Biblioteka Warszawska, 1853, T. 4

BIBLIOTEKA

WARSZAWSKA.

P IS M O P O Ś W IE C O N E

NAUKOM, SZTUKOM I PRZEMYSŁOWI.

1853 .

Tom czwarty.

i*

Ał^OjSÓLNEG O ZBIORU TOM LII.

A R S Z A W A

W D rukarni Stanisław a Strąbskiego,

p r ty ulicy Daniłowiczowskićj N r. 617, w dawndj Bibliotoco Załuskich.

..

I J A

4

/ V ' # Ti

jK O vTJTX fi .

W olno drukować, z warunkiem złożenia w Komitecie Cenzury, po wydrukow aniu, prawem przepisanej liczby exem plarzy,

II' Warszawie dnia B/n wrzelnia 1853 roku.

S ta rszy Cenzor,

A ssesor kollegialny, J . P w p ł o ń e U l .

- . ł i i jiwsa iii o T

0.0OO| ^

GEDYMINOWICZE.

Ustęp z dzieła Karola Szajnochy:

J A D W I G A X J A G I E Ł Ł O .

W czasie oderw ania się Szięzka od P o lsk i, ustalili Krzyżacy, sw oje panow anie w bogatćj ziemi Pom orza; a podw ójnie tak uszczuplone królestw o Ł o kictkow e, pozbywszy się wszelkiej prze­

wagi nad przemożniejszńm teraz państw em krzyża ckiem , zamie­

niło się nagle z zw ierzchnika i podpory zakonu, w ofiarę prze­

śladow ań krzyżackich, w podobny jak L itw a cel politycznej po­

żądliwości zakonu. W idzieliśm y, jak groźnego niebezpieczeństw a oręż w isiał za dni Kazimierza W ielkiego na cienkim w łosie nad Polskę. Dla należytego zrozumienia stanu ówczesnćj Polski, dla słusznego ocenienia dalszych wypadków pow ieści naszćj, niech nam nie wychodzę nigdy z pamięci słow a onych naocznych św iad­

ków epoki Kazimierzowskiej, odstaniajęce przepaść nad jakę Polska siata podówczas, mimo wszelkiej gospodarności i m ędro- ści w ielkiego króla. Rzędy i czasy L udw ika bynajmniej P olsce sił i krzepkości we wnętrz nie przysporzyły. Jeszcze w praw dzie zew nętrzny zwięzek z potężniejszym państwem węgierskióm chronił ję nieco i ubezpieczał; lecz w obecnej chw ili, po śm ier­

ci króla L udw ika, m iała i ta jedyna tarcza usunąć się, a słabsza jeszcze niż za dni Kazimierza, bo długim bezrzędem rozchw iana, w ew nętrznem i stronnictw am i ro z d a rta , żadnem zewnętrznym przymierzem nic pokrzepiona ojczyzna P iastów , w eszła teraz na srodze niebezpiecznę ścieszkę przyszłości. Pod sterem nie­

dojrzałego, cudzozicmczego przew odnika, jakiego los przezna-

T o m IV. P u ł d i i c r n i k 1853.

1

czai Polsce te ra z w osobie m argrabi Z y g m u n ta, można było zaiste lękać się o jćj przyszłość.

Owoż przew odnik ten, zaledwie pow itany w Polsce, nic miał w niej nic pilniejszego do przedsięw zięcia, ja k pokłonić się zakonowi tculoiiskicm u poselstw em , upraszającćm wielkiego m i­

strza o przyzw olenie na zjazd i naradę poufną (1). O d dni kil­

kunastu siedział na stolicy krzyżackiej nowy m istrz w ielki. W ła ­ śnie w tych d n ia c h , gdy młody m argrabia Zygm unt baw ił w W ielkopolskiej stolicy, został po śm ierci panującego od lat trzydziestu sław nego W inryka z K niprode obrany po nim nastę­

pcą K onrad Colner z lło te n stc in (2). N ad czem jednak obaj n o ­ wi rządzcy P olski i P rus mieli naradzać się z sobą, nie wiemy bliżćj. N ajpraw dopodobniej chodziło m argrabiem u o zaciągnię­

cie u Krzyżaków pożyczki, za którą mógłby z poblizkicgo po­

granicza niem ieckiego, z w łasnego w pobliżu m argrabstw a b ra n - deburskiego, sprow adzić jaką taką siłę orężną, potrzebną nicod- bicic do uzyskania należytej pow agi w P olsce. Bądź jak bądź, niebłogą w różbą świeciły narodow i te rychłe przyjazne zmowy eudzoziemczcgo w ladzcy P olski z przcm ocnem i wrogam i kraju.

Dla Krzyżaków zaś miały one tóm fortunniejsze znaczenie, ile że w tym samym czasie, kiedy poselstw o Zygm untowc do krzyża­

ckich bram kołatało, byt nowy m istrz wielki zaproszonym już na inny jeszcze niew ątpliw ićj korzystny, nieskończenie pomyślny zjazd. T e drugie zaprosiny powziął m istrz w ielki od trzeciego now ego książęcia sąsiedniego, od władzcy poblizkićj Litwy, W ie l­

kiego Księcia Jagiełły, jeszcze trzykroć srożćj niż Polska zagro­

żonego od zakonu, przygniecionego jarzm em krzyżackióm.

Nowy m istrz K onrad nie mógł podołać w szechstronnym zaprosinom, które tak szczęśliwą w różbą rozpoczynały jeg o pa­

nowanie w zakonie. Będąc jednak pew niejszym fortunnego na wszelki wypadek skutku w idzenia się z Jag iełłą, postanow ił udać się osobiście na stanow isko mnićj pew ne, na zjazd z Zy­

gm untem . Do Litw y zostali w ypraw ieni: wielki koni tur zakonu lto d g cr E lner, najwyższy m arszałek zakonu K onrad W allenrod, m istrz inflancki W ilhelm z F rym crshcim , tudzież niektórzy inni dostojnicy zakonu (3). Jakoż w istocie, mimo nieobecności w iel-

(1) K aczyński Cod. diplomut- L ithuan. pag. 04, ( - ) V oigt G esch. M aricnb. 184. nota 54.

(3) R aczyński Cod. dipl. L ith. p. 04. W N arb u tta: D zieje nar. lite w. V, 313, m istrz inflancki mylnie nazw any.

kiego mistrzu, okazały się zjazd i układy litew skie pom yślniej- szemi niż polskie. Podczas gdy zjazd z Zygmuntem bez śladu następstw przem inął, zjazd z W ielkim Księciem Jag iełło ucieszył Krzyżaków aktem ostatecznego uklęknięcia L itw y przed krzy­

żem i potęgą zakonu. To osłania nam now ą stronę przcmożnćj działalności Krzyżaków, wymagającą naszej uwagi. W dotych­

czasowym obrazie zakonu niemieckiego, mieliśmy przedew s/.y- stkiem na względzie wykazanie domowych środków , jukicm i potęga zakonu rozporządzała. P otrzebne zaś teraz uw zględnie­

nie w idoku praktycznych skutków icindunia temi środkam i, nic objawiających się nigdzie, naw et w wywieranym przez zakon na Polskę wpływie, tak jaskraw o i zgubnie jak w losach narodu li­

tew skiego, sprow adza uwagę nuszę w tę nową stronę litew ską, k tóra zresztą z w ielu powodów nie obcą je s t dziejom naszym.

Toż pogaństw o litew skie, którem u od północy zakon niemiecki coraz głębiej w w nętrza się w dzierał, wisiało s n m o ku zachodo­

wi chm urą ciągłego niebezpieczeństw a, ciągłego postrachu, nad zagrożoną ze wszech stron Polską. Otóż mając ciągle na oku ten podwójny stosunek Litw y do Polski, stosunek poniewolncgo spółczuciti z pow odu spólności jednego i tegoż sam ego, Polsce i Litw ie zarów nie srogiego w roga, zakonu, i stosunek krw aw ćj nieprzyjuini z pow odu ciągłych pogańsko-niszczycielskich n a­

padów Litwy na Polskę; spojrzyjmy także na jednoczesne rozwi­

janie się dziejów tegoż sąsiedniego narodu, aby tern snadniej zrozumieć poźnićj, jak szczęśliwie O patrzność um iała owę dw oi­

stość stosunku użyć za środek do organicznego spoju obudwóch zgodno-sprzecznych żywiołów.

W obecnym poglądzie na sprawy litewskie przed zjazdom Jagiełły z dostojnikami zakonu, nie prowadzim y czytelnika je ­ szcze w w nętrza lasów litew skich; ztąd obce nam jeszcze po­

zostaną teraz obrazy ziemi litew skiej, stosunków społecznych, zwyczajów ludu. Poznamy je poźnićj, gdy nam z całą P olską pod znakiem krzyża iść wypadnie w te strony w schodu. O b e­

cnie mamy przedstaw ić tylko zewnętrzne stosunki i czynności narodu, a te zawierają się w obrazie stosunków i czynności rodziny panującćj. Nigdzie bowiem nie objawiła się tak ja sk ra ­ wo sprzeczność pomiędzy ludem a dw orem panującym , jak w L itw ie ówczesnćj. Życie dw oru i rodu książęcego, to w szel­

ki publiczny żywot L itw y. W ródzie książęcym skupiała się wszelka wola narodu samemu; a narodow i, niem ającem u żadnego

udziału w spraw ach krajowych, pozostaw ione było tylko wyko­

nywanie tćj w oli. W rodzie książęcym koncentrow ała się w szel­

ka sam owładza i potęga narodu: naród chętnie na bezwarunkow ćm posłuszeństw ie przestaw ał (1). W rodzic książęcym sprom ieniał się wszelki polor n a r o d u , zdum iewający nieraz wykwintem ogłady swojej; naród tyle jedynie znał oświaty, ile jej w nim starodaw ne tradycye i obrzędy relig ijn e, ograniczające się na najpow szedniejszy obręb życia sielskiego, wykształcić z czasem zdołały. W rodzic książęcym zgarnęło się w reszcie w szelkie bo­

gactw o narodu, błyszczące kosztownością oryentalnego prze­

pychu: naród zaś żyt leśnćm ubóstw em . Ta patryarchalna p o - jedynczość stosunków utrzym yw ała naró d w stanie długićj bez­

imienności w historyi. D opićro nacisk w rogów zewnętrznych pobudził L itw ę, to jest przedew szystkićm książęcą rodzinę L i­

twy, do głośniejszego życia. Pićrw sze pojaw ienie się Krzyżaków, tych głów nych w rogów narodu, w granicach L itw y, wyw ołało pierw szą znamienitą postać dziejów litew skich, króla M endoga.

Późniejsze podw ojenie się i ukonstytuow anie potęgi zakonu przez zabór Pom orza i osiedlenie się wielkiego m istrza w P ru s i ech, Znalazło odpowiedź w wystąpieniu drugiego b o h atera Litw y, Gedymina. Jakoż dopićro ten pogański teść Kazimierza W ie l­

kiego, uorganizowat w łaściw ie nowszą, historyczną L itw ę. D u­

to opanowaniem południow ego K ijow a, wskazał żelaznem u u cią- żeniu narodu od krzyżackiej północy, podobnież zbrojną drogę odw etu ku południowi w strony Krym u i M oskwy. O nto za­

łożeniem T rok, W iln a, pićrwszy znamienitszem i miastami za­

pełnił leśną głąb' Litw y. On w reszcie pozostaw ieniem licznćj rodziny, kierow anćj w yobrażeniam i czci dla starszeństw a, dał początek ow em u system atowi sukcessyjności dynastycznej, która dłużćj w ieku podtrzym ywała po nim i zaw ichrzała L itw ę. A toli te w szystkie w ew nętrznej organizacyi zasługi, zdają się pod­

rzędnej być wagi: w ew nątrz pozostała znana nam Litwa tak m oralnie jak fizycznie n ad e r wątłym i nieudolnym tw orem spo­

łecznym. W szelkie siły jćj żyw otności wytężały się na zc - ( I ) Nie je s t to bajeczką zm yśloną przez E neasza Syhviusza.

P istor. P o l. H ist. Corp I. 2. W iarogodność tego podania stw ier­

dzają tak że pisarze krajow i i spotcześni, naprzykład: D ługosz H ietor. X I. 217. „ Ju ssu ducis m ajgni.... se ipsos in patibulum agere coacti sunt”. J . Jaroszew icz O braz L itw y I. 15».

w nątrz; główną zaś tych zewnętrznych stosunków formą była wojna. Krzepki odpór wojenny w własnym kraju, natarczywy na­

pad wojenny w cudze granice: stanowią walną zaletę b o h atersk ie­

go litew skich władców zawodu. Będąc zrazu skutkiem pierw iast­

ko wój nicokrzesaności narodu, stał się ten wojenny tryb życia poźnićj niezbędną koniecznością; gdyż z jednćj strony dzielny odpór stawiany obcym najeźdźcom kraju, jak naprzykład Krzy­

żakom, a z drugićj strony własne najazdy Litw y na ziemie okoli­

czne, otoczyły Litw ę w końcu srogą dokoła nieprzyjaźnią n aro ­ dów. O d morza Północnego w żerał się w L itw ę zakon niem ie­

cki, od zachodu Polska, zwłaszcza po zajęciu R usi C zcrw onćj i W ołynia, coraz dalćj ku w schodnio-północnćj stronie posuw ała szańce w ojenne. Od południa groziła orda, rozpościerająca po­

strach sw ojego panowania nad całóm opustoszałem z Łój przy­

czyny Podolem ; od w schodu M oskwa. Zaczćm przystało Litwie mićć zawsze w trzy strony łuk napięty; a wiadom o, iż dogodnićj uprzedzać wojnę, niż oczekiwać. Ztąd w czasie wzmożenia się L itw y za Gedymina i po nim, przybrały dzieje litew skie nad­

zwyczaj wojenny i heroiczny charakter. Przyczyniło się do tego osobliw ie jednoczesne po Gedyminie następstw o w dwóch dziel­

nicach litew skich, dwóch walecznych Gedyminowiczów: O lgierda i K iejstuta. P od ich dzielnćm przew odnictw em , dzięki szczęśli­

w em u spółdziataniu wzmiankowanych powyżój okoliczności, m ia­

now icie sprężystego sam owładztwa książąt litew skich, wytęże­

nia sił narodow ych na zew nątrz i rozw iniętego wojnam i ry cer­

skiego w narodzie ducha: podniosła się L itw a do pew nego sto ­ pnia zbrojnćj potęgi. Rozpoczęty przez Gedymina, trw ał ten bohaterski okres dziejów litewskich przez lat kilkadziesiąt, aż do onych, jednocześnie z Polski i z L itw y wzywających w iel­

kiego m istrza na dwa poufne zjazdy, zaprosin. Było przecież w otaczającym w tedy naród litew ski blasku daleko więcćj lśniącego złudzenia sławy, niż ożywczego ciepła; w ówczesnym kw iecie dziejów litew skich daleko więcćj w oni, niż ziarna. Na wszelki wypadek, zajm ujące Litwa wówczas przedstaw iała w i­

dowisko, i godzi się poznać je bliżćj. Ucieszymy się przytćm naprzód świetną stroną obrazu.

Po śm ierci Gedymina, zaszłej w epoce zajęcia Rusi C zcr­

wonćj przez K azim ierza W ielkiego, osiadł z woli ojcowskićj na tronie wielkoksiążęcym najm łodszy z synów Gedyminowych,

przeszło trzydziestoletni Jaw nuta, czyli Jaw nuc ( I ) , Dopomogły mu do lego ju/.to względy um ierającego ojca dla jego m atki, ow dow iałej rusinki Ewy, jużto częste u pierw iastkow ych n aro ­ dów obdarzanie najm łodszego syna pierw szeństw em p rzed s ta r­

s/cm i. W szelako pomiędzy wszystkimi siedmiu Gedyminowi- czami m iał W ielki Książe Jaw m it, gnu.śny, jak go kroniki mienią,

„p ro sta k ” , najm niśj w sobie ojcow skićj dzielności. Trzej inni, ustępujący w kró tce z widowni dziejów: M ontwid książę Sło­

nim ski, zm arły podobnież niebaw em Narym und książę na Pińsku, i K oryal na N ow ogródku, podrzędną grają rolę. Głośriićj od nich zasłynął piąty syn, L u b a rt, książę na W łodzim ierzu W ołyńskim . Ale w taściw em i spadkobiercam i sław y ojcowskiej byli średni synowie: O lgierd książę na K rew ie, i K iejstut książę na T rokach, urodzeni z tćj samćj m atki ruskićj księżniczki Olgi. W stronach bliższych w schodow i, zw łaszcza w czasach pogańskiego w ielo- żeńslw a, pochodzenie od jcdnćj matki wielką m iew ało wagę.

Podczas gdy synowie różnych m atek, bądźto z pow odu nierów - nój dostojności, bądź w cześniejszego, a tern samem godniejsze­

go, lub późniejszego, a tćm samćm mniej zaszczytnego ślubu swych rodzicielek, często za obcych wzajem poczytywali się:

dopiero jednćj i tój samćj m atki synowie, za w łaściw ych mieli się braci. Takaż zupełna jedność krw i, zw iązała O lgierda z K iej­

stutem najściślejszej m iłości braterskićj węzłem. W zm ocniło go jeszcze podobnież szlachetne usposobienie um ysłu obudw óch braci. Zarów nie gorąco w narodow ości sw ojej rozm iłow ani, nie mogli oni znieść w idoku niedolęztw a Jaw nuta, tak nieodpo­

w iedniego następstw u po wielkomyślnym ojcu, i wymaganiom grożących zewsząd niebezpieczeństw . Rychła śm ierć matki ksią­

żęcej, dotychczasowćj mistrzyni syna, pogorszyła tern więcej spraw ę W ielkiego Księcia. N icczekając tedy osobistego przyło­

żenia się starszego b rata O lgierda, napadł rączy K iejstut zniena­

cka wielkoksiążęcą stolicę W iln o , pojm ał zbiegłego w lasy J a w - nutę, i w ierny uszanowaniu dla starszeństw a OlgierdowCgo, skło­

nił tegoż b rata do objęcia w ielkoksiążęcćj władzy. „T obie go­

dzi się być W ielkim Księciem w W ilnie, tyś starszy b ra t” — rzek ł K iejstut do O lgierda— „a ja z tobą na wieki w jedności i zgo-

( I ) Stryjkow ski wyd. M alin. I. I. N arbutt: Dzie. n. lit. V. 7.

Podobnie ja k K iejstu t czyta się czasom K ie jstu t’, K icjstuć; tak też i Ja w n u t, Jaw nucz lub Jaw nuć.

Jz ie " (I ). Formalny tra k ta t wzajemnej pomocy, z przyznaniem zw ierzchnictwa Olgierdowi, z stosownym między książąt podzia­

łem ziem litew skich, i przypuszczeniem obudwóch do rów nćj potowy zdobyć się późniój mających krain: utrw alił urzędow nie stosunek panujących odtąd braci książęcych (2). Strącony J a - w nuta i piński książę Narym und, uciekli z kraju. O bok Olgier­

da i Kiejstuta zostali tylko dwaj starsi bracia Jaw nuty: L u b a rt na W łodzim ierzu W ołyńskim , i K oryat w Nowogródku. S tało się to w 5 do 0 lat po zamianowaniu Ludw ika następcą po K azim ierzu W ielkim , i zajęciu Lw ow a przez tegoż.

Z nowym W iolkióm Książęcicm, stanęła u steru Litw y da­

leko głębsza świadom ość ówczcsnój cywilizacyi europejskiój i chęć naśladow ania takow ćj, niżby się tego ogólny stan kraju spodzie­

wać kazał. Toć główną przyczyną gw ałtow nego usunięcia J a ­ w nuty, wymienia kronika (3) właśnie jeg o ,,p ro sta c tw o ". T e­

raźniejszem u zaś następcy Jnw nutow einu, przyznają głosy ów ­ czesne niezwykły rozum, czyli w edług ich w łasnego wyrażenia się, nierów nie więcój „um ienia niż siły" (4). Toż sam o da się powiedzióć o młodszym bracie K iejstucie, m istrzu wszelkich fortelów (5). N adto, łączyła się m ądrość obudw óch z dziwnym polorem obyczajów, odróżniającym ich nieskończenie od reszty ludu i ro d u . Zdarzały się tćż liczne środki do nabycia św iatła i ogłady. Przysparzał ich niem ało sam poblizki zakon niem iecki.

W ojna z nadpływającą mu ciągle pomocą zbrojną, złożoną z do­

boru szlachectw a europejskiego, była ustawiczną szkołą rycer­

stw a. Rozmaito koleje wojny, podając raz L itw inów w niewolę ebrześcian, drugi raz rycerzy chrześciańskich w niewolę Litwy, pozw alały przytrzymanym w ziemi chrześcianskiej Litwinom , przypatryw ać się trybow i i obyczajom ukształconego podówczas św iata, albo bawiących w L itw ie jeńców rycerskich, niewoliły do służenia Litw inom za nauczycieli w sztuce i wyobrażeniach rycerskich. Jakoż sam panujący dziś W ielk i Książę miał sposo­

bność wyuczenia się w ten sposób rycerskości zachodnićj od (1) Latopis- D aniłł. 29. K ronika litew ska ( B y c h o w o a ) w y d , przez T . N avbutta str. I y.

(2) Tam że 29. N arbutt D zie. nar. litew . V. 29.

(o) Stryjkow ski w yd. M alinow. I, 2.

(4) „Ne tolm a siłoju, jeliko umeniem wojownsze.”tK ron, ni- kon. u K a ra m z y n a V przyp. 13. N arbutt V 23S.

(5) Stryjkow ski, tam że „Iviejstutua podobniój A atutus”.

m łodego rycerza niem ieckiego, który w ręce Litw y popadłszy, straw ił dziewięć lat na dw orze Gedymina, jako nauczyciel m ło­

dych W ielkich Książąt litewskich (1). N iekiedy uciekali sami rycerze zakonni z konw entów pruskich na dw ór litew ski, gdzie ich zwykle gościnne przyjęcie i obowiązki tłumacza lub pisarzu czekały (2). Z resztą zachodziły oddawna różnorakie między L itw ą a zachodem stosunki. Pominąwszy związki pokrew ieństw a z książętami mazowieckiem! przez córki Gedymina Maryą i D a- nitłę, poślubione Bolesławowi m azow iecko-halickiem u i W a ń - kowi p ło ck iem u ; pominąwszy pokrew ieństw o z dw orem k ra ­ kow skim przez trzecią córkę Aldonę, poślubioną Kazimierzowi W ielkiem u: miewali W ielcy Książęta litewscy częste styczności z stolicą apostolską we Francyi, z dw orem cesarskim w N iem ­ czech, naw et z Anglią. Do Awinionu wysyłano z Litw y pism a z skargami na Krzyżaków , (3) do Anglii traktaty handlow e, (4) do Niemiec, aż nad R en, posiłki zbrojne (5). W dalszym ciągu panow ania, zagaił W ielki^Książę Olgierd przyjazne układy z ce­

sarzem Karolem IV, i sam książę Kiejstut, zwidzi! jako naczelnik w yprawionego do cesarza poselstwa, wiele krajów niemieckich (6).

Pow racające z K iejstutem , jako tćż z onemi posiłkow em i r o ­ tami litewskiem i, w iadom ości o zagranicznych ludach i oby­

czajach, odnawiały w kraju dawny zasiew podobnych w ieści przybyłych niegdyś, i przybywających ciągle z m issyam i chrze- ściańskiem i. W pływ ow i missyj Franciszkańskich towarzyszył wpływ gęstego przechodu przez L itw ę kupców zagranicznych (7).

Ciągnąc od Bałtyku i W ro cław ia ku N ow ogrodow i W ie lk ie ­ mu i K ijow ow i, goście kupieccy nietylko pozostaw iali po so­

bie w Litw ie ślady cywilizacyi chrześciańskićj, lecz oraz opłatą wysokich podówczas cełł, bogacili skarbiec książęcy. Jeszcze większych bogactw dostarczały zbrojne wycieczki do Krym u, bę­

dącego do niedaw na siedliskiem zamożnego handlu kolonial- (1) N arbutt Dzieje nar. lit. IV 612.

(2) Tam że V 236. P rócz teg o w każdym obszerniejszym traktacie między K rzyżakam i a L itw ą lub P olską, czytam y o ta ­ kich apostatach.

(3) N arbutt. D zieje nar. litew . IV , dodatek X IV . (4) Czacki. D zieła I 170.

(5) N arbutt: D zieje n 1. V 96.

(6) Tam że V 88.

(7) Voigt. His. P ru s. V 560, V I 139, 311.

nego Greków i W łochów . Zalany tem i czasy dziczy turecką i tatarską, przyozdabiał teraz. C herson najeżdżającą Tatarów , krym skich L itw ę, kosztow nem i łupam i, mianowicie dostatkiem złotych obrazów, naczyń i klejnotów cerkiew nych. Skarby k ru ­ szcowe nadaw ały coraz więcej blasku i w ytw orności m ieszka­

niom książąt litew skich, napływające zewsząd prom ienie cywi­

lizacyjne rozśw iecały um ysł szlachetny: a gdy zajrzymy w przy­

bytki i postępki naszych książęcych braci Gcdyminowiczów, zda­

je się, że jesteśm y w św iecie najm oralniejszego chrzcściańsko- rycerskiego poloru.

M ieszkają oba dwaj bracia w pobliżu siebie: W ielki Książę O lgierd w założonem niedaw no przez ojca W iln ie; książę K iej­

stu t, o cztery m ile, w T rokach. Przy boku pięćdziesięcioletnie­

go O lgierda w W iln ie, widzimy w pićrw szych latach jego w iel- ko-książęcych rządów , chrześciańską m ałżonkę Maryą księżni­

czkę ruską z W iteb sk a , i kilkoro dzieci; z pomiędzy których synowie W łodzim ićrz książę kijowski, Iw an książę podolski, Szymon książę m ścisław ski, dojrzeli już w dw udziesto - kilku­

letnich m ołojców. Trzej inni synowie: W ingolt, Korygielł, Bo­

rys, w młodszym są wieku. N ad wszyslkicm i tak synami, jak i córkam i, czuwa pilnie wzrok macierzyński. Podczas gdy W ie l­

ki Książę co wiosny na wyprawę zbrojną w yrusza, W ielka K się­

żna wschodnim zwyczajem, nie wychyla się z za murów zamku w ileńskiego, chyba latem w drodze do drugiego zamku M iodni­

ki, zwykłój siedziby letnićj, leżącój niedaleko W iln a ku w scho­

dowi słońca. Z resztą i w ew nątrz zamku mało widzialna, krząta się księżna ciągle około dzieci. „ S ą przy nich’’ mówi dalśj opow iadający to wszystko naoczny świadek niemiecki „nauczy­

ciele i nauczycielki do różnych ćw iczeń. J e s t nadto przy dw orze W ielkiej Księżny pew ne zgromadzenie panien dopomagających jćj do robót i nabożeństw a. O w oce ich pracy, ozdobne wyszy­

wania i tkanie, rzadkićj b jw ają doskonałości. Osobliwie trzy Azyatki ochrzczone, celują m isternością w tćj sztuce. Gdyśmy byli w cerkw i nadw ornej, podczas wielkiego nabożeństw a, cały dwor żeński znajdow ał się na wielkim krużganku, osłonionym siatką zieloną, przez k tórą tylko cienie postaci były w idzialne’’.

Sam W ielki Książę nie w cerkw i, a na leśnych w zgórzach, podo­

bnych tem u, na którćm przed dw udziestą i kilką laty w m iejscu (1) N arbutt, D zieje n. lit. V 2 3 7 .

T o m IV. P a ź U iic r o ik 1653.

dzisiejszego W ilna, gorzał Św iętoroga ogień wieczysty, słońcu ofiary niesie. ( I ) . Gwoli życzeniom m atki, dopuszcza on, aby synowie z obrzędam i m acierzyńskiej wiary oswajali się; lecz gdy jednego razu kapelan W iclkićj Księżny, mnich N esto r pomiędzy rycerską W ielkiego Księcia drużyną zwolenników sobie chciał zjednać: poszło trzech now ochrzczeńców naprzód w kajdany i do ciemnicy, a potóm dla tern groźniejszego pow strzym ania na­

śladow nictw a, pod sąd kapłanów pogańskich. Ci po darem nej próbie zmuszenia Swoich ofiar mękami do zaparcia się nowćj wiary, wszystkich trzech na dębie powiesili (2). T en rys nie­

jaki ćj surow ości pogańskiej, odróżnia O lgierda od K iejstuta. L u ­ bo obaj rów nież gorąco czczą narodow ość; starszy b ra t n ie ­ rów nie ściślej przestrzega obyczaju narodow ego. Stosow nie też do sw ojćj woli wielkoksiążęcćj, przechodzi on Kiejstuta po­

w agą, surow ością, naw et rozum em . Sama pow ierzchow ność O l­

gierda groźniej na oko działa. Słuszniejszy od książęćia tro c­

kiego, średniej tuszy, ściągłej o zapiekłych rumieńcach tw arzy, ma W ielki Książę jasn e krzaczystc b rw i, nos duży, wysokie, z przodu nieco obnażone czoło, i nosi jasnow łosą już siwiejącą brodę. N ajsurow szego przecież hum oru chwilę, rozjaśnia w nim niebieskie promienne oko, świadczące o łagodności duszy tego plemienia, którego pobratym ców daw niejsi Niemcy „n a jła g o ­ dniejszemu z ludzi” (-3) nazwali, a którego charakterow i późniejsi Niemcy tylko tyle złego zarzucić mogli, iż je s t dziecinnie „trz p io - tow atym ” (4). Zresztą „m ów i W ielk i Książę głośno, wyraźnie i brzmieniem uchu przyjemnćm. Siedzi na koniu dzielnie; ale gdy chodzi, chromie na praw ą nogę. Dlatego zwyczajnie opiera się na lasce, albo na gierm ku. Język nasz” opowiada to ciągle ów niemiecki świadek spółezesny (ił), „d o b rze rozum ić i może się nim wyrażać; ale w rozm ow ach z naszemi, ma zawsze tłu ­ macza przy sobie. W idzieliśm y trzech tłum aczów takich: jeden

(1) N arbutt: D zieje V 234. D odat. X

( 2) Tam że D od. X 44. L ato p isD an iłłó w . 170.

(3) „M itissimum genus hominum” o P rusakach, A dam Drem.

cap. 222. T oż samo Ilclm old.

(4) O Żmudzinaeh, najsroższych z ludów litew skich, pisze staro sta krzyżacki r. 1401» do m istrza wielkiego: „Żm udzini są ludzie płochego umysłu; (leichtfcrtigcn synnes) dziś tak, ju tro siak“ . Y o ig t Ili stor. P ru s. V I 354. D ługosz Ili stor. X I 340 „flu­

xae fidei". ;i .. q ie iifl ttud-ieM CD (5) N arb u tt Dz n lit V 230.

jest Niem iec, niewiadom o zkąd rodem ; pow iadał, żc z W ite b sk a , lecz zapewne będzie to któryś z naszych zbiegów elblongskich, jakeśm y to z niektórych poszlak poznali” . Z tą nicmiecczyzną przyswoił sobie O lgierd także wiele rycersko-zam orskich oby­

czajów, a wyprawiajcie się do Moskwy, grozi tam ecznem u W ie l­

kiem u Księciu D ym itrow i: że podobnie jak to na Zachodzie ry ­ cerskim było zwyczajem, ja k w myśl tegoż zwyczaju B olesław o­

wie Chrobry i Śmiały, przy wjazdach do Kijowa czynili, , , wy­

szczerbi sw oję kopii o bram ę Moskwy” ( L). A toli dorównany, a naw et przewyższony w tej zamorskiej obyczajności rycerskiej, od m łodszego brata K iejstuta, nie jójlo złudnym blaskiem górow ał nasz O lgierd nad K iejstutem : ceduj jego rzeczywistej przew agi nad nim okazuje się w szechstronność w zroku O lgierdow ego, n ie - dozwalaj.jca mu śród ustawicznych zapasów z pólnocno-zacho- dniemi , .N iem cam i", jak Krzyżaków w L itw ie i na ltusi nie­

zmiennie zwano, zaniedbywać interesu Litw y w tej innej stro ­ nie, gdzie się dla nićj otw ierało pole daleko przem ożniejszego

działania, tojest: ku w schodow i i południowi. Podczas gdy K iej­

stu t bijdźto z osobistego zamiłowania, bądź w skutek porozu- (1) „ A z bożeju pom oszczcju k horodu jeho Moskwo kopie swojo prysłoniu” mówi W ielki K siążę O lgierd. K ronika B ychow ea str. 21. N arbutt: Dzic. nar. lit. V l.r>4. 1% . Iż sławne cięcia B ole­

sław ów w złotą bram ę kijow ską, m iały tylko ta k ie rycersko-zw y- czajowo znaczenie, ile że podobne uderzenie w bram ę zdobytego grodu, w pow szechnem u zachodnio-europejskiego rycerstw a by­

w ało używ aniu, przekonyw ają nas n ad e r liczne, aż do Olgi er do- wych czasów sięgające' przykłady. P odobnie jak O lgierd bram M oskwy, ta k czeski król Ja n , (D ługosz hi st. 1 X 1 0 7 3 . r. 1345) chce ,,z kopią w ręku dotknąć się murów K rak o w a". U pierano się tak uporczyw ie przy tym zw yczaju, że choćby nie m ając na­

dziei zdobyć istotnie grodu, przysięgał rycerz śm iały, bogdaj zam kniętej dotknąć się bramy. T ak np. (F ro issarta kronika I, 400) je d e n z bohaterów angielskich czyni ślub dotrzeć aż do P ary ża i uderzyć kopią o bram ę, „ e t qu’il heurteroit aux barrieres dc ea lan ce ". W końcu wyraz „uderzyć o u ra s to " przybrał przysło­

w ia znaczenie: wstąpić mimochodem do m iasta, w jakiem np.

znaczeniu trancuzki rycerz G ilbert dc L an n o y (Y oyages w R ozb.

dzieł p J . L . 4'20) w yjechaw szy z P olski i L itw y za glejtem W i­

toldów ym w strony C zarnego m orza, uderza mimochodem o b ra ­ mę m iasta Sam iette „aby tylko pow iedzieć, że tam był, acz nie wjeżdża do środka m iasta," ani tam w ypoczyw a" „jarrivay a S am iette a unc... porte... a la quclle je m’en aloy h eu rte r sculc- m ent pour dire: je y ay este e t sans eutrer dedans"...

mienia z b ratem , europejską stronę, kraje krzyżackie i Polskę za główną w idow nię dziatań swoich obiera; starszy b ra t O lgierd przewodzi zarówno w stronie zachodnićj, w tylokrotnych napa­

dach na kraj zakonu, na Polskę, jak o tóż w zbrojnych pochodach w strony w schodnie ku Smoleńskowi i W ielkiem u N ow ogrodow i, ku M oskwie i Czarnom orzu krym skiem u. Z tąd mnićj niż K iejstu­

towi przychylna matom ówność kronik krzyżackich o O lgierdzie, a nierów nie za to głośniejsza chwała O lgierdow a w ziemiach w schodnich w kronikach ruskich, ma nam być m iarą zna ko­

rni tszój właśnie w szechstronności oka i ram ienia O lgicrdow ego, jeg o wyższój podniosłości um ysłu, uwzględniającój z rów ną b a ­ cznością wszystkie stosunki kraju. N iepróżno tóż jeden z kro­

nikarzy ruskich wysławia „u m en ie’’ O lgierda nad samą jeg o po­

tęgę, a przyzwyczajony do prostaczój gadatliw ości drobniejszych książąt w schodnich, jeszcze naw et poźnićj znakomitym w ladz- com Litw y właściwój (1), chwali mądrą O lgierda m ałom ów - ność, zachowującą w wszystkich swych planach wojennych jak najściślejszą tajem niczość (2). D rugi zaś, jeszcze p ro sto d u - szniojszy latopisiec, św iatłą w strzem ięźliw ość O lgierda w n a­

pojach, n ader wysoce sobie ceniący, prawi o nim z podziw em :

„ Z e wszystkich braci O lgierd najwyżćj w zniósł się potęgą i mą­

drością; ile żc ani m iodu nie pijał, ani wina, ani piw a, ani kw asu kisłego, niczego wcale nie pijał, i w ielkom yślnością sw o­

ją nabył rzadkiej wstrzem ięźliw ości i krzepkiej nabył tern du­

szy, i wielkićj przem yślności takow ą w ładzą nad sobą dostąpił, i m nogie strony i ziemie zaw ojow ał, i mnogie grody i księztwa w swoję moc pozajm ował i odzierżył państw o w ielkie, zkąd rozp o starł szeroko potęgę swoję książęcą, jak tego żaden z b ra ­ ci jego nie uczynił; i tak głośno zasłynął w św iecie, ja k ani ojciec, ani dziad jeg o nie sły n ę li' (3). Przeco nie bez przyczyny ustąpił mu K iejstut w iclko-książęcój stolicy W iln a, a sam w sk ro ­ mniejszych siad ł Trokach.

W ynagradzała mu tam koronę m iłość B iruty. O to kilka dopióro lat jak książę K iejstut uw iózł ją że Żm udzi, znad b rz e ­ gów morza, z wyniosłego uroczyska, zw anego dziś górą B iruty, gdzie piękna córka W idym unda, jako poślubiona bogom dzie-

(1) D ługosz H ist. X I ')31 o W itołdzie.

(2) K ronika Nikon. N arbutt Dz. n. lit. V 238.

(3) Latopis. D aniłł. 190.

wica, pełniła służbę w ajdelotki przy świątyni bogini P raurm i.

Zmuszona do złamania ślubów dziewiczych, została B iruta księ­

ż n ą na T ro k ach , m atką sześciu synów i kilku córek. Z tych p ra ­ wic wszystkie małemi teraz jeszcze są dziećmi, a najsławniejszy z synów, W ito ld , w chwili objęcia W ielk ieg o Księztwa przez w iclkom yślnego stryja O lgierda, dopiero jednorocznym niem o­

w lęciem spoczywa u piersi m atki. Późnić) sław a tego dziecię­

cia zgasiła do szczętu imiona reszty braci, a z sióstr najpam ię- tniejszą te ra z D anuta, poślubiona następnie mazowieckiemu ksią- żęciu Januszow i, ^b ło g o sław ien ia tćm nieszczupłem potom ­ stw em dostąpił K iejstut zniewoleniem Biruty do w iarołom stw a, dostąpił w ystępkiem przeciw ko surow ym obrzędom wiary, do którćj sam gorące czuł przywiązanie. Bo miękka dusza księcia trockiego, obca wszelkim surowym wymaganiom, wszelkiemu srogiem u rygorow i, nie czciła tego rygoru naw et w przykaza­

niach w iary ojczystćj, w ślubach B iruty. W nikim nie okazała się owa łagodna, płocha „ trz p io to w a ta " m łodzieńczość lite - w skićj plem ienności tak wydatnie i w dzięcznie, ja k w K iejstucie.

Jak w ogóle tylko dojrzalsze przekonania czynią męzką surow ość sztywniejszą, w mniemanej zaś grozie pierw iastkow ego stanu pogaństw a, mimo w szelkie pozory, charakter dziecięctwa p rz e- m aga; tak tćż i ten ostatni obrońca pogaństw a w Europie, ten głośny w dziejach pogromca w rogów ojczystych, drobnój b u ­ dowy ciała, jasn o -w ło sy , niebiesko-oki L itw in (1), miękkićm w gruncie był dzieckiem , gołębic w rzeczy m iał serce. Czyniło ono go naprzód dziwnie tkliwym na w szelkie w rażenia uczucio­

w e, czyto w obliczu postrzeżonych po raz piśrw szy wdzięków B iruty, czy na widok jeńca krzyżackiego błagającego o życie na ofiernym stosie litew skim , czy w razie przekonania się o bez­

skuteczności w alki z przemocą losów . Zarazem zawdzięczał K iejstut sw em u dziecięctw u um ysłow em u nadzwyczajną n ało - mność, naśladowniczość, uzdolniającą do najdokładniejszego przy­

sw ojenia sobie od otaczającćj go cywilizacyi tak pojęć i wyo­

brażeń moralnych, jak o tćż zwyczajów i przyborów zew nę­

trznych. Cośmy wyżćj o przejęciu się Gedyminowiczów obycza­

jam i Zachodu nadm ienili, to poszczególnie księcia K iejstuta dotyczy. W sz elk ie przepisy zachodnio-europejskićj m oralności rycerskićj były mu św iętśm praw em . S taranność o nieposzla-

( I ) N arbutt: Dz. n. 1. V 298.

kowane imię rycersk ie, w ierność danemu słow u, w spaniałom y­

ślność względem zwyciężonych, śm iałkowalość posunięta do aw anturniczości i nierozw agi, zalety rycerskie po części w sa­

mej E uropie już zapomniane: w ostatniem z książąt pogańskich nowy znalazły rozblask. Ta strona charak teru , zamieniała owo dziecko wrażliwe w rycerskiego junaka. W szystkie zaś rysy społem zstaw ione, tw orzą nader zajmujący obraz żywota, peł­

nego przygód, szlachetności, sławy i klęsk. Przypominając je so ­ bie z kolei, widzimy K iejstuta z początku, w czterdziestym już roku życia, uszczęśliwionym miłością i posięściem B iruty. N a­

stępnie po dopom ożeniu bratu do stolicy w ielko-książęcćj, ro z­

poczyna się dla niego zaw ód nieprzerw anych harców z Niem ca­

mi i Polakam i. Bez względu na obowiązki zarządzcy rozległych ziem, obejmujących prócz stołecznych T rok, m iasta i powiaty:

B rześć, Grodno, Kowno, W ellonę, Onkaim z innemi pom niojszc- mi (1), uszczęśliw iają K iejstuta obecnie tylko w ojenne tryumfy i przygody. Rzućmy okiem na przeróżne koleje lego rycerskiego zaw odu.

Zaraz w jednym z w cześniejszych bojów, w wojnie z P ola­

kami o W o ły ń , wpada książę w niewolę (2 ). Szczęśliwie wy­

mknąwszy się, nic przestaje przeto podaw ać się w osobiste nie­

bezpieczeństw a, a w krótce potóm szamoce się z nim w Litw ie, przy niespodzianem natarciu podjazdu krzyżackiego na drużynę litewską, krzyżacki rycerz H anke. Zrzuconego z siodła książęcia litewskiego, bierze sam dowódzca podjazdu, H enryk z K ranig- feldu, w nową niew olę. S praw iła ona wielką radość Krzyżakom.

Dziękowano za nią uroczystćm po wszystkich kościołach zakon­

nych nabożeństw em . Nic m ogły wyzwolić go z niej dw ukrotne poselstw a i oliary W ielkiego Księcia O lgierda. W yzw oliła go po ośm iu miesiącach szczęsna przygoda. Dali mu Krzyżacy do po­

sługi n aw ró co n eg o L itw in a, n ależąceg o tera z do służby w iel­

kiego m istrza i wszclkióm zaufaniem Niem ców zaszczyconego.

Zbliżono w łaśnie Alfa czyli Adolfa, tak się wychrzczony Litw in nazywał, tylko w tym celu do K iejstuta, aby jako ziom ek ksią­

żęcia, tern łatwiój wyłudził z niego niektóre potrzebne Krzyża-- kom w iadom ości o stanie Litw y. Atoli przydluższe obcow anie z K iejstutem , w niezrozum iałym dla straży krzyżackićj języku li-

( I ) N arbutt: Dz. n. lit. V 298.

(i) D ługosz Ilist. I X 1093. N arbutt V 50.

tcw skim , przy pomocy hojnych obietnic K iejstutow ych, przeisto­

czyło szpieg* Krzyżaków w pow iernika K iejstuta, w pomocnika umówionej ucieczki. Odkryli obaj w jednój za ścian więzienia zasłonioną framugę. Przyniesionćm przez Alfa narzędziem wy- łom ał K iejstut zcieha po kilku dobach starannie ukrywanej pracy, w cienkim murze framugi dość znaczny otw ór. Pierw szej nocy po dokonanym wyłomie spuścił się książę po przygotowanej linie na dziedziniec zamkowy, gdzie Alf, z potrzebnym do ucieczki strojem krzyżackim, i parą wyprow adzonych ze stajni wielkiego m istrza rum aków , w pogotow iu już czekał. Przyodziani w białe płaszcze o czarnych krzyżach, na krzyżackich siedząc rum akach, zostali obaj u bramy zamku, za niem ieckiem przem ów ieniem się Alfa, jako z pilnóm poleceniem w ickicgo m istrza wyjeżdżający bracia zakonni, bez trudności od straży przepuszczeni. P ospie­

szających traktem ku spokrew nionem u z L itw ą Mazowszu, po­

zdrawiali kilkakrotnie spotykani w drodze Krzyżacy. Z pograni­

cznego m iasteczka L ib stad t, odesłał K iejstut w iekiem u m istrzowi pożyczone z stajni zakonnój konie, z żartobliw ćm podziękow aniem , a sam z Allem manowcami do mazowieckiego księcia Janusza, męża swojej córki D anuty, ruszył (1). Zkąd szczęśliwie do L i­

twy pow róciw szy, w nowe co prędzej rzucił się boje i niebez­

pieczeństw a. Toż jeszcze tegoż samego roku, stało się zadość rycerskiem u junactw u. Tym razem zaskoczyła go przygoda w na­

jechanej przezeń ziemi kryżackiej, w utarczce pod E kersbergicm z ręki krzyżackiego rycerza W e rn e ra W indekheim . Znowuż ciężki rycerz niemiecki gw ałtow nćm uderzeniem glewii ( 2 ) wy­

sadza lekkiego K iejstuta z siodła. Obalony książę zrywa się z zie­

mi, i pochwyciwszy tarczę i kopią, przebija konia W e rn e ra . W tem drugi Niemiec D ojban z innćj naciera strony. Zaledw ie i tego zrzucił koń własny, uderza pieszy W indekheim nowym zamachem dzidy. Co widząc, zaw ołał Kiejstut: „S puść dzidę!" A rycerz:

„Dlaczegóż nie mam mścić się na poganinie!" Na co książę:

„Przestań! Jam K iejstut. W stąp w m oję służbę a zbogacę cię".

R ycerz wciąż nacierał, odzywając się: „P an o w ie moi dadzą mi xt , (1) W ig an d R aczyńsk. 110. 112. V oigt Hiet. P r. V. 14G.

N arbutt Dz; nar. lit. V. 101.

(2) K opia niem iecka znana tak że w P olsce pod tóm nazwi­

skiem, np. w przysłowiu: Chłop wielki ja k glewia. Ob acz M acie­

jow skiego: P olska pod wzgląd, obyczajów. II. I I .

w jednój godzinie więcćj, nie ly przez cale życie'* (1) Zaczem d o stał się książę po raz. trzeci w niew olę. Uwolni! go z nićj i tym razem jakiś szczęśliwy przypadek (-2). Tak ażardowne koleje wojny, skłaniają naw et wielbicieli „rozsądku" K iejstu to - wego, do poniewolnćj uw agi, że niektóre jego wyprawy „noszą cechę raezćj aw anturniczego przedsięwzięcia, niżeli zamiaru p e­

w nego" (3). Zasługę zam iaru, miała zastępow ać zasługa ści­

słego przestrzeganiu zwyczaju rycerskiego, wym agającego, aby każda zbrojna w kraj nieprzjjacielski wycieczka, była zawsze nieprzyjacielowi uprzednio zapow iedzianą. N ie chw alił zapew ne K iejstutow i tej zasługi tajemniczy w swych planach O lgierd, lecz chw alą mu ją nadzwyczajnie wdzięcznemi słowy w szystkie k ro ­ niki krzyżackie, pisząc: „K iejstut m iłow ał nad wszystko wojnę i praw dę. Ile razy chciał się wyprawiać zbrojno w kraj pruski, zawsze m arszałkowi zakonu naprzód oznajmił; a ile razy oznaj­

mił, zawsze niechybnie przybył" (4). W dalszem zachowywaniu tak kaw alerskich zwyczajów, zdarzało się, że niekiedy całe bitw y, całe oblężenia m iast wielkich w duchu tej rycerskości, do którćj jeżeli nie cały zakon niem iecki, tedy przynajmniej pojedynczy j e ­ go członkowie, zwłaszcza w obec tak europejsko - rycerskiego poganina, chcąc nie chcąc przychylać się musieli: przybierały po ­ stać ochotniejszych popisów zręczności i odwagi rycerskiej, w iel­

kich pojedynków rycerskich. I tak np. w śród oblężenia głównćj warowni litew skićj Kowna, przez ogrom ną arm ią krzyżacką, zjawia się K iejstut z wojskiem pogańskiem na wzgórzach nad warownią i żąda osobistego rozm ów ienia się z dow ódzcą potęgi nieprzyjacielskiśj, samym wielkim m istrzem W inrykiem . W ielki m istrz zezwala i sprow adza z sobą na m iejsce rozmow y trzech wojowników litewskich, mających przekonać K iejstuta o niepo­

dobieństw ie utrzymania się grodu. W ted y po pićrw szych pow i­

taniach, rzecze K iejstut z przekąsem do m istrza niem ieckiego:

„Dobywasz grodu bez wodza! Gdybym ja był w K ow nie, nie wziąłbyś nigdy tw ierdzy!" „D laczegóż ustąp iłeś z grodu, gdyś nas nadciągających zobaczył?" zapytał N iem iec. „Poniew aż lud

( 1) W igand w ydań. Raczyńskiego 114 i 116.

(2) V oigt H ist. P rus. V. 14$). N arb u tt D zieje nar. lit. V. 107.

(3j N arbutt D zieje naród, litew sk. V. 102. V . 298. K iejstu t

„przew yższył wielkością cnót, czynów rycerskich i rozsądkiem swój wiek, wychowanie i rodzeństw o”— Olgierda?

(4) Obron, p n iten . w Y oigta his P r. V. 16.

mój pozostałby bez głow y” odeprze K iejstut. Na co m istrz:

„Jeźli chcesz, to weź z sobą tyle ludzi, ile ci potrzeba, i wnijdź do zamku. Mamy bowiem w Bogu nadzieję, iż nie zdołasz o b ro ­ nić K ow na” . N atenczas K iejstut: „Jakże w prow adzę wojsko do zamku, gdy pole dokoła zasiekami i rowami je s t o to czo n e .”

A wielki m istrz czy to chęcią ry cersk ieg o zapasu rozogniony, czy chcąc sam ego K iejstuta w niechybny upadek grodu w cią­

gnąć, oświadczył z coraz wspanialszą gotow ością: „Przyrzecz mi, że wnijdziesz bić się ze mną, a każe zasypać row y i rozebrać za sie k i.” Czćm ośmielony K iejstut, obrócił się do przybyłych z w ielkim m istrzem L itw inów , aby powziąć kilka słów dokła- dniejszćj w iadom ości o stanie obrony zamku. Ci upewnili go o dobrym duchu załogi i o nadziei utrzym ania się. Lecz wielki m istrz rozgniew any słowam i Kowieńczyków, sprzeciwiającemu się jeg o przepow iedni blizkiego wzięcia grodu, z e rw a ł ro zm o w ę, że­

gnając zimno K iejstuta: „Jeźli król" tak Gcdyminowiczów nazy­

wali zwykle Krzyżacy „nie masz ze mną nic więcćj do m ów ie­

nia, tedy ustąp do swojćj straży” (1). Ominioną tu sposobność zmierzenia się z rycerstw em krzyżackićm pow etow ał K iejstut innemi w net przygodam i; nastąpiła w krótce inna w eselsza dla K iejstuta rozmow a z braćm i zakonu. M arszałek zakonu, gro­

źnego nazw iska Schindekopf, z polska Ł upigłow a, ułożył zjazd z K iejstutem w Itagriicie. W raz z m arszałkiem , czekał go tam kom tur m iasta In sterb u rg . Chciał K iejstut przybyć na zjazd w e­

spół z jakąś wieścią o wystrojonym Krzyżactwu figlu. Szybkim tedy pochodem stanął w Lohliżu grodu Insterburgskiego, i bliz- ki zdobycia samego zamku, zabrał całą stadninę zamkową z pięć­

dziesięcioma jeńcam i krzyżackimi: poczćm dalćj w drogę do Ragnity pospieszył. P rzy zjeździć wystąpili wszyscy Litw ini na krzyżackich rum akach. P od Kiejstutem poznał kom tur sw ego w łasnego w ierzchow ca. „N igdy nie spodziew ałem się widzićć króla na tak dzielnym rum aku” rzekł Krzyżak z żalem. A K iej­

stu t odpow iedział z uśm iechem : „T akieto teraz koleje cza­

su!” (2 ) Mimo bolesnych żartów K iejstuta, szanowało go ry ­ cerstw o krzyżackie, w ielbiąc jego w ierne dochowywanie um ów zaw artych, jego dbałość o nieposzlakow aną sław ę rycerską (d).

(1).W igand. wyd. R aczyń. 126. N a rb u tt Dz n. Iit. V . 119.

(2) W igand. wyd. Raczyń. 168. 170.

(3) V oigt H ist. P r. V. 16. C hroń. P ru t. V. 369: „Weil K yn- stu tte sieli kem en bosen nam en erw erben w ollte”.

Toni IV. Październik IBM. 3

1 8 GEDYM1N0WICZE.

I K iejstut naw zajem posuw ał swoje zamiłowanie rycerskości do tego stopnia, że „poznawszy którego z braci krzyżackich człe­

kiem rycerskim i śm iałym , kochał go nadzwyczajnie" ( I ). D o­

znaw ali Krzyżacy niejednokrotnie, osobliw ie w niedoli, b ło ­ gich skutków tćj szlachetności. O to np. zdobyli Litwini niespo­

dzianym napadem nocnym krzyżacki zamek Johannisburg. Przy św ietle pochodni, każe K iejstut całą pojmaną załogę w ciasny spędzić dziedziniec. Litw a jęła krzyczćć, aby w szystkich jeńców w pień wyciąć. W ted y dowódzca zamku, kom tur O tto, sędzi­

wy starzec o drew nianćj nodze, w ystąpił przed K iejstuta, p ro ­ sząc o śm ierć dla siebie, łaskę dla jeńców . Ł atw o wzruszony K iejstut podał mu rękę przyjaźni, mówiąc: „T o b ie i czterem towarzyszom , których sam z pomiędzy jeńców w ybierzesz, wolno w każdćj chwili wyjście z Johannisburga: reszta jeńców pozo­

stanie W niewoli przy życiu" (’2). Innego rażil, krw aw y ciemiężca L itw y, kom tur S urbach, popadł w ja sy r litewski. Ucieszone po­

gaństw o, postanow iło zemścić się śm iertelnie na niszczycielu ziem swoich; kapłani litew scy domagali się spalenia go na stosie ofiarnym. K iejstut o parł się stanow czo ludowi i kapłanom. S u r­

bach został przy życiu (3 ) . Starcy litewscy niepomyślnie sobie 0 tćj przychylnćj Niemcom rycerskości księcia sw ego • wróżyli, lecz Krzyżactwo w dw ójnasób za to wdzięcznóm m u było. A cza­

sem , skoro np. własny syn K iejstuta w ręce Krzyżakom się do­

stał, krzyżaccy kom turow io w ywzajem niając doznaną wprzódy łaskę książęcą, odsyłali ojcu syna bez żądania okupu (4 ). Bywały w reszcie chwile, w których wojowani w łaśnie przy dłuższym o b lę- żniczym bojem L itw ini, podczas krótkiego między jednym a d ru ­ gim szturmem rozejm u, jak np. przy oblężeniu W ilna, podej­

mowali u siebie na zamku sutą ucztą krzyżackich dostojników 1 zagranicznych gości krzyżowych f5 ). Za co krzyżackie ry c e r­

stw o przyrzekało swym gospodarzom , tę lnh owę poszczegól­

nie drogą Litw inom część m iasta, ochronić od spustoszenia (6 ).

Gdy zaś po zaw arciu kilkumiesięcznego spokoju, żegnała się L itw a z Krzyżaclwcm; odchodził K iejstut zwykle z onćm w dzię-

( 1) Obron prut. w V oigta Ilis. P r. V. 10.

(•2) N a rb u tt, H is. n. lit. V. 147. 148.

(3) W igand. ltaczyń. 240. Voigt V. 291. N arbutt V, 250.

(4 ) V o ig t his. P r. V. 95.

(5) ( 6) V oigt his. P r. V. 274. „D en noch Ubrigen T heil von W ilna verschonen”. N w W t, Uz, n. lit, Y. 22¾.

cznie o d Krzyżaków przyjętóm o strz e ż e n ie m : „N a przyszły rok, zimową porg, oczekujcie mig w P ru sa c h ". Na co m arszałek za­

konu odpo w iad ał: „Będziesz nam miłym gościem i znajdziesz krw aw ego guza w przyjęciu" ( l ) . Znalazł g0 sam m arszałek, poległy w przyszłorocznym napadzie Litw y, a K iejstut wraz z Olgierdem długo jeszcze nękali Krzyżaków.

Tak europejsko-rycerskiem i rysami świeci w ojenne życie naszych Gedyminowiczów. N ie ograniczał się przecież na nich ca­

ły jego charakter; aby go w zupełności zrozum ieć, należy wziąć na oko niektóre inne względy, m ianowicie naiwną p ierw ia stk o - w ośe narodu, lesistość ziemi. P odobne okoliczności ubarw iły ów zbrojny żywot L itw y w ielą znamionami pustyni, przypo­

minaj ącemi podobneż w ojenne niegdyś życie krajow ców indyj­

skich w lasach północnój A m eryki, otoczonych od najeźdźców europejskich, albo klaauowe obyczaje gór szkockich. Zgodnie z naturą kraju sw ojego, są wszyscy książęta litew scy nam ię- tnem i łow cam i. N iedaw ne ich stolice, W iln o , i T roki, to p ie r­

w otnie koczowiska m yśliw skie, od w ilku, sennych m arzeń G e- dyminowych, od trok myśliwskich nazw ane. Toż i O lgierd i K iejstut wyprawy wojenne przeplatali długicm i i tłum nem i wyprawam i łowczem i. Czasem w ojna i łowy zmieszały się p o ­ społu (2), Nieraz z myśliwskim dw orem po lasach ciągnąc, po­

strzegali książęta nadbiegającego ku sobie tura: byt to znak, że wojska krzyżackie wkroczyły w pograniczne puszcze litew skie, płosząc zwierza przed sobą. „Z b ro jn i wyruszyli w po!e!“ wo->

łat natenczas K iejstut (3), a tabor myśliwski zam ieniał się na­

tychm iast w obóz wojenny, i zamiast na zw ierza, polowano na

„b ia łe p łaszcze". N ietrudno tćż pojąć, że lesisty plac walki zmuszał do myśliwskiego trybu w alczenia, do myśliwskich fo r­

telów . Nie m ogąc uderzać w lesiq przem ocą licznych zastępów, skoncentrow anych sił, starano się w ynagradzać to niesppdzian- nością napadu, podstępem zw abienia nieprzyjaciół w zasadzkę, W takim razie sztuka wojenna polegała w zręczności ukrycia siadów pochodu, zatajenia poszlak obozow ania. N iezręcznie b o - V 17(V W ig u n a' Kaczyń. 180, „c o n te ret caput tuum ”- N arbutt

( - ) N arbutt, D z, u, lit. V, 98.

(3) W igand Raczyński 11)8, „qui (taurus silvestris) fe stin a­

vit ad exercitum m furore; qUem cum Ify n stu t vidisset dixit bayq- ribus suis: in campo sunt arm ati et celeriter se arm at cuiq sqis”,

wiem spłoszony zwićrz, słup dymu wznoszący się na niebie z nie­

bacznie w obozie roznieconego ogniska, ostrzegały nieprzyjaciela i niweczyły wyprawę. Z tój przyczyny tłum ne ro ty krzyżackie, naw ykłe do szerokiego pochodu, po którym w nietkniętym do­

tąd nogą niemiecką borze litew skim , szeroki gościniec w ielole­

tnim zostaw ał śladem ( 1); wolały otw artą plądrow ać ziem ię, zkąd znowuż w szelka ludność w bory przed niemi uchodziła. P rz e ­ ciwnie, Litwini posunęli swoję b iegłość w tym leśnym rodzaju wojny aż do wyuczenia się fortelu obozow ania przy ogniskach, nie wydających żadnego dymu, tojest: ogniskach z kory d ęb o - wćj (2). Leśnych zaś plemion trybem w ojując, wyrażano się także obrazowym językiem łow ców : „ P o krasnój w iośnie, po cichem lecie wyprawię się do twojój ziem i" przekazuje O l­

gierdow i przez posła, jed en z sąsiednich książąt. A Olgierd na to dobył krzesiw a z w ojłoka, i skrzesaw szy ognia dał zapaloną h u b k ę posłow i, m ów iąc: „ I u nas w L itw ie je st ogień, a j e - źli mi pan twój grozi, że przyjdzie w ziem ię moją po krasnój w iośnie, po cichóm lecie; tedy powiedz mu, że ja nieczekając jesieni, odwidzę go na W ielkanoc, i pocałuję go jajkiem św ię- conćm: na w skroś tarczy sulicą” (3). K tórąto wyprawę w ojo­

wniczą, gdy tak leśno-dyplom atycznym sposobem zapow iedzianą, rów nież leśno-rycerskim trybem dokonaną została, sławiły po śm ierci bohatera, przy biesiadzie książęcćj, w świątecznóm ze­

braniu ludu, zwyczajem bardów celtyckich, śpiewy w ajdelotów litew skich. Brzm iały one na cześć każdego z dawnych wodzów narodu, każdego w ielkiego czynu, jak np. opłakiwanego teraz w łaśnie za czasów O lgicrdow ych zburzenia Kowna, o któróm jeszcze w niedaw nych lalach lud litewski starożytne pow tarzał pieśni (4), N aw et na dw ory zagraniczne, do stołu uczt krzyża­

ckich, cisnęła się oklasków chciwa rzesza piew ców litew skich, w stępując śm iało w zawody z nicm ieckiem i rym ow nikam i. „ N ie rozumieliśmy ubogiego P ru sak a !" odpowiadali w tedy zazwyczaj

(1) D ługosz H ist X , 204.

(2) D ługosz H ist. X , 204, „ab inde que solitum e st observari, u t excubatores nonnisi ex corticibus quercinis, quae fum um non- d an t nec prodi possint focos ex tru a n t".

f3) K ronika lit. Bychowca str. 21. N arbutt: Dz. n. 1. V 155.

(4) K ojałow icz 329, „quorum (obrońców K ow na) m ortem nunc etiam vulgaribus naeniis populus d ec an tat”. N arbutt: D z.

n. lit. V, 120.

biesiadnicy niemieccy bardow i litew skiem u, a z szum nie o b ra­

zowego stylu pieśni litew skićj, przyrów nyw ającćj obecnego mi­

strza wielkiego do świętego praojca L itw inów , W ejdaw uta, p o ­ dobnież obrazową szydząc nagrodą, dziękow ał m istrz wielki śpiew akow i, za próżną znaczenia dla N iem ców pieśń litew ską, misą próżnych orzechów ( 1).

A jak pieśń litew ska, tak i oręż litew ski zaciekał się sze­

roko w obce granice: od m orza Bałtyckiego, po m orze Czarne.

Je stto także jedną z charakterystycznych cech obecnego m ło - dzieńczo-rycerskiego życia Gedyminowiczów. P o każdój stano- wczćj rozpraw ie w jednćj stronie, widzimy ich w przeciw ną uderzających stronę. Zwłaszcza złow rogie niepomyślności w bo­

ju z jednym nieprzyjacielem , w etują książęta litew scy natych­

miast najechaniem drugiego. P oniesioną od nadbałtyckich Krzy­

żaków klęskę, wynagradza zwykle napad na Krym tatarski; nie­

dostateczną w ypraw ę do bram Moskwy, w etuje zlupienie Polski.

D ziało się to poniekąd skutkiem sam śj gw ałtow ności nacisku potęg ościennych, w strząsających Litwą to w tę, to w owę stro ­ nę, lecz oraz świadczyło to głośno o gotow ej do w szech stro n ­ nego oporu krzepkości rządu książąt litew skich. Ogólnym zaś wynikiem wszelkich przytoczonych tu znamion ówczesnćj Litw y, sprężystego sam ow ładztw a jć j książąt, ich głów nie na zew nątrz skierow undj działalności, rozum u i bohaterstw a naszych Gedy­

minowiczów, w reszcie naiwnej m łodzieńczości narodu, słodzącśj sobie życie poetyczną fantazyą:— okryła się L itw a w połowie pa­

now ania Olgierda i K iejstuta, niepospolitej potęgi i chwały bla­

skiem. Tok zewnętrzna niepodległość narodu, jako tćż dusza narodu, narodow ość, zdawały się tryum fow ać. Z ew nątrz k a­

żdy zamach sąsiedniego nieprzyjaciela, bywał odpierany rów nie groźnym zamachem. Nic mając w czasie śm ierci Gedymina ża- dnćj praw ie piędzi ziemi litew skićj w swym ręku (‘2), nie po stą­

pili Krzyżacy w przeciągu dalszych dwudziestu la t głębiój w zie­

mię litew ską, jak po Kowno. Podsuw ających się od zachodu ku D niestru i Bugowi Polakom , w ydarto szczęśliwie W ołyń.

Na wschodzie ku D nieprow i, wiodło się jeszcze pomyślnićj:

„Prow incye ruskie przechodziły jedna po drugićj pod panow anie W ielkiego K sięcia O lg ierd a .... Sm oleńskie k sięztw o , B rańsk

V oigt: G esch. Mar. 146..

N arbutt: D z. u. lit. IV 619.

i cała Siewierszczyzna już należały do Litw y. Rżew , otrzym ał książęcia z ram ienia O lgierda; toż samo T w er i Mozajsk. Andrzej Olgierdow icz książę połocki.... k arcił Pskow ian, N ow ogród W ielk i w upokorzeniu szanował przyjaźń z L itw ą. M ścislaw i R źew ulegały jćj władzy (1 )“ . Posięściem opustoszałego Po­

dola, założyli książęta litew scy w tćj południow ej stro n ie obóz nieustannych w alk z T ataram i, najeż.dżanemi po dwakroć w głę­

bi Krymu. Jednocześnie w tedy Litw ini z K iejstutem nad Bał­

tykiem , a z O lgierdem u wybrzeży Euxynu (2), w dwóch przeci­

wnych m orzach rum aki swoje pław ili, a pozostała w dom u rodzina strzegła troskliw ie Zniczowego ognia narodowości. D u ­ chowne przeciw ko niej wyprawy greckiego i łacińskiego ka­

płaństw a, rozbijały się długo o niechęć Judu- Gorliwi m issyo- narzc F ranciszkańscy, przypłacali sw oje apostolstw o męczeńską śm iercią. Siedm ofiar Franciszkańskich zam ordowanych w W il­

nie (3), siedm w Turzych górach (4), trzy w Lidzie (,1), miały krwią swoją użyźnić bujność pogaństw a. Jakoż kw ilnęło ono w istocie, gdy wyliczając umęczonych Franciszkanów , nie ma­

my do wyliczenia żadnych now o-chrzczeńców Franciszkańskich.

Szczęśliw sze nieco usiłowania duchow ieństw a greckiego, napły­

w ającego z dw orem rusk ich m ałżonek Gedyminowiczów, i opieką księżniczek ochranianego, miały w praw dzie mniój srogie dla apostołów , lecz tćm krw aw sze, jakeśm y już widzieli, dla no w o - chrzczeńców następstw a (li). Św iatło pogańskiego Znicza jaśn ia- ło 'ró w n ie szeroko, jak św ietność oręża litew skiego.

W oboim jed n ak że b lask u byto więeój złudy, niż prawdy.

O bok pozornych cech potęgi i czeretwości, rażę znam iona u p ad ­ ku. W szelka chw ała oręża, okazuje się niedostateczną okrasą moralnego rozstroju; objawia się

on

czniejsza część potom ków Gedymina, wiedziona ową m ałoletnią

„trzp io to w ato ścią” plem ienia, niedajęcą zjędrnied duchowi p o ­ gaństwa litew skiego, zapierała się z nadzwyczajną łatw ością swojćj narodow ości, zamieniając ją obojętnie za jakikolw iek

( I ) N arbutt: V, 76. 77. '.rlm ia llJ B m izżL oa»

(•2) Tam że V , 138» r. 1363. K ie jstu t przeciw K rzyżakom , O lg ierd do K rym u.

(3) (4) (ó) Tam że V , 159, 160, D od. etr. 2.

(li) Tam że V, D odat. X , etr 41.'

strój cudzoziemczy. I oto ów strącony z w iełko-książęcego tr o ­ nu, najm łodszy Gedyminowicz, Jaw nuta, uciekłszy do Moskwy, przybiera tam wiarę grecką ( I ) . Tąż samą drogą porzuca lite - wszczyznę drugi Gedyminowicz, Narymund książę piński ( ł2).

O dstępstw o synów Gedyminowych pow tarza się naw et pom ię­

dzy synami O lgierdow em i. Płochość plem ienna, w raz z lajnem i poduszczeniami Krzyżaków , poburzają K orrygietła i B uttaw a przeciw ko ojcu. Już raz za sprawą m atki, piórwszćj małżonki O lgierdow ój, ruskiój księżniczki Maryi, pod imionami K onstan­

tyna i Borysa w ru sk i obrządek ochrzczeni, zbiegają oni po nowy rzymski chrzest do Krzyżaków, którzy ich z w ielką uroczysto­

ścią, w obce m nogich gości książęcych i biskupów krajow ych, w łacińską stroją sukienkę (3 ). Ale i to nie mogło jeszcze uspo­

koić ićh picrzchliw óści. Mając zrazu ochotę w stąpić do zakonu niem ieckiego, opuszczają obaj w net Prusy. Jeden, z litewska B uttaw , z grecka B orys, z niem iecka jeszcze inaczćj zwany, uda­

je się do Niem iec na dw ór cesarza Karola; drugi K orrygiełto- Konstantyn, powraca na zad do Litw y, i odzyskuje łaskę ojca O lgierda (4). Za to odrywa się znowuż od rodziny O lgierdow ie/

A ndrzćj-W ingoU , książę na Połocku i Pskow ie, zkąd z pow odu waśni pomiędzy braćm i, w ydalił się do Moskwy w służbę W ie l­

kiego Księcia Dymitra (5). Inni potom kow ie Gedymina, jak np.

T eodor Koryatowicz książę Munkaczu , tułają się za górami, w ziemi węgierskićj (6 ). Inni, jak rodzony b ra t jego, A lexander, goszczą radzi w Krakowie (7). W dalszóm poszukiwaniu śladów tój ródzinnój rozsypki, ograniczającćm się na niektóre tylko wy­

padki, /nachodzimy naw et im iona takich książąt litew skich, któ ­ rych bliższe oznaczenie na zawsze zagadką pozostanie. Za wszelką w iadom ość o podobnych rozbitkach musi wystarczyć wzmianka: że tam w Niem czech, pomiędzy wymienionemi na dyplom atach cesarskich świadkam i, podpisał się jakiś litew ski

( I ) (2) N arbutt: V, 30. 31.

(3) V oigt. H ist. P r. V , 176. N arbutt: D z. n. lit. V, 145. 140.

Zachodzi niejaka w ątpliw ość, czy ci prżechrzczeńcy w rzeczy sa- mój synam i O lgierda byli.

(4) N arbutt V , 151.

(5) Tam że V , 244.

( 6 ) Szirmaj: N o tit topogr. com. ZcpI. 52. *251. 355. K ato n a Ilist. crit. R II. " * pn. V»j y _i[ (fi)

(7) Archid. Gniezn, str. 103. N arbutt Dz. n a r lit. V 194.

książę H enryk ( l ) , owdzie w M oskwie, jakiś Gcdyminowicz Ostćj broni stolicy od T atarów , i wyprawiony w reszcie do obozu bana Taktam ysza, ginie pod zdrajc/.erai ciosam i barbarzyńców. Za książąt zaś przykładem, rozchodził się i gmin w różne strony, n aw et w ziem ie krzyżackie, gdzie pojedynczych osadników li­

tew skich, jako przeniewierców ojczystej sprawie, gościnnie przyj­

m owano [;!). Co wszystko będąc skutkiem w ew nętrznego ro z­

chwiania, bywało oraz przyczyni] coraz pow szechniejszćj ch w iej- ności. Doznawali jój wpływu naw et najżarliwsi obrońcy dom o- wój w iary, kapłani pogaństwa litew skiego. W kilka lat po onćm uraczeniu uszu krzyżackich niezrozum iały pieśnią litew ską, ro z ­ poczętą przez zysko-lubnego śpiewaka pogańskiego himnem ku czci praojca W ejd aw u ta, a zakończoną panegirycznem przyró­

wnaniem w ielkiego mistrza do tegoż W ejd aw u ta i gwiazdy w io­

dą CÓj trzech króli do B etlejem (3); jakiś św iętobliw iec pogań­

ski, kapłan litewski, służył temuż samem u wielkiemu mistrzowi w L itw ie za przewodnika, przeprow adzającego wojska krzyża­

ckie od sioła do sioła, od kryjówki do kryjówki, ze zgubą ty­

sięcy wymordowanych albo w niewolę zabranych ziom ków (4).

W końcu zaczęły o samych Gedvminowiczach, O lgierdzie i Kiej­

stucie krążyć pogłoski, że zwątpili w wierze oj czy stój i chcą chrzest przyjąć. M ówiono tak o starszym bracie w kraju krzy­

żackim (5), o młodszym w Polsce (6 ). Papićż Klemens VI pisał już pochlebne w tćj m ierze listy do zatw ardziałego poganina K iejstuta. Spodziew ający się tegoż podobnie cesarz Karol IV , nietylko apostolskie do L itw y w ypraw ił poselstw o, zaprasza­

ją c e książąt na głośny chrzest do W ro cław ia; lecz i sam już pełen radosnćj niecierpliw ości, stanął z całym dw orem w W r o ­ cławiu (roku 1358) czekając ich przybycia. Gedyminowicze mieli oświadczyć, iż daliby się ochrzcić, gdyby Krzyżacy zwrócili Li­

tw ie niektóre zdawna zagarnięte krainy; ale ponieważ Niemcy uczynić tego nie chcieli, przeto odrzekł im O lgierd: „ T e ra z jja sn o w idzę, żc wam nie o w iarę moję, jak pow iadacie, lecz o pienią-

(1 )D u m o n t C orps. (Kpi. IH część I etr. 71. 79. V o ig t His.

P r. V, 181. N arbutt. V, 151.

(2) V oigt. His. P r. V, 354.

(3 ) V oigt G ęsch. Mar. 140.

(4) W igand, Raczyń. 138. 140. N arbutt: Dz. n. litew . V, 129.

(5) V o ig t His. P r. V, 127. 128.

(0) R ajnald ad a. 1349. nr. 24.