
lu o tw a rc ia k a b in y g łó w n e j w y so k ieg o n a p ię c ia w y s ta r
czy w y łączy ć o d łą c z n ik o b w o d u g łó w n eg o (ry s . 34), co p o w o d u je w y ł ą c z e n i e całe j a p a r a t u r y w k a b in ie g łó w n e j w y so k ieg o n a p ię c ia — b ez p o trz e b y opuszczania p a n to g ra fó w . W ty m p r z y p a d k u e le k try c z n e ob w o d y p o- m o c n i c z e (d la celó w s te ro w a n ia , o św ie tle n ia itp .) m o
g ą p ra c o w a ć w d a ls z y m c ią g u w o b ec p o z o sta w a n ia po
m o cn iczeg o o d łą c z n ik a j w p o z y c ji z a łą c z o n e j. D la o tw a r
cia k a b in y p o m o c n i c z e j w y so k ieg o n a p ię c ia , do k tó r e j p ro w a d z i k a b e l łą c z ą c y u rz ą d z e n ia w y so k ieg o n a p ię cia u m ieszczo n e n a d a c h u z a p a r a t u r ą e le k tro w a g o n u u m ie sz c z o n ą w e le k tro w a g o n ie , k o n ie c z n e je s t u p rz e d n ie o p u szczen ie p a n to g ra fó w . N o rm a ln ie o p u szcza się p a n to g ra fy , w y p u sz c z a ją c p o w ie trz e z c y lin d ró w p a n to g ra fó w
k u r e k
o d fą c z n /k obhfod. p o m o c .
odłącznik obwodu g/ot*neyo
W
R ys. 34.
R y g lo w a n ie k a b in w y so k ieg o n a p ię c ia w z a le żn o ści od p o ło żen ia o d łącz n ik ó w .
«et ie* iyit dl
W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 129
d o siln ik ó w
R y s. 35.
U k ła d 4 -e c h w y łą c z n i
k ó w lin io w y c h e le k tr o - p n e u m a ty c z n y c h .
R ys. 36.
S c h e m a t w y łą c z n ik a lin io w eg o .
R y s. 37.
W id o k w y łą c z n ik a lin io w e g o ze z d ję ty m k o m in e m w y d m u c h o w y m .
( p r z y p o m o c y w e n ty li ste ro w a n y c h e le k try c z n ie ) w y łą c z - n iik e m s te r u ją c y m z k a b in y m a s z y n isty . A b y je d n a k ż e n a w e t w ra z ie , g d y b y n p . p rz e z n ie u w a g ę m a s z y n is ty lu b re w id e n ta — z a p o m n ia n o o p u ścić p a n to g r a fy , m o ż n a b y ło d o sta ć się do k a b in y p o m o cn iczej w y so k ieg o n a p ię cia, n a le ż y o tw o rz y ć k u r e k a p a n to g r a fó w u m ieszczo n y w k a b in ie g łó w n e j, bez czego o tw a rc ie d rz w i do k a b in y pom o cn iczej w y so k ieg o n a p ię c ia , je s t n ie m o ż liw e .
P o n a d to rą c z k i d ź w ig n i m a n ip u la c y jn y c h o d łą c z n i
k ó w Oi i o2 z a ry g lo w a n e są sp rę ż y n u ją c y m i z a p a d k a m i zi i za, k tó r e d a ją się z lu z o w a ć je d y n ie p rz y p o m o cy rą c z k i p o m o cn iczej b — p o z d ję c iu je j z n a s ta w n ik a ja z d y , k tó r ą z re s z tą , j a k to ju ż z a z n a c z y liśm y p o p rz e d n io , m o żn a zd ją ć z n a s ta w n ik a je d y n ie w p o z y c ji z e ro w e j, k ie d y o b w ód g łó w n y e le k tro w a g o n u je s t w y łą c z o n y .
O ile z ach o d zi p o tr z e b a w e jś c ia do k a b in y p o m o c n i c z e j w y so k ieg o n a p ię c ia n a le ż y p o n a d to z d ją ć o b c ią żen ie o b w o d ó w p o m o cn iczy ch , a w ięc w y łą c z y ć p r z e tw o r nicę (t. zw . m o to r - g e n e r a to r ) o ra z g rz e jn ik i, a b y m óc z c a ły m sp o k o je m o p u ścić p a n to g r a fy . O p u sz c z a n ie b o w iem p a n to g r a fu w in n o o d b y w a ć się zaw sze w ó w czas ty lk o , gdy ele k tro w ó z n ie p o b ie r a e n e rg ii e le k try c z n e j z sieci r o b o czej, g dyż w p rz e c iw n y m ra z ie p rz y o p u sz c z a n iu p a n to g r a fu p o w s ta n ie lu k e le k try c z n y , k tó r y m o ż e sp o w o d o w ać p rz e p a le n ie d r u t u sieci ro b o c z e j. N a s tę p n ie n a le ż y o tw o rzy ć k u r e k a w e n ty la p a n to g r a fu , co d a je n a m pew n o ść, że p a n to g r a fy n ie d o ty k a ją ju ż do p rz e w o d ó w sieci, ca ła zaś a p a r a t u r a p o z b a w io n a je s t n a p ię c ia .
P rz y z a m y k a n i u k a b in w y so k ieg o n a p ię c ia n a leży w y k o n a ć ściśle te sa m e m a n ip u la c je , ty lk o w o d w ro tn e j k o le jn o śc i.
W sp o m n ia n e w y ż e j o d łą c z n ik i są te g o ro d z a ju , że je d n a szczęka o d łą c z n ik a p o łą c z o n a je s t z g łó w n y m o b w o d e m p rą d o w y m , d ru g a zaś — z ziem ią. N óż o d łą c z n ik a p o ru s z a n y je s t d rą ż k ie m z m a s y b a k e liz o w a n e j, p o łącz o n y m z d ź w ig n ią , u m ie sz c z o n ą n a ta b lic y p o m o cn iczej w k a b in ie m o to rn ic z e g o .
E lek tro-p n eu m atyczn e w y łą czn ik i lin io w e. W y łąc z
n ik i te słu ż ą do p r z e r y w a n ia p rą d ó w o d u ż y m n a tę ż e n iu w obw o d zie p r ą d u g łó w
nego. P o n ie w a ż c z ę ste m
w y łą c z a n ie t a k z n a c z n y c h p rą d ó w p o w o d o w a ło b y sz y b k ie o p a la n ie
sty k ó w ty c h w y łą c z n ik ó w p rzez łu k i, w obw o d zie g łó w n y m w łączo n o w szereg c z t e r y w y łą c z n ik i lin io w e
(ry s . 3 5 ). P rz y w y łą c z a n iu p r ą d u w o b w o d zie g łó w n y m e le k tro w a g o n u o tw ie r a ją się n a jp ie r w w y łą c z n ik i lin io w e La i L ł, p o w o d u ją c w łą c z e n ie w o b w ó d g łó w n y e le k tr o w a g o n u o p o rn ik ó w r3 i r», d z ię k i czem u n a s tę p u je zm n ie js z e n ie n a tę ż e n ia p r ą d u ; z m n ie jsz o n y tą d ro g ą p rą d z o s ta je n a s tę p n ie o sta te c z n ie p rz e r w a n y p rz y p o m o cy w y łą c z n ik ó w Li i L2, o tw ie ra ją c y c h się jed n o c z e śn ie . P o w s ta ją c y p rz y ty m łu k ro z k ła d a się w o b u w y łą c z n ik a c h Li i L2 n a d w ie przerw y p o m ięd zy s ty k a m i — z a m ia st je d n e j, ja k a b y ła b y , g d y b y śm y u ż y li do teg o c e lu j e d n e g o ty lk o w y łą c z n ik a g łów nego.
O m a w ia n e w y łą c z n ik i — w sz y stk ie je d n a k o w e j b u d o w y — z m o n to w a n e są n a w sp ó ln e j ra m ie , u s ta w io n e j w k a b in ie g łó w n ej w y so k ieg o n a p ię c ia . S ty k i w y łą c z n ik ó w w y k o n a n e są n a p r ą d 250 A d la o b c ią ż e n ia trw a łe g o , p rz y czy m w z ro st te m p e r a tu r y k o n ta k tó w n ie p rz e k ra c z a 50° C.
C zynność z a m y k a n ia w y łą c z n ik a u s k u te c z n ia się w d r o d ze s t e r o w a n i a n a odległość c e w k ą a (ry s. 36) e le k tro m a g n e s u , w z b u d z a n ą p rą d e m z sieci ste ro w n ic z e j o n a p ię c iu 110 V. P rz e p ły w p r ą d u p rz e z c ew k ę a p o w o d u je p o d n ie s ie n ie się rd z e n ia p, p o łącz o n eg o z w e n ty le m b, k tó r y w p u szcza i w y p u sz c z a sp rę ż o n e p o w ie trz e u r u c h a m ia ją c e se rw o m o to r, p o ru s z a ją c y ru c h o m y s ty k e w y łą c z n ik a . S p rę ż o n e p o w ie trz e w ch o d zi do c y lin d ra c, p rz e s u w a ją c tło k d k u g ó rze i p o w o d u ją c z a m k n ię c ie sty k ó w e i f w y łą c z n ik a p rz y p o m o cy z w iązan eg o z tło k ie m d rą ż k a iz o lu ją c e g o g; ró w n o c z e śn ie s p rę ż y n a h w c y lin d rz e d z o sta je n a p ię ta . S p rę ż y n a ta słu ży do o tw ie r a n ia w y łą c z n ik a — z c h w ilą , g d y sp rę ż o n e p o w ie trz e z o sta n ie w y p u szczo n e z c y lin d ra , p o w o d u ją c o p a d n ię c ie tło k a , a ty m sa m y m s z y b k i e ro z w a rc ie się sty k ó w e i f . S ty k i te u m o c o w a n e s ą n a izo lo w a n y c h sz y n a c h i; g ó rn y s ty k — f — je s t n ie ru c h o m y , d o ln y zaś — e — ru c h o m y . R u ch o m y s ty k e d o c is k a n y je s t d o d a tk o w o p rz e z s p rę ż y n ę k — w c e lu z a p e w n ia n ia lepszego p rz y le g a n ia do sieb ie p o w ie rz c h n i ob u s ty k ó w ; siła d o c is k a ją c a sty k i w y n o si 8 k g . S ty k g ó rn y (f) p o łą c z o n y je s t z c e w k ą g a sik o w ą m, w y d m u c h u ją c ą łu k
