[2017/Nr 10] Nr 10/2017 (pełna wersja)

(1)

tom 73 · nr 10 rok 2017 październik issn 0014‑8261

KOMITET REDAKCYJNY

dr hab. Iwona Arabas (Warszawa), dr Lucyna Bułaś (Sosnowiec),

prof. dr hab. Zbigniew Fijałek (Warszawa), prof. dr hab. Barbara Filipek (Kraków), dr Katarzyna Hanisz (Łódź),

prof. dr hab. Renata Jachowicz (Kraków), prof. dr hab. Roman Kaliszan (Gdańsk), prof. dr hab. Elżbieta Mikiciuk-Olasik,

prof. dr hab. Miguel das Neves Afonso Cavaco (Lisbona, Portugalia), mgr Zbigniew Niewójt (Warszawa),

prof. dr hab. Krystyna Olczyk (Sosnowiec), prof. dr hab. Daria Orszulak-Michalak (Łódź), prof. dr hab. Jan Pachecka (Warszawa), prof. dr hab. Janusz Pluta (Wrocław), prof. dr hab. Wiesław Sawicki (Gdańsk), dr hab. Agnieszka Skowron (Kraków), prof. Lidia Tajber (Dublin, Irlandia), dr Elwira Telejko (Białystok),

prof. dr hab. Marek Wesołowski (Gdańsk), prof. dr hab. Anna Wiela-Hojeńska,

prof. dr hab. Witold Wieniawski (Warszawa), dr hab. Katarzyna Winnicka (Białystok),

prof. dr hab. Andriy Zimenkovsky (Lwów, Ukraina), dr hab. Agnieszka Zimmermann

REDAKCJA

Redaktor naczelny: dr hab. Bożena Karolewicz Redaktor statystyczny: dr Dominik Marciniak Redaktor techniczny: Joanna Czarnecka Korekta: Izabela Pranga

ADRES REDAKCJI

00-238 Warszawa, ul. Długa 16, tel. 22 831 02 41 w. 12 WYDAWCA

Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne

Dział Wydawnictw – Redaktor prowadzący: Hanna Plata 00-238 Warszawa, ul. Długa 16

tel./faks 22 635 84 43 tel. 22 831 02 41 w. 15

Kolportaż: tel. 22 831 79 63 w. 19, 20

e-mail: wydawnictwa@ptfarm.pl, zamowienia@ptfarm.pl Adres dla autorów: redakcja@ptfarm.pl

Strona PTFarm w Internecie: http://www.ptfarm.pl

ISSN 0014-8261

Skład i łamanie: Joanna Czarnecka

Druk: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna Zygmunt Siemieniak, Ząbki, tel. 22 781 51 02, faks 22 398 78 15, www.siemieniak.pl Nakład: 3500 egz.

Printed on acid-free paper.

Zgodnie z decyzją Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego informujemy, że od stycznia 2018 roku czasopismo „Farmacja Polska” będzie ukazywało się wyłącznie w for- mie elektronicznej. Pierwsze numery będą do- stępne w trybie otwartego dostępu (open access); o decyzjach dostępności kolejnych nu- merów czasopisma będziemy informować na stronie internetowej Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego.

„Farmacja Polska” ukazuje się raz w miesiącu. Od- biorcami czasopisma są farmaceuci, apteki ogólno- dostępne i szpitalne, hurtownie farmaceutyczne, producenci środków farmaceutycznych i materia- łów medycznych. Pismo dociera też do samorządu aptekarskiego, Naczelnej Izby Lekarskiej, okręgo- wych izb lekarskich, lekarzy wojewódzkich oraz niektórych bibliotek.

W dziale finansowym PTFarm można nabywać po- jedyncze zeszyty czasopisma.

„Farmacja Polska” zamieszcza płatne reklamy.

Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść ogłoszeń.

Redakcja nie zwraca niezamówionych materiałów.

Prezentowane przez autorów prace są wyrazem ich poglądów naukowych i redakcja nie ponosi za nie odpowiedzialności.

„Farmacja Polska” jest indeksowana w Chemi- cal Abstracts, Analytical Abstracts, Biochemical Abstracts, International Pharmaceuticals Abstracts i EMBASE (Excerpta Medica).

Czasopismo jest także indeksowane w Index Copernicus (ICV = 34,80) oraz umieszczone na liś- cie czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (8 pkt).

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE

(2)

tom 73 · nr 10 rok 2017 październik issn 0014‑8261

Spis treści

585 technologia postaci leku · praca oryginalna · Ocena kapsułek zawierających suszone rozpyłowo mikrosfery z losartanem potasu

Radosław Balwierz, Dominik Marciniak, Beata Sarecka-Hujar, Anna Kurek-Górecka, Zofia Dzierżewicz, Bożena Korolewicz, Marcin Delijewski

589 terapia i leki · Farmakologiczne zapobieganie tworzeniu się AGEs w organizmie

Jakub Gburek, Krzysztof Gołąb, Karina Reczek, Maria Warwas 598 farmakologia kliniczna · Interakcje acenokumarolu

z flukonazolem – opis i omówienie przypadku klinicznego Anna Wiktorowska-Owczarek, Jacek Owczarek

603 historia farmacji i medycyny · Początki medycyny w starożytnych Chinach

Aleksander Drygas

611 konferencje i kongresy · 9^th Polish‑German Symposium Anna Krupa

613 konferencje i kongresy · 2^nd European Conference on Pharmaceutics

Joanna Szafraniec

Farmacja po dyplomie

615 technologia postaci leku · Proces sferonizacji ciągłej, praktyczna ocena założeń teoretycznych

Krzysztof Niwiński, Adrian Miodowski, Renata Jachowicz 623 terapia i leki · Chemoprewencja pierwotnego raka wątroby

u chorych na przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu C:

od interferonu do szafranu – krótki przegląd Jolanta Zuwała-Jagiełło, Anna Pawlik, Adriana Pęcherz, Joanna Górka-Dynysiewicz

628 prawo farmaceutyczne · Wybrane problemy wykładni prawa farmaceutycznego w świetle zmiany ustawy

Michał Jachowicz, Agnieszka Skowron

638 terapia i leki · Pozarejestracyjne stosowanie leków w neonatologii

Marta Bilska, Grzegorz Grześk

Postgraduate pharmacy

615 drug form technology · Continuous spheronization, empirical evaluation of theoretical assumptions

Krzysztof Niwiński, Adrian Miodowski, Renata Jachowicz

623 therapy and drug · Chemoprevention of primary liver cancer in patients with chronic hepatitis C: from interferon to saffron – brief overview

Jolanta Zuwała-Jagiełło, Anna Pawlik, Adriana Pęcherz, Joanna Górka-Dynysiewicz 628 pharmaceutical law · Selected problems of

the interpretation of the pharmaceutical law in the light of the amendment to the act Michał Jachowicz, Agnieszka Skowron

638 therapy and drug · Off‑label and unlicensed use of drugs in neonatology

Marta Bilska, Grzegorz Grześk

(3)

T E C H N O L O G I A P O S TA C I L E K U · P R A C A O R Y G I N A L N A

Z wcześniejszych badań wynika, że mikrosfery zawierające losartan potasu spełniają kryte- ria wielkości i morfologii cząstek oraz zapewnia- ją możliwość uwalniania losartanu potasu aż do

Wstęp

W ostatnich latach nastąpił znaczący postęp w rozwoju postaci leku, które mogą stopniowo uwalniać kolejne porcje substancji leczniczej w okre- ślonym czasie. Przedłużone uwalnianie substancji leczniczej zapewniają między innymi mikrosfery. To monolityczne, porowate lub gładkie mikrokuleczki, o wielkości od 1 do 500 μm, gdzie substancja czyn- na jest inkorporowana w matrycę polimerową. Ro- dzaj zastosowanego polimeru (naturalny, syntetycz- ny) pozwala uzyskać odpowiedni profil uwalniania substancji leczniczej. Mikrosfery mogą być docelo- wą postacią leku, ale także mogą być wykorzystane do uzyskania postaci dozowanej (tabletki, kapsułki) [1–3]. Wśród zalet mikrosfer można wyróżnić: bio- zgodność, biodostępność, przedłużony profil uwalniania, możliwość przenoszenia nietrwałych substancji (kwasy nukleinowe, białka), wykorzystanie różnych dróg podania (w zależności od ich wielko- ści) [1–4]. Są one jednak postacią nietrwałą, dlatego istotne znaczenie ma sposób ich przechowywania.

Jako lek modelowy do badań wybrano losartan potasu, z uwagi na niską biodostępność (33%) i krótki czas półtrwania w organizmie ludzkim (2 godz.). Losartan potasu jest skutecznym lekiem przeciwnadciśnieniowym, w znacznym stopniu wiązanym przez białka osocza. Jego stosowanie może powodować zaburzenia ze strony układu pokarmowego, neutropenię, ostre uszkodzenie wą- troby, migrenę i zapalenie trzustki. Pożądane zatem jest dostarczanie go do organizmu w postaci o prze- dłużonym uwalnianiu.

Evaluation of capsules containing spray dried microspheres with losartan potassium · In recent years there has been significant progress in the development of drug forms which can gradually release the next portion of the drug substance within a specified time. Microspheres are one of the drug forms providing sustained release of the active substance. The aim of the study was assessment of capsules containing microspherical losartan potassium. We also wanted to answer the question whether the prepared capsules can provide an alternative dosage forms containing losartan potassium in relation to conventional ones. To obtain the microspheres containing losartan potassium and Eudragit L30D55 as a polymer matrix, the spray drying method was used. The four formulations of hard gelatin capsules were prepared. The weight uniformity of the prepared capsules was analysed as well as the analysis of the release profiles of microspheres in comparison to the standards. The dissolution test of losartan potassium from the capsules was conducted to simulated gastric and intestinal tract.

The results showed that the release of active substance from capsules is consistent with the 1‑order kinetics. The use of microspheres of losartan potassium in the oral dosage form reduces the release of losartan potassium into artificial gastric juice to less than 10%, which allow to treat the capsule with microspherical losartan potassium as an enteric form.

In conclusion, capsules filled with the microspheres are able to formulate a sustained and delayed release forms and time release of losartan potassium compared to the standards used are up to 4‑fold increased.

Keywords: microspheres, spray drying, losartan potassium release capsule.

Ocena kapsułek zawierających suszone rozpyłowo mikrosfery z losartanem potasu

Radosław Balwierz

¹

, Dominik Marciniak

²

, Beata Sarecka-Hujar

³

, Anna Kurek-Górecka

¹

, Zofia Dzierżewicz

¹

, Bożena Korolewicz

²

, Marcin Delijewski

⁴

1 Śląska Wyższa Szkoła Medyczna w Katowicach, Wydział Ochrony Zdrowia, Katowice

2 Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Katedra i Zakład Farmacji Stosowanej, Wrocław

3 Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Katedra Farmacji Stosowanej, Zakład Technologii Postaci Leku, Sosnowiec

4 Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach,Katedra i Zakład Farmakologii, Wydział Lekarski z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu, Zabrze Rokitnica

Adres do korespondencji: Radosław Balwierz, Śląska Wyższa Szkoła Medyczna w Katowicach, Wydział Ochrony Zdrowia, ul. Mickiewicza 29, 40-085 Katowice, e-mail: radoslaw.balwierz@gmail.com

(4)

12 godzin [1]. W badaniach Aswartha Umakan- thareddy i wsp. wykazano, że mikrosfery z losartanem potasu na bazie chitozanu (w stosunku 1:2) mogą stanowić postać o przedłużonym uwalnianiu leku [5]. Brak jest natomiast danych na temat moż- liwości sporządzania dozowanej postaci mikrosfer.

Celem pracy była ocena kapsułek zawierających mikrosferyczny losartan potasu oraz próba odpo- wiedzi na pytanie – czy przygotowane kapsułki mogą stanowić alternatywę dla konwencjonalnej postaci leku zawierającej losartan potasu.

Materiał i metody

Odczynniki

W pracy zastosowano następujące substancje:

losartan potasu (Valeant, ICN Polfa Rzeszów S.A.), cytrynian trietylu (Sigma-Aldrich Chemie GmbH), Eudragit® L30D55 dispersion 30% w/w, (Degus- sa), kwas solny 35% (Chempur, Polska), diwodoro- fosforan potasu (Chempur, Polska), wodorotlenek sodu (Polskie Odczynniki Chemiczne S.A., Polska), 2 wzorce handlowe dopuszczone do obrotu na terytorium RP.

Technologia otrzymywania mikrosfer Proces suszenia rozpyłowego prowadzono zgodnie z metodologią przedstawioną w pracy Jankow- skiego i wsp. [1]. Otrzymano 4 formulacje, których skład przedstawia tabela 1.

Ocena przygotowanych mikrosfer Struktura cząstek i pomiar ich wielkości zosta- ły przeprowadzone zgodnie z pracą Bounty Chanu Irom i wsp. [6]. Obserwacje mikrostruktury pró- bek przeprowadzono przy użyciu wysokorozdziel- czego skaningowego mikroskopu elektronowego SEM SUPRA 25 firmy Carl Zeiss. Analizowane prób- ki były obrazowane bez nanoszenia warstw przewo- dzących. Zdjęcia struktury mikrosfer obserwowano przy powiększeniach 1k×, 5k× oraz 10k×.

Otrzymywanie kapsułek

z mikrosferycznym losartanem potasu Do badań użyto kapsułek „zatrzaskowych”, że- latynowych twardych. Były to przezroczyste kap- sułki o składzie: żelatyna wołowa, glicerol, woda. Do

wypełnienia kapsułek użyto mikrosfer następują- cych formulacji: 1:1 TEC, 1:2 TEC, 1:3 TEC,1:4 TEC, które zawierały dodatek cytrynianu trietylu. Masa formulacji zamkniętej w kapsułce była każdorazowo identyczna i wynosiła 200 mg. Kapsułki napełniano i zamykano ręcznie. Badanie jednolitości masy kap- sułek oraz badanie czasu rozpadu pustych kapsu- łek żelatynowych przeprowadzono zgodnie z FP X.

Badanie uwalniania losartanu potasu z kap- sułek i tabletek zawierających w swoim skła- dzie mikrosfery wykonano w aparacie koszycz- kowym ERWEKA DT600 w temperaturze 37°C.

Szybkość obrotu koszyczków w aparacie wynosiła 50 obr./min. Zbadano również uwalnianie losartanu potasu z preparatu zarejestrowanego i dopusz- czonego do obrotu na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Badanie przeprowadzono zgodnie z wy- maganiami stawianymi przez FP X.

Analiza statystyczna

Otrzymane wyniki uwalniania poddano anali- zie statystycznej przy użyciu programu Statistica 10 i programu Microsoft Office Excel 2007. Ocenę normalności rozkładu zmiennych sprawdzano testem W Shapiro-Wilka. Wyniki analiz profili uwalniania mikrosfer, kapsułek i tabletek oceniano przy użyciu analizy wariancji ANOVA. Jednorodność wariancji sprawdzano testem Browna-Forsythe’a. Te- stowanie istotności różnic „każdy z każdym” dla średnich poziomów wartości uwalniania sprawdzano testem post-hoc NIR.

Wyniki

Morfologia otrzymanych mikrosfer oraz ich wielkości były zgodne z wcześniejszymi wynika- mi [1]. Zdjęcia wykonane przy użyciu mikroskopu skaningowego formulacji 1:1 TEC i 1:4 TEC wraz z wielkością cząstek przedstawiają ryciny 1 i 2.

Otrzymane kapsułki spełniały wymagania sta- wiane przez FP X. Żadna z testowanych kapsułek nie wykazała odchylenia masy większego od 7,5%

w stosunku do średniej masy serii kapsułek. Puste kapsułki w wodzie o temperaturze 36–40°C przy łagodnym mieszaniu pęczniały, a następnie ulegały rozpuszczeniu w czasie nie przekraczającym 10 minut.

Tabela 1. Ilościowy skład użytych substancji w poszczególnych formulacjach Stosunek

lek:polimer

Ilość losartanu potasu [mg]

Objętość wody [ml]

Ilość dyspersji Eudragitu L30D55 [mg]

Sucha masa Eudragitu L30D55 [mg]

Objętość cytrynianu trietylu [ml]

Oznaczenie próbki

1:1 200,00 100 666,67 200,00 35,09 1:1TEC

1:2 200,00 100 1333,33 400,00 52,63 1:2TEC

1:3 200,00 100 2000,00 600,00 70,18 1:3TEC

1:4 200,00 100 2666,67 800,00 87,72 1:4TEC

(5)

T E C H N O L O G I A P O S TA C I L E K U · P R A C A O R Y G I N A L N A

Na podstawie analizy kinetyki uwalniania i przebiegu uwalniania losartanu potasu z mikrosfer zamkniętych w kapsułkach wyraźnie widać zmniejszenie ilości uwolnionej substancji czynnej do sztucznego soku żołądkowego. Formulacje za- wierające w swoim składzie dodatek plastyfikatora nie uwalniały przez 2 godziny więcej niż 10%

procent zawartej w nich substancji czynnej (wy- jątek stanowi formulacja 1:4 TEC, która średnio uwolniła około 12% zawartego w nich leku). Za- tem zgodnie z kryteriami stawianymi lekom do- jelitowym, formę kapsułek można uznać za preparat dojelitowy, gdyż nie uwalnia ona więcej niż 10% substancji leczniczej podczas 2-godzinnej in- kubacji w środowisku kwaśnym. W trakcie 2 go- dzinnego uwalniania w pH=1,2 kapsułki żelaty- nowe nie uległy rozpuszczeniu (silnie pęczniały), dopiero po zmianie płynu akceptorowego uległy rozpadowi. Uwalnianie losartanu potasu do kwa- śnego medium jest zgodne z wcześniejszymi obser- wacjami uwalniania losartanu potasu z mikrosfer w aparacie przepływowym. Ilość uwolnionej substancji czynnej w pH=1,2 w przypadku kapsułek jest mniejsza od ilości losartanu potasu uwolnione- go z mikrosfer i te różnice są istotne statystycznie.

W środowisku sztucznego soku jelitowego nastą- piło znaczące przyspieszenie uwalniania losartanu potasu z kapsułek. Nie można jednak określić bez- pośredniego wpływu ilości polimeru matrycy na szybkość uwalniania losartanu potasu z kapsułek zawierających mikrosfery. Natomiast bardzo wy- raźnie można zaobserwować wpływ ilości zastosowanego Eudragitu na szybkość uwalniania losartanu potasu w środowisku kwaśnym, bowiem wraz z większą ilością Eudragitu uwalnia się więcej substancji czynnej do płynu akceptorowego, a czas po- łowicznego uwalniania maleje (różnice te są istotne statystycznie).

Najwolniej losartan potasu uwalniał się z kap- sułek zawierających mikrosfery formulacji 1:1 TEC (w obu środowiskach), najszybciej z kapsułek z mikrosferami 1:2 TEC (w środowisku o pH=6,8) i 1:4 TEC (w środowisku o pH=1,2). Podobne czasy uwalniania (bez istotnej statystycznie różnicy) ob- serwujemy w buforze o pH=6,8 dla kapsułek formulacji 1:1 TEC i 1:3 TEC. Nieco większą różnicę wy- kazują kapsułki formulacji 1:4 TEC, jednak zmiana ta nie jest istotna statystycznie. Profile uwalniania mikrosfer zamkniętych w kapsułkach przedstawio- no na rycinie 3.

Testowane wzorce handlowe z losartanem potasu wykazują 80% uwalniania substancji leczniczej po 135 minutach, średnie t_50% w pH=6,8 wy- noszą około 25 minut. Wzorce wykazują również szybki i gwałtowny wyrzut substancji leczniczej po zmianie płynu akceptorowego, średni przyrost ilości uwolnionej substancji czynnej w ciągu pierwszych

Rycina 1. Zdjęcie z mikroskopu skaningowego mikrosfer o stosunku losartan:Eudragit L30D55 1:1 TEC wraz z pomiarem wielkości cząstek – pow. 10k×

Rycina 2. Zdjęcie z mikroskopu skaningowego mikrosfer o stosunku lek:polimer 1:4 TEC wraz z pomiarem wielkości cząstek – pow. 10k×

Rycina 3. Uśrednione profile uwalniania losartanu z mikrosfer zamkniętych dodatkowo w kapsułkach oraz wzorców handlowych

Czas [min]

0 50 100 150 200 250 300 350

kapsułki formulacji W1 kapsułki formulacji W3 wzorzec – 50 tabletki

kapsułki formulacji W2 kapsułki formulacji W4 wz2 – 50 tabletki 100,00

80,00 60,00 40,00 20,00 0,00

Qśr [%]

(6)

5 minut badania wynosi około 30%. W porównaniu do testowanych kapsułek z mikrosferami różnice pomiędzy średnimi czasami połowicznego uwolnie- nia są istotne statystycznie. Zatem stosując kapsuł- ki wypełnione mikrosferami, uzyskujemy preparat o przedłużonym i opóźnionym uwalnianiu, a w po- równaniu do zastosowanych wzorców możemy mó- wić nawet o 4-krotnym wydłużeniu czasu uwalniania losartanu potasu.

Omówienie

Uwalnianie losartanu potasu z mikrosfer za- mkniętych w kapsułkach miało za zadanie spraw- dzenie czy po kapsułkowaniu uwalniany lek będzie miał podobną kinetykę uwalniania do mikrosfer, które nie zostały poddane temu procesowi. Stwier- dzono zmniejszenie szybkości uwalniania w sztucz- nym soku żołądkowym w czasie 2 godzin. Szybkość uwalniania może zależeć od porowatości matrycy, ale również od szybkości z jaką płyn akceptorowy opływa badany preparat. Po 2-godzinnej ekspozycji w pH=1,2 kapsułki uległy zmiękczeniu, rozciągnię- ciu i deformacji, jednak zachowały kształt zbliżony do pierwotnego. Dostęp sztucznego soku żołądko- wego do matryc polimerowych był utrudniony, co prawdopodobnie wpłynęło na uwidocznienie róż- nic w profilach uwalniania. W przypadku kapsułek widać również zależność pomiędzy ilością zastosowanego Eudragitu L30D55 a szybkością uwalniania.

Wraz ze wzrostem ilości zastosowanego polimeru uwalnia się więcej substancji czynnej do płynu akceptorowego, a czas połowicznego uwalniania maleje (różnice istotne statystycznie). W porównaniu do wzorców handlowych z losartanem potasu uzyskano spowolnienie czasu uwalniania i ograniczono szybki wyrzut substancji leczniczej (wyniki istotne statystycznie). Stosując kapsułki wypełnione mikrosferami, uzyskujemy preparat o przedłużonym i opóźnionym uwalnianiu.

W pracy Keerthi i wsp. otrzymano mikrosfery z losartanem, stosując metodę odparowania roz- puszczalników i alginianu sodu jako polimeru [7].

Autorzy uzyskali mikrosfery o średniej wielkości od 47,6 μm (dla mikrosfer z najmniejszą zawartością polimeru) do 150,3 μm (dla mikrosfer z największą ilością polimeru). Zaobserwowali również, że po- wierzchnia mikrosfer z losartanem staje się gład- sza wraz ze wzrostem stężenia polimeru. W badaniu uwalniania losartanu potasu formulacja z najmniej- szą ilością polimeru wykazywała maksymalne uwalnianie na poziomie 94,64%, natomiast z formulacji z największą ilością polimeru suma % uwolnione- go leku wynosiła 59,50. Zbliżone wielkości mikrosfer, jak również poziom uwalniania losartanu potasu uzyskano w badaniach Aswartha Umakanthared- dy i wsp. [5].

Oceniając kinetykę uwalniania losartanu potasu z mikrosfer zamkniętych dodatkowo w kapsuł- kach, można zastosować model 2-fazowej kinetyki opartej o model 1-rzędowy z szybką i wolną fazą uwalniania dla mikrosfer z dodatkiem plastyfikatora, co jest zgodne z wcześniejszymi pracami [8–10]. Natomiast do opisu kinetyki mikrosfer, w których nie zastosowano plastyfikatora, zastosowanie takiego modelu wydaje się bezcelowe.

Formulacje te uwalniają losartan potasu w sposób przedłużony w porównaniu do wzorców dostęp- nych handlowo.

Wyniki wykazały, że uwalnianie losartanu potasu z kapsułek jest zgodne z kinetyką 1-rzędu. Zasto- sowanie mikrosfer z tą substancją leczniczą w postaci dozowanej doustnie pozwala na ograniczenie jego uwalniania do sztucznego soku żołądkowego do poziomu poniżej 10%, co pozwala traktować kap- sułki z mikrosferycznym losartanem potasu jako dogodną postać dojelitową. Kapsułki wypełnione mikrosferami dają zatem możliwość uzyskania preparatu o przedłużonym i opóźnionym uwalnianiu, a czas uwalniania losartanu potasu w porównaniu do zastosowanych wzorców jest nawet 4-krotnie wydłużony.

Otrzymano: 2017.10.11 · Zaakceptowano: 2017.10.13

Piśmiennictwo

1. Jankowski A., Balwierz R., Marciniak D., Łukowiec D., Pluta J.: Influ- ence of spray dryling manufacturing parameters on quality of losartanu potassium micropspheres, Acta Poloniae Pharmaceutica – Drug Research 2014, 71(5): 833–841.

2. Szymańska E., Winnicka K.: Mikrosfery – nowoczesna postać leku do oczy kontrolowanym uwalnianiu. Farmacja Polska 2009, 65(5):

378–389.

3. Płaczek M., Jacyna J., Sznitowska M.: Pozajelitowe formy leków o przedłużonym działaniu, Część II: Mikrosfery i implanty do wstrzy- kiwań, Polski Merkuriusz Lekarski 2014, 36(211): 54–58.

4. Skupin-Mrugalska P., Kołodziej I., Jankowiak-Gracz H.: Mikrosfery jako środek do embolizacji naczyń krwionośnych i nowoczesny no- śnik leków, Farmacja Polska 2015, 71(2): 102–110.

5. Aswartha Umakanthareddy M., Sreeramulu J., Satyanarayana Punna:

Formulation Development of Losartan Potassium Microspheres Using Natural Polysaccharides and Their In Vitro Evaluation, Research Jour- nal of Pharmaceutical, Biological and Chemical Sciences 2012, 3(2):

725–734.

6. Bunty Chanu Irom., Kavitha K., Rupeshkumar M., Jagadeesh Singh SD.: Formulation and evaluation of microspheres of antihypertensi- ve drug using natural polymers, International Journal of Pharmacy and Biological Sciences 2012, 2(4): 113–118.

7. Keerthi T.S., Senthil Kumar S.K. Formulation And Evaluation Of Microspheres Of Losartan Potassium Using Biodegradable Natu- ral Polymers. International Bulletin of Drug Research 2012, 1(2) 120–131.

8. Fujimori J., Yoshihashi Y., Yonemochi E., Terada K.: Application of Eu- dragit RS to thermosensitive drug delivery system II, Effect of tempe- rature on drug permeability through membrane consisting of Eudra- git RS/PEG 400 blend polymers, Journal of Controlled Release, 2005, 102(1): 49–57.

9. Heinicke G., Schwarz J.: The influence of surfactans and additives on drug release from cationic Eudragit coated multiparticulate dil- tiazem formulation, Pharmaceutical Development and Technology, 2007, 12(4): 381–389.

10. Esposito E., Cervellati F., Menegatti E., Nastruzzi C., Cortesi R.: Spray dried Eudragit microparticles as encapsulation devices from vitamin C, International Journal of Pharmaceutics. 2002, 242(1–2):

329–334.

(7)

T E R A P I A I L E K I

odkryto nieco później, dzięki identyfikacji gliko- wanej hemoglobiny HbA_1c, a rozwój badań z ich udziałem znacząco wzrósł na przestrzeni ostatnich 20 lat. Mimo dużej różnorodności w strukturze chemicznej, występują między nimi podo- bieństwa, takie jak:

- obecność reszt lizynowych;

- tworzenie kowalencyjnych połączeń z białkami;

- brązowa lub żółta barwa;

- zdolność do generowania fluorescencji;

- wspólna droga powstawania [4].

Celem pracy jest przedstawienie aktualnego sta- nu badań naukowych odnośnie farmakologicznych sposobów ograniczenia tworzenia się AGEs w organizmie przy skupieniu się na badaniach przeprowadzonych z udziałem pacjentów. Aby uczynić problem zrozumiały, krótko omówiono także: przebieg reakcji Maillarda i jej produkty, ich metabolizm

Wprowadzenie

Zaawansowane produkty glikacji, określane skrótem AGEs (Advanced Glycation Endproducts, AGEs), są niejednorodną grupą związków wystę- pujących zarówno in vivo, jak i in vitro (w prze- tworzonej żywności). Powstają w wyniku reakcji Maillarda, w efekcie kondensacji grup karbonylowych cukrów redukujących z wolnymi grupami aminowymi białek, kwasów nukleinowych czy lipidów na drodze addycji nukleofilowej. Reak- cja Maillarda, nazywana też nieenzymatycznym brązowieniem, to ciąg nieenzymatycznych, spontanicznych, do pewnego etapu odwracalnych, oddziaływań między aminą a związkiem reduku- jącym (najczęściej jest to cukier – glukoza lub fruktoza). W warunkach fizjologicznych powstają nie- wielkie ilości AGEs w organizmie. Synteza nasila się w przypadku hiperglikemii, insulinooporno- ści, w stanach chorobowych charakteryzujących się zwiększonym stresem oksydacyjnym (proces zapalny, infekcja, dializa), a także wraz z wiekiem [1, 2]. Istnieje znaczna liczba dowodów łączących tworzenie się i akumulację AGEs z rozwojem po- wikłań mikronaczyniowych cukrzycy (neuropatii, nefropatii, retinopatii) oraz miażdżycy, schyłko- wej niewydolności nerek, chorób reumatycznych, marskości wątroby, chorób ośrodkowego ukła- du nerwowego (choroba Alzheimera, Creutzfel- da-Jacoba, Parkinsona) czy też procesów starze- nia się [3, 4]. Produkty reakcji Maillarda (Maillard Reaction Products, MRP) po raz pierwszy zosta- ły zidentyfikowane w 1912 r. przez francuskiego badacza Louisa-Camilla Maillarda, który zaobser- wował żółtobrązową barwę podczas ogrzewania cukrów z aminokwasami [5]. Endogenne AGEs

Pharmacological prevention of AGEs formation in the body · This review presents recent discoveries concerning pharmacological inhibitors of Advanced Glycation Endoproducts (AGEs) formation, studied in humans.

AGEs are the final products of the Maillard reaction in the body. Inhibitors of AGEs formation can be used in prevention and treatment of many diseases, such as complications of diabetes and inflammatory diseases.

Actually the most promising compounds, which prevent glycation are:

statins, alagebrium and thiazolidinediones. Some of the compounds which were patented (for example: human sRAGE, novel imidazole compounds, heterocyclic Schiff bases) can be a basis for creation of new substances which could be used in the future human therapy.

Keywords: Maillard reaction, AGEs, diabetic complication, antiglycation therapies, human study.

Farmakologiczne zapobieganie tworzeniu się AGEs w organizmie

Jakub Gburek, Krzysztof Gołąb, Karina Reczek, Maria Warwas

Katedra i Zakład Biochemii Farmaceutycznej Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Analityki Medycznej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu

Adres do korespondencji: Maria Warwas, Katedra i Zakład Biochemii Farmaceutycznej,

Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Analityki Medycznej, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, ul Borowska 211 A, 50-556 Wrocław, e-mail: maria.warwas@umed.wroc.pl

(8)

w organizmie, obronę organizmu przed tworzeniem się nadmiaru AGEs, a także najważniejsze przykłady ich szkodliwego działania.

Przebieg reakcji Maillarda i jej produkty

Wyróżnia się trzy fazy reakcji Maillarda: wstęp- ną, zaawansowaną i końcową. Faza wstępna (ini- cjacja) zależy od stężenia cukrów, dlatego też jej natężenie jest wyższe u pacjentów z hiperglikemią.

Rozpoczyna się, gdy cukry redukujące, takie jak:

glukoza, fruktoza czy ryboza, reagują z końcowymi grupami aminowymi białek, kwasów nukleinowych czy fosfolipidów, z utworzeniem niestabilnej zasady Schiffa. Trwa to zaledwie kilka minut, a równowa- ga reakcji przesunięta jest w kierunku powstawania aminokwasów posiadających kilka grup aminowych (np. lizyny). Następnie dochodzi do przegrupowania i powstania względnie stabilnych ketoamin, zwa- nych produktami Amadori (Amadori Reaction Pro- ducts, ARP), co stanowi fazę zaawansowaną reakcji, kiedy to ma miejsce gromadzenie się silnie reaktywnych półproduktów α-dikarbonyli, do których zaliczamy 3-deoksyglukozon (3-dG), glioksal (GO) i metyloglioksal (MGO). Związki te tworzą się na każdym etapie glikacji w wyniku degradacji zasady Shiffa, glukozy bądź autooksydacji ARP. Mogą powstawać również innymi drogami, jak np.: lipo- oksydacja, oksydacja czy glikoliza. 3-dG tworzy się przez nieoksydatywne przegrupowanie i hydroli- zę produktów Amadori. GO (aldehyd szczawiowy) powstaje podczas autooksydacji glukozy. MGO powstaje podczas beztlenowej glikolizy i lipooksy- dacji wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.

Związki dikarbonylowe pośredniczą w inicjowa- niu wewnątrzkomórkowego stresu oksydacyjnego i komórkowej apoptozy. Ze względu na swój silnie elektrofilowy charakter reagują znacznie szybciej od ARP z grupami aminowymi, sulfhydrylowymi i guanidynowymi białek, prowadząc do ich usiecio- wienia, brązowienia i denaturacji [6, 7]. Na ostat- nim etapie reakcji glikacji powstają zaawansowane końcowe produkty, czyli AGEs.

Na całkowitą pulę AGEs w krążeniu ogólnym składają się glikowane addukty reszt białkowych pochodzących z osocza i białek macierzy poza- komórkowej tkanek (Extracellular Matrix, ECM) oraz z wolnych połączeń AGEs z aminokwasami.

Te ostatnie pochodzą z modyfikacji aminokwasów krążących we krwi lub powstają w wyniku we- wnątrzkomórkowej enzymatycznej degradacji bia- łek w proteasomach, zlokalizowanych w jądrze i cytoplazmie komórek eukariotycznych. Ilość krą- żących w ustroju AGEs, może zostać obniżona przez ograniczenie MRP przyjmowanych z pokarmem, do czego dąży się u pacjentów chorych na cukrzycę i z uszkodzeniami nerek [1].

Metabolizm MRP w organizmie

Absorpcja MRP z przewodu pokarmowego do krążenia ogólnego została oszacowana na 10%, przy użyciu niespecyficznego testu ELISA. Zaobserwo- wano różnice w szybkości absorpcji poszczegól- nych AGEs. Czas absorpcji wysokocząsteczkowych (HMW) AGEs, w porównaniu do niskocząsteczko- wych (LMW) AGEs, jest dłuższy, ze względu na to, że muszą one zostać najpierw zdegradowane przez proteazy jelitowe do pośrednich AGEs. Biodostęp- ność częściowo zdegradowanych HMW zależy od wielkości adduktów białkowych, rodzaju diety, śro- dowiska i czasu przebywania w jelitach. Wykazano również, że obróbka cieplna żywności zmniejsza wrażliwość białek na działanie enzymów trawien- nych. W jelitach wolna karboksymetylolizyna (CML) wchłania się prawdopodobnie przez nabłonek na zasadzie biernej dyfuzji, natomiast absorpcja dipepty- dowych postaci CML, karboksyetylolizyny (CEL), metyloglioksalowej pochodnej hydroimidazolonu (MG-H1) oraz pyraliny zachodzi z udziałem trans- porterów białkowych, w szczególności peptydowe- go transportera 1 (Peptide Transporter 1, PEPT1).

Dystrybucja AGEs nie została do tej pory dokład- nie poznana. Po dożylnym wstrzyknięciu szczu- rom, CML i CEL ulegają akumulacji w wątrobie, co może wskazywać na powinowactwo do specyficz- nych białek wątrobowych. W badaniach z użyciem znakowanych ¹⁴C AGEs wykazano, że 60% wchło- niętych AGEs po 72 godzinach znajdowała się w wą- trobie i nerkach. Radioaktywność zaobserwowano także w płucach, sercu i śledzionie. Powyższe obserwacje wskazują, że tylko niewielka część frag- mentów AGEs wydalana jest z organizmu, natomiast większość wiązana jest przez niespecyficzne białka tkankowe, głównie w wątrobie i nerkach. Nerko- we wydalanie AGEs wynosi ok. 30% i maleje do 5%

w przypadku osób z chorobami nerek. U ludzi, któ- rym podawano znane ilości niskocząsteczkowej pyraliny i pentozydyny z jedzeniem, wykryto w moczu odpowiednio 50% i 60% wyżej wymienionych AGEs, natomiast w przypadku gdy podawano tylko żywność, mocz zawierał jedynie 2% pentozydyny [8].

Obrona organizmu przed powstawaniem AGEs

U zdrowych organizmów AGEs występują w ni- skich stężeniach i mogą spełniać pozytywne funk- cję, do których należy m.in. stabilizacja tkanki łącznej [9]. Wiadomo, że niektóre wielkocząstecz- kowe MRP (melanoidyny) działają kardioprotek- cyjnie i chronią przed skutkami reperfuzji i zawału mięśnia sercowego. W eksperymentach podawano myszom ekstrakt skórki chleba zawierający duże

(9)

ilości MRP. Wykazano brak negatywnego skutku takiej żywności na proliferację komórek, a także udowodniono działanie protekcyjne przed stresem oksydacyjnym [10]. Melanoidyny, testowane na zwierzętach, wpływają znacząco na wzrost bakte- rii jelitowych, co wskazuje również na możliwość wykorzystania ich jako środków prebiotycznych.

Przyczyniają się także do zahamowania wzrostu Helicobacter pylori, co może stanowić nową moż- liwość w terapii [11].

W organizmie człowieka istnieje kilka systemów enzymatycznych zapobiegających akumulacji pro- duktów glikacji. Wyróżniamy wśród nich redukta- zę aldozolową zależną od NADPH, dehydrogenazę 2-oksoaldehydową i system glioksylaz połączonych z glutationem [1, 2]. Szczególnie podatne na roz- kład przez wyżej wymienione enzymy są wczesne produkty reakcji Maillarda, do których zaliczamy α-dikarbonyle oraz produkty Amadori. W reakcji z glioksylazą MGO ulegają przyłączeniu do glutationu, z utworzeniem 2-hydroksyacyloglutationu, który następnie przekształcany jest przez glioksy- lazy do odpowiednich α-hydroksykwasów. Uwol- nieniu α-hydroksykwasu towarzyszy regeneracja glutationu, który może zostać ponownie wykorzy- stany do detoksykacji w systemie glioksylaz. Orga- nizm ludzki posiada również enzym odpowiedzialny za rozkład fruktozaminy – 3-fosfokinazę fruktozaminy (F3K). W wyniku katalizowanego przez F3K rozpadu adduktów fruktozaminy powstają wolne reszty lizyny i cząsteczka 3-dG, wymagające neutralizacji, ze względu na zdolność zapoczątkowania kolejnych reakcji glikacji [12, 13].

W przypadku nasilonego stresu oksydacyjnego, towarzyszącemu stanom patologicznym, takim jak: cukrzyca, procesy zapalne czy starzenie się organizmu, dochodzi do obniżenia zdolności organizmu do rozkładu produktów glikacji i ich wzmożo- nej syntezy. Obniża się stężenie glutationu, a co za tym idzie – neutralizacja AGEs przez system glioksylaz. Spada również ilość dehydrogenazy aldehydu 3-fosfoglicerynowego (GADPH), odpowiedzialnego za przetwarzanie aldehydu 3-fosoflicerynowego (G- -3-P) do pirogronianu. Dochodzi do gromadzenia się w komórkach G-3-P, substratu do syntezy mety- loglioksalu, który na drodze hamowania GADPH dodatkowo nasila proces. W warunkach hiperglikemii uruchomieniu ulega szlak polioli. Następuje aktywacja reduktazy aldozy przekształcającej glukozę poprzez sorbitol do fruktozy. Powstała fruktoza cha- rakteryzuje się większą reaktywnością od glukozy.

Może ona reagować z resztami aminowymi białek, dając AGEs, lub wejść w szlak glikolityczny i ulec przemianie do G-3-P, który następnie, ze wzglę- du na niedobór GADPH, zostaje przetworzony do MGO. Hiperglikemia powoduje powstanie błędnego koła, w którym glukoza przekształcana na różnych

drogach, daje w efekcie końcowym, ze względu na defekt w działaniu enzymów, silnie reaktywne dikarbonyle, nasilając powstawanie AGEs [14].

Patomechanizm działania AGEs

Wyróżniamy różne mechanizmy szkodliwego działania AGEs na organizm: wewnątrzkomórkową glikację białek, prowadzącą do upośledzenia funk- cjonowania komórki; tworzenie wiązań krzyżo- wych z białkami ECM w wyniku akumulacji w macierzy pozakomórkowej; wiązanie krążących AGEs do receptorów komórkowych, prowadzące do aktywacji kaskad sygnałowych i zmian w ekspresji genów [2]. Aktualnie znanych jest 5 typów recep- torów wiążących AGEs: MSR-1 – receptor zmiata- jący makrofagów, AGE-R1 i AGE-R2 – wiążące się do fosfolipidów, AGE-R3 – rozpoznający grupę ga- laktozylową. Wymienione typy receptorów biorą udział w usuwaniu produktów glikacji z krążenia.

Piąty typ określany jako RAGE działa jako cząsteczka sygnałowa aktywująca procesy związane z syntezą reaktywnych postaci tlenu, czynnikami transkryp- cyjnymi i prozapalnymi, takimi jak jądrowy czynnik kB i kinaza MAP (kinaza aktywowana mitogenami).

RAGE jest ekspesjonowany na: makrofagach, limfo- cytach T, kardiomiocytach, komórkach endotelial- nych, mięśniach gładkich, neuronach i komórkach dendrycznych [15, 16].

Półprodukty pochodzące z przemian glukozy, takie jak: 6-fosforan glukozy, 3-fosforan gliceroal- dehydu, fosforan dihydroksyacetonu, glioksal (GO), metyloglioksal (MGO) i 3-deoksyglukozon (3-dG), ze względu na większą reaktywność w porówna- niu do swojego inicjatora, zaliczane są do toksycz- nych AGEs. Stanowią one główne reagenty, biorą- ce udział w szybkiej reakcji Maillarda, zachodzącej wewnątrz komórek.

W komórkach śródbłonka głównym prekurso- rem AGEs jest MGO, wpływający negatywnie na jego funkcjonowanie przez:

- zmiany w budowie naczyń w wyniku zwiększo- nej glikacji czynnika wzrostu fibroblastów w warunkach hiperglikemii, prowadząc do redukcji mitogennej aktywności tych komórek,

- zmniejszoną zdolność wazodylatacyjną naczyń krwionośnych u cukrzyków, w wyniku bez- pośredniej neutralizacji tlenku azotu (NO) oraz przez redukcję aktywności śródbłonkowej syn- tazy tlenku azotu (Endothelial Nitric Oxide Syn- thase, eNOS), związaną ze zwiększoną degrada- cją eNOS mRNA. W mięśniach gładkich naczyń blokuje antyproliferacyjne właściwości NO, co przyczynia się do rozwoju miażdżycy,

- modyfikację białek mitochondrialnych u cu- krzyków, co wiąże się ze wzrostem pochodnych ponadtlenkowych,

(10)

- modyfikację postranslacyjną białek regulato- rowych, prowadzącą do zaburzeń w regulacji ekspresji genów i zmian w prawidłowym funk- cjonowaniu komórek. Glikacja reduktazy i peroksydazy glutationu powoduje wzrost poziomu stresu oksydacyjnego, a proteazy proteasomu i GADPH do zmniejszenia ich aktywności enzymatycznej [2].

Wysokie stężenia endogennych AGEs powodu- ją deformacje strukturalne białek i tworzenie wią- zań krzyżowych, a stopień zmian zależy od stężenia cukru oraz ilości krążących we krwi białek. Kola- gen, jako najdłużej żyjące białko organizmu, należy do grupy szczególnie podatnej na glikację. Traci on postać potrójnej helisy i elastyczność na rzecz wzra- stającej sztywności (np. naczyń krwionośnych).

Zmiany w budowie kolagenu kości mają negatywny wpływ na przebudowę (remodeling), różnico- wanie osteoblastów, wpływają na spadek wytrzy- małości, wzrost sztywności i kruchości szkieletu.

Podatne na glikację są również fibrynogen oraz im- munoglobulina G (IgG), co skutkuje tworzeniem mniej trwałego skrzepu oraz upośledzoną funkcją układu odpornościowego. Uważa się, że modyfika- cja fibrynogenu i IgG przez MGO stanowi część me- chanizmu prowadzącego do powstawania miażdży- cy i supresji układu odpornościowego u diabetyków.

Również lipoproteiny o małej gęstości (Low Den- sity Lipoproteins, LDL) mogą być modyfikowanie przez AGEs, czego konsekwencją jest spadek biodo- stępności NO, hamowanie wychwytu i oczyszczania krwi z LDL za pośrednictwem receptora dla LDL na komórkach śródbłonka.

Wysokie powinowactwo AGEs do białek i zdol- ność tworzenia agregatów łączy się z rozwojem powikłań cukrzycy (retinopatią, nefropatią, neu- ropatią), miażdżycą, amyloidozą i chorobami neu- rodegeneracyjnymi [8, 17]. Glikowane albuminy w stosunku do nieglikowanych wykazują mniejszą zdolność do transportowania długołańcuchowych kwasów tłuszczowych oraz modyfikują wiązanie leków u chorych na cukrzycę. Mogą ponadto po- wodować aktywację i agregację płytek krwi, a tak- że wpływać na metabolizm glukozy w komórkach mięśni szkieletowych i adipocytach. Albuminy glikowane cząsteczkami AGEs generują powstawanie reaktywnych form tlenu w adipocytach, prowadząc do zahamowania wychwytu glukozy.

Farmakoterapia

oparta na hamowaniu powstawania zaawansowanych produktów glikacji

Farmakoterapia oparta na właściwościach antyglikacyjnych, stanowi obiecujący cel leczenia i zapobiegania rozwojowi naczyniowych powi- kłań cukrzycy oraz przewlekłych chorób serca,

nerek czy chorób neurodegeneracyjnych. Pierw- szym odkrytym inhibitorem tworzenia się AGEs była aminoguanidyna (1986 r.). Jest to mała czą- steczka o charakterze nukleofilowym zawierająca w swojej strukturze hydrazynę. Aminoguanidy- na (AG) reaguje ze związkami dikarbonylowymi:

3-dG, MGO, GO, z utworzeniem nietoksycznych pochodnych 1,2,4-triazynowych. Redukuje tworzenie CML i CEL, hamuje syntezę tlenku azotu oraz powstawanie kolagenu w aorcie [18]. Wpływa na peroksydację lipidów, oksydację białek i dzia- ła ochronnie na aktywność enzymów antyoksy- dacyjnych: peroksydazy glutationowej, katalazy, mieloperoksydazy, zapobiegając uszkodzeniom powodowanym przez reakcję zapalną [16]. U pa- cjentów z cukrzycą typu 1 i 2 z towarzyszącą ne- fropatią i retinopatią, którym podawano AG, zaobserwowano redukcję proteinurii, a także wzrost filtracji kłębuszkowej, bez znaczącego wpływu na poziom kreatyniny. Badania nad AG zostały prze- rwane ze względu na wystąpienie działań niepo- żądanych u pacjentów podczas III fazy badań klinicznych. Zaobserwowano niedobór witaminy B6, anemię, symptomy grypopodobne, zaburzenia żo- łądkowo-jelitowe i podwyższony poziom enzymów wątrobowych [19].

Znaczne postępy w badaniach naukowych od czasu odkrycia AG, umożliwiły opracowanie kilku strategii przeciwdziałania glikacji in vivo, opartych na: hamowaniu wchłaniania się AGEs zawartych w diecie, chelatowaniu metali, inhibicji tworzenia wolnych rodników, blokowaniu grup karbonylowych, które można osiągnąć zarówno przy pomo- cy leków, jak i naturalnych związków zawartych w żywności. Przerywanie wiązań krzyżowych, a także wpływ na receptor RAGE, jest charaktery- styczny dla substancji o działaniu farmakologicz- nym i wymaga zastosowania związków syntetycz- nych [5].

Wyróżniamy dwa rodzaje RAGE:

a) błonowe RAGE: długołańcuchowy FL (Full Length RAGE) i N-skrócony (N-Truncated RAGE),

b) rozpuszczalne RAGE (Soluble RAGE, sRAGE), po- wstałe w wyniku degradacji błonowego RAGE lub alternatywnego splicingu (Endogenous So- luble RAGE, esRAGE). Rozpuszczalne RAGE po- siadają domeny wiążące ligandy, jednak nie po- trafią indukować dróg sygnałowych, dlatego też mogą zapobiegać dodatniemu sprzężeniu zwrot- nemu osi AGE-RAGE, przez wychwyt krążących AGEs, uniemożliwiając ich łączenie się z błono- wymi RAGE [2, 17, 20].

Blokowanie interakcji z RAGE hamuje szla- ki transdukcji sygnału aktywowane przez RAGE, w wyniku czego spada poziom stresu oksydacyjnego, a także rozwój reakcji zapalnej w wielu

(11)

tkankach. Supresja RAGE może odbywać się na kilka sposobów. Pierwszy z nich to bezpośrednia blo- kada domeny wiążącej ligandy receptora RAGE.

Kolejną stanowi wychwyt krążących w ustroju li- gandów przez sRAGE, co uniemożliwia ich przy- łączenie się i aktywację RAGE. Ostatni mechanizm działania opiera się na obniżeniu ekspresji RAGE, co można osiągnąć m.in. poprzez blokadę receptora angiotensyny I (potęguje on ekspresję RAGE na perycytach), a także w wyniku oddziaływania z re- ceptorami aktywowanymi przez proliferatory pe- roksysomów (Peroxisome Proliferator-Activated Receptor, PPARγ) [3, 4].

Należy podkreślić, iż leki stosowane w terapii zmniejszającej poziom AGEs mogą posia- dać punkty uchwytu charakterystyczne dla kilku strategii przeciwdziałania glikacji [3]. Jak do tej pory, większość odkrytych leków ingerują- cych w procesy glikacji w organizmie znajduje się wyłącznie w fazie badań przedklinicznych, a tylko nieliczne były do tej pory przedmiotem badań klinicznych z udziałem ludzi [19]. Są to głownie leki już stosowane, dla których właściwości antyglikacyjne zostały odkryte dopiero po poznaniu zjawiska glikacji.

W niniejszym opracowaniu skupiono się na te- rapiach, dla których przeprowadzone zostały badania z udziałem pacjentów. Są to: witaminy; leki obniżające stężenie glukozy we krwi, leki obniża- jące ciśnienie krwi, leki obniżające stężenie lipidów we krwi, specyficzne inhibitory powstawania AGEs i związki rozbijające w nich wiązania.

Wpływ produktów reakcji Maillarda, powstają- cych w żywności podczas obróbki cieplnej i przechowywania, a stanowiących składnik puli AGE w organizmie konsumenta, opisany został szcze- gółowo w pracach zbiorczych z ostatnich kilku lat, zaś spis związków na etapie patentowania przedstawia praca zbiorcza z 2015 r. [11, 18, 21, 22].

Wiele z opisanych w tej pracy związków drobno- cząsteczkowych może według autorów stanowić

„rusztowanie” (scaffold) do opracowania w przy- szłości nowych inhibitorów glikacji o znaczeniu klinicznym.

Inną, coraz liczniejszą grupą związków o wła- ściwościach antyglikacyjnych, są te naturalnego pochodzenia, które zostały szczegółowo omówio- ne w pracach zbiorczych z ostatnich lat [23, 24].

Witaminy

Tiamina i benfotiamina

Tiamina i rozpuszczalna w tłuszczach benfotiamina są postaciami witaminy B₁, dla których zaobserwowano efekt antyglikacyjny. Mechanizm działania opiera się na stymulowaniu szlaku pen- tozowego, w wyniku zwiększenia aktywności

transketolazy, której kofaktorem jest difosforan tiaminy [25]. Podczas przewlekłej hiperglikemii ma miejsce nasilona glikoliza z nadmierną pro- dukcją G-3-P. Aktywacja transketolazy powoduje wzrost konsumpcji G-3-P i zwiększone tworzenie rybozo-5-fosforanu. Nadmiar metabolitów glikolitycznych zostaje włączony do szlaku pen- tozowego, redukując ilość wolnej glukozy, hiper- glikemię wewnątrzkomórkową, a tym samym za- pobiegając powstawaniu MG i konwersji glukozy do związków dikarbonylowych. Podawana doustnie tiamina podlega procesom farmakokine- tycznym – metabolizmowi i wydalaniu. Stwier- dzono brak zależności między stężeniem we krwi a dawką. W przypadku suplementacji benfotiami- ną chorych z cukrzycą, stężenie krążącej tiaminy było porównywalne jak podczas podawania samej tiaminy [26].

W eksperymentach przeprowadzonych na mo- delach zwierzęcych obie postaci witaminy B₁ re- dukowały przebieg nefropatii i retinopatii cukrzycowej. W badaniach pilotażowych u chorych z cukrzycą typu 2, z towarzyszącą mikroalbumi- nurią, wysokodawkowa terapia tiaminą powodo- wała regresję wydalania albumy z moczem, zaś suplementacja benfotiaminą nie przyniosła podobnych efektów [2, 27].

Hamowanie tworzenia AGEs przyczynia się rów- nież do redukcji dysfunkcji nerwów obwodowych, dlatego też rozpatruje się stosowanie witaminy B₁ w kontekście leczenia symptomów neuropatii cukrzycowej. U pacjentów z cukrzycą stwierdzono nieprawidłową aktywność transketolazy w tkankach obwodowych. Wzrost stężenia tiaminy w tych tkankach może indukować transketolazę, a w kon- sekwencji prowadzić do redukcji AGEs i przywró- cenia fizjologicznej funkcji włókien nerwów obwodowych u chorych z neuropatią cukrzycową.

Po doustnym podawaniu benfotiamina jest czę- ściowo przekształcana na powierzchni śluzówki przez fosfatazę do S-benzylotiaminy, o wyższej li- pofilności i zdolności do przechodzenia przez bło- nę komórkową, na zasadzie biernej dyfuzji. W ko- mórce S-benzylotiamina metabolizowana jest przez esterazy do tiaminy. Podczas doustnego stosowania znaczna część metabolitów benfotiaminy trafia do innych tkanek niż docelowe, co uniemożliwia osiągnięcie wystarczającego stężenia terapeutycz- nego w nerwach obwodowych. Zmiana drogi podania na miejscową może stanowić alternatywę dla osiągnięcia lepszej skuteczności leczenia neuropatii cukrzycowej pochodnymi witaminy B₁. Benfotia- mina podawana transdermalnie znacznie podnosi poziom tiaminy we krwi, skórze i tkance mięśnio- wej, dzięki czemu może oddziaływać w wysokich stężeniach na zakończenia aksonalne nerwów obwodowych [28].

(12)

Witaminy C, E oraz kwas α-liponowy

Związki te, ze względu na swoje właściwości przeciwutleniające, opóźniają peroksydację lipi- dów błon komórkowych i LDL oraz zapobiegają tworzeniu się AGEs w organizmie [18, 29]. Suple- mentacja witaminą E obniża poziom AGEs w surowicy chorych na cukrzycę i hamuje tworzenie AGEs u zwierząt eksperymentalnych. Leczenie kwa- sem α-liponowym zwiększa stężenie GSH, będące- go ważnym endogennym antyoksydantem, a także ogranicza progresję neuropatii, katarakty oraz po- wikłań naczyniowych w badaniach z udziałem chorych na cukrzycę [26].

Witamina D

To rozpuszczalna w tłuszczach witamina, występuje w dwóch postaciach. Ergokalcyferol (wit. D2) syntetyzowany jest głównie przez grzy- by i drożdże zaś cholekalcyferol (wit. D3) powstaje w skórze pod wpływem promieniowania UV. Me- tabolizm obu postaci wymaga przekształceń w wą- trobie i nerkach do 1,25 dihydroksywitaminy D, czyli kalcytriolu. W celu uzyskania działania bio- logicznego kalcytriol musi połączyć się z recepto- rem witaminy D (Vitamin D3 receptor, VDR). Do niedawna witamina D była postrzegana głównie jako ważne ogniwo gospodarki wapniowo-fos- foranowej i czynnik przeciwkrzywiczy. Donie- sienia z ostatnich lat wskazują na zdolność kalcytriolu do ograniczenia zniszczeń w organizmie wywołanych przez stres oksydacyjny, a także re- gulację poziomu glutationu. Niedobór witaminy D brany jest pod uwagę jako czynnik ryzyka rozwoju cukrzycy i jej powikłań. Niskie stężenie witaminy D wiąże się ze wzrostem insulinooporności, podwyższonym odsetkiem HbA_1c oraz zwiększo- nym tworzeniem AGEs. W związku z udowodnio- nymi powyżej właściwościami przeprowadzono doświadczenia in vitro badające wpływ cholekal- cyferolu i kalcytriolu na glikację ludzkiej albuminy osocza krwi, ważnego białka uczestniczącego w transporcie hormonów, kwasów tłuszczowych, leków i innych cząstek. W warunkach hiperglikemii albumina ulega nieodwracalnym reakcjom (w tym procesowi glikacji), uszkadzającym jej strukturę i funkcjonowanie. W przeprowadzonych badaniach inkubowano albuminę z fizjolo- gicznie wysokimi stężeniami glukozy, w obecno- ści metabolitów witaminy D. Po 21 dniach próbki przetestowano pod kątem zmian strukturalnych, modyfikacji łańcuchów bocznych albuminy i wy- stępowania AGEs. Wyniki wykazały, że metabo- lity witaminy D przez interakcję z albuminą za- pobiegają jej glikacji [30]. Poziom witaminy D skorelowany jest z autofluorescencją skóry u chorych z dobrze kontrolowaną cukrzycą typ 2, ale

półroczna suplementacja witaminą D była prawdopodobnie za krótka, by wykazać wpływ na ten nieinwazyjny parametr glikacji [31].

Leki stosowane w chorobach sercowo-naczyniowych

Inhibitory systemu RAS (układ renina-angiotensyna, Renine Angiotensin System)

Angiotensyna II przyczynia się do rozwoju retinopatii i nefropatii cukrzycowej, wpływając na wzrost ekspresji RAGE, w wyniku indukowania ROS oraz aktywacji NF-kB [32]. Stosowanie leków z grupy inhibitorów systemu RAS, do których należą blo- kery receptora dla angiotensyny (Angiotensin Re- ceptor Blockers, ARBs) oraz inhibitory konwertazy angiotensyny (Angiotensin-Converting-Enzyme Inhibitors, ACEI), ogranicza negatywny wpływ an- giotensyny II na powstawanie AGEs w organizmie, a tym samym redukuje rozwój powikłań cukrzy- cowych.

Badania na zwierzętach pokazały, że leki te re- dukują tworzenie AGEs nie tylko poprzez oddzia- ływanie na losy angiotensyny II, ale również bez- pośrednio, hamując reakcję Maillarda dzięki swoim właściwościom antyoksydacyjnym i chelatującym metale [27].

Blokery kanałów wapniowych

Badania nad nifedypiną, przeprowadzone na kulturach komórek mezangialnych, pokazują jej wpływ na ekspresję monocytarnego peptydu che- motaktycznego (MCP-1) indukowanego przez AGEs w śródbłonku naczyń na dwóch drogach. Pierwsza z nich oparta jest na hamowaniu powstawania wolnych rodników tlenowych, co obniża tworzenie się AGEs oraz TNF-α. Drugi mechanizm polega na inhibicji aktywności oksydazy NADPH, przez co zostaje zablokowana synteza NF-kB, będącego mo- dulatorem ekspresji genu dla MCP-1 i uwalnianego po przyłączeniu się AGEs do RAGE [3]. Inne badania kliniczne nad amlodypiną i azelnidipiną udowodni- ły spadek poziomu w surowicy AGEs, jednak dowo- dy o potencjalnym wpływie na tworzenie się AGEs są niewystarczające [27].

Statyny

Podawanie statyn, w związku z ich działaniem obniżającym stężenie lipidów we krwi oraz właści- wościami antyoksydacyjnymi, może wywierać ko- rzystne efekty antyglikacyjne w postaci spadku pe- roksydacji tłuszczów, będącej jednym ze szlaków powstawania AGEs. Badania kliniczne z udziałem statyn wykazały obniżone stężenia AGEs w surowicy i w blaszkach miażdżycowych [27]. Statyny tłumią sygnały indukowane przez łączenie się AGEs

(13)

z RAGE: ceriwastatyna przyczynia się do spadku aktywności NF-kB i ekspresji VEGF w komórkach śródbłonka, a atorwastatyna hamuje ekspresję CRP, oraz produkcję ROS [33].

W ostatnio przeprowadzonym pilotażowym, randomizowanym badaniu u osób z cukrzycą typu 2 (n=63), leczonych wcześniej przez 6 miesięcy hy- drofilną rosuwastatyną, w trakcie którego podawano pacjentom przez następnych 6 miesięcy lipofilną atorwastatynę (grupa kontrolna leczona była nadal rosuwastatyną), zanotowano znaczny spadek poziomu AGEs w moczu, co świadczy o pozytywnym wpływie na nerki [34].

Leki przeciwcukrzycowe

Metformina

Jest lekiem z grupy biguanidów, stosowanym doustnie jako lek przeciwcukrzycowy. Swoją struk- turą przypomina aminoguanidynę (AG), dlatego wysunięto hipotezę, że wpływa ona na poziom AGE, na zasadzie podobnej do AG, poprzez neutralizację związków dikarbonylowych. Przeprowadzone badania sugerują jednak, że oddziałuje ona na ilość AGEs raczej w wyniku normalizacji glikemii niż detoksykacji związków dikarbonylowych. Działanie to może tłumaczyć korzystny wpływ metforminy na powikłania sercowo-naczyniowe u osób cierpią- cych na cukrzycę typu 2 [27].

Akarboza

Jest inhibitorem α-glukozydazy, opóźnia wchła- nianie węglowodanów w jelicie cienkim i redukuje hiperglikemię poposiłkową u pacjentów z cukrzy- cą typu 2. Leczenie akarbozą spowalnia postęp IMT (grubość kompleksu błony wewnętrznej i środko- wej tętnic szyjnych) oraz zmniejsza częstość incy- dentów sercowo-naczyniowych u pacjentów z za- burzoną tolerancją glukozy. Badania na szczurach z cukrzycą typu 2 pokazały, że hiperglikemia popo- siłkowa wpływa stymulująco na poziom AGEs w surowicy, dlatego można przypuszczać, że działanie kardioprotekcyjne akarbozy związane jest z reduk- cją poziomu AGEs. W badaniach przeprowadzonych u Japończyków z cukrzycą typu 2, bez powikłań cu- krzycowych, stosujących wcześniej doustne leki przeciwcukrzycowe, którym podawano akarbozę, stwierdzono spadek poziomu AGEs w surowicy, wolnych kwasów tłuszczowych oraz nieznaczne ob- niżenie glikemii poposiłkowej, bez wpływu na inne parametry antropometryczne i metaboliczne, takie jak: wskaźnik masy ciała (Body Mass Index, BMI), HbA_1C czy parametry lipidowe. Badania te po raz pierwszy pokazały, że leczenie akarbozą może sta- nowić nową strategię zapobiegania incydentom sercowo-naczyniowym u osób z cukrzycą, a określanie stężenia AGEs w surowicy może być alternatywnym

biomarkerem dla oznaczania ilości HbA_1C, która nie odzwierciedla rzeczywistego poziomu glikemii po- posiłkowej [33].

Tiazolidynodiony

To doustne leki przeciwcukrzycowe o działaniu aktywującym receptory aktywowane przez pro- liferatory peroksysomów (Peroxisome Prolifera- tor-Activated Receptor– γ, PPAR-γ). W wyniku pobudzenia PPAR-γ pioglitazon i rosiglitazon zapo- biegają patologicznym zmianom wywołanym przez oś AGE-RAGE. PPAR-γ wpływa hamująco na eks- presję RAGE, a także stymuluje produkcję sRAGE [4]. Dochodzi do zmniejszenia indukowanej przez AGEs produkcji fibronektyny, kolagenu IV, IL-8, MCP-1, ekspresji genów dla ICAM-1 (wewnączko- mórkowa czasteczka adhezyjna), NOS, a także spadku uwalniania azotynów. Dodatkowo rosiglitazon redukuje proteinurię u szczurów, którym wstrzy- kiwano AGEs, w wyniku hamowania nerkowej akumulacji matriks zewnątrzkomórkowego, fibronektyny, kolagenu IV oraz produkcji PAI-1 [32].

Inhibiotry reduktazy aldozy

W przypadku dużych stężeń glukozy enzym re- duktaza aldozy katalizuje powstawanie promo- torów glikacji z użyciem glukozy jako substratu.

Zastosowanie inhibitora reduktazy aldozy, epal- restatu, może prowadzić do zahamowania szlaku polioli, obniżenia poziomu promotorów glikacji i samych AGEs [4]. Zarówno badanie obserwacyj- ne, jak i otwarte, jednoramienne badanie kliniczne nad epalrestatem, wykazały niższe stężenia CML, 3-dG, 3-fosforanu sorbitolu, 3-fosforanu fruktozy w erytrocytach u chorych z cukrzycą typu 2 [27].

Przerywanie międzycząsteczkowych wiązań krzyżowych AGEs

Rozrywanie kowalencyjnych wiązań krzyżo- wych stanowi modyfikację AGEs powstałych w póź- nym etapie i jest jedyną możliwością eliminacji AGEs już istniejących w ustroju. Pierwszym odkrytym związkiem eliminującym wiązania krzyżowe utwo- rzone z udziałem AGE był bromek fentydylu. Pomi- mo że głębsze badania nad tym związkiem nie były prowadzone (ze względu na niestabilność wod- nych roztworów fenylotiazolu), dzięki temu odkry- ciu stwierdzono, że substancje o podobnej budowie chemicznej są potencjalnymi lekami do stosowania w chorobach o podwyższonej ekspresji AGEs. Zwró- cono uwagę na alagebrium (chlorek 3-fenyloacety- lo-4,5-dimetylotiazolu), zwany również ALT-711.

Jest to pierwsza pochodna tiazolu, która usuwa sta- bilne wiązania krzyżowe pomiędzy glikowanymi białkami. ALT-711, poza zmniejszaniem odkłada- nia się AGE w nerkach, przyczynia się do redukcji

(14)

mediatorów uszkodzenia nerek, takich jak: kinaza białkowa C, cytokiny prozapalne oraz czynni- ków stresu oksydacyjnego, co w efekcie poprawia funkcjonalność nefronów [4, 32]. Na podstawie badań in vivo stwierdzono, że pod wpływem ALT- 711 następuje cofnięcie się sztywności tętnic i mię- śnia sercowego, a także ulegają poprawie zaburzenia sercowo-naczyniowe i nerkowe, związane nie tylko z cukrzycą, ale również z miażdżycą, starzeniem się, i nadciśnieniem [15, 16]. ALT-711 jest jedynym lekiem o działaniu eliminującym wiązania krzyżowe AGE, który był w trakcie badań klinicznych z udzia- łem pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowy- mi [27]. Badania te zostały jednak przedwcześnie zakończone z przyczyn finansowych.

Podsumowanie

- Zaawansowane produkty glikacji stanowią hete- rogeniczną grupę związków, powstałych w wyniku ciągu nieenzymatycznych i spontanicznych reakcji, zwanych reakcją Maillarda, opartych na kondensacji grup karbonylowych cukrów redu- kujących z wolnymi grupami aminowymi białek, kwasów nukleinowych czy lipidów.

- W warunkach fizjologicznych znaczna część AGEs ulega rozpadowi i eliminacji, natomiast ich synteza i odkładanie nasila się podczas sta- rzenia organizmu, w przypadku cukrzycy, przebiegu stresu oksydacyjnego i procesów zapalnych.

- W wyniku oddziaływania AGEs z receptorem (RAGE) dochodzi do aktywacji kaskady sygna- łowej, zmiany w ekspresji genów odpowiedzial- nych za zwiększone uwalnianie czynników pro- zapalnych.

- Do strategii przeciwdziałania glikacji in vivo na- leżą: zahamowanie absorpcji z przewodu pokarmowego AGEs zawartych w pożywieniu;

zmniejszenie stresu oksydacyjnego; chelatowa- nie metali; zahamowanie postępu reakcji Mail- larda; przerywanie międzycząsteczkowych wią- zań krzyżowych w AGEs, hamowanie interakcji osi AGE-RAGE.

- Do leków stosowanych już wcześniej w leczeniu ludzi, dla których stwierdzono właściwości antyglikacyjne, zalicza się: inhibitory systemu RAS (blokery receptora dla angiotensyny ARBs, inhibitory konwertazy angiotensyny ACE II), blokery kanałów wapniowych, statyny, leki przeciwcukrzycowe (metformina, akarboza, tiazolidynodiony, inhibitory reduktazy aldozy).

- Badania kliniczne prowadzone nad początkowo obiecującymi substancjami, takimi jak: aminoguanidyna (ze względu na wystąpienie działań niepożądanych) czy alagebrium (ze względów finansowych) nie są kontynuowane.

- Jak do tej pory, żadna substancja farmakologicz- na nie przeszła wszystkich etapów badań klinicznych i nie została oficjalnie zatwierdzona w lecznictwie jako inhibitor tworzenia się AGEs w organizmie.

Otrzymano: 2017.09.25 · Zaakceptowano: 2017.10.03

Piśmiennictwo

1. Warwas M., Piwowar A., Kopiec G.: Zaawansowane produkty glikacji (AGE) w organizmie – powstawanie, losy, interakcja z receptora- mi i jej następstwa. Farm. Pol., 2010, 66(8): 405–410.

2. Schalkwijk C.G., Miyata T.: Early – and advanced non-enzymatic glycation in diabetic vascular complications: the search for therapeutics.

Amino Acids, 2012, 42(4): 1193–1204.

3. Warwas M., Piwowar A., Mastalarz M.: Produkty glikacji w organizmie jako cel leczenia nefropatii cukrzycowej. Farm. Pol., 2012, 68(8): 519–525.

4. Pinkas A., Aschner M.: Advanced Glycation End-Products and The- ir Receptors: Related Pathologies, Recent Therapeutic Strategies, and a Potential Model for Future Neurodegeneration Studies. Chem. Res.

Toxicol., 2016, 29(5): 707–714.

5. Tessier F.J.: The Maillard reaction in the human body. The main discoveries and factors that affect glycation. Pathol. Biol. 58(3): 214–219.

6. Borg D.J., Forbes J.M.: Targeting advanced glycation with pharmaceutical agents: where are we now? Glycoconj. J., 2016, 33(4):

653–670.

7. Brings S, Fleming T, Freichel M, Muckenthaler M.U, Herzig S, Na- wroth P.P. Dicarbonyls and Advanced Glycation End-Products in the Development of Diabetic Complications and Targets for Intervention.

Int. J. Mol. Sci. 2017, 18(5): pii: E984.

8. Poulsen M.W., Hadegaard R.V., Andersen J.M., Courten B., Bügel S., Nielsen J., Skibsted L.H., Dragsted L.O.: Advanced glycation endproducts in food and their effects on health. Food Chem. Toxicol., 2013, 60: 10–37.

9. Forbes J.M, Cooper M.E. Mechanisms of Diabetic Complications. Phy- siol. Rev. 2013, 93: 137–188.

10. Ruhs S., Nass N., Bartling B., Brömme H.J., Leuner B., Somoza V.:

Friess U., Silber R. E., Simm A.: Preconditioning with Maillard reaction products improves antioxidant defense leading to increased stress tolerance in cardiac cells. Exp. Gerontol., 2010, 45(10):

752–762.

11. Warwas M., Gołąb K., Kopiec G.: Ograniczenie produktów reakcji Ma- illarda w diecie jako strategia zapobiegania ich wzrostowi w organizmie. Farm. Pol., 2010, 66(11): 760–767.

12. Nass N., Bartling B., Navarrete Santos A.,Scheubel R.J.,Börger- mannJ.,Silber R.E., Simm A.: Advanced Glycation end products, diabetes and ageing. Z Gerontol. Geriat., 2007, 40: 349–356.

13. Rabbani N., Xue M./ Thornalley P.J.: Dicarbonyls and glyoxalase in di- sease mechanisms and clinical therapeutics. Glycoconj. J. 2016, 33:

513–525.

14. Luo X., Wu J., Jing S., Yan L.J.: Hyperglycemic Stress and Carbon Stress In Diabetic Glucotoxicity. Aging. Dis., 2016, 7(1): 90–110.

15. Zuwała-Jagiełło J.: Terapia chorób z udziałem końcowych produk- tów zaawansowanej glikacji w ich patogenezie. Pol. Merk. Lek., 2009, 27(158): 152–156.

16. Hu. H., Jiang H., Ren H., Hu X., Wang X., Han C.: AGEs and chronic subclinical inflammation in diabetes: disorders of immune system.

Diabetes Metab. Res. Rev., 2015, 31(2): 127–137.

17. Singh V.P., Bali A., Singh N., Jaggi A.S.: Advanced Glycation End Pro- ducts and Diabetic Complications. Korean J. Physiol. Pharmacol., 2014, 18(1): 1–14.

18. Jahan H., Choudhary M.I.: Glycation, carbonyl stress and AGEs inhibitors: a patent review. Expert Opin. Ther. Patents, 2015, 25(11):

1267–1284.

19. Nenna A., Nappi F., Singh S.S.A., Sutherland F.W., Di Domenico F., Chello M., Spadaccio C.: Pharmacologic Approaches Against Advan- ced Glycation End Products (AGEs) in Diabetic Cardiovascular Dise- ase. Res. Cardiovasc. Med., 2015, 4(2): e26949.

20. Wautier M.P., Guillausseau P.J., Wautier J.L.: Activation of the receptor for advanced glycation end products and consequences on health. Diab. Met. Syndr.: Clin. Res. Rev. 2016, Sep 4. pii: S1871- 4021(16)30208-9.

21. Tessier F.J., Birlouez-Aragon I.: Health effects if dietary Maillard reaction products: the results of ICARE and other studies. Amino Acids.

2012, 42(4): 1119–1131.

[2017/Nr 10] Nr 10/2017 (pełna wersja)

ISSN 0014-8261

Spis treści

Table of Contents

Postgraduate pharmacy

Wstęp

Ocena kapsułek zawierających suszone rozpyłowo mikrosfery z losartanem potasu

Radosław Balwierz

, Dominik Marciniak

, Beata Sarecka-Hujar

, Anna Kurek-Górecka

, Zofia Dzierżewicz

, Bożena Korolewicz

, Marcin Delijewski

Materiał i metody

Analiza statystyczna

Wyniki

Omówienie

Piśmiennictwo

Wprowadzenie

Farmakologiczne zapobieganie tworzeniu się AGEs w organizmie

Jakub Gburek, Krzysztof Gołąb, Karina Reczek, Maria Warwas

Przebieg reakcji Maillarda i jej produkty

Metabolizm MRP w organizmie

Obrona organizmu przed powstawaniem AGEs

Patomechanizm działania AGEs

Farmakoterapia

oparta na hamowaniu powstawania zaawansowanych produktów glikacji

Witaminy

Leki stosowane w chorobach sercowo-naczyniowych

Leki przeciwcukrzycowe

Przerywanie międzycząsteczkowych wiązań krzyżowych AGEs

Podsumowanie

Piśmiennictwo