K W A R T A L N I K S T A T Y S T Y C Z N Y
R O K 1924, T O M 1, Z E S Z Y T 2/3.
POWIERZCHNIA POWIATGW
W WOJEWÓDZTWACH WSCHODNICH RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ.
Przystępując w swoim czasie, jako eta jednej z pierwszych swych prac, do obliczenia powierzchni poszczególnych pow iatów Rzeczypospolitej, G łów n y U rząd Statystyczny m iał sprawę stosunkowo n ie tr u d n ą ,, o ile chodziło o b. Dzielnicę pruską i austrjacką i b. Królestwo Kongresowe. D la tych dzielnic bowiem istniały przeprowadzone przed w ojną przez władze zaborcze obliczenia powierzchni dla poszczególnych gm in, które przy jakiejkolw iek zmianie, granic pow iatu pozwalały w każdej chwili odjąć lu b dodać pewne części i ty m sposobem odtworzyć stan najnowszy. In a czej jednakże m iały się rzeczy, o ile chodziło o województwa wschodnie b. D zielnicy rosyjskiej.
Przedwojenne obliczenia powierzchni, które istniały dla tych ziem, dotyczyły tylko całych powiatów, z daw nych pow iatów zaś zaledwie trzy (Brześć nad Bugiem, L id a i D ubno) znalazły się w obrębie Państwa Polskiego z niezmienionemi granicami.
W szystkie inne uległy znacznym przekształceniom, czy *to dlatego, że tylko częściowo przypadły Polsce, czy reż naskutek nowego podziału adm i
nistracyjnego, przeprowadzonego przez władze
polskie i powołującego do życia cały szereg nówych powiatów. Ja k o zupełnie nowe powstały m ianow i
cie: w województwie wileńskiem pow iaty Brasław i Duniłowicze, w województwie nowogródzkiem pow iaty Barahowicze, Nieśwież, Stołpce, W ołożyn, w województwie poleskiem Drohiczyn, K am ień Koszyrski, Kossów, Łuniniec, Sarny, Stolin, w wo
jewództwie wołyńskiem Horochów i Lubom i.
W tych w arunkach dla uzyskania powierzchni pow iatów w województwach wschodnich nie było innego sposobu, ja k wymierzenie ich n a mapie.
Pom iary te objęły także województwo białostockie ze względu na włączone do tegoż województwa pow iaty b. gubernji grodzieńskiej, dla których istniały te same w arunki, co dla województw wschodnich. G łów ny -Urząd Statystyczny prze
prowadzał pom iary te dw ukrotnie, raz zapomocą siatków ki w roku 1921 i następnie zapomocą planim etru w roku 19241. W y n ik i obu pom iarów zawiera niżej podana tabelka. (Ob. str. 89).
J u ż z tabelki jest widoczne, że pom iar zapomocą.
siatków ki nie może m ieć pretensji do ścisłości.
1 C y fry uzyskane ■/. pom iarów zapom ocą siatków ki zostały już ogłoszone w pierwszem w ydaniu R o c z n ik a s ta ty s ty k i ( c z . I, str. 309 i nast.), obliczenia zaś planim etryczne uwzględniono w drugiem w ydaniu teg o ; R oc nilca. L ic zb y tam ogłoszone odbiegają jednakże dla niektórych pow iatów od p od an ych w poniższej tabelce, poniew aż w m iędzyczasie G łówny U rząd S tatystyc. n y u zyskał nowe dane, d otyczące granic powiatów ; Poprawiono rów nież parę błędów.
Kw artalnik Statystyczny, 1924. 7
P O W IE R Z C H N IA P O W IA T Ó W W W O JE W Ó D Z T W A C H W S C H O D N IC H
88
Jest to zupełnie zrozumiałe, sama bowiem technika wymierzania siatków ką wskazuje, iż dokładnie mogą być obliczone tylko te kwadraty, które całkowicie się ułożą w granicach danego pow iatu;
co się zaś tyczy kwadratów, które tylko częściowo są objęte powierzchnią danego pow iatu (np. jeżeli granica pow iatu odcina tylko część pow iatu), to mogą one być obliczone ty lk o ,,na oko“ , co n a tu ralnie nie gw arantuje bezwzględnej ścisłości. Co ważniejsze, same granice nie mogły być wówczas wykreślone dokładnie; m apy u żyto w skali i : 300 000; to też w yniki wówczas otrzymane mogły być jedynie p rzy b liżo n e 1.
To też G łów ny U rząd Statystyczny w roku 1924, w zw iązku z opracowaniem części rolnej spisu po
wszechnego, przystąpił do dokonania ponownych pomiarów województw kresowych i województwa białostockiego za pomocą planim etru. Przy po
m iarach tych oparto się na następujących typach m ap: 1. K arte des westlichen Russlands (i : 100 000), 2. N ow aja topograficzeskaja karta Zapadnoj Rossii (1 : 84 000), 3. Oesterreichs Spezialkarte (1 : 75 000), otrzym anych z W o jsko
wego In s ty tu tu Geograficznego. Praca dzieliła się na dwa stadja: 1. wykreślenie obecnych granic pow iatów na m apach i 2., wymierzenie i obliczenie powierzchni tych powiatów.
D la określenia granic pow iatów służyły, o ile chodziło o granice zewnętrzne, m aterjały uzyskane z Ministerstwa Spraw Zagranicznych (W ydział Wschodni), Ministerstwa Spraw W ew nętrznych (W ydział A dm inistracyjny) oraz z Wojskowego In s ty tu tu Geograficznego; o ile zaś chodziło o gra
nice wewnętrzne m iędzy pow iatam i, to m iarodajny by ł w ykaz miejscowości powiatów, sporządzony w G łów nym Urzędzie Statystycznym n a podstawie m aterjałów pierwszego powszechnego spisu z dnia 30 września 1921 roku i opublikow any w Skoro
widzu M iejscow ości Rzeczypospolitej P olskiej. D ane w ykazu miejscowości w przypadkach w ątpliw ych uzupełniano, zasięgając inform acyj w M inister
stwie Spraw W ew nętrznych. W ym ienione m ate
rja ły nie wystarczały jednakże dla ścisłego ozna
czania granic. B y granice pow iatów b y ły możliwie bliskie rzeczywistości, brano jeszcze pod uwagę kon
figurację terenu i układ wód, prawdopodobieństwo przynależności łąk, pól i t. d. do pewnych jednostek gospodarczych, kierunek dróg, zwłaszcza polnych, i linij leśnych, granice naturalne oraz zaznaczone na niektórych m apach granice pow iatów przed
wojennych. Części tych granic nie uległy zmianie, ale nawet w przypadkach, gdy granice te zupełnie różnią się od nowych, posiadają jednakże pewną wartość, gdyż d a ją pojęcie o charakterystycznych
1 Ob. Rocznik statystyki, r 1 92.0/ ¿1, cz. I. str.
cechach lin ji granicznej na danym terenie. W pew
nych np. okolicach istnieje tendencja prowadzenia granic pow iatów granicą pól ornych, przerębami leśnemi, w innych w zdłuż dróg łu b rzek i t. d.
Należ}' podkreślić, iż ogromne utrudnienie przy wykreślaniu granic, ja k również przy późniejszem dokonyw aniu pomiarów, sprawiła różnorodność ty pów m ap, które niezawsze daw ały się do siebie dostosować.
W łaściw ej)om iary dokonywane były w ten sposób, iż wymierzano całkow itą powierzchnię dla każdego z odcinków m apy, wchodzących w skład danego pow iatu, następnie otrzym aną z pom iaru po
wierzchnię każdego odcinka m apy porównywano z powierzchnią, obliczoną teoretycznie dla tegoż odcinka; stosunek geometryczny tych dwóch danych daw ał współczynnik fl, zapomocą którego starano się usunąć z obliczenia błędy, wypływające z nie
zupełnie dokładnych, niejednakowych rozmiarów m ap i kurczenia się ich wskutek w arunków atm o
sferycznych. Następnie mierzono zapomocą p lan i
m etru n a k ażdym odcinku m apy część jego, objętą granicą danego pow iatu. Oprowadzanie planim etrem stosowane było dw ukrotnie z biegu
nem w prawo i z biegunem w lewo, przyczem jeżeli liczby odczytów dla obu oprowadzań różniły się więcej, n iż o dwie działki nonjusza, pom iar powtarzano na nowo. O trzym aną w ten sposób powierzchnię w m ilim etrach kwadratowych m no
żono następnie przez m n o żnik u, zależny od po- działki m ap y i przez współczynnik fi, dla wpro
w adzenia popraw ki n a skurcz papieru i inne nie
dokładności m apy. S um ując powierzchnię wszyst
kich skrawków danego pow iatu, wyliczoną z po
szczególnych odcinków m apy, otrzymywano całko
w itą powierzchnię powiatu.
Pom im o znacznie większej dokładności pom ia
rów planim etrycznych, aniżeli zapomocą siatkówki, zaznaczyć jednakże wypada, że i te w yniki nie m ogą być uważane za bezwzględnie ścisłe. T łu
maczy się to z jednej strony różnorodnemi ty p a m i m ap, na których odbywały się pomiary, z drugiej strony zaś brakiem dokładnych danych co do linij granicznych powiatów. W praw dzie bowiem ustalona została pewna m etoda przy wykreślaniu granic m iędzy pow iatam i, której ogólne zasady podaliśm y wyżej, jednakże ze względu na m ożli
wość omyłek przy stosowaniu tej m etody w po
szczególnych powiatach, nie są wykluczone m niej
sze lub większe odchylenia od obszaru rzeczywi
stego.
Co do trzech pow iatów b. Suwalszczyzny, to z pow odu braku , ustalonych granic cyfry należy uważać za prowizoryczne.
3 0 7.
P O W IE R Z C H N IA P O W IA T Ó W W W O JE W Ó D Z T W A C H W S C H O D N IC H 89
Powierzchnia powiatów w fe#2.
W oje» ództwa P o w iaty
Według pomia
rów zapomocą siatkówki z roku 19 21
Według pomia
rów planime- trycznych z roku 1924
Województwa P o w iaty
Według pomia- rów zapomocą
siatkówki z roku 19 21
Według pomia
rów planime- trycznych z roku 1924
Białostockie... 32 818 32 841,7 N o w o g r ó d e k ... 2 532 2 543,8 A u g u s t ó w ... 2 060« 2 010,7 Sio n i m ... 4 712 4 689,9 B ia ło w ie ż a ... 1 602 w ^tołpce ... 1 653 1 798,5 B ia ły s to k ... 2 904 3 086,6 W o ł o ż y n ... . 4 236 4 248,3
3 562 5 069,5
4 291 4 341,5 P o le s k ie ... 41 463 42 286,8 K o l n o ... 1 529« 1 527,7 Brześć nad B u g iem . . 4 662 4 844,5
1 809« 1 784,7 2 419 2 362,8
O stro łęk a... t 621« 1 636,5 K a m ie ń K oszyrski . . 2 705 2 891,8 1 565® 1 566,1 K o b r y ń ... 2 930 2 976,5 85?« 795,5 K o s s ó w ... 3 433 3 577,6
S o k ó ł k a ... 2 606« 2 377,1 11 616 5 929,8
S u w a ł k i ... 1 714« 1 439,3 P i ń s k ... 5 454 6 417,4 1 467« 1. 446,0 P ru żan a ... 2 214 2 493,1 W o ł k o w y s k ... 3 813 3 892,0 S a r n y ... 6 030 5 441,1 W ysokie Mazowieckie . 1 418« 1 368,5 S to lin d ...
--
5 351,7 Okr. admin, wileńskic . 15 197 14 500,3 W o ły ń s k ie ... 29 943 30 287,8 2 635 2 095,5 D u b n o ... 3 958 3 985,6 D u n i ł o w i c z e ... 3 687 3 849,0 H o r o c h ó w ... 1 413 1 554,7 5 156 5 028,2 K o w e l ... 5 446 5 333,5 W i l e j k a ... 3 719 3 527,6 K r z e m ie n ie c ... 3 329 2 955,1 1 Albo m l ... 2 038 2 399,5 Nowogródzkie . . . . 22 991 23 286,4 Ł u c k ... 4 302 4 496,0 2 196 ,2 263,3 O s t r ó g ... 927 815,6 5 618 5 723,8 R ów ne ... 6 292 6 516,4 N ie ś w ie ż ... 2 044 2 018,8 W ł o d z i m i e r z ... 2 238 2 231,4a Obliczenia Strielbickiego z roku 1874 * uwzględnieniem zmian granic powiatów.
b Łącznie z Bielskiem.
c Tylko powiaty, w których odbył się spis ludności z r. 1 9 2 1. d Powiat nowoutworzony z części powiatów Łuniniec, Pińsk i Sarny.
7*
RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWACH
POZNAŃSKIEM I POMORSKIEM ORAZ NA SLĄSKU CIESZYŃSKIM.
Rok 1920 i 1921.
Statystyka ruchu naturalnego ludności opiera się na sprawozdaniach urzędów stanu cywilnego, sporządzanyctana kartkach indyw idualnych zkażde- go fak tu rejestrowanych przez te urzędy m a ł
żeństw, urodzeń i zgonów. Sprawozdania są nadsyłane bezpośrednio do Głównego Urzędu Sta
tystycznego po upływie każdego kw artału w myśl rozporządzenia R a d y Ministrów z dnia 18 paździer
nika 1920 r. w sprawie organizacji statystyki ruchu naturalnego ludności (Dz. Ust. 1920 r. N r 108 poz.
710), wydanego na podstawie art. 2 Ustaw y z dnia 21 października 1919 r. o organizacji statystyki adm inistracyjnej (Dz. Ust. 1919 r. N r 85 poz. 464).
D otyczy to jednak dotychczas tylko b. D zielnicy pruskiej, podległej działaniu ustawy Rzeszy N ie
mieckiej z dnia 6 lutego 1875 r., która oddziela akta stanu cyvv;lnego od m etryk kościelnych i powierza prowadzenie ksiąg stanu cywilnego urzędnikom cywilnym . Z innych dzielnic Rzeczypospolitej w b. Królestwie a k ta stanu cywilnego ludności chrześcijańskiej są połączone z m etrykam i ko- ścielnemi, w Małopolsce i n a kresach wschodnich właściwych akt stanu cywilnego niema, są tylko metryki kościelne. T aki stan rzeczy uniem ożliwia dotychczas Głów nem u Urzędowi Statystycznemu otrzym anie z tego źródła jakichkolw iek danych.
Stanowisko zajęte w tej sprawie przez wyższe duchowieństwo rzymsko-katolickie pozbawia sta
tystykę demograficzną ta k ważnego działu, ja k statystyka ruchu naturalnego ludności na większej części terytorjum Państwa, zamieszkałem przez
®/7 całej ludności.
Obecna publikacja zawiera opracowanie danych statystycznych o ruchu naturalnym ludności w b.
Dzielnicy pruskiej oraz na Śląsku Cieszyńskim za rok 1920 i 1921. W zory tablic zostały opracowane przez G łów ny U rząd Statystyczny i zaakceptowane . przez Głów ną R adę Statystyczną na posiedzeniu
w d niu 29 m a ja 1923 r. Projekt obejm ował 19 ta
blic w trzech działach. Ze względu n a niedość do
k ładny m aterjał za rok 1920, nie wszystkie z pro
jektow anych tablic za ten rok m ogły być zesta
wione. Z tych samych względów niektóre tablice uległy pewnym m odyfikacjom . T ak zostały po
m inięte tablice, zawierające zestawienia urodzeń według wieku rodziców i według w yznania i wieku matek. D ane te za rok 1921 mogły ju ż być wy
korzystane, chociaż zawierają one pewne braki, pochodzące z niedokładnego wypełniania kart statystycznych. W y n ik a to z malej początkowo wpraw y i braku wyrobienia urzędników stanu cywilnego. S ytuacja ta stale, chociaż powoli, po
lepsza się dzięki stosowanej przez G łów ny U rząd Statystyczny metodzie ciągłego instruow ania urzęd
ników stanu cywilnego i pozwoli ju ż w niedale
kiej przyszłości na publikow anie dokładnych i w y
czerpujących danych o ruchu natu ralnym ludności.
W e wszystkich zestawieniach brak jest tak ważnej cechy demograficznej, ja k zawód, i w ze
stawieniach zgonów — przyczyny śmierci. Acz
kolwiek w większości przypadków karty staty
styczne zawierają odpowiedzi n a odnośne py
tania, odpowiedzi te są jednak ta k niewystarcza
jące, iż nie m ożna opierać na nich żadnego poważ
nego opracowania. W szczególności dotyczy to przyczyn zgonów. D op ók i nie zostanie wprowa
dzone obowiązkowe stwierdzanie przyczyny śmierci przez lekarzy, względnie przez inne osoby do tego upoważnione i odpowiednio wykwalifikowane, czyli t. zw. oglądaczy zwłok, ja k to m a miejsce w b. Dziel
nicy austrjackiej, opracowanie tego działu staty
styki zgonów będzie dawało w yniki najzupełniej fantastyczne. Projekt odnośnej ustawy jest ju ż obecnie w opracowaniu, i należy się spodziewać, iż w ciągu najbliższych paru lat sprawa ta zostanie należycie uregulowana.
R U C H N A T U R A L N Y LU D N O Ś C I 9 1
Została pom inięta również tablica zgonów według poszczególnych roczników, która m iała służyć jako m aterjał do tablic wymieralności. Liczby w niej zawarte są zbyt małe i ulegają przeto zu
pełnie p rzy p adk ow y m , wahaniom . M ożna będzie wykorzystać je dopiero łącznie z danem i za kilka następnych lat.
Poza b. Dzielnicą pruską zostały zebrane i opra
cowano dane również dla Śląska Cieszyńskiego za rok 1921 według tego samego wzoru. D ane te są zamieszczone oddzielnie na końcu każdej tablicy, 1 nie wchodzą do ogólnej sumy. Jednocześnie oka
zało się możliwem opracowanie dia Śląska Cieszyń
skiego danych o przyczynach zgonów.
Obowiązek dostarczania danych o ruchu n a tu ralnym ludności z Górnego Śląska został wpro
wadzony dopiero od 1 stycznia 1923 r., i od tego roku dane dla całego województwa śląskiego będą podawane łącznie.
W niniejszej publikacji dane ogólne o liczbie małżeństw, urodzeń i zgonów według powiatów podaje tablica 1. Tablica ta zawiera również liczby ludności dla poszczególnych pow iatów według spisu ludności z dnia 30 września 1921 roku. Tablica 2 podaje urodzenia i zgony w poszczególnych pow iatach z podziałem według w yznań. W na
stępnych tablicach liczby nie są podane według powiatów, jako jednostek zbyt małych, został natom iast zastosowany in ny podział, m ający więk
sze znaczenie dla statystyki demograficznej, niż podział na drobne jednostki administracyjne, a mianowicie podział według wielkości skupień ludzkich w granicach większych jednostek adm i
nistracyjnych — województw. Podział ten wyod
rębnia 1) miasta, liczące ponad 100 000 mieszkań
ców; do tej grupy należy jedynie m iasto Poznań;
2) m iasta od 25 do 100 tysięcy mieszkańców; tu taj
■wchodzą w województwie poznańskiem m iasta Bydgoszcz i Gniezno i w województwie pomor- skiem m iasta Toruń i G rudziądz; poza tem po
łączone są w oddzielną grupę wszystkie mniejsze osiedla o charakterze m iejskim jako m iasta m niej
sze; ostatnią grupę stanowią gm iny wiejskie.
Tablice od 2 do 7 włącznie podają liczby, doty
czące zawartych małżeństw. Tablice 8, 9, 10 i 11 Podają zestawienia urodzeń. Projekt przedsta
wiony Głównej R adzie Statystycznej zawierał również tablice urodzeń b liźn ią t i trojaków. Ze Względu na zbyt m a łą ilość tych przypadków, ta blice są przewidziane tylko dla dziesięcioleci i obec
nie nie są publikowane. Tablice 1 2 — 15 podają liczby, dotyczące zgonów. W r. 1920 opuszczono tablicę 10 (ob. wyżej).
Oprócz tablic przew idzianych w projekcie są Publikowane w dodatku jeszcze tablice zgonów dla Śląska Cieszyńskiego według przyczyn śmierci
za r. 1921 i 1922, jako oddzielne opracowanie (ta
blice Nr. 150— 155).
N a następnej stronie podajem y tablicę liczb względnych małżeństw, urodzeń i zgonów, jak również przyrostu naturalnego d la b. D zielnicy pruskiej. D la porów nania m ożem y tu przytoczyć niektóre liczby, dotyczące ruchu naturalnego lu d n o ści n a terytorjum b. D zielnicy pruskiej w okresie przedwojennym i w ojennym . Zostały one obliczone na podstawie danych pruskiego U rzędu S taty stycznego. D la wyodrębnienia liczb małżeństw, urodzeń i zgonów w latach od 1909 do 19x4 dla terytorjum , przyznanego Polsce traktatem W er
salskim, przeprowadzono obliczenia według po
wiatów, przyczem w powiatach, przeciętych lin ją graniczną, liczbę faktów ruchu ludności uwzglę
dniano w stosunku, odpow iadającym liczbie lud no
ści, k tóra w roku 19x0 zamieszkiwała c&ęść pow iatu, przyłączoną do Polski. W ten sam sposób zostały obliczone liczlw m ałżeństw i urodzeń dla lat 1915— 1918. D la ustalenia natom iast liczb zgonów za te lata nie m o żna było skorzystać z zestawień powiatowych, gdyż tych sprawozdania pruskie nie zawierają, i trzeba było z konieczności ograniczyć się do obliczenia w analogiczny sposób według obwodów regencyjnych. Dlatego też liczby zgo
nów w latach 1915 — 1918 uważać należy za mniej dokładne, n iż liczby m ałżeństw i urodzeń, i odpo
wiadające rzeczywistości jedynie w przybliżeniu.
Poza tem liczby zgonów w okresie w ojny dotyczą jedynie ludności cywilnej. D la roku 1919 brak jest wogóle danych o ruchu natu ralnym ludności.
D la ogólnego porów nania podajem y również liczby dla lat 1922 i 1923, obliczone prowizorycznie na podstawie sprawozdań urzędów stanu cywilnego.
Ogólne liczby małżeństw, urodzeń i zgonów, o których wyżej była mowa, przedstawiają się, jak następuje:_____________________
L a ta Małżeństwa Urodzenia Zgony
1 9 09— 1912 (przeciętnie)
20715 110 903 57 573
I 9 T3 19267 105 257 ‘ 50 709
X914 14 895 104970 60 806
. I 9 I 5 6 891 7 8 2 9 5 53 434“
1916 9 I 99 60209 46515«
1917 11320 55 598 50622«
1918 14 202 51617 59 287“
1 9x9
1920 32 773 94 782 55 r i2
I9 2I 30 935 95 147 53 682
I922 26 593 99 984 5 i 9°5
I923 22 636 97 692 49 015
a Dane przybliżone, ob. wyżej.
92 R U C H N A T U R A L N Y LU D N O Ś C I
Małżeństwa, urodzenia, zgony i przyrost naturalny ludności.
L ic z b y w zględne. R o k 19 2 0 i 1 9 2 1.
W yszozególnienie
Na 1000 mieszkańców było:
Na100urodzeń wogóle było urodź, nieślubn. Na 100 uro
dzeń wogóle
Na100urodzeń Ływychbyło zgonówdo1r. Na 100 urodzeń £ywych było według wyznań
Na 100 zgonów było według wyznań ślub- I nie-
nych |ślubn.
było uro
dzeń martw.
mał
żeństw uro
dzeń I zgo-
nów przy
rostu natur.
rz.- kat.
; ewan 1 geli*
; ków moj- tesz.
[
J inne rz.- kat.
ewan
geli
ków rnoj- tesz. inne
R o k 1 9 2 0
U. Dzielnica pruska . . . 11,2 32,5 18,9 13,6 8,5 2,8 29,6 16,6 81,6 18,0 0,4 0,0 78,0 20,1 0,9 1,0 W oj. poznańskie... 1 0 , 8 8 1 ,1 1 9 ,6 1 1 , 5 8 ,9 2 ,9 2 9 ,4 1 7 ,4 8 3 ,0 1 6 ,6 0 , 4 0 ,0 7 9 ,8 1 8 ,3 1 , 0 0 , 9
Miasto P o z n a ń ... 13,5 34,6 2o,6 9,0 20,2 4,0 16,0 18,7 90,7 7,5 1,8 0,0 84,6 11,6 3,2 0,6 M iastaod 25-100 tys. mieszk. 11,4 31,0 21,5 9,5 11,6 3,5 27,1 19,9 70,9 28,3 0,7 0,1 62,3 35,8 1,3 0,6 M iasta m n ie js z e ... 34,2 25,3 8,i 9,2 3,0 29,8 17,4 84,8 14,3 0,9 0,0 78,9 17,6 2 , 1 1,4 G m in y w i e j s k i e ... 10,5» 29,7 17,0 12,7 6,9 2,6 35,6 17,0 82,3 17,7 0,0 0,0 81,2 18,0 0,1 0,7 W o j. p o m o rsk ie ... 1 2 ,2 3 5 ,5 1 7 ,4 18,1 7 ,8 2 ,5 2 9 ,9 1 5 ,2 7 9 ,1 2 0 ,7 0 , 2 0 ,0 7 3 ,8 2 4 ,4 0 , 5 1,3 M iasta od 25-100 tys. mieszk. 11,3 37,5 24,0 13,5 12,9 3,8 25,7 17,5 73,3 25,5 1,2 0,0 63,4 34,3 1,2 1,1 M iasta m n ie js z e ... 13,3 38,7 24,9 13,8 10,2 2,8 24,3 17,6 82,7 16,6 0,7 0,0 73,9 22,7 1,5 1,9 G m in y w i e j s k i e ... 12,0 34,6 .15,2 19,4 6,6 2,3 32,9 14,4 78,8 21,1 0,1 0,0 75,5 23,4 0,1 1,0
Kok 1 9 2 1
B. D zielnica pruska . . . 10,6 32,6 18,4 14,2 7,7 2,5 30,8 17,6 86,4 13,3 0,2 0,1 81,3 17,2 0,7 0,8 W o j. poznańskie... 1 1 ,0 3 1 ,7 1 8 ,3 1 3 ,4 7 ,6 2 , 6 8 1 ,3 1 7 ,4 8 7 ,1 1 2 ,6 0 ,3 0 ,0 8 2 ,5 1 6 ,0 0 ,8 0 ,7 Miasto P o z n a ń ... 12,S 37,3 23,2 14,1 18,2 3,S 17,3 20,0 96,1 3,0 0,8 0,1 90,5 6,9 2,1 0,5 M iasta od 25-100 tys. mieszk. 10,3 34,0 21,1 12,9 10,9 3,7 30,3 21,7 84,7 14,5 0,8 0,0 72,1 26,1 1,0 0,8 M iasta m n ie js z e ... 34,4 22,1! 12,3 7,5 2,9 35,2 16,6 91,1 8,3 0,6 0,0 83,8 13,5 2,0 0,7 G m in y w ie js k ie ... 10,9« 30,0 16,3 13,7 5,6 2,2 37,2 16,9 84,5 15,4 0,0 0,1 81,6 17,6 0,1 0,7 W o j. p o m o rsk ie ... 9 ,8 3 4 ,0 1 8 ,6 ! 1 6 ,0 7 ,7 2 9 ,8 1 7 ,9 8 5 ,1 1 4 ,7 0,1 0,1 7 8 ,8 1 9 ,8 0 ,4 1,0 Miast? od 25-100 tys. mieszk. 12,1 40,4 25,5| 14,9 12,0 3,2 23,5 20,6 89,3 9,6 0,5 0,6 76,4 20,4 1,1 2,1 Miasta m n ie js z e ... 10,0 39,3 25,21 14,1 9,7 2,9 28.2 20,2 91,3 8,3 0,4 0,0 80, b 17,0 1,1 1,3 G m in y w ie js k ie ... 9,5 33,0 16,51 16.5 6,7 2,3 31,8 17,0 82,9 17,0 0,0 0,1 78,6 20,7 0 ,1 0,6
P rzy jm u jąc przeciętne z lat 1909- otrzym ujem y następny stosunek:
-19x2 za 100,
L ata Małżeństwa Urodzenia Zgony
1909— 1912 100,0 100,0 100,0
I 9I 3 93,o 94,9 88,1
1914 71.9 94,7 105,6
I 9I 5 33,3 70,6 92,8
1916 4 4 4 54,3 80,8
19x7 54,6 50,1 87,9
1918 68,6 46,5 103,0
1919
1920 158,2 85,5 95,7
1921 149,3 85,8 93,2
1922 128,4 90,2 90,2 ,
1923 109,3 88,1 85,1
N a 1000 ludności L a ta
M ałżeństw Urodzeń Zgonów
1909— 1912 7,o 37,4 18,4
1920 11,2 32,5 18,9
1921 10,6 32,6 18,4
1922 9>r 34,3 17,8
1923 7,8 33,5 16,8
W spółczynniki w stosunku do ludności m ożem y obliczyć d la lat 1909— 1912 przeciętnie, biorąc za podstawę ludność według spisu niemieckiego z 1 grud
nia 1910, oraz d la la t powojennych, uwzględniając liczbę ludności, stwierdzoną przy spisie w r. 1921.
O trzym am y wówczas tablicę następującą.
« Ł ączn ie s m U s ta n u m niejsrem i,
Zaznaczyć należy, że liczba ludności na tery- torjum b. D zielnicy pruskiej w ty m okresie nie zm ieniła się prawie: przed w ojną, według spisu pruskiego z 1 grudnia 1910 roku wynosiła 2 964 046, obecnie według spisu z dn. 30 września 1921 roku wynosi 2 913 552.
Z zestawień powyższych w idzim y, że liczba zaw artych m ałżeństw zaczęła spadać ju ż od 1914, w r. 1915 osiąga swe m in im u m , poczynając od r. 1916 wzrasta stopniowo i w r. 1920 osiąga poziom znacznie, bo o połowę wyższy od przed
wojennego, poczynając od r. 1921 zaczyna znowu spadać. Urodzenia, których liczba spadła n a j
niżej w r. 1918, w zrastają następnie stale do
R U C H N A T U R A L N Y L U D N O ŚC I 93
r. 1922, aczkolwiek nie osiągają poziom u przed
wojennego; w r. 1923 zaznacza się ponowny spadek.
N ajm niejszym względnie w ahaniom uległa liczba zgonów. N ależy zaznaczyć, że liczb zgonów w okresie w ojennym i powojennym nie m ożna bezpośrednio porównywać z takiem iż liczbam i przedwojennemi. Znaczny spadek absolutnej liczby zgonów, ja k i obserwujemy w latach 1915— 19x7, tłum aczy się przedewszystkiem znacznym spad
kiem liczby urodzeń i zmniejszeniem się liczby ludności. Poczynając od roku 1920 stwierdzamy zupełnie wyraźne, stałe zmniejszanie się śmiertel
ności, k tóra w stosunku do ludności osiąga poziom znacznie niższy, aniżeli przed w ojną. N ie należy jednak wyprowadzać stąd daleko idących wniosków i poszukiwać przyczyn tego zjaw iska w poprawie stanu sanitarnego dzielnicy. Raczej przyjąć należy, że zmniejszenie się liczby zgonów jest skutkiem zmniejszenia się absolutnej liczby urodzeń, a co za tem idzie — zmniejszenia się absolutnej liczby zgonów niem ow ląt, ja k również dosyć znacznych przesunięć w układzie ludności według wieku, jakie n astąpiły po wojnie, a zostały spowodowane przedewszystkiem bardzo m a łą liczbą urodzonych podczas w ojny dzieci. N iejaki wpływ n a zm niej
szenie się liczby zgonów m a prawdopodobnie pewnego rodzaju dobór naturalny, k tóry się do
konał w okresie w ojny wskutek niedostatecznego odżyw iania i innych braków. Znaczna część osobników słabszych w ym arła w tym okresie, a więc pozostały ogół ludności uległ znacznemu uodpornieniu. B adając dalej liczby z lat spra
wozdawczych w porów naniu z takiem iż liczbam i przedwojennemi według wielkości skupień ludzkich zwracamy uwagę na przesunięcie stosunku liczb dotyczących urodzeń i zawieranych małżeństw, jakie nastąpiło pom iędzy m iastam i większemi a m iastam i mniejszemi i gm inam i wiejskiemi.
Pr^ed w ojną najw yższy współczynnik d la m a ł
żeństw przypadał n a m iasta mniejsze i gm iny wiejskie, wynosił on w województwie poznańskiem 7,0 i w pomorskiem 7,2, dla m iast od 25 do 100 tysięcy mieszkańców 6,4 i 5,7, dla m iasta Poznania 6,9 przy średnim w spółczynniku dla całej b. D ziel
nicy pruskiej 7,0 na 1000 ludności. Obecnie n a j
wyższy współczynnik przypada n a miasto Poznań, wynosi on w r.1920 13,5 i wr. 192112,9przy średnim w spółczynniku dla całej dzielnicy 11,2 i 10,6.
Najniższy współczynnik przypada na m iasta m n iej
sze i gm iny wiejskie. To samo zjawisko obserwu
jem y w stosunku do urodzeń: przed w o jną n a j
wyższy współczynnik przypadał n a m iasta mniejsze i gm iny wiejskie, następne miejsce zajm owało m iasto Poznań i ostatnie — m iasta od 25 do 100 tysięcy mieszkańców. T utaj zauw ażyć należy, iż stosunkowo wysoki współczynnik urodzeń dla m. Poznania nie tłum aczył się większą płodnością mieszkańców tego m iasta, lecz istnieniem tam zakładów położniczych, z których w du ży m stopniu korzysta również ludność zamiejska. Po wojnie współczynnik urodzeń uległ również przesunięciu.
Miasto Poznań okazało się w w o j. poznańskiem na pierwszem miejscu, w obu zaś województwach osta
tnie miejsce zajęły gm iny wiejskie i małe miasta.
W yszczególnienio
B. Dzielnica pruska . . . . • Województwo poznańskie • ■ • Miasto Poznań ...
Miasta od 25 do 100 tys. mieszk.
Miasta mniejszo i gminy wiejskie Województwo pomorskie • • • Miasta od 25 do 100 tys. mieszk.
Miasta mniojsze i gminy wiejskie
15. Dzielnica pruska ...
Województwo Poznańskie . . . Miasto P o z n a ń ...
Miasta od 25 do 100 tys. mieszk.
Miasta mniejsze i gminy wiejskie Województwo Pomorskie . . . Miasta od 25 do 100 tys. mieszk.
Miasta mniejsze i gm iny wiejskie
Małżeństwa
19 0 9-19 *2
(przeć.) 1920 19 21
20 715 13 683;
1 081!
542 12 060:
7 032 490!
6 542!
32 773 21 347 2 284 1 300 17 763 11 426 825 10 601
30 935 21 715 2 194 1171 18 350 9 220 889 8 331
Urodzenia
19 0 9 -19 12
(przeć.)
110 903 72 678 5 259 2 273 65 146 38 225 2 665 35 560!
1921
94 782 61 395 5 874 3 525 51 996 33 387 2 747 30 640
95 147 62 599
6 331 3 867 52 401 32 548 2 96 29 587
Zgony I909-I9I2
(przeć.) 1920
5 7 5 7 3 37 730
3 3851 1 652!
32 693|
19 843 1 715!
18 728!
55 112 38 726 4 340 2 446 31 940 16 386 1 760 14 626
1921
Na 1000 ludności.
53 682 36 197 3 933 2 399 29 865 17 485 1 869 15 616
7,0 11,2 10,6 37,4 32,5 32,6 18,4 18,9 18,4
6,9 10,8 11,0 36,8 31,1 31,7 18,0 19,6 18,3
6,9 13,5 12,9 33,6 34,6 37,3 20,5 25,6 23,2
6,4 11,4 10,3 26,7 31,0 34,0 18,5 21,5 21,1
7,0 10,5 10,9 37,6 30,8 31,0 17,7 18,9 17,7
7,1 12,2 9,8 38,6 35,5 34,6 19,0 17,4 18,6
5,7 11,3 12,7 30,8 37,5 40,4 18,8 24,0 25,5
7,2 12,3 9,6 39,4 35,4 34,2 19,0 16,9 18,1
94 R U C H N A T U R A L N Y L U D N O Ś C I
Co do śmiertelności w latach 1920 i 1921 daleko większa była różnica pom iędzy współczynnikiem zgonów w m iastach większych z jednej, w m ia stach mniejszych i gm inach wiejskich z drugiej strony, aniżeli się to uw ydatniło w latach przed
wojennych.
N astępnym objawem bardzo charakterystycz
nym dla okresu powojennego, jest znaczny wzrost liczby urodzeń nieślubnych. Przed w o jną n a 100 urodzeń przypadało urodzeń nieślubnych 5,1, obecnie w 1920 r. stosunek ten wynosi 8,5 i w 1921 r.
7.7-
J a k ju ż wyżej zaznaczono, zm ienił się znacznie stosunek zgonów niem ow ląt do liczby urodzeń.
Przed w o jną n a 100 urodzeń żyw ych było 18,6 zgonów dzieci w wieku do 1 roku, w roku 1920 stosunek ten wynosił zaledwie 16,6, w roku 1921 cokolwiek wzrósł i wynosi 17,6.
Ostatniem zjawiskiem, n a które należy zwrócić uwagę, jest pewne przesunięcie w stosunku stanu cywilnego osób,wstępujących w zw iązki małżeńskie.
Przed w'ojną n a 100 mężczyzn żeniących się przypadało kawalerów 88,3 i wdowców 11,2, na 100 kobiet wychodzących zam ąż panien 93,8 i wdów 5,8. Po wojnie stosunek ten dla mężczyzn pozostał prawie ten sam, a mianowicie było w roku 1920: kawalerów 88,6 i wdowców 10,5, w roku 1921 kawalerów 89,6, wdowców 9,8, dla kobiet natom iast uległ pow ażnym zm ianom . W roku 1920 n a 100 m ałżeństw przypadało panien tylko 88,3, natom iast wdów 11,0, w roku 1921 panien 90,4 i wdów 9,1.
Obserwujemy jeszcze je dną zmianę, ju ż tylko luźno zw iązaną z właściwemi zagadnieniam i sta
tystyki ruchu naturalnego ludności, lecz bardzo znam ienną, a mianowicie zm ianę, jak a zaszła
w liczbie m ałżeństw według w yznań. Przed w ojną n a ogólną przeciętną roczną liczbę małżeństw 20 715 przypadało m ałżeństw katolickich 13 249 i ewangelickich 6 559, czyli 64,0 % i 31,7 % ogółu. N atom iast w roku 1920 n a ogólną liczbę 32 773 zawartych m ałżeństw przypadło katolic
kich 24 642 i ewangelickich 7166, co stanowi 75,2 % i 21,7 % . W roku 1921 stosunek ten zm ienia się jeszcze bardziej: ogólna liczba zawar
tych m ałżeństw wynosi 30 935, w tem katolickich 26 i 8 i i ewangelickich 4 129, czyli 84,6 % i 13,3 % . W ty m ostatnim roku zatem liczba m ałżeństw ewangelickich zm niejszyła się nie tylko stosunkowo, lecz i bezwzględnie, co świadczy dobitnie-o zm ianach jakie zaszły w układzie ludności b. D zielnicy pruskiej według w yznań, a jednocześnie również o zm ianach stosunków narodowościowych. Po
twierdza się to również zm ianam i, jakie zaszły w układzie urodzeń i zgonów według w yznań w r. 1921 w porów naniu z rokiem poprzednim.
Liczba urodzeń dzieci w yznania katolickiego w r.
1920 wynosiła 77 357, ewangelickiego 17 073 czyli S i,6 % i 18,0 % ogółu urodzeń, w roku 1921 dzieci w yznania katolickiego 82 231 i ewangelic
kiego tylko 12 656; co stanowi 86,4 % i 13,3 % ogółu urodzeń. Liczba zgonów osób w yznania katolickiego wynosiła w 1920 r. 43 003 ewange
lickiego 11 079, czyli 78,0 % i 20,1 % ogółu zgo
nów, natom iast w r. 1921 katolickiego 43 637, ewangelickiego 9 250, czyli 81,3 % i 17.2 %■
Różnice te stwierdzają znaczne zmniejszenie się liczby ludności w yznania ewangelickiego, a więc przedewszystkiem narodowości niemieckiej, m n iej
sza różnica w stosunku tych dw óch w yznań przy zgonach n iż przy małżeństwach i urodzeniach tłu m aczy się znacznie większym odpływem ludności niemieckiej w wieku młodszym, n iż w starszym.
B O L E S Ł A W Ż E J C
K ierow n ik W ydziału S ta ty sty k i R uchu N aturalnego Ludności
R U C H N A T U R A L N Y L U D N O Ś C I 95
Tabl. 1. Małżeństwa, urodzenia, zgony i przyrost naturalny ludności.
W e d łu g pow iatów . R o k 19 2 0 .
W ojew ództw a Ludność M ałżeń Urodzenia żywe Uro Z g o n y
P r z y r o s t d ze n ia
P o w iaty i większe m iasta 30 września
stwa ogółem n ie ślu b w tem ne
ogółem w te m d zieci
n a t u
(ponad ;:5000 mieszk.) 1921 r. m artw e d o
1 ro k u
o d 1 r.
d o 5 la t r a ln y
B. D z ie ln ic a pruska . . . . 2 913 552 32 773 94782 7 972 2 448 55112 15 763 3 829 39 670 W o j. p o z n a ń s k ie ... 1 974 057 21 347 61 395 5 415 1 655 38 726 10 685 2 758 22 669
Bydgoszcz m iasto . . . . 87 848 1 037 2 654 313 81 1 755 484 112 899
52 728 680 1 732 162 , 59 862 276 47 870
42 58(5 454 1 236 144 38 738 2:18 35 488
36 115 449 1 093 123 37 686 203 38 407
Gniezno m i a s t o ... 25 885 263 871 91 33 691 218 75 180
Gniezno (bez m . G niezna). 30 855 324 861 69 30 572 157 32 289
G o s t y ń ... ' 48 947 441 1 466 75 34 943 228 57 523 G r o d z i s k ... 35 675 404 1 147 75 27 766 238 56 381 I n o w r o c ł a w ... 75 921 835 2 503 220 8! 1 670 492 144 833 J a r o c i n ... . 54 383 562 1 861 97 40 1 090 333 80 771.
K śp n o ... 52 718 518 1 794 112 53 955 290 70 839 K o ś c ia n ... 48 631 420 1 465 66 39 926 216 48 539 K o ź m i n ... 34 492 335 1 027 46 28 578 162 42 ^49 K r o t o s z y n ... 44 758 453 1 399 134 43 880 217 54 519 L e s z n o ... 54 435 524 1 569 160 34 952 226 58 617 M i ę d z y c h ó d ... 30 478 347 905 112 43 551 .146 37 354 M o g il n o ... 50 040 548 1 536 104 38 978 262 84 558 N o w y T o m y ś l ... 50 252 620 1 556 137 35 897 260 46 659 O b o r n ik i... 55 258 533 1 577 .148 38 932 292 58 645 O d o l a n ó w ... 43 717 476 1 334 80 36 902 241 55 432 O s t r ó w ... 48 001 470 1 572 86 28 1 002 296 92 570
Ostrzeszów ... 40 374 400 1 279 62 6 783 247 49 4< 6
38 252 371 1 220 59 34 785 206 74 435
P o znań m iasto ... 169 793 2 284 5 874 1 170 196 4 340 1 098 314 1 534
P o zn ań W scho dn i . . . . 51 530 570 1 661 99 28 1 055 309 119 606
P o zn ań Z achodni . . . . 45 337 467 1 379 55 34 808 235 71 571
R a w i c z ... 48 620 513 1 475 131 34 998 253 46 ■ 477 Ś m i g i e l ... 38 569 366 1 152 '63 15 641 - 156 40 511 Ś r e m ... 57 557 606 1 679 77 40 1 278 300 81. 40!
Ś r o d a ... 49 339 515 1 505 88 49 852 270 92 553 Strzelno ... 39 921 353 1 269 85 28 782 237 63 4-77 S zam otu ły ...
S z u b i n ...
65 945 647 1 994 149 56 1 282 367 84 702
45 643 564 1 372 128 33 789 217 55 583
W ą g r o w i e c ... 54 409 623 1 734 131 36 805 285 79 829 W i t k o w o ... 30 231 329 873 56 24 504 127 41 369 W o l s z t y n ...
W r z e ś n i a ...
48 965 533 1 444 142 46 1 0l-2 240 52 422
41 290 389 1 216 88 38 789 213 56 427
63 092 678 1 896 169 64 861 271 58 835
41 467 446 1 215 99 19 706 199 64 509
W o j. p o m o r s k ie ... 939 495 11 426 33 387 2 557 793 16 386 5 078 1 071 17 001
61 266 692 2 226 182 57 1 150 375 79 1 076
47 081 522 1 581 135 31 883 279 51. 688
Cho j n i c e ... 71 232 861 2 521 123 55 1 083 283 68 1 438 D z ia łd o w o ... 23 920 177 752 89 26 333 1.13 20 419
27 328 385 1 044 82 17 540 177 34 504
G ru dziądz m iasto . . . . 33 817 411 1 311 183 38 796 235 56 515
G r u d z ią d z ... 43 369 524 1 521 126 39 724 263 43 7i 7 K a r tu z y ...
K o ś c ie r z y n a ...
64 782 918 2 432 125 69 1 069 310 87 1 363
49 563 579 1 635 112 37 738 205 54 897
L u b aw a . . . . ... 59 765 649 2 213 136 47 1 043 367 71 1 1 7 0 P u c k ... 27 826 335 983 77 24 394 98 22 589 S ę p o ln o ... 27 837 275 851 81 26 410 103 18 441 S tarogard ...
Ś w ie c ie ...
63166 891 2 267 154 52 1 141 335 91 1196
83 927 1121 2 908 192 72 1 398 458 78 1 510
T c z e w ... 35 790 435 1 441 125 17 710 286 44 731 T oruń m i a s t o ... 39 335 510 1 436 163 56 964 245 49 472 T oruń ... 54 002 638 1 927 160 48 829 336 66 988 T u c h o la ...
W ąbrzeźno- . ...
34 557 400 1 155 101 30 552 164 35 603
47 123 582 1 587 119 41 772 235 56 815
W e j h e r o w o ... 43 809 521 1 596 92 11 757 211 49 839
96
R U C H N A T U R A L N Y L U D N O ŚC IW edług pow iatów .
TabI- 2- Urodzenia i zgony według wyznań. Rok
lę)20 Województwa Urodzenia żywe według wyznania dz;eci Zgony według wyznania zmarłychPow iaty i większe m iasta I
(ponad 25000 mieszk. Rz.-kat. ! Ewang. ! Mojżesz. Inne Rz.-kat. | Ewang. ! Mojżesz, j Inne
B. Dzielnica pruska 77 357
i
17 073 ! 327 ! 25 43 003 11 079 483 547
Poznańskie... 50 »(50 110166 ! 248 21 30 90!) 7 078 398 341
Bydgoszcz m i a s t o ... J 683 949 20 \> 917 800 23 15
B y d g o s z c z ... ! 43 785 2 2 467 372 4 19
C h o d z ie ż ... 703 529 4 __ 397 331 7 3
C z a r n k ó w ... 849 239 5 — 505 1.71 9 1
Gniezno m i a s t o ... 816 50 5 — 607 75 8 1
Gniezno (bez m . G niezna) . 609 250 2 — 419 144 6 3
Gostyń ... 1 379 87 — — 870 70 — 3
G r o d z is k ... 1 056 89 2 685 74 3 4-
In o w r o c ła w ... 2 053 444 5 1 1 303 349 12 6
Jaro cin ... 1 768 89 4 __ 1 015 63 4 8
222 2 — 811 133 7 4
K o ś c i a n ... 1 422 41 2 — 884 32 2 8
K o ź m i n ... 930 97 — - 529 47 2
K r o t o s z y n ... 1 218 177 4 — 708 155 7 10
15 L e s z n o ... 1 320 243 6 __ 726 195 16
M iędzychód ... 681 222 2 — 368 175 4 4
M o g i l n o ... 1 174 356 6 — 750 204 7 1.7
N ow y T o m y ś l ... 1 117 437 2 — 558 324 1 14
O b o r n i k i ... 1 109 458 10 — 638 278 12 4 O d o l a n ó w ... 1 038 294 1 1
2 750 150 2
O s t r ó w ... 1 479 86 5 912 ■ 71 U 8
O s tr z e s z ó w ... 1 078 196 5 — 654 113 11 5
P l e s z e w ... 1 168 48 4 794 58 3
, 140 27,
438 103 4 3 671 502
P oznań W s c h o d n i... 1 457 198 O a 902 133 7 13
P o znań Z a c h o d n i... 1 283 95 1 — 727 75 6
1 240 23° 1 2 766 210 10 12
Ś m i g i e l ... 1 059 93 — 587 49 —• 5
A r e m ... 1 560 115 4 — 1 1 75 88 11 4
¡ § r o d a ... 1 406 99 — — 843, 65 3 41.
S t r z e l n o ... 1 102 164 2 t 687 87 — 18
S z a m o t u ł y ...
S z u b i n ...
1 763 993
217 373
14
6 _ 1 054
555
209 226
18 6
112
W ągi'0'v> c o ... 1 340 389 3 2 703 187 5 10
773 100 — — 447 55
6 W o ls z t y n ... 8
W r z e ś n ia ...
1 134 310 —
.1
716 273 27
1 130 82 3 722 58 1
Ż n i n ...
1 290 938
598 275
82 — 593
564
351 126
12<) • 0 7 Pomorskie ... 26 397 6 907 79 4 12 094 4 001 85 206
B r o d n ic a ... 1 761 457 8 - 863 265 20
C h e ł m n o ... 1 092 487 2 608 262 3 10
D ziałdow o ...
Giliew . • • ' ...
G rudziądz m i a s t o ...
G r u d z i ą d z ...
n 321 481 963 870 829
196 269 81 426 685
42
1.5
6 i
949 137 -188 4^0 380
121 1"0 48 361 336
( 1 1 3
6 5 3 12 8 K a r t u z y ...
K o ś c i e r z y n a ...
S t a r o g a r d ...
T oruń m ia s t o ...
T o r u ń ...
2 220 1 269 1 996
857 459 2 065 2 057 1 175 1 142 1 408 1 004
943 1485
210 366
; 215 126 390 199 i 846 265 275 516 146 641 111
2 2 2 3 4 1 18 2 5 3
1 -
i -
i i i
943 523 914 335 207 965 914 558 695 634 437 492 632
111 208 121 52 186 150 469 142 243
| 283 88 265 I 100
4O i' 9 4 5 4 18 4 5 7 2
i O 3 5 6 8 22 l 5
§
8 22 8 23
R U C H N A T U R A L N Y LU D N O Ś C I 97
Tabl. 3. Małżeństwa w poszczególnych miesiącach.
R o k 19 2 0 . Ogółem Sty Luty Ma Kwie Maj Czer L i Sier Wrze Paź- T.i- ( r u
W yszczególnienie czeń rzec cień wiec piec pień sień dzier stop. dzieli
15. Dzielnica pruska . . 32 773 4262 3413 864 3186 3938 3120 2496 2199 1990 2775 3631 899 21 347 2561 2209 583 2109 2003 2130 1747 l i ó l 1272 1759 2288 625
2 284 176 231 77 251 179 230 188 203 169 243 252 85
M iasta od 25 — 100 tys. rnieszk. 1 300 116 114 76 12 V 146 121 120 120 90 114 107 49 8 128 949 848 204 827 976 846 634 582 490 662 898 212 G m n y w i e j s k i e ... 9 635 1320 1016 226 904 1302 933 805 556 523 740 1031 279 11 426 1701 1204 281 1077 1335 990 749 738 718 1016 1343 274
M . od 2 5 —100 tys- mieszk. ‘ 825 82 70 39 71 72 82 79 60 58 80 90 42
2 042 234 192 61 192 239 215 154 166 159 187 205 45
G m in y w i e j s k i e ... 8 559 1385 942 181. 814 1031 693 516 512 503. 749 1048 187
Tabl. 4. Małżeństwa według stanu cywilnego nowożeńców.
R o k 19 2 0 .
S ta n c y w iln y
m ę ż c z y z n Ogółem
Stan cyw iln y kobiet
S ta n c y w iln y
m ę ż c z y z n Ogółem
Stan cyw iln y kobiet
Panny Wdo-1 Roz- wy | wiedz.
Nie-
wiad. Panny W do
w y Roz- w iedz.
Nie- w iad .
I? Dzielnica pruska G m in y w ie jsk ie
Ogółem . . 32 773 28943 3 589; 87 154 Ogółem . . 9 635 8 517 1 054 9 55 Kaw alerow ie . 29 049 26 491 2 483 '65 10 K aw alerow ie . 8 453 7697 747 6 3 W do w cy • . . 3448 2 358 1 067J 17 6 W do w cy . . . 1 108 8x0 295 2 1
R ozw iedzeni . 119 87 27! 5 — R ozw iedzeni . 9 5 3 1 —
N ie w ia d o m y . 157 7 1 2! - • 138 N ie w ia d o m y . 65 5 9 — 51
W oj. poznańskie W o j. pomorskie
Ogółem . . 21 347 18 864 2 3211 53 109 Ogółem . . 11 426 10 079 1 268 34 45 K aw alerow ie • 18 771 17 121 1 603| 42 5 K a w a le r o w ie . 10 278 9 370 880 23 5 W do w cy . . 2 381 1 675 6921 1.0 4 W do w cy . . . 1 067 683 375 7 2
R ozw iedzeni 78 62 15 i 1 — R ozw iedzeni . 41 25 12 4 —
N ie w ia d o m y . 117 6 11! - 100 N ie w ia d o m y . 40 1 1 — 38
M iasto Poznań Miaste od 2 5 —100 ty s ię c y m ieszkańców
O gółem . . 2 284 2 065 200! 18 1 O gó'em . . 825 718 99 8
K aw alerow ie . 2 026 x 875 134 17 — Kaw alerow ie . 724 654 64 6 _
W d o w cy . . . 223 163 591 1 — W do w cy . . . 88 54 3- 2 —
R o zw ied zen i . 34 27 7i ~ — R ozw iedzeni . 13 10 3 — —
N ie w ia d o m y . .1 - 1 - 1 N ie w ia d o m y — — - —
M iasta od £ 5 - 1 0 0 ty się cy m ieszkańców M iasta mniejsze
Ogółem . . 1 300 1 123 1551 12 10 Ogółem . . 2 042 1 768 ‘¿56 12 6
K aw alerow ie . 1139 1 013 114; u I K aw alerow ie . 1 803 1626 169 7 i
W do w cy . . . 135 95 39! 1 — W d o w cy ■ ■ • 225 138 84 3 —
R ozw iedzeni . 16 14 2 — — R o z w ie s z e n i . ~"9 4 3 2 —
N ie w ia d o m y . 10 1 — 1 — 9 N ie w ia d o m y 5 - ~ 5
M iasta m niejsze G m in y wiejskie
O gółem . . 8 128 7159 912| 14 43 Ogółem . . 8 559 7 593 913 14 39
K aw alerow ie . 7 153 6 536 608 8 1 Kaw alerow ie . 7 751 7 090 647 10 4
W do w cy . . . 915 607 299 6 3 W do w cy . ■ ■ 754 491 259 2 2
R ozw iedzeni . 19 16 3: - — R ozw iedzeni . 19 I I 6 2 —
Niewiadomy 41 - 2; - 39 N iew iadom y . 35 1 z — 33
98
K U C H N A T U R A L N Y L U D N O Ś C ITabl. 5. Małżeństwa według wyznania nowożeńców.
R o k I Q 2 0 . W yznanie
m ężczyzn Ogółem
W y z n a n i e k o b i e t
W y z n Miie
m ężczyzn Ogółem
W y z n a n i e k o r i e t Rz,-kat. Ewan-
gelick.
Moj- |
żesz. jInne Rz.-kat.Ewan-
gelick.
Moj-
« esz. Inne
ii . D zie lnica pruska G m in y wiejskie
Ogółem . . . 82 778 25 009 7 513 227 24 O gółem . . . ■ ' 635 7 239 2 375 i) 8 R z .-katolicki ■ 24 977 24 64 33! ■"3 1 Rz.-katolicki ■ i 247 7209 37 1 —
Ewangelickie 7 528 .35-1 7 166 7 1 Ewangelickie 2 369 30 2 339 — _
Mojżeszowe • 229 7 216 — Mojżeszowe . c — 1 8 —
In n e . . . . 89 6 10 1 22 I n n o . • . 10 — 2 — 8
W o j. poznańskie W o j. pomorskie
Ogółom . . . 21 347 16 804 4 831 197 15 Ogółem . . . 11 426 8 705 2 682 30 0
Rz.-katolickie 16 291 16 101 188 2 — Rz.-katolickie 8686 8 541 143 i 1
E w angelickie 4 881 191 4 633 6 1 Ew angelickie 2 697 163 2 583 ! —
M ojżeszowe . 200 7 5 188 — Mojżeszowe . 29 — 1 28 —
In n e . . . . 25 5 5 1 14 Inn e . . . . 14 1 5 8
M iasto P o znań M iasta 0 1 35 — 100 tysi cy m ieszkańców
Ogółem . . . 2 284 2010 221 52 1 O gółom . . . 825 540 276 <) _
Rz.-katolickie 201? i 966 46 — — Rz.-katolickie 528 482 46 — __
E w angelickie 214 38 171 4 1 E w angelickie 287 58 229 — __
M oj żeszowe . 55 4 31 48 — Mojżeszowe ■ O — — 9
In n e . . . . 2 I — , Inn o . . . . i — 1 —
M iasta od 35 — 100 tysi cy m ieszkańców M iasia m niejsz !:
O gółem . . . 1 30C 816 4631 17 4 Ogółem . . . 2 04V 1 m 43-1 16 - '
Rz.-katolickie 79£ 747 45 __ —■ Rz.-katolickie 1 584 1531 53 —
E w angelickie 486 67 417 2 Ew angelickie 441 ÓI 380 T
_
Mojżeszowe . 17 1 1
1
5 — Mojżeszowe ■ 17 — 1 16 —In n e . . . . 5 1 — 4 In n o . . . . — — __ —
M iasta m niejsz < G m in y w o jsk ie
Ogółem . . . 8 128 6 239 1 7681 119 ' 2 O gółom . . . 8 55- o 573! 1 i 7.. 0 9
Rz.-katolickie 6 24f 6179 6o| 1 — R z.- k ato lick i; 6 574 6528 41 I 1
Ewangelickie 1 762 56 1 706, — — Ew angelickie 1 969 4 4 1 9 2 4 I —
Mojżeszowe . 11! 2 — 117 — Moj żeszowe . ' 3 — 3
In n e . . . . 7 2 2
!
1 2 In n e . . . . 13 1 4—
8R U C H N A T U R A L N Y L U D N O Ś C I 9 9
TaM. 6. Małżeństwa według wieku nowożeńców.
R o k 1920 . W iek mężczyzn OgółemW i e k < 0 b i e t
Do 19 20 24 25 -29 30-34 3 5 - 3 9 4 0 —49 50-59 60 — 69 70
1 wyżej Niewia
domy
O gółem . . . . 32 773 2 207 13 650
f5. D zie 10 519
ln ic a pr 3 768
u sk a
1 259 948 255 79 14 74
D o 19 112 24 62 21 5 — — — — _
2 0 - 2 4 7 190 950 4 171 1 699 297 47 12 1 — _ 13
2 5 - 2 9 12 585 858 6 047 4 413 1 001 186 60 1 1 1 17
3 0 - 3 4 6 929 291 2 460 2 672 1 100 296 99 4 1 6
3 5 - 3 9 2 464 54 593 932 572 223 82 1 — 7
4 0 - 4 9 2 166 24 276 634 585 317 293' 28 3 — 6
5 0 - 5 9 817 2 29 114 .164 142 251 102 1 1 — 2
6 0 - 6 9 382 2 9 22 35 46 133 92 40 2 1
70 i wyżej 94 — . 2 8 7 2 17 24 23 11
N iew iadom y 34 2 1 4 2 - 1 2 — — 22
Ogółem . . . . 21 347 1 275 8 725
W o j.
7 045
poznanskie
,2 548 1 854 635 159 41 9 56
D o 19 49 !) 27 11 2 - — _ _ __ _
2 0 - 2 4 4 157 495 2 402 1 035 176 33 6 1 - _ 9
2 5 - 2 9 8 269 525 3 972 2 919 682 118 38 1 - 1 13
3 0 - 3 4 4 756 18 i 1 682 1868 746 198 64 3 1 5
35 - 3 9 • 1 721 41 413 661 38’-* 157 54 1 _ 5
4 0 - 4 9 1 488 14 Ü 5 450 396 216 193 17 2 _ 5
5 0 —59 559 — 26 77 126 97 166 62 3 — 2
6 0 —6 • 258 1 6 16 24 34 i 00 56 1 il 1 1
70 1 wy/oj 66 — 2 6
2
5 1 13 16 16 7
N iew iadom y 24 1 2 — .1 2 — 36
Ogółem . . . . 2 284 151 851
M iasto P o znań
688 1 332 | 131 99 25 7
D o 19 7 3 3 1 ■ — — — — — _
2 0 - 2 4 463 78 262 94 23 6 — — — —
2 5 - 2 9 823 49 379 292 79 16 8 — ■ — _ — —
3 0 - 3 4 497 15 148 188 104 29 12 — 1 — _
3 5 - 3 9 197 5 38 59 55 28 11 I — — —
4 0 - 4 9 200 1 19 5° 54 40 30 5 1 — —
5 0 - 5 9 59 — 2 2 13 12 21 9 — — —
6 0 - 6 9 32 — r 2 3 — 15 8 4 — —
70 i wyżej 6 — — — 1 — 2 2 1 — —
N iew iado m y — — — — ■ — — — — —
Ogółem . . . . 1 300
M ia ,< a 00 82 j 457
2 5 - 1 0 421
0 tysiep 188
y mieś/.!
69
cańs ów
57 19 3
_
4D o 19 4 — 2 2 — - —. — _
2 0 - 2 4 282 42 160 68 JO 1 — — — — 1
2 5 - 2 9 474 27 202 182 46 9 6 — — — 2
3 0 - 3 4 246 8 58 100 63 12 5 — — — —
35 - 39 113 4 22 39 28 13 6 — — — 1
4 0 - 4 9 108 1 11 25 33 17 17 4 — — —
5 0 - 5 9 50 — 1 4 6 12 16 11 — — —
6 0 - 6 9 20 — 1 1 2 5 6 3 2 — —
i 70 i wyżej 3 — — — 1 1 1 — —
N iew iado m y — - -
Miast 2 654
■— — — — — — —
Ogółem . . . . 8 128 486 3 285
1 m niej 999
ze
345 249 67 16 5 22
D o 19 21 2 12 5 2 — — — — — —
2 0 - 2 4 1 509 178 866 369 73 14 4 1 — — 2
2 5 —29 3 103 206 1 477 1 079 277 43 12 1 — — 8
3 0 - 3 4 1 832 78 647 729 276 80 19 1 — — 2
3 5 - 3 9 698 16 184 270 151 58 17 — — — 2
4 0 - 4 9 565 6 82 161 147 92 69 5 — — 3
5 0 - 5 9 236 — 12 34 55 40 69 24 1 ' — 1
6 0 - 6 9 128 — 3 5 13 18- 52 29 7 — 1
71 ] ■ w . j 33 — 2 2 S 7 6 8 5 —
N iew iado m y 3 "‘1 — — —* - — — — — 3
100 R U C H N A T U R A L N Y ? L U D N O ŚCI
Tabl. 6. Małżeństwa według wieku nowożeńców (dok.).
R o k 1920.Wiek mężczyzn
W i e k k 0 b i e Ogółem
Do 19 1j 20 — 24 2 5 - 2 9 30-34 35 — 39 40 — 49 50-59 6 0 —69 7°
i wyżej
| Niewia
dom y
Ogółem . . . . 9 635 556 4 132
G m in 3 282
y w iej sł 1029
de
309 230 48 15 4 30
D o 19 17 4 10 3 — — — — — — —
2 0 - 2 4 1 903 197 1 114 5°4 68 12 2 — — — 6
2 5 - 2 9 3 869 243 1914 1366 280 5° 12 — — 1 3
3 0 - 3 4 2 181 88 829 851 3°3 77 28 2 — — 3
3 5 - 3 9 713 16 169 293 155 58 20 — — — 2
4 0 - 4 9 615 6 83 214 162 67 77 3 1 — 2
5 0 - 5 9 214 — 11 37 52 33 60 18 2 — 1
^ 6 0 - 6 9 78 X 2 8 6 X 1 27 16 6 1 —
70 i wyżej 24 — — 4 1 X 3 7 6 2 —
N iew iadom y 21 1 — 2 2 — 1 2 — — 13
Ogółem . . . . 11 426 932 4 925
W oj.
3 474
pomorsl 1 220
¡0
405 313 06 38 5 18
D o 19 68 15 .35 10 3 — — — I ~ — —
2 0 - 2 4 3 033 455 1 769 664 121 14 6 — — 4
2 5 - 2 9 4 316 333 2 075 ' 1 494 319 68 22 — ~ 1 — 4
3 0 - 3 4 2 173 102 778 804 354 98 35 1 — — 1
3 5 - 3 9 743 13 180 271 183 66 28 ■ — _ __ 2
4 0 - 4 9 678 10 81. 184 189 101 100 .11 1 — 1
5 0 - 5 9 258 2 3 37 38 45 85 40 8 — — i
6 0 - 6 9 124 1 3 6 11 12 33 36 21. 1 __
70 i wyżej 28
.
— — 2 2 1 4 8 7 4 —N iew iadom y 10 j 1 2 — — — — — - 6
Ogółem . . . . 825
Mi 59
asta od 327
25-10C 242
tysięcj 115
m ieszkańców
38 1 28 9 5 1 1
D o 19 6 2 3 1 — _ — — — —
2 0 - 2 4 200 36 113 37 X 1 3 — — — — —
25 - 2 9 305 15 144 108 27 7 2 — 1 _ 1
3 0 - 3 4 161 5 53 66 29 6 2 _ __ — —
3 5 - 3 9 61 X 1i 14 26 9 — — — — —
4 0 - 4 9 55 — 3 11 19 8 13 1 __ — — ;
5 0 - 5 9 24 — 5 2 4 8 5
,
— —60-69 10 — — — 1 1 3 3 2 — —
70 i wyżej
Niewiadomy 3
— — — — — — — 2 1 —
— — — — — • — — — — — —
Ogółem . . . 2 042 157 820
Miasta 600
mniejsze
259 88 75 27 12 1 3
Do 19 8 3 4 1 — — — — — — —
2 0 - 2 4 521 83 296 117 20 2 1 — — — 2
25-29 696 46 332 244 62 8 4 — — —
3 0 - 3 4 421 r 7 i35 154 82 26 7 — — — —
3 5 - 3 9 151 3 37 53 39 16 3 — —- — —
4 0 - 4 9 131 4 14 22 43 22 24 2 — — —
5 0 - 5 9 73 1 1 7 I I 13 25 10 5 — — ;
6 0 - 6 9 _ 32 — X 1 2 1 10 11 6 *— —
70 i wyżej 8 —
_
1 — — 1 4 1 1 --Niewiadomy 1 — — — — — — — — — I
Ogółem . . . . 8 559 716 3 778
Gminy 2 632
wiejski 846
e
279 210 60 21 3 14
Do 19 49 10 28 8 3 — — — — — —
20-24 2 312 336 X 360 5i ° 90 9 5 — — — 2
2 5 - 2 9 3 315 272 1 599 1142 230 5.3 16 — — — 3
3 0 - 3 4 1 5 9i 80 59° 584 243 66 26 1 — — 1
' 3 5 - 3 9 53i 9 132 204 118 41 25 — — — 2
4 0 - 4 9 492 6 64 151 127 71 63 8 1 — 1
5 0 - 5 9 161 1 2 25 25 28 52 25 3 —
^ 60-69 82 1 2 5 8 10 20 22 13 1 —
70 i wyżej 17 — — X 2 1 3 4 4 2 —
Niewiadomy 9 1 1 2 — — — — — 5
R U CH N A T U R A L N Y L U D N O Ś C I 101
Tabl. 7. Małżeństwa według wieku i stanu cywilnego nowożeńców.
M ę c z y Ź n i K o b i e t y
W i 6 k
Ogółem Kawa
ler.
Wdow
cy Rozw. Nie-
wiad. Ogółemj Panny W dowy Rozw. Nie- wiad.
B . D z ie ln ic a pruska
O g ó ł e m ... 32 773 29 049 3 448 119 157 32 773 ¡8 943 3 589 87 154
D o 1 9 ... 112', 111 — — 1 2 207 2 194 4 — 9
20 —24 . . . . 7 i 9 o; 7 110 47 — 33 13 650 L3 411 163 5 71
2 5 - 2 9 . . . . 12585 i 2 325 201 7 52 10 519 9 571 881 20 4-7
30—34 . . . . (i 929 6 350 517 28 34 3 768 2 598 1 122 32 16
3 5 - 3 9 . . . . 2 464 1 891 529 26 18 1259 640 592 18 9
4 0 - 4 9 . . . . 2166 1 028 1 084 42 12 948 388 552 7 1
5 0 - 5 9 . . . . 817 173 629 13 2 255 65 184 5 1
6 0 - 6 9 . . . . 382 25 353 3 1 79 1.1 68 _ —
70 i wyżej . . . 94 7 i 85 — 2 14 4 10 — —
Niew iadom y . . 34 29 | 3 — 2 74 61 13 ! — ■ —
W o j. poznańskie D o 1 9 ...
18 771. ! 2 381 78 117 21 347 18 864 2 321 53 109
49 48 — — 1 1 275 1 265 3 — 7
2 0 - 2 4 . . . . 4 157 4 106 32 — 11) 8 725 8 566 108 2 49
2 5 - 2 9 . . . . 8 269 8 083 143 3 40 7 045 6 408 590 12 35
30 —31 . . . . 4 756 4 348 « 6 ! 18 2'.' 2 548 1 783 733 23 9
35 — 39 . . . 1 721 1 327 364 18 12 854 450 386 11 7
4 0 - 4 9 . . . . 5 0 - 5 9 . . . .
1 488 559
6 9
! 22 74”
428 29
8 11
1.
635 159 2'!6
39
335 117
3 2
1 1
6 0 - 6 9 . . . . 258 13 242 2 1 41 8 33 — ~
70 i wyżej . ■ • N iew iadom y . .
66 5 60 — 1 9
" ii 3 46
6 — —
24 20 O . — 2 ¿)l> 10 - —
Miasto l oziuin
2 284
O g ó ł e m ... 2 284 2 026 223 34 1 2 065 200 18 1
D o 1 9 ... 7 7 — — — 151 151 — . — — ,
2 0 - 2 4 . . . . 463 460 2 — I 851 839 11 — 1
2 5 - 2 9 . . . . 823 805 17 1 — 688
633 52 3 —
3 0 - 3 4 . . . . 497 460 32 5 — 332 273 51 8 —
3 5 - 3 9 . . . . j 97 155 33 9 — 131 96 29 6 —
4 0 —49 . . . . 200 118 68 14 __ 99 65 33 1 —
5 0 - 5 9 . . . . 59 18 36 5 — 25 6 19 — —
6 0 - 6 9 . . . . 32 3 29 ~~~ 7 2 5 • — —
70 i wyżoj • • • 6 — 6 ~ ' — — — —
N iew iadom y . .
Vliasta <>d 2 5 - 100 ty sięcy rnieszkańców O g ó e lm ...
D o ]9 . . . .
1 300 4
1 139 4
135 16 10 1 300
82 1 123 82
155 12 10
2 0 - 2 4 . . . • 282 280 1 — l 1 457 452 3 — 2
2 5 - 2 9 . . . . 474 467 4 — 3 421 368 44 4 5
3 0 - 3 4 . . . . 246 224 16 5 1 188 134 47 5 2
3 5 - 3 9 ... 113 91 16 2 4 69 44 22 2 1
4 0 - 4 9 . . . . 108 60 43 5 — 57 31 25 1 —
5 0 - 5 9 . . . . 50 12 35 3 •— 19 7 12 — —
6 0 - 6 9 . . . . 20 1 17 1 i 3 1 2 — —
70 i wyżej . . . 3 —• 3 A - —■
N iew iadom y . .
M iast a m niej3ze 4
O g ó ł e m ...
D o 19 . . . .
8128 21
7 153 20
915 19 41
1 8 1 2 8
486
7 159 479
912 1
14 43
6
2 0 —24 . . . . 1 509 1485 14 — 10 3 285 3221 44 1 19
2 5 - 2 9 . . . . 3 103 3 045 42 i 15 2 654 2422 216 2 14
3 0 - 3 4 . . . . 1 832 1693 124 7 8 999 704 285 7 3
3 5 - 3 9 . . . . 698 554 138 3 3 345 179 164 1 1
4 0 - 4 9 . . . . 565 284 270 7 4 249 113 135 1 —
5 0 - 5 9 . . . . 236 59 177 — — 67 18 47 2 —
6 0 - 6 9 . . . . 128 7 120 1 — 16 5 U — —
70 i wyżej . . . 33 3 3° *— — 5
22
1 4 — —
N iew iadom y . . 3 3 — — 17 5 — —
