Wiadomości Elektrotechniczne, R. 7, Zeszyt 5

Nr 5 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 141

P R Z E T W O R N I C E DWUTWORNKOWE

d la największych mocy i natężeń prqdu.

ROHN-ZIELIŃSKI

B R O W N B O V E R I

A s

STR. 142 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr. 5

ZAKliADY ELEKTRO TECH N ICZN E

ELEKTROAUTGMAT

WARSZAWA DZIELNA 72 T E L . A l Q4.-77

Nr 5 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N S • STR. 143

J)eutt>e(ie Werfte

C i . ę .

HieC

Buduje i doslarcza w krótkich terminach:

stacy jn e silniki D iesel'a 4-laktow e silniki g azo w e

silniki D iesel'a 4-iakiow e d la okrętów silniki g az o w e d la okrętów okrętow e zespoły pom ocnicze szybkoob rotow e silniki D iesel'a 4-laktow e

Silnik D iesel'a d la statków rybackich.

Reprezentacja C T H T ^ U ELEKTROTECHNICZNA SP. Z CGR. ODP.

w Polsce: i i W arszaw a I. ul. Lw ow ska 5, telefon 9-51-43

CHAUVIN ARNOUX

FABRYKA APARATÓW POMIAROWYCH ELEKTRYCZNYCH W POLSCE SP .zO .O .

W A R S Z A W A . UL. G Ó R N O Ś L Ą S K Ą 26. T E L . 8 - 7 1 - 3 4 , 7 - 3 6 - 2 1 .

STR. 144 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr. 5

I n s t a l a c j e , remonty i kon serw acje TE LEFONÓW AUTOMATYCZNYCH i domofonów oraz sy gn alizacje wszelkich typów dla biur, fabryk i zakładów przemysłowo - handlowych.

» T E L F O N

i

(b. długoletni pracow nicy firmy »Ericsson«) W a r s z a w a , ul. K r u c z a Nr. 9, t e l e f o n 827-46

P R Z Y R Z Ą D Y

L A B O R A T O R IÓ W , P R Z E M Y S Ł U R A D I O T E C H N I K I i A W I A C J I

E L E K T R O P R O D U K T

S p . z o . o.

W A R S Z A W A -N O W Y ŚW IAT 5. TEL. 9.68-8 6

RURKI IZOLACYJNE

l a k i e r o w a n e o d 0,5 — 30 mm 0

RURKI IZOLACYJNE

z m a sy p lastyczn ej o d 0,5 — 20 mm 0 d la potrzeb przemysłu radiow ego, elektro­

technicznego, sam ochodow ego i lotniczego d o sta rc z a

W ytw órnia artykułów izolacyjnych

S p ó łk a z o g r. o d p .

T a r n o w s k ie G ó r y G . - SI. S k r, poczt. 60

i

P O S Z U K I W A N I

od zaraz do biura konstrukcyjnego 1) technolog- el ekt ryk

2) k r e ś l a r z

Zgłoszenia z życiorysem, odpisami świadectw oraz wysokością wynagrodzenia, przesyłać należy do Adm inistracji „Wiadomości Elek­

trotechnicznych” Warszawa 1, Królew ska 15 pod „Ńr. 8888” .

Nieuwzględnione bez odpowiedzi.

O P O R N IK I

SUV/AKOV/E

• . C e n n i At n o t żo/o/ornie

I N Z . E D M . ROM ER

Lv/ów 14. ul. Obmitfikieoro i S lel27B~37 V/ar ntyv/a: l/owy Jw o T 64 lei. 291-77

S P R Z Ę T W Y S Z K O L E N IO W Y i S P E C J A L N Y z z a k r e s u elektro - tele - i radiotechniki G E N E R A T O R Y F A L D EC YM E TR O W Y C H

(Magnetrony pg. P IT)

Instalacje piorunochronów, anten, siły, światła, sygnalizacji W arszaw a - W ola, Bem a, 91. T e l. 2 - 8 7 - 7 5

• W Ł A D Y S Ł A W A R N O L D T R E M B I Ń S K I • „ W A T " •

W

L I C Z . I M I K I

energii elektrycznej na pręd stały i zmienny.

Sprzedaż, wymiana, naprawa, urzędowa legalizacja.

ELEKTRO M IER N IC ZY

J U L IA N S Z W E D E

W arszaw a, Kopernika 14, tel. 250-03 i 631-31

D R O B N E O G Ł O S Z E N I A

S iln ik i e le k try c zn e pr. zmien­

nego 3000 V, od 20 do 250 K M stale na składzie. Biuro Technicz­

ne Inż. S. Lebenhaft Łódź, ul.

Wólczańska 35, telefon 205-59.

M o nter-elektryk z wielole­

tnią praktyką w dużych elek­

trowniach i fabrykach, wy­

kwalifikowany przy: nowo­

czesnych i montażach i kon­

serw acji urządzeńjelektrycz- nych wys. i nisk. napięcia, budowie tablic rozdzielczych i urządzeń przekażniczych, z ukończonymi K ursam i Bu­

dowy Maszyn i Elektrotech­

niki p o szu k u je pracy. Ł ask a­

we oferty proszę kierować do Adm. „W. E .” , Warszawa 1, Królew ska 15 pod „Elw ir” .

Najmniejsze ogłoszenie w układzie 4-szpaltowym na wysokość 1 5 mm kosztuje

2 zł.

Każdy następny wiersz mi­

limetrowy 15 groszy-

Technik- elektrctechnik z ok. 5 letnią praktyką projekcyjną i ruchową fabryczną — potrzebny m ożliwie od zaraz.

Kreślarz młody obe­

znany z kreśleniem sche­

m atów i rysunków proje­

k cyjn ych elektrotechnicz­

nych — potrzebny m ożli­

w ie od zaraz.

O ferty z życiorysem i re ­ ferencjam i należy kiero­

w ać do Adm inistracji ,,W iadomości Elektro tech ­ nicznych“ , W arszaw a l.u l.

K ró lew ska 15 pod „A lu - m inat“ .

M ajster-m echanik, w ykształ­

cenie techn., długoletnia pra­

ktyka w większej elektr. pa­

rowej, obeznany: z ruchem i konserw, kotłowni, turbino- wni, urządzeń pomocn., n a­

stawnią, rozdzielnią wys.nap. | racjonalną gosp. cieplną, wo­

dną,autom atyzacją kotłowni, analizam i, pom iarami oraz org. pracy na ruchu, p o szu ­ k u je o d p o w ie d n ie go sta n o ­ w isk a . Łaskaw e oferty kiero­

w ać do Adm. „Wiad. E lek.”

W-wa, Królew ska 15, pod„H S”

E le k tro w n ia M ie jsk a n a K r e ­ sach W schodnich p o szu k u je e le k tro te c h n ik a , obeznanego z licznikami elektrycznym i na stanowisko kontrolera inst. elektrycznych do siły i światła.

Płaca 150 zł. miesięcznie.

Podanie życiorys i nielegali- zowane św iadectw a należy przesiać do A dm inistracji

„W iadomości Elektrotechni­

cznych” W arszawa 1, K róle­

wska 15 pod „Elektrow nia K resow a” .

T e ch n o lo g -e le k try k , zdolny, z praktyką na samodzielnych kierowniczych stanowiskach o b e jm ie n atychm iast posadę.

Oferty nadsyłać: Bydgoszcz, Jodłow a 20 dla „E R A ”

Z arząd M iejski w B yd­

goszczy, P o w iato w a Cen­

trala Elek trycz n a sprzeda w drodze przetargu 40 używ a­

nych silników prądu sta­

łego o m ocy w granicach od 0,3 — 15 K M na 220 V łącznie z rozrusznikam i.

Szczegółowe dane tech­

niczne dot. m ocy, liczby obrotów i w ym iaró w koła pasowego można otrzy­

m ać w biurze Po w iato ­ w ej C en tra li E le k try c z ­ nej w Bydgoszczy przy u l. D ra Em . W arm iń ­

skiego N r 8.

Nr 5 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 145

P O L S K I E Z A K Ł A D Y S I E M E N S

S. A.

w naczyniach że­

laznych (bez pomp p r ó ż n i o w y c h ) do 1 000 A i wyżej

PROSTOWNIKI

STR. 146 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr. 5

POLSKIE TOWARZYSTWO ELEKTRYCZNE PTE

Spółka Akcyjna

Z a r zq d : Warszawa, Marszałkowska 137 Fabryka: Warszawa, Terespolska 46/48

TRANSFORMATORY OLEJOWE

do 2 5 0 0 k V A i 35 0 0 0 V

T R A N S F O R M A T O R Y S U C H E

do 160 k V A i 6 0 0 0 V

S I L N I K I A S Y N C H R O N I C Z N E

do 7 5 0 KM i 6 0 0 0 V

M A S Z Y N Y PRĄDU S T A Ł E G O

do 100 KM

P R Z E T W O R N I C E SILNIKI KRANOWE I TRAKCYJNE M A S Z Y N Y S P E C J A L N E

W -bODZ!

»

Nr 5 W I A D O M O Ś Ć E L E K T R O T E C H N I C Z N E STR. 147

BRIGHTRAY SUPER

f Nowy i ulepszony rodzaj 80/20 procentowego s t o p u niklowo- chromowego do elektrycznych l e m e n t ó w g r z e j n y c h .

\

O dznacza się on wyjqtkowq trwa- łościg Jednakow o nadaje się za­

równo w normalnych jak i w w y­

soce uciqżliwych warunkach pracy.

W ytwarzany j e s t p o d k a ź d q p o s t a c i g w y m a g a n q w przemyśle e l e k t r y c z n y m .

Szczegółow e informacje podane sq w naszej broszurze obejmu­

jącej dane techniczne. Przesy­

łamy jq bezpłatnie na żgdanie.

Ini. W A L E R IA N W IŚ N IE W S K I

W A R S Z A W A 1. M A R S Z A Ł K O W S K A 1 1 0 G en. Przedst. Firmy H E N R Y W IG G IN & C o Ltd w Londynie

W y l q c x n a s p r z e d a ż n a P o l s k ę i K o n s y g n a c y j n y S k ł a d F a b r y c z n y

W ARSZA W SKA S P Ó Ł K A ELEKTRYCZN A

W a r s z a w a , A l. J e r o z o l i m s k a 1 1 7 . T e le f o n 6 6 7 - 1 1 5

Wyłącznik olejow y mod. S. K. 1. do 3000 V, 200 A z w yzw alaczam l termiczno-elektro-

m agneiycznym i.

Z a s t o s o w a n i e : d o o c h r o n y s i l n i k ó w .

F a b ry k a A paratów Elektrycznych

INŻ. JÓZEF IMASS

ŁÓDŹ, Piotrkowska 255 — Tel. 138-96 i 111-39

k t o c h c e d o b r z e i z o l o w a ć

kupuje dobrq taśm ę izolacyjną.

Przy najbliższej sposobności ra­

dzimy w ypróbować nasz wyrób.

Taśm y czarną i białą dostarcza­

my opakow ane w? s t a n i o l i w krążkach 50, 100 i 150 gr.

Z A K Ł A D Y K A U C Z U K O W E

PIASTÓW , SP. AKC.

W ARSZA W A , Z Ł O T A 35, TEL. 5.33-49 i 5.62-60

Zaw sze się opłaci

zam ienić stare filtry powietrzne na nowe

systemu

D E L B A G VI S C I N

C hro ńcie przed szkodliwym działaniem kurzu g e n e r a t o r y , k o m p r e s o r y , s iln ik i i t. p.

r z B. F I L I P S K I

Ż O R Y , G Ó R N Y Ś L Ą S K , UL. N O W A 6, TEL. 30 O s z c z ę d n o ś ć

m i e j s c a D o s k o n a ł e o c z y s zc z e n I e p o w i e t r z a T r w a ł o ś ć p r a k t y c z n i e n ie o g ra n ic z o n a

STR. 148 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr. 5

C E N T R A L N E BI URO S P R Z E D A Ż Y P R Z E W O D Ó W

„ C E N T R O P R Z E W Ó D "

Spółka z ogr. odp.

W A RSZAW A, K R Ó LE W SK A 2 3 . T a l. 3 4 0 - 3 1 , 3 4 0 - 3 2 , 3 4 0 - 3 3 I 3 4 0 - 3 4

PRZEWODY IZOLOWANE

Z F A B R Y K K R A J O W Y C H W W Y K O N A N I U PRZEPISOWYM, OZNACZONE ŻÓŁTĄ NITKĄ S. E. P.

Rok założenia 1920

F A B R Y K A M O T O R Ó W E L E K T R Y C Z N Y C H

L . K O R E W A

W a r s z a w a - W o la , u l. S y r e n y 7 , t e l e l o n 5 . 0 0 .9 5 Z A K R E S P R O D U K C JI:

S i l n i k i asyn ch ro n iczn e:

zwarte i pierścienio w e do 15 KM

S iln ik i i p r ą d n i c e prądu sta łe g o

S iln ik i kom utatorowe p rą­

du zmiennego

S iln ik i repulsyjne sp e cja l­

ne do prób prądnic i „m a g ­ n eto ” sam ochodowych i lot­

niczych

S iln ik i sp ecjaln e do wbu­

dowania

S iln ik i do maszyn drukar­

skich, linotypów oraz inter- typów

P r ą d n ic e niskow oltow e do galw anizacji

D m u c h a w y elektryczne N a p r a w a I p r z e w i j a n i e wszelkich maszyn elektrycz­

nych.

Wyprzedam okazyjnie używane:

1) liczniki trójfazowe Sie- m ens-Schuckert ^Mod.

D6 i D 6B 3 x380 V (bez przewodu zerowego) 3 x 5A, 3 x 10A, 3 x 15A, 3 x 20A, 3 X 30A, 3 x 50A, 3 x 75 A , w ilości ca.

150 szt.

2) kilkadziesiąt liczników jednofazowych 220 V.

3) kilkaset ograniczników prąd u zm iennego.

Z akład Elektro m iern iczy

„ E L E K T R O L I C Z N I K"

JA N O L S Z E W S K I W arszawa, M arsz. Focha 2.

Kto zalega z opłata

prenumeraty, na­

raża się na zbęd­

ne dodatkowe ko­

szty inkasa pocz­

towego i utrudnia pracę wydawni­

ctwu.

Prosimy o regularne wpłacanie prenumeraty

SILNIKI P O W I E R Z C H N I O W O PRZEW IET RZA NE

40 KM. 1500 obr./min.

pierścieniow y

15 KM. 1500 obr./min.

zwarty dwuklalkowy

ELEKTROBUDOWA S. A. ŁÓDŹ

KOPERNIKA 56-58. TEL. 111-77 i 191-77

Nr 5 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E STR. 149

Z a k ła d y ele k tro ch e m iczn e w Z ąb ko w icach (tel. So sn o w ie c 68-085)

TOWARZYSTWO ELEKTRYCZNOŚĆ *>. u<

W A R S Z A W A , UL. C Z A C K I E 6 O NR. 6. T E LEFO N 634-94 pro d u ku |q n a jw y ż s z e j ja k o ś c i:

a ) w d z i a l e c h a m i c z n y m :

1) W apno c h lo ro w a n e ( c h lo r e k b ie lą c y '), 2) C h lo r cie k ły , 3) S o ­ dę ka u styczn ą , 4) K a rb id , 5) W odę u tle n io n ą 3 0 % w a g . H , O t m e d y c zn q , t e c h n ic z n q I c h e m ic z n q c z y s łq , 6 ) N adb oran S O d U . b ) w d z i a l e e l e k t r o t e c h n i c z n y m i

1) SzCZOtkl w ę g lo w e d o m a s z y n e le k t r y c z n y c h , g ra fito w e , m e ta lo ­ w e. e le k t ro g ra fito w e , b rę zo w e , m ie d z ia n e , z b la s z e k i z tk a n in m e ta lo w y ch , g a lw a n iz o w a n e lu b c z y s t e z a rm a tu rq lu b b e z, d la w s z e lk ie g o ro d za | u m a s z y n e le k t r y c z n y c h .

2) W ęg le sztu czn e d la s u c h e g o e le m e n tu , ś w ia tła , k i le m o fo g r a t ii i p ro ż e k ło ró w , w ę g le o p o ro w e , p ie r ś c ie n ie g ra fito w e do tu rb in p a ro w y c h e tc .

3) E le ktro d y w ę g lo w e i g ra fito w e , s k ła d a n e i je d n o lit e , d la c e ló w e le k t r o c h e m ic z n y c h i e le k t r o t e r m ic z n y c h .

W Y Ł Ą C Z N I K I I nożow e i P R ZE Ł ĄC ZNI KI z A U T O M A T Y

T A B L I C E L I

B E Z P I E C Z N I K I .

K O N T A K T Y

P r a s o w a n e c z ę ś c i d la celów elektro -

P R Z E Ł Ą C Z N I K I w alcow e,

gw iazdy w lrójkqt.

S C H O D O W E . C Z N I K O W E.

L AMP Y R ĘC Z N E.

I W T Y C Z K I ,

ze s z t u c z n e j żyw icy i radiotechnicznych

F A B R Y K A E L E K T R O T E C H N I C Z N A

P A W E Ł Z A U D E R i S - k a

Łódź, ul. Sienkiew icza 163, tel. 187-06 i 187-02

N A S T A T K A C H

M/S SOBIESKI, M/S CHROBRY

PRZETW O RN ICE D O Z A S I L A N I A R A D I O S T A C J I M O C Y 5 kW , O N A PIĘC IU 4000 V P R Ą D U S T A Ł E G O

W Y K O N A Ł A : !

!JSS3a SPÓŁKA KOMANDYTOWA Ki WIUST0KA

‘VARSZAW A. JAGIELLOŃSKA 4/6, TELEFONY: 10.33-26,10.33-30

STR. 150 • W I A D O M O S C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr. 5

T E R M I N O W A D O S T A W A f T R A N S F O R M A T O R Y

N A JN O W S Z E J KO N STRU KCJI

SACHSEN WERK A. 6.,

INIEDERSEDLITZI

b u d u je i d o s t a r c z a w krótkich terminach prądn ice, silniki, tran­

sform atory do n aj­

wyższej mocy, w ypo­

saże n ie elektryczne d la kolei, dźwigów i kopalń, a p a r a ty d la w y so k ie g o n a p ię c ia

Dwie prqdnice synchroniczne, k a ż d a mocy 27 000 kVA, 375 obr/min n a polu b a d a n ia w i-mie Sach senw erk

R E P R E Z E N T A C J A W P O L S C E :

STATOR W A R S Z A W A 1

Elektrotechniczna L w o w s k a 5

Spółka z ogr odp. T e l e f o n 9 -5 1 -4 3

N A K Ł A D 5 500 E G Z E M P L A R Z Y • C E N A Z E S Z Y T U 1 Z Ł. 2 0 G R

W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E

C Z A S O P I S M O D L A E L E K T R Y K Ó W - P R A K T Y K Ó W Redaktor: inż. el. Włodzimierz Kołelewski • Warszawa, ul. Królewska 15. Tel. 522 - 54

R O K VI I ^• M A J 1 9 3 9 R. • Z E S Z Y T ⁵

Treść zeszytu 5-go. 1 PRZEWODY ELEKTRYCZNE ODPORNE NA WYSOKIE TEMPERATURY inż. St. Bladowski. 2 ELEKTRO­

MAGNETYCZNE PRZYRZĄDY POMIAROWE inż. T. Kuliszewski. 3. WYZNACZANIE NAPIĘĆ TRANSFORMATORÓW TRÓJFAZO­

WYCH METODĄ WYKRESLNĄ inż. L. Sarnowiec. 4. OŚWIETLENIE MUZEUM SZTUKI NOWOCZESNEJ W PARYŻU. 5 NOWINY ELEKTROTECHNICZNE. 6. SKRZYNKA TECHNICZNĄ. 7 Z MUZEUM TECHNIKI I PRZEMYSŁU.

Przew ody e lektryczn e odporne na w ysokie tem peratury.

Inż. STANISŁAW BLA D O W SKI U w a g i o g ó ln e .

Izolow ane przew ody elektryczne prądu silnego w y ­ kazywać muszą w pew nych w aru n kach odporność na działanie w yso kich tem peratur i płom ienia. T ak np.

przewody elektryczne przechodzące przez kotłow nie, za­

instalow ane w piecach przem ysłow ych lub stosowane dla doprowadzenia prądu elektrycznego do odbiorników pro­

m ieniujących ciepło np. do lam p łuko w ych, opraw ek ża­

rów kow ych lub grzejników elektryczn ych muszą posiadać izolację elektryczną odporną na działanie ciepła.

Przew ody elektryczne zainstalow ane w pomieszcze­

n iach w ym agających specjalnego zabezpieczenia przeciw ­ pożarowego, ja k np. m uzea, zabytki, fa b ry k i i m agazyny m ateriałów w ybu cho w ych lub łatw o paln ych , przew ody w pom ieszczeniach ruch u elektrycznego, ja k rozdzielnie zakładów elektrycznych, cen trale telefoniczne itp., muszą posiadać zewnętrzną odzież wykonaną z m ateriałów nie­

palnych, u tru d n iającą posuw anie się płom ienia w zdłuż przewodów.

W reszcie w n iek tó rych urządzeniach elektrycznych zachodzi konieczność u trzym ania nieprzerw anej dostaw y prądu elektrycznego n aw et w przypadku, gdy przew ody elektryczne przechodzą przez ub ikacje zagrożone poża­

rem , ja k np. przew ody do siln ik ó w elektryczn ych pomp przeciwpożarow ych, syg n aliz acji przeciw pożarow ej, obwo­

dów lam p bezpieczeństwa itp . D la tych urządzeń prze­

w ody elektryczne posiadać w in n y budowę ognioodporną.

Zależnie w ię c od w ym agań podanych pow yżej roz­

różniam y:

a przew ody izolow ane w odzieży n iepaln ej, b przew ody izolow ane, odporne na działanie w yż­

szych tem peratur, oraz

c przew ody ognioodporne.

Przew o d y w odzieży niepalnej zazw yczaj n ie posia­

dają iz o la cji elektryczn ej odpornej na działanie w yższych tem peratur, je d yn ie ich zew nętrzna pow łoka jest w yk o ­ nana z m a te ria łu niedopuszczającego do posuw ania się płom ienia w zdłuż przewodu.

Przew o d y odporne na działanie wyższych tem pera­

tur posiadają już izolację na żyłach odporną n a działa­

n ie ciepła. Z akres najw yższych tem peratur, do ja k ic h

przewody tego typ u mogą być stosowane, zależeć będzie od rodzaju m ateriału użytego do budow y przewodów.

Przew o dy ognioodporne mogą być natom iast sto­

sowane w każdej tem peraturze — aż do tem peratury płom ienia w łączn ie; są one równocześnie niepalne i nie dopuszczają do posuw ania się w zdłuż nich płom ienia.

O piszem y pokrótce najczęściej spotykane typ y w y ­ m ienionych rodzajów przewodów elektrycznych, ich bu­

dowę oraz zastosowanie praktyczne.

P r z e w o d y w o d z i e ż y n ie p a ln e j.

Przew o d y izolow ane w odzieży niepalnej posiadają zazwyczaj izolację z gum y w u lkanizo w an ej; kab le elek­

tryczne w odzieży niepaln ej izolow ane są papierem n a­

syconym olejem m ineralnym lub gumą w ulkanizow aną.

Zew nętrzne pow łoki tego typ u przewodów i k a b li muszą być niepalne i nie podtrzym yw ać płom ienia.

W kablach elektrycznych sam już płaszcz ołow ian y stanow i dostateczną ochronę przed posuw aniem się pło­

m ienia w zdłuż przewodu. D la zabezpieczenia przed m o­

żliw ością szybkiego posuw ania się pożaru w zdłuż prze­

w odów kablow ych, kable ziem ne ułożone w ew n ątrz bu­

dynków ogałaca się z zewnętrznej ju ty, pozostaw iając je w gołym płaszczu oło w ian ym lub sam ym pancerzu.

Przew o dy elektryczne izolow ane posiadają nato­

m iast nazew nątrz oploty z w łó k ien azbestowych (D gC i L g C ) w zgl. o ile są oplecione baw ełną lub inn ym m ate­

riałem w łóknistym , muszą posiadać oploty nasycone ^spe­

cja ln ym i m asam i uniem ożliw iającym i lub u tru d n iającym i zapalenie się w łókien. Rów nież oploty azbestowe nasyca się m asą z aw ierającą najczęściej szkło w odne i m ąkę azbestową, celem w yp ełn ien ia przestrzeni m iędzy w łó k n a­

m i oplotu, usunięcia z niego pow ietrza i uniem ożliw ienia zapalenia się izo lacji gum owej um ieszczonej pod oplotam i.

W m iejsce oplotu azbestowego, k tó ry, ja k wiadom o, jest m ateriałem drogim i im portow anym , coraz częściej stosuje się oploty baw ełniane, konopne lub lniane, któ­

re nasyca się sp ecjaln ym i m asam i, czyniąc je odpornym i przeciw posuw aniu się ognia. Uodpornienie w łó k ien orga­

nicznych przeciw paleniu jest zagadnieniem stosunkowo tru dnym , gdyż sam e w łó k n a organiczne są palne, ponie­

w aż z a w ierają w ęgiel, tle n i w odór a często jeszcze azot i siark ę — a w ię c m a te ria ły palne i podtrzym ujące palenie.

STR. 152 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr. 5

M ateriały, k tó rym i nasyca się w łó k n a celem uod­

p o rn ien ia ich przed zapaleniem , działać mogą nastę­

pująco:

a. m asa im p regnacyjn a pod w pływ em w yższej tem ­ p eratu ry zaczyna się topić i przy tem peraturze niższej, w k tó rej jeszcze tk an in a się nie p ali, p o kryw a ją p o w ło ­ k ą nieprzepuszezającą pow ietrza a tym sam ym skutkiem braku dostępu tlenu z pow ietrza uniem ożliw ia zapalenie się w łó k ien ;

b. m asy im pregnacyjne pod w p ływ em w yższej tem ­ p eratu ry 'w yd zielają gazy niepalne, u tru d n iające zapale­

n ie się tk a n in y na skutek braku dostępu tlenu z po- w ietrz a;

c. w m ateriałach stano w iących im pregnację w łó ­ k ie n oplotu następują w w yższych tem peraturach, w k tó ­ rych w łókno jeszcze się n ie p ali, pew ne reakcje endoter- m iczne ('tzw. reakcje chem iczne po bierające z zewnątrz ciepło), które pow odują obniżenie się tem peratu ry i zga­

szenie płom ienia.

Z pośród bardzo w ie lu środków spotykanych w han­

d lu i służących do n asycan ia w łó kien celem uzyskania niepalności, najczęściej stosow ana jest przy budow ie przewodów elektrycznych m ieszanina zaw ierająca ok. 30°/o kw asu borowego i 70% boraksu. M asa ta — po w yp aro ­ w an iu w ody, ja k ą się dodaje do rozpuszczenia m asy dla u m ożliw ienia dokładnego nasycenia — pozostawia na pow ierzchni oplotu w łóknistego syropow ą w arstw ę do­

skonale uodporniającą go przeciw posuw aniu się pło­

m ienia.

P r z e w o d y i z o lo w a n e , o d p o r n e n a d z i a ł a n ie ] w y ż s z y c h t e m p e r a t u r .

Przew o dy elektryczne, które m ają pracow ać w w yż ­ szych tem peraturach, muszą, ja k w iem y, posiadać izola­

cję żył odporną n a działanie ciepła. Ponad to pod w p ły ­ w em w yższych tem peratur izolacja przewodu n ie pow in­

na zm ieniać sw ych w łasności dielektryczn ych i m echa­

nicznych.

U żyw an a do iz o la cji przew odów elektrycznych gum a wulkanizowana jest w zasadzie m ało odporna na działanie w yższych tem peratur. P ra c u ją c stale w tem pe­

ratu rach ponad 60° C, izo lacja gum owa podlega szybkie­

mu starzeniu, tw ard nieje, kruszy się i kaw ałkam i odpada od ż yły m iedzianej, pow odując częste zw arcia i uziem ie­

nia. To też w tych przypadkach, kiedy tem peratura przewodu m iałab y trw a le lub często przekraczać 60° C należałoby użyć do izolow ania ż ył gum y s p e c j a l n e j , odpornej n a działanie ciepła albo też zastosować inny rodzaj izo lacji.

Przyp ad ek ta k i zachodzi dość często w przewodach św iecznikow ych dołączonych do opraw ek lam p elek­

trycznych. N a skutek nieodpow iedniego kształtu opraw y św iecznikow ej lub zastosow ania żarów ki o zbyt w ie lk ie j m ocy, na którą opraw a nie została zbudowaną, nastę­

pować może siln e rozgrzanie się op raw ki oraz dołączo­

nych do n iej przew odów elektrycznych. P o m iary w y k a ­ zały, iż tem peratura przewodu dochodzić może w tych przypadkach do 130° C, pow odując szybkie zniszczenie izo­

la c ji gum owej przewodu świecznikowego. W dodatku stosowane dotychczas powszechnie przew ody św ieczniko­

w e posiadają bardzo cienką w arstw ę izo lacji gum owej o grubości w ynoszącej zaledw ie 0,6 mm. Pod w pływ em w yższej tem peratury przew ody św iecznikow e szybko ule­

gają uszkodzeniu, powodując częste zw arcia w lam pach elektryczn ych a n iekied y n aw et w yp ad ki porażenia — gdy obnażony z izo lacji przewód styka się z m etalow ym korpusem lam py elektrycznej.

D la zwiększenia bezpieczeństwa lam p elektrycznych zostały opracowane ostatnio w H o lan d ii sp ecjalne prze­

pisy i próby przew odów św iecznikow ych, m ające n a celu stw ierdzenie ich odporności na działanie w yższych tem ­ peratur.

P ró b y m ające na celu stw ierdzenie odporności izo­

la c ji gum owej n a działanie w yższych tem peratur pole­

gają na poddaniu próbki przew odów — przez pewną określoną liczbę godzin — d ziałaniu .znacznie podwyższo­

nej tem peratury, aniżeli to w p raktyce może zachodzić;

opieram y się tu na tym założeniu, że wyższa tem peratu­

ra stosowana przez czas krótszy w yw o łu je ten sam sku­

tek co tem peratura niższa, działająca jednak przez długi czas p racy przewodu.

Prób ę taką nazyw am y „próbą starzenia się“ izolacji gum owej. W yko n yw am y ją w specjalnych przyrządach — tzw. term ostatach, sam oczynnie u trzym u jących stałą, określoną tem peraturę.

W edle przepisów holenderskich przew ody świeczni­

kow e w iz o la cji gum owej w in n y w ytrz ym yw ać próbę sztucznego starzenia w term ostacie, w tem peraturze 125° C, przez przeciąg 750 godzin. Pró b ę starzenia wy­

konuje się przy norm alnym do pływ ie pow ietrza. Po w yję c iu starzonego przew odu z term ostatu, przewód od­

poczywa przez 16 godzin, poczym zostaje n aw in ię ty na krążek o średnicy = 15 kro tn ej śred n icy przew odu i za­

nurzony do wody. Po 24 godzinach przeb yw an ia w wodzie przewód w in ie n w ytrzym ać próbę n apięcio w ą przez przy­

łożenie napięcia prądu zm iennego 1 500 w o ltó w w prze­

ciągu jednej m inuty. O pisane próby przew odów świecz­

n iko w ych przeprowadzane w H o lan d ii są n iew ątp liw ie bardzo ciężkie dla przew odu i w ym ag ają stosow ania do izo lacji żył specjalnej gum y odpornej na działanie w yż­

szych tem peratur.

N a ogół jed nak nie jest w skazane stosować prze­

w ody elektryczne izolow ane gumą w ulkanizow an ą tam, gdzie tem peratura przew odu przekraczałaby przez czas dłuższy 60° C. W tych przypadkach, k ie d y przew ody elek­

tryczne będą m u siały pracow ać trw a le w w yższych tem­

peraturach, należy stosować do iz o la cji żył inne m ateriały izolacyjne. T ak np. d la przew odów p racu jących w tem ­ peraturach do 100 0 C można stosować, jako izolacji żył, płótno olejne; jest to tkan in a b aw ełn ian a nasycona specjalnym lak ierem izo lacyjn ym schnącym w w yż­

szych tem peraturach. Zależn ie od składu la k ie ru użytego do n asycan ia tk an in y, płótno olejne może być koloru żółtego lub czarnego. Płó tn o olejne może b yć cięte w ta­

śm y — rów nolegle lub ukośnie do k ieru n k u w łó k ien ; — w tym ostatnim przypadku w ytrzym ało ść taśm jest w ie ­ lokrotnie w iększa, niż przy cięciu ró w noległym do kie­

run ku w łó kien.

W łasności m echaniczne, elektryczne i cieplne płótna olejnego zależne są od gatunku płótna i lak ieru . Pró b k i taśm y płótna olejnego o grubości 0,13 m m i szerokości ok. 60 mm i ciężarze 1,098 g/cm2 — cięte ukośnie do k ieru n ku tkan ia — w yk az ały po 5 godzinnym suszeniu w term ostacie, w rozm aitych tem peraturach, następujące średnie w artości w ytrzym ałości elektrycznej i m echanicz­

nej, podane w tab eli 1.

Nr 5 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 153

T abela 1.

W p ły w podwyższonej tem peratury na w łasności elek ­ tryczne i m echaniczne taśm y z płótna olejnego.

przed su­

sze­

Po w ysuszeniu w term ostacie przez 5 godzin do tem peratury niem 00 O o O 100°C 120°C 140°C 160°C180°C W ytrzym ałość na

zerwanie w kg. 30,3 33 38 42 41 28 13 W ydłużenie w % 4 3,4 2,4 2,1 1,4 1,12 1,10 W ytrzym ałość na

przebicie w tysią­

cach w oltów

2,68 3,8 4,1 4,2 4,1 3,9 3,4

Pod w p ływ em suszenia początkowo w ytrzym ałość elektryczna płótna olejnego w zrasta, a to na skutek usu­

nięcia z płótna śladów w ilg o ci. P o przekroczeniu tem pe­

ra tu ry 120° można stw ierd zić równoczesne zm niejszenie się w ytrzym ało ści elektryczn ej i m echanicznej płótna olejnego — skutkiem niszczenia w łó k ien b aw ełn ian ych pod •wpływem ciepła.

Tem peratura 100° C b yła b y przeto tem peraturą g ra­

niczną, do k tó rej m ożnaby stosować jeszcze przew ody w izo lacji z płótna olejnego. D la przew odów ruchom ych dopuszczalną b yła b y tem peratura niższa, aniżeli dla prze­

wodów ułożonych na stałe. N a skutek w yższych tem pe­

ra tu r może nastąpić z biegiem czasu kruszenie izo lacji z płótna olejnego, a tym sam ym znacznie szybsze uszko­

dzenie przewodów ruchom ych, narażanych na częste zgi­

nania.

Przew o dy w iz o la cji z płótna olejnego oprasowane płaszczem ołow ian ym stosowane są np., jako kable okrę­

zakres -v , .

nodm/er-\ ^tem peratura najgorętszego miejsca nego na -

zakres dopuszczalnego n a ­ grzewania sie łrualego ma­

teriałów izolacyjnych

tem peratura otoczenia

R ys. 1.

Idporność organicznych m ateriałó w izo lacyjn ych na w y ­ sokie tem p eratury w zależności od czasu trw a n ia

nagrzew ania.

tow e w pom ieszczeniach gorących. W m iejsce płaszcza ołowianego przew ody w iz o lacji z płótna olejnego po­

siadać mogą na zew nątrz oplot z w łó kien azbestowych nasyconych m asą azbestową. Przew o dy ruchom e izolo­

w ane płótnem olejnym posiadają na żyłach, ow inięcie z azbestu i w spó lny oplot azbestowy. Poniew aż oploty azbestowe są m ało odporne na zużycie — d la ochrony m echanicznej przew ody ruchom e w oplocie azbestowym posiadają niekiedy n a zew nątrz g iętki w ąż m etalow y, k tó ry ze względów bezpieczeństwa w in ie n być dokładnie uziem iony.

Przew ód ruchom y opisanej w yżej ko n stru kcji uży­

w an y b y ł do ośw ietlenia w nętrza pieca ceglanego. P r a ­ cow ał on w ten sposób, iż przez otw ór w piecu wpuszcza­

no żarów kę um ocowaną na ruchom ym przewodzie po­

wyższej ko n stru kcji — celem stw ierdzenia stanu w yp alo ­ nych cegieł. Tem peratura w nętrza pieca w yn o siła ponad 130° C i m im o to przewód praco w ał dłuższy czas zupeł­

nie dobrze.

Opisane dotychczas przew ody posiadały izolację w ykonaną z m ateriałó w organicznych a w ięc ulegających zm ianom pod w p ływ em działania w yższych tem peratur.

D ziałanie to jest jednakże zależne od czasu trw a n ia n a­

grzew ania; im tem peratura, w któ rej przewód pracuje, jest wyższą, tym krótszy będzie czas jego p racy po któ­

rym ulegnie on zniszczeniu. R ys. 1 przedstaw ia w yk res w ytrzym ałości term icznej (cieplnej) m ateriałó w organicz­

nych stosow anych do iz o lacji przewodów elektrycznych

—• w zależności od czasu trw a n ia nagrzew ania. Z w y ­ kresu tego w idzim y, że o ile k ró tko trw ałe w zrosty tem ­ peratur — naw et do w ysokich w artości — znoszone są przez m a te ria ły organiczne bez uszczerbku, o tyle przy dłuższym działaniu ciepła uszkodzenie przewodu może nastąpić naw et w niższych tem peraturach pracy.

P r z e w o d y o g n io o d p o r n e .

Przew o dy elektryczne ognioodporne muszą b yć w y ­ konane z m ateriałó w niepalnych. Do tak ich m ateriałó w należy przede w szystkim azbest. Je s t to m ateriał krze­

m ow y (rys. 2) o dość zaw iłym składzie chem icznym , da-

Rys. 2.

Azbest w postaci m inerału.

ja c y się rozczepić n a k ró tk ie w łókn a. Z pośród w ie lu roz­

m aitych rodzajów azbestu niektóre tylk o jego odm iany nadają się do celów elektrotechnicznych. Do izolow ania przewodów elektryczn ych stosow any jest surow iec az­

bestow y znany pod nazw ą s e r p e n t y n u (M g3S i20 7);

daje on w łó kna b iałe o jed w abistym połysku; jego w y ­ trzym ałość na w ysokie tem p eratu ry jest znaczna i do­

chodzi do 1100° C.

Przędza azbestowa (rys. 3) posiada w łó k n a stosun­

kowo k ró tk ie ; chcąc w ię c w yk o n yw ać z nich na zw ycz aj­

STR. 154 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr. 5

n ych ow i jark ach lu k oplatarkach o w in ięcia lub oploty, trzeba uprzednio skręcić w łókna azbestowe w mocne n it­

ki, któ reby się h ie rw a ły przy o w ija n iu lub oplataniu.

W tym celu rdzeń n itk i azbestowej stanow i zw ykle m o­

cna n itk a baw ełniana, dookoła k tó rej skręcone są w łókna azbestowe. Przędza azbestowa używ ana najczęściej do o w ija n ia lub op latania przew odów zaw iera ok. 15°/o ba­

w ełn y. W y n ik a stąd iż w ytrzym ałość n itek azbestowych na działanie w yższych tem peratur, będzie ograniczona w ytrzym ałością term iczną rdzenia n itk i baw ełn ian ej. A b y po zw ęgleniu w łó kn a baw ełnianego azbest trz ym ał się na pow ierzchni przewodu, oploty i o w in ięcia azbestowe n a­

syca się jeszcze zazwyczaj masą niepalną i nie podtrzy­

m ującą palen ia a zlepiającą w łó kn a azbestowe ze sobą.

R ys. 3.

W łó kn a azbestowe.

(D la porów nania grubości w łó kien azbestowych rozpięty jest nad n im i poziomo drut o średnicy 0,1 mm).

O ploty i obw oje w ykonane z azbestu są hygrosko- p ijn e tzn. w ch ła n ia ją w ilg o ć z otoczenia, to też w arstw azbestowych nie można uw ażać za w ystarczającą izolację przewodów prądu silnego. Przew o dy w sam ej izo lacji azbestowej stosowane są natom iast jako d ru ty naw ojow e w uzw ojeniach aparatów elektrycznych, gdzie napięcia m iędzyzw ojow e są stosunkowo nieznaczne. D ru ty naw o­

jow e w iz o la cji azbestowej stosowane są często przy bu­

dowie m aszyn i aparató w elektrycznych, któ rych uzwo­

jen ia muszą być odporne na kró tk o trw ałe siln e przecią­

żenia i zw arcia. D la zw iększenia odporności na działanie w yso kich tem peratur izo lacja drutów azbestowych w y ­ konana jest z tzw . „niedoprzędu azbestowego“ czyli z czystego w łó k n a azbestowego n ie zaw ierającego baw eł­

ny. Niedoprzęd azbestowy nakłada się na pow ierzchnię dru tu m iedzianego lub lin k i po czym — przy pom ocy od­

pow iednich urządzeń — oprasow uje się n im przewód, tak, że w arstw a ażbestu stanow i jed nolitą szczelną powłokę.

D la m echanicznego w zm ocnienia w arstw y azbestowej po­

w le k a się ją lakierem odpornym na działanie w ysokich tem peratur i płom ienia, k tó ry w raz z azbestem tw orzy jed n o lity pokład. W ytrzym ałość m echaniczna w ykonanej w ten sposób izo lacji azbestowej na ścieranie i gięcie nie ustępuje w niczym izo lacji drutów oprzędzonych jed w a­

biem lub baw ełną.

N ajw ażniejszą jednak zaletą drutów naw ojow ych opisanej budow y jest ich odporność na działanie w yso­

kich tem peratur. O ile przy podgrzaniu przewodu izolo­

wanego baw ełną do tem peratu ry ponad 300° C izolacja baw ełniana spała się natychm iast i odpada od przewodu, o tyle izolacja azbestowa — m im o rozgrzania drutu n a ­ w ojow ego do tem peratury czerwonego żaru — po osty­

gnięciu przewodu nie ulega najim niejszym uszkodzeniom

i zachow uje się bez żadnych zm ian, — ja k gdyby pozo­

staw ała stale w stanie chłodnym . Przew o d y w izo lacji azbestowej n adają się, ja k już w spom nieliśm y, jedynie, jako d ru ty naw ojow e dla m aszyn i aparatów elektrycz­

nych.

Z a przew ody ognioodporne dla urządzeń niskiego n apięcia m ożem y uw ażać w ynalezione niedaw no w e F ra n c ji przew ody elektryczne w iz o lacji z tlen k u magne­

zu, znane pod nazw ą „P yro te n a x “ . Przew o dy elektryczne ,,Pyro ten ax “ zasługują na uw agę nie tylk o ze względu na sw ą budowę, ale rów nież i z uw agi na w ielce orygi­

n aln y sposób ich fa b ry k a cji nie stosow any dotychczas w przem yśle kablow ym .

Izo lację przew odów „P yro te n a x “ stanow i tlenek m agnezu; jest on n iep aln y i tym charakterystyczny, iż zachow uje sw e doskonałe w łasności izo lacyjne naw et w najw yższych tem peraturach. D la napięcia roboczego od 200 do 500 w o ltó w grubość iz o lacji tlen k u m agnezu w y­

nosi 1,5 mm. P rz y te j grubości iz o lacji przew ody w y ­ trzym u ją napięcie probiercze od 2 do 2,5 k V . Zw iększa­

jąc grubości izolacji, można budow ać przew ody na w yż­

sze napięcia robocze. Je d n a lub w ięcej ż ył m iedzianych izolow anych tlen kiem m agnezu otacza się szczelnym pła­

szczem m iedzianym , stanow iącym zew nętrzną powłokę kabla. W yró b tego typ u przew odów jest następujący:

jedną lub k ilk a żył m iedzianych otoczonych silnie sprasow anym tlen kiem m agnezu um ieszcza się w rurze m iedzianej, po czym całość, tj. przew ody, znajdujące się w ew nątrz, izolację, jako też i zew nętrzną ru rę poddaje się przeciąganiu przez m atryce przeciągarek na coraz to m niejsze przekroje. W czasie przeciągania całk o w ity prze­

kró j przewodu, tzw. ż yły oraz płaszcz zew nętrzny ulega­

ją zm niejszeniu i w ydłu żen iu i zachow ują się tak, jak gdyby przewód b y ł pełnym prętem jed nolitym . Rów no­

cześnie zn ajd u jący się w ew n ątrz tlen ek m agnezu zacho­

w u je się, ja k ciało id ealn ie nieelastyczne, i w yciąg a się rów nom iernie w raz z całym przekrojem kabla. N a skutek znacznego ciśnienia, ja k ie panuje w czasie przeciągania przewodów ,,Pyro ten ax “ na coraz to m niejsze przekroje, znajdująca się w ew nątrz izolacja m agnezjowa zostaje je­

szcze bardziej sprasowana i w yp e łn ia szczelnie wnętrze przewodu.

Z ru rk i o średnicy około 30 mm w raz ze znajdują­

cym i się w ew n ątrz przew odam i można dojść po kolejnym przeciągnięciu przez k ilk a stopni na średnicę zewnętrzną przewodu ok. 5 mm. D zięki niepalności tlen k u magnezu przew ody „P yro te n a x “ są doskonale odporne na działanie w ysokich tem peratur i ognia. N ajw yższa tem peratura, ja ­ ką m ogłyby w ytrzym ać przew ody tego typu, jest ograni­

czona jed ynie topliw ością płaszcza m etalow ego i żył.

Pod względem m echanicznym przew ody „P yro te n a x “ są b. odporne na uderzenia, dają się łatw o zginać, co jest korzystne przy ich u kład an iu ; można je n aw et spłaszczać i giąć dow olnie przy czym ich izo lacja nie ulega żadnym uszkodzeniom.

Przew o dy „P yro te n a x “ w yrab ian e są w e w szystkich w iększych k ra jach Eu ro p y i A m eryk i. Z n a la z ły one sze­

rokie zastosowanie wszędzie tam , gdzie przew ody elek ­ tryczne muszą w yk azyw ać odporność na działanie ognia

lub w ysokich tem peratur, w zgl. tam , gdzie muszą one być w ysoce odporne na uszkodzenia m echaniczne.

Przez zastosowanie tych przewodów można ponadto uzyskać znaczne oszczędności na ciężarze przew odów elek ­

trycznych dotychczas stosowanych. Z tego powodu prze­

w ody „P yro te n a x “ znalazły szerokie zastosowanie przede

Nr 5 • w i a d o m o ś c i e l e k t r o t e c h n i c z n e • s t r . 155

w szystkim w urządzeniach elektryczn ych na statkach i okrętach w ojennych, gdzie oszczędność na wadze i obję­

tości posiada ogromne znaczenie. R ys. 4 przedstaw ia po­

równaw czo, ile m iejsca zajm u je 10 przew odów „Pyro te- nax“ oraz rów now ażne pod względem term icznym 10 przewodów izolow anych gumą w płaszczu ołow ianym i oplocie z drutów stalow ych ocynkow anych, ja k ie dotych­

czas przew ażnie stosuje się w urządzeniach elektryczn ych na okrętach. Ze w zględu na w yso ką odporność na uszko­

dzenia, przew ody „P yro te n a x “ nadają się znakom icie jako przew ody dla urzą­

dzeń elektryczn ych w schronach, w u- rządzeniach elektryczn ych na sam olo­

tach itp. W ysoka ich odporność na działanie ognia k w a lifik u je te przew o­

dy, jako n ajbard ziej odpow iednie dla urządzeń bezpieczeństwa i sygnalizacji przeciw pożarow ej oraz w e wszelkiego rodzaju pom ieszczeniach specjalnych, ja k teatry, kina, muzea, zakłady prze­

m ysłow e itp.

Odporność na działanie w ysokich tem peratur lub płom ienia, ja k ie j żąda­

m y n iekied y od przew odów elektrycz­

nych, m a w pierw szym rzędzie na celu względy bezpieczeństwa i pewności

R ys. 4

Ilu stra c ja , z któ rej w idać, ile m iejsca zajm uje 10 zło­

żonych obok siebie prze­

wodów ,,Pyro tenax “ (u gó­

ry ) oraz tyleż rów now aż­

n ych im przewodów- izo- lowranych gumą w płasz­

czu oło w ian ym i w oplo­

cie z drutów7 stalow ych ocynkow anych.

Ze w zględów gospodarczych nigdy n ie będzie celo­

w ym obciążać przew ody elektryczne do tego stopnia, aby nagrzew ały się one zbytnio ponad tem peraturę otoczenia.

I chociażby budow a przew odów na to zezw alała, n ie bę­

dziemy przy norm alnej p ra cy urządzeń elektryczn ych do­

puszczać nadm iernego nagrzew ania się przewodów na skutek przep ływ u prądu elektrycznego, gdyż nagrzew anie się przewodów pod w yp ływ em przep ływ u prądu elek ­ trycznego pociąga za sobą stra ty energii elektryczn ej, która — zam ieniając się bezcelowo na ciepło — zostaje bezpowrotnie stracona. S tra ty energii w przew odach po­

wodują rów nież spadek n apięcia — skutkiem czego unie­

m ożliw iają p raw id ło w ą pracę odbiorników (np. przy ob­

niżonym napięciu żarów ki dają znacznie m niejszy stru ­ m ień św ie tln y; s iln ik i elektryczne, pracu jąc przy niższym napięciu, mogą zbytnio się nagrzew ać, itp.).

Odporność budow y przew odów elektryczn ych na działanie w yso kich tem peratur lub płom ienia m a na celu um ożliw ienie przesyłania en ergii elektryczn ej naw et w ó w ­ czas, gdy w yso ka tem peratu ra otoczenia m ogłaby zn i­

szczyć lu b uszkodzić izo lację przew odów norm alnego t y ­ pu, a tym sam ym zwiększyć pewność pracy urządzeń elektrycznych, n aw et w przypadkach niebezpieczeństwa pożaru.

Elektrom agnetyczne p rzy rzg d y pom iarowe. ■

(Dokończenie).

D o k ł a d n o ś ć w s k a z a ń . P o b ó r m o c y .

D o k ł a d n o ś ć w skazań przyrządów elektrom agne­

tycznych zależna jest w głów nej m ierze od ich kon­

strukcyjnego w yko nan ia i w ynosi zw ykle od 3° o do l°/o;

w przyrządach droższych dochodzi ona do 0,5°/o a n a­

w et do 0,3°/o, ja k np. w przyrządach przenośnych o spe­

cja ln ej budow ie astatycznej.

P rz yrz ą d y elektrom agnetyczne są budowane n a j­

częściej, jako am perom ierze i w oltom ierze na prąd zm ienny. W ew nętrzna budowa zarówno am perom ierzy, ja k i w oltom ierzy elektrom agnetycznych, jest zupełnie podobna i pod względem m echanicznym żadnej m iędzy n im i ró żnicy nie m a; oba rodzaje przyrządów różnią się jed ynie uzw ojeniem cew ki: a m p e r o m i e r z e po­

siadają cew kę n aw in iętą z bardzo nieraz grubego drutu 0 m ałej liczbie zw ojów (czasem naw et o jednym zw oju), podczas gdy w o l t o m i e r z e m ają cew kę w ykonaną z cienkiego drutu o dużej liczbie zwojów. N ależy pa­

m iętać, że cew ka ta w przyrządach elektrom agnetycznych jest nieruchom a, toteż n ie jesteśm y skrępow ani cięża­

rem drutu, użytego do je j w ykonania.

Pobó r m o c y w przyrządach elektrom agnetycz­

nych w ynosi:

— dla am perom ierzy -r- od 1 do 3 V A ,

— dla w oltom ierzy — od 4 do 50 V A ,

w licz ając w to także moc pobraną przez opornik do­

datkow y.

N a w skazania (kąt w ych ylen ia w skazów ki) p rzy­

rządu elektrom agnetycznego — zarówno w oltom ierza, ja k 1 am perom ierza — w p ły w w y w ie ra ją jed ynie amperozwo-

je cew k i; im m niej zw ojów m a cew ka przyrządu, tym w iększy prąd ona pobiera przy jednakow ym w ych yle ­ n iu w skazów ki. D ążym y jed nak do tego, aby cew ki za­

rów no am perom ierzy, ja k i w oltom ierzy, po siad ały ra ­ czej m niejszą liczbę zw ojów , a to z tego względu, że w zrost licz b y zw ojów cew ki przyrządu powoduje zw ięk­

szenie je j spółczynnika sam oindukcji, k tó ry z ko lei w y ­ w o łu je powiększenie oporności w ew nętrznej przyrządu dla prądu zm iennego; w tych w aru nkach przyrząd nie m ógłby b yć — bez specjalnego w zorcow ania — uży­

w an y jednocześnie na prąd stały i zm ienny.

P r z e k r ó j drutu cew ki należy dobierać tak, aby gęstość prądu, cz yli liczba am perów na 1 mm- prze­

k ro ju drutu, w yn o siła w przybliżeniu ok. 2 Ańnm *

S t o s o w a n i e t r a n s f o r m a t o r k ó w m i e r n ic z y c h . S z c z y p y D ie ł z e g o .

Do pom iarów prądu zmiennego i stałego am pero­

m ierze elektrom agnetyczne budow ane są z w yk le na n a­

tężenia prądu do 500 A . Do pom iarów prądu s t a ł e g o pow yżej tej w arto ści zam iast am perom ierzy elektrom a­

gnetycznych są używ ane am perom ierze z ruchom ą cew ­ ką — z bocznikam i. P rz y pom iarach prądu z m i e n n e - g o ponad 500 A stosujem y tran sfo rm ato rki prądow e, zwłaszcza zaś w urządzeniach w ysokiego napięcia. N a j­

dogodniej jest zastosować przy tym transform atorek o ta k ie j przekładni, aby na w tórn ym uzw ojeniu przy w łączonym am perom ierzu można b yło otrzym ać 5 A . P rz y odpow iednim przeskalow aniu am perom ierza 5-am- perowego można otrzym ać am perom ierz (w raz z trans- form atorkiem prądow ym ) na dowolne natężenie prądu.

STR. 156 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr - 5

W o l t o m i e r z e elektrom agnetyczne bez dodatko­

w ych oporów szeregowych budow ane są zw ykle na n ie ­ w ie lk ie napięcia (do 60 V ); dla w iększych napięć — do 300 V (a czasem i w yżej) opory dodatkowe um ie­

szczone są w ew nątrz obudowy przyrządu. D la w olto­

m ierzy do 650 V wzgl. do 1 000 V opory dodatkowe um ieszczane są w oddzielnych skrzynkach.

A b y w oltom ierz elektrom agnetyczny można było bez większego błędu używ ać do pom iaru napięcia za­

rów no prądu zmiennego, ja k i stałego — posługując się przy tym w spólną skalą, należy jego opory dodatkowe n a w ija ć bezindukcyjnie, tj. w sposób d w u n itko w y (bifi- la rn y).

P rz y pom iarze w yższych napięć (pow yżej 1 000 V ) prądu z m i e n n e g o stosowane są transfo rm ato rki m ier­

nikow e napięciow e *).

Prz ek ład n ia transform atorków napięcio w ych jest zw ykle tak dobrana, że na w tó rnym uzw ojeniu trans- form atorka otrzym ujem y 100 V . Stosu jąc zatem w olto­

m ierz na napięcie 100 w oltów , odpowiednio przeskalo- w any, możemy m ierzyć nim — przy pom ocy odpow ied­

niego transform atorka napięciowego —1 dow olnie w y ­ sokie napięcie.

P rz y prądzie stałym — dla napięć pow yżej 1 000 V — mogą być n iekied y stosowane w oltom ierze elektrom agne­

tyczne z oporam i dodatkow ym i; lep iej jest jednak użyć do tego celu w oltom ierz z cew ką ruchom ą — z opora­

m i dodatkow ym i, albo też — zwłaszcza przy bardzo w y ­ sokich napięciach — w oltom ierz elektrostatyczny.

Bardzo d o g o d n y jest sposób pom iaru natężenia prądu przy pom ocy am perom ierza w połączeniu z tzw.

szczypam i Dietzego. Stan o w ią one w łaściw ie m ały tran s­

form ator prądow y, którego żelazny rdzeń może być ro zw ieran y przy pom ocy ruchom ych szczęk. W tran s­

form atorze tym m am y tylk o uzw ojenie w tórne, do któ­

rego przyłączam y odpowiednio dostosowany am pero­

m ierz, najczęściej elektrom agnetyczny; uzw ojenie p ie r­

w otne stanow i przewód lub kabel obejm ow any przez ro zw arty rdzeń transform atora (szczypów), w którym to przewodzie pragniem y zm ierzyć natężenie prądu.

P r z e d dokonaniem pom iaru prądu w danym prze­

wodzie, tj. przed założeniem szczęk szczypów na około tego przewodu, należy do wtórnego uzw ojenia przyrządu Dietzego w łączyć am perom ierz (rys. 16). Am perom ierz

użyty do szczypów Dietzego m usi być w zorcow any w raz z transform atorem szczypów.

P rz y pom ocy szczypów Dietzego m ożemy m ierzyć tylk o natężenie prądu z m i e n n e g o ; do po m iaru prądu stałego stosowane one być nie mogą, gdyż transform ator, ja k im są w zasadzie szczypy, nie działa przy prądzie stałym .

P rz y pom iarach prądu w ysokiego n ap ięcia należy zawsze rdzeń szczypów uziemić.

Dokładność pom iaru przy pom ocy szczypów Dietzego i przy zastosow aniu am perom ierza elektrom agnetycznego w ynosi od 2 % do 3°/o; dokładność, ja k w idzim y, nie jest duża. Jed n akże sam s p o s ó b po m iaru jest bardzo do­

godny, po zw alając na pom iar prądu w kablu bez jego przecinania i dlatego jest dość często stosow any w prak­

tyce.

Rys. 17.

Po m iar natężenia prądu na od pływ ie w ro zdzielni przy pom ocy szczypów.

N a rys. 17 pokazany jest sposób po m iaru prądu w przewodzie szczypam i Dietzego, przy użyciu am perom ie­

rza elektrom agnetycznego, umieszczonego bezpośrednio na szczypach.

U s z k o d z e n i a p r z y r z q d ó w e le k t r o m a g n e t y c z n y c h o r a z s p o s o b y u s u w a n ia u s z k o d z e ń .

Do najczęstszych u s z k o d z e ń , ja k ie w ystępują .w przyrządach elektrom agnetycznych z nieruchomym magnesem stałym , można zaliczyć: rozm agnesowanie się m agnesu stałego, przepalenie się cew k i lu b oporów do­

datkow ych, w ypad nięcie układu ruchom ego z łożysk, uszkodzenie układu ruchom ego oraz zacinanie się skrzy­

dełka tłu m ik a powietrznego.

W każdym z powyższych w ypad kó w zachodzi po­

trzeba rozebrania przyrządu. Rozm agnesow any magnes należy ponownie nam agnesować, spalone zaś uzw ojenie

— w ym ien ić na nowe. P rz y ponow nym m agnesowaniu magnesu oraz przy w ym ian ie uzw ojenia p raw ie zawsze zachodzi potrzeba ponownego przeskalow ania przyrządu, a niekiedy n aw et konieczna jest w ym iana skali.

Poniew aż jednak przyrządy elektrom agnetyczne z nieruchom ym m agnesem są tanie, napraw a ich n a j­

częściej nie opłaca się, i lepiej w ym ienić uszkodzony przyrząd na now y.

Przyrząd y elektrom agnetyczne (bez m agnesu stałe­

go) z ruchomym rdzeniem żelaznym , a zwłaszcza przy­

Rys. 16.

Sposób pom iaru natężenia prądu w kablu szczypami Dietzego.

*) Bliższe szczegóły dotyczące zasady działania i bu­

dow y transform atorków napięciow ych, patrz zeszyt 8 1938 r. „W . E .“ , str. 237.

Nr 5 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 157

rządy o w iększych w ym iarach , są natom iast znacznie droższe, toteż napraw a ich opłaca się.

Do najczęstszych uszkodzeń, ja k ie mogą w ystępo­

w ać w a m p e r o m i e r z a c h elektrom agnetycznych, zaliczam y:

zacinanie się układu ruchom ego oraz spalenie izo­

la c ji cew ki.

Po rozebraniu przyrządu należy n ap raw ić uszko­

dzone części układu ruchom ego, uw ażając, aby przy po­

nownym ich skład aniu ruchom e blaszki z aję ły względem cew ki te same, co poprzednio, położenie. U zw ojenie o spalonej izo lacji należy w ym ien ić na nowe.

Je ż e li przyczyna zacinania się układu ruchom ego nie jest na oko widoczna, to prawdopodobnie uszkodzo­

ne są ostrza ośki układu ruchom ego albo uległo pęknię­

ciu lub „w yro b ie n iu “ łożysko.

W w o l t o m i e r z a c h elektrom agnetycznych mo­

gą na ogół w ystępow ać te same uszkodzenia, co i w am ­ perom ierzach; prócz tego może tu być przepalone uzwo­

jenie cew ki lub też przepalony opór dodatkowy.

P rz y p rz ew ijan iu cew ki napięcio w ej (jeżeli nie ma oporów dodatkow ych) należy bardzo uw ażać, aby po przew inięciu cew ka posiadała — przy tym sam ym n a­

pięciu — tę samą oporność oraz am perozwoje, jak ie po­

siadała przed uszkodzeniem. P rz y w oltom ierzach z opo­

ram i dodatkow ym i w ystarczy zachować tę sam ą liczbę am perozwojów cew k i; różnicę oporności można w yró w ­ nać oporam i szeregowym i. O pory należy n a w ija ć sek­

cjam i, stosując d ru t manganinowy (nigdy zaś nikielino- w y lub chrom o n ikielin o w y!) lub konstantanow y o odpo­

w iednim przekroju — tak, aby tem peratura oporu pod obciążeniem nie przekraczała norm dozwolonych.

U zw ojenie oporów nie może w żadnym m iejscu do­

tykać m etalowego korpusu przyrządu — n aw et przez izolację.

Je ż e li uszkodzona jest sp iraln a sprężynka, w y tw a ­ rzająca moment zw racający, to należy w ym ien ić ją na now ą — o ja k n ajbard ziej podobnych do poprzedniej

w łasnościach.

Po napraw ie przyrząd elektrom agnetyczny — zw ła­

szcza, gdy b yła w ym ien ian a sp iraln a sprężynka lub też było zm ienione uzw ojenie cew ki lu b opór, należy p r z e w z o r c o w a ć , porów nując jego w skazania ze w skazaniam i przyrządu o tym sam ym zakresie pom ia­

rów, lecz o .w iększej dokładności w skazań — np. z przy­

rządem elektrodynam icznym . Je ż e li otrzym am y przy tym zbyt duże różnice w skazań, niedopuszczalne dla danego przyrządu, należy skalę przeskalow ać i w ym ien ić na nową.

W ogóle n ap raw a przyrządów elektrycznych nie jest rzeczą ła tw ą ; w ym aga ona dość dużej w p ra w y oraz specjalnych urządzeń. N ie należy zatem oddaw ać uszko­

dzonego przyrządu do n ap raw y w ręce niepow ołane, trzeba natom iast posługiw ać się fachow cam i, których k w a lifik a c je dają g w aran cję solidnego w yko n an ia n a­

p ra w y przyrządu.

W y zn a cza n ie napięć

transform atorów trójfazow ych metodę w ykreślnę.

Inż.-el. LUDW IK S A R N O W IE C (Dąbrowa Górnicza).

(C iąg dalszy).

U k ł a d t r ó j k q t — t r ó j k ą t . .

R ysu jem y dla strony górnego napięcia (rys. 26) tró j­

kąt napięć m iędzyprzew odow ych, k tó ry będzie jedno­

cześnie tró jkątem napięć fazow ych. P rz yjm u jem y — dla w ygody — i n n ą skalę, m ianow icie 1:10 tzn. 1 mi-

U(R)

u(r(

. . MM

55V\/^4p, p ik j W (t)

R ys. 26.

Schem at połączeń oraz w yk re sy w ektorow e dla układu połączeń uzw ojeń transform atora trójkąt — trójkąt.

lim e tr = 10 woltom . B o k tego tró jk ą ta równobocznego będzie w yn o sił w now o-przyjętej sk a li: 220 = 22 mm.

P rz y pom ocy przekład ni transform atora znajdujem y całko w ite napięcie fazow e po stronie dolnego napięcia u fd n = ~2 = ~2 ’ 220 = 110 v > zaś na połów kę fazy

110

B u d u jem y tró jk ą t napięć fazo- p rzypadnie: - y = 55 V.

55 + 55 w ych dla strony dolnego n apięcia o boku' — — = 11 mm. Je s t to jednocześnie rów nież tró jk ą t napięć m ię­

dzyprzew odow ych. Zatem w oltom ierz załączony na za­

ciski r i s wskaże 110 V.

STR. 158 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E Nr. 5

U k ł a d ł r ó j k q ł — g w i a z d a ( A ^ A ) *

W tym układzie strona górnego (w ysokiego) napię­

cia pozostaje bez zm iany rys. 27.

U (R )

10

220 V , otrzym aliśm y p i ę ć różnych napięć a m ian o w i­

cie: 63,5 V ; 95,3 V ; 110 V ; 165 V i 190,5 V.

O czyw iście, nie z każdego transform atora można otrzym ać pięć różnych napięć. Nasz tran sfo rm ato r speł­

n ia ł tu ro lę transform atora doświadczalnego, b y ł w ięc do powyższych rozważań, rzec można, sp ecjalnie dostoso­

w an y. T ransfo rm ato r bowiem , ja k zresztą każdy inny przyrząd elektryczn y, pracu je dobrze tylk o w ted y, gdy jest przyłączony do napięcia, na ja k ie został zaprojek­

tow an y i zbudow any, przy inn ych zaś napięciach będzie albo źle d ziałał albo izo lacja jego się spali. D la przy­

kładu w eźm y chociażby tak często spotykane zjawisko z żarów ką elektryczną; jasno św ieci ona tylk o przy na­

pięciu, na ja k ie jest przeznaczona; przy niższym napię­

ciu św ieci słabo, przy -wyższym zaś — zaśw ieci na krót­

k i czas jasno oślepiającym św iatłem , po czym prze­

p a li się.

P rz y połączeniu transform atorów będzie decydo­

w ać napięcie przypadające na jeden zwój. Otóż jeżeli np. w naszym transform atorze na zwój przypadałby 1 w olt, to należałoby jego uzw ojenie połączyć po stronie górnego (w ysokiego) n apięcia w tró jk ą t; w ted y po stro­

nie dolnego (niskiego) napięcia, o ile fazy tego uzwojenia są już przez fab ryk ę podzielone na połów ki, możnaby otrzym ać 110 V , 165 V i 190,5 V.

Rozw ażania nasze przeprow adziliśm y na pewnym konkretnym transform atorze, posiadają one jednakże znaczenie n ajzupełniej o g ó l n e .

D la lepszego opanow ania w yk resó w w ektorow ych przerobim y jeszcze następujący p r z y k ł a d . Rozważany

R ys. 27.

Schem at połączeń oraz w yk re sy w ektorow e dla układu połączeń uzw ojeń transform atora trójkąt — gwiazda.

D la strony d o l n e g o napięcia budujem y n ajp ierw gwiazdę napięć fazow ych, o boku — ja k w iem y — : 55 + 55

= 11 mm. Łącząc w ierzch o łki tej gwiazdy, otrzy­

m ujem y tró jk ą t napięć m iędzyprzew odow ych (dolny w y ­ k re s); tak np. k ,k 2 jest napięciem m iędzyprzewodowym m iędzy r i s. M ierząc odcinek k ^ , otrzym ujem y 19,05 mm, czyli — przechodząc na w o lty — 19,05.10 = 190,5 V.

W oltom ierz załączony m iędzy zaciski r i s wskaże ró w ­ nież 190,5 V.

U k ł a d ł r ń j k q ł — z y g z a k

(AAAj

Stro n a górnego napięcia (rys. 28) jest identyczna z poprzednim układem .

D la zygzaka po stronie d o l n e g o (niskiego) na­

pięcia budujem y w znany nam już sposób w ykres w ek­

torow y. B o k zygzaka jest ró w n y napięciu połów ki fazy czyli 10 = 5,5 mm. M ierząc odcinek 55 p j j., w ykresu w ek­

torowego, k tó ry określa nam napięcie m iędzyprzewo- dowe, otrzym ujem y 16,5 mm, czyli — przeliczając na w o lty: 16,5.10 = 165 V . W oltom ierz załączony m iędzy zaciski r i s wskaże w ięc 165 V.

Z estaw iając w szystkie otrzym ane w yżej napięcia w tórne, w idzim y, że z rozpatryw anego transform atora, przy stałym pierw otnym napięciu m iędzyprzewodowym

U (R ) K , f l

VJ[T) 3

220 ^V 2V(S)

P,*(i)

i'/ s id l ^ ~ iP,pĄ

P,u(rl

R ys. 28.

Schem at połączeń oraz w yk re sy w ektorow e dla

układu

połączeń uzw ojeń transform atora w trójkąt — zygzak