"Kleines soziologisches Wörterbuch", Helmut Schoeck, Freiburg i. Br. 1969 : [recenzja]

Florian Pełka

"Kleines soziologisches Wörterbuch",

Helmut Schoeck, Freiburg i. Br. 1969 :

[recenzja]

Collectanea Theologica 41/3, 212-213

212

nad filo z o fią h istorii. N a p o d sta w ie a n a lizy teo lo g iczn ej i filo zo ficzn ej z e sta ­ w ia ze sobą le k c je h isto rii i k a tech ezę h isto rii K o ścio ła d la u c h w y c e n ia p o ­ d o b ień stw i isto tn y c h różnic. W reszcie a n a lizu je u w a ru n k o w a n ie p sy c h o lo ­ g iczn e n au k i h isto r ii na różn ych eta p a ch ro zw o ju dziecka.

T rzecia część k siążk i została p o św ięco n a za gad n ien iom teo lo g iczn y m h isto rii K ościoła. A u tor an alizu je sto su n ek h istorii K ościoła do h istorii z b a w ie ­ nia. R ozpatruje w zajem n ość B oga i czło w ie k a w h istorii, zw ią zek m ię ­ dzy K ościołem a św ia tem , by w reszcie zw rócić u w a g ę na charakter esch a to lo g iczn y h istorii K ościoła. S zczeg ó ln ie tro sk liw ie zastan aw ia się nad problem em zła i krzyża w życiu K ościoła. W oparciu o te an a lizy u sta w ia w y c h o w a n ie w ia r y jako is to tn y cel n auki h isto rii K o ścio ła w k a tech ezie. O środkiem jej n ie je st jed n a k in sty tu c ja K ościoła, a le sam B óg w J e z u sie C h ry stu sie d ok on u jący z b a w ien ia św ia ta . N au k a ta m a o tw ie ­ rać d zieci na w e z w a n ie B oże tk w ią c e w w y d a rzen ia ch historycznych^ S tąd h isto ria K o ścio ła jest za w sze in terp reta cją teologiczn ą w y d a rzeń h isto r y c z ­ nych.

W czw artej części om aw ia autor z a g a d n ien ie p ostaci św ię ty c h w nauce h isto rii K ościoła. A n a lizu je różn e fo rm y in te r p r e ta c ji h a g io g ra ficzn y ch od le g e n d aż do b io g ra fii „ a relig ijn y ch ”. S zu k a ją c jed n ak roli ży cio r y só w ś w ię ­ ty ch w k a tech ezie, w ła śc iw e g o św ia tła szuka w pojęciu teo lo g iczn y m c h rześ­ cija ń sk iej św ię to śc i, jej roli w życiu K ościoła zw ła szcza jako zn a k ó w w ia ry i ty p ó w p o sta w ch rześcija ń sk ich . I na tym o d cin k u n ie p om ija p sy c h o lo g ic z ­ n ych a n a liz p otrzeb i m o żliw o ści u czn ió w w za leżn o ści od ich w ie k u .

A utor porusza ró w n ież zagad n ien ia b ardziej b ezp ośred n io d o ty czą ce sam ej k a tech ezy . P o św ię c a im p iątą część. N aczeln ą zasadą, w e d łu g autora, jest w y ­ bór m a teria łu , a n ie ku rsoryczn a całość h isto r ii K ościoła. D obrany w e d łu g m o żliw o ści d zieck a m a teria ł p o w in ien b y ć eg zem p la ry czn y , to znaczy u k a zy ­ w a ć to, co je s t ch a ra k tery sty czn e dla danej ep ok i czy d anego prob lem u h isto rii K ościoła. W k la sa ch n iższych (I—IV) n ajb ard ziej nadają się p o sta cie św ię ty c h jako ty p y ch rześcija ń sk ich p ostaw . W k la sa ch w y ższy ch szk o ły p o d ­ sta w o w ej (V— V III) m ożna już p la n o w a ć p ew n ą p erio d y za cję i u k azan ie bardziej ca ło ścio w e. Tu w ła śn ie n a leży zw ró cić u w a g ę na p o d su n ięcie p o sta ci ty p o w y ch dla p o szczeg ó ln y ch o k resó w h isto rii K ościoła. N a obu ty ch p o zio ­ m ach d ochodzi jed n ak p rzede w sz y stk im o p o sta cie i p o sta w y d u ch o w e is to t­ n e dla w sp ó łczesn eg o K ościoła. N a p o zio m ie szk o ły śred n iej n a stęp u je p o g łę ­ b ien ie pop rzez z e tk n ię c ie u czn ia ze źród łam i, ze stu d iu m b iograficzn ym . M ają one na celu o św ie tle n ie e g z y ste n c ji ch rześcija ń sk iej.

Jak zazn aczyłem na w stę p ie , k sią żk a o b ecn ie o m aw ian a jest p racą n a u k o ­ w ą. S ta n o w i to jej ogrom ne bogactw o. A u tor n ie sch od zi do p ła sk ieg o p ra k - tycyzm u . K ażd y z om a w ia n y ch p ro b lem ó w zn ajd u je szerok ie i n a p raw d ę źród łow e o ś w ie tle n ie zarów no teo lo g iczn e, jak i filo zo ficzn e czy p sy c h o lo g ic z ­ ne. W szy stk ie w sk a za n ia autora posiad ają r ó w n ież b ogate zap lecze b ib lio ­ g raficzn e. T rzeba jed n ak stw ierd zić, że lek tu ra tej p ozycji n ie b ęd zie ła tw ą d la p rzeciętn eg o k a tech ety prak tyk a. N a to m ia st m ożna ją gorąco za lecić w sz y stk im profesorom k a tech ety k i, autorom p od ręczn ik ów , czy też p ra cu ją ­ cym nad p rogram am i k atech izacji.

K s . Jan C h a r y t a ń s k i SJ, W a r s z a w a

H elm u t SCHOECK, K le i n e s so zio lo gisches W ö r te r b u c h , Freiburg i Br. 1969, V relag H erder, s. 378 ( H e r d e r - T a s c h e n b u c h 312/313).

S ło w n ik za w iera 532 h asła n ie ty lk o z d zied zin y śc iśle so cjo lo g iczn ej, a le ró w n ież z zak resu p ed a g o g ik i, m e d y c y n y , p sy ch o lo g ii, praw a, k ry m in o lo g ii, teo lo g ii, h isto rii itp. H asła z in n y ch d zied zin n auki m ają jed n ak zw ią zek z so cjo lo g ią i są w n iej u ży w a n e, co autor sta ra się w y k a za ć przy o m aw ian iu .

R E C E N Z JE

₂₁₃

W ybór h a se ł zo sta ł u łożon y w oparciu o p o d ręczn ik i so cjo lo g icz n e n ie m ie c ­ kie i a n g ie lsk ie oraz sło w n ik i i p u b lik a cje m on ograficzn e. S ło w n ik m a s łu ­ żyć szero k iem u o g ó ło w i, b y k ażd y n a p o ty k a ją c term in fa c h o w y z d zied zin y so cjo lo g ii m ógł w sło w n ik u znaleźć jego w y ja śn ie n ie . By u ła tw ić za in tereso ­ w a n y m p oszerzen ie w ia d o m o ści z zakresu n iek tó ry ch w a żn iejszy ch h a seł, au tor zam ieszcza w y k a z n a jn o w szej lite r a tu r y d an ego zagad n ien ia.

P raca jest p ra k ty czn ą pom ocą dla zap ozn an ia się z n iek tó ry m i term in a m i so cjo lo g icz n y m i coraz częściej u ży w a n y m i w ży ciu cod zien n ym . Z god n ie z tak im i za ło że n ia m i au tora n ie m ożna o czek iw a ć p e łn y c h i w y czerp u ją cy ch w y ja śn ie ń p o szczeg ó ln y ch h a seł. S ło w n ik m o że jed n a k oddać duże u słu g i tak p rzeciętn em u c z y te ln ik o w i n ie o b ezn an em u z fa c h o w ą term in o lo g ią so c jo ­ logiczn ą, jak so cjo lo g o w i, k tórego za in teresu ją sz czeg ó ln ie p o zy cje b ib lio g r a ­ fic z n e p rzytoczon e p rzez autora.

S ło w n ik w in ie n zn a leźć się u każdego, k to p ra g n ie zdobyć znajom ość w ie lu term in ó w u ży w a n y ch p rzez w sp ó łczesn ą so cjo lo g ię.

K s. F lo rian P e łk a SJ, L u b li n

F erd in an d P R A T Z N E R , M e s se u n d K r e u z e s o p f e r . D ie K r i s e d e r s a k r a m e n ­

ta l e n I d e e bei L u t h e r u n d in d e r m i t t e l a l t e r l i c h e n S c h o l a s t i k , W ien 1970, V er­

la g H erder, s. 136.

F. P r a t z n e r om aw ia nader w a żn e za g a d n ien ie d otyczące ofiary M szy św .: czy ofiara M szy św . je s t ak tu a ln ą i w id z ia ln ą ofiarą, czy też ty lk o p am iątk ą o fia ry p rzeszłej, jaka została dok on an a na krzyżu. N a jró żn o ro d n iej­

sze teorie, k tórym i po Soborze T ryd en ck im u siło w a n o uzasadnić i w y ja śn ić ch arak ter M szy św . jako „ofiary p ra w d ziw ej i w ła ś c iw e j”, b y ły po n a jw ię ­ kszej części ch yb ion e. T eo lo g o w ie b o w iem , n ie p odchodząc do o fia ry eu c h a r y s­ tycznej od stron y sak ram en tu , „ofiarę p raw d ziw ą i w ła śc iw ą ” p rzeciw sta w ia li n iejed n o k ro tn ie zb yt m ocno „p am iątce o fia r y ”, n ie m ogąc w ten sposób p rze­ zw y cięża ć a n tyn om ii: p ra w d ziw a ofiara czy ty lk o p am iątk a p ra w d ziw ej o fia ­ ry. A u tor za cie śn ia z a g a d n ien ie do p o jęcia , z jak im do M szy św . jako do an am n ezy p od ch od ził L u t e r oraz te o lo g o w ie śred n io w ieczn i. K ied y L u t e r , p o w o łu ją c się na m y ln ie zrozu m ian e w y p o w ie d z i C h r y z o s t o m a i A u ­ g u s t y n a , dochodzi do w n io sk u , że M sza św . je st w y łą c z n ie su b iek ty w n ą anam n ezą K rzyża, to te o lo g o w ie k a to liccy , ja k k o lw ie k z n iejed n a k o w ą ja s ­ nością, an a m n ezę tę biorą w zn aczen iu o b iek ty w n y m . C ała tru d n ość p o le g a ­ ła jed n a k na tym , jak w y k a za ć, że ta o b iek ty w n a an a m n eza jest id e n ty c z n ie tą sam ą ofiarą co i ofiara krzyża.

A utor trzy m a się m eto d y r etro g resy w n ej. P o czy n a ją c od teo lo g ó w k a to lic ­ kich w sp ó łczesn y ch L u t r o w i (J. E c k, K on rad K i n g , K a j e t a n ) cofa się w ste c z (G. B i e l , S k o t , T o m a s z z A k w in u , A l g e r u s z L ü ttich ) aż do w c z e sn o śred n io w ieczn y ch k o n tro w ersji eu ch a ry sty czn y ch ( P a s c h a z - j u s z R ad b ertu s, R a t r a m m u s ) i stw ierd za , że cen tra ln ą p raw dą ta je m ­ n icy e u ch a ry sty czn ej b y ła d la o w y ch te o lo g ó w r z e c z y w ista obecn ość C h ry s­ tu sa P an a, a w ię c tej sam ej ż ertw y , która zo sta ła złożona w ofierze na k r z y ­ żu. W op arciu je d y n ie o tę p raw d ę sta r a li się u zasad n ić, że ofiara M szy św . n ie różni się od o fia ry krzyża. N ie zd ołali jed n a k n a le ż y c ie dostrzec zw iązk u m ięd zy sa k ra m en tem E u ch arystii a ofiarą eu ch a ry sty czn ą i to tego sto p ­ nia, że w e d łu g S k o t a sa k ra m en t E u ch a ry stii n ie m u si k o n ieczn ie w ią za ć się z E u ch a ry stią jako ofiarą. T ego rodzaju ro zd zie la n ie sak ram en tu E u ch a ­ r y stii od o fia ry eu ch a ry sty czn ej p o zb a w ia ło zarów n o te o lo g ó w k a to lick ich , jak i p r o te sta n c k ic h w sp ó ln ej bazy w ła śc iw e g o sp ojrzen ia n a E u ch a ry stię ja ­ ko ofiarę. D opiero w o sta tn ich czasach te o lo g ia k a to lick a zaczyn a p r z e z w y c ię ­ żać n ie sz c z ę śliw e ro zczło n k o w a n ie E u ch a ry stii na ofia rę i n a sa k ra m en t,