W Y D A W N tC T W O N O T S S V S IG M A
f t KW. - m i
1981
T
ragiczną śm ierć w w y p a d k u sa m o ch o d o w y m w d n iu 6 m arca 1981 r. p o n ió sł Jan Ż Y - DOWO, czło n ek R ady P ro g ra m o w ej n aszego czasop ism a, d y rek to r n a czeln y C entrum In fo rm a ty k i G o sp odarki M orskiej.
Jan Z yd ow o po u k oń czen iu W y d ziału B u d o w y O k rętów P o lite c h n ik i G d a ń sk iej p racow ał w p rze
m y ś le ok ręto w y m , k ie r u ją c p o czą t
kow o p io n iersk ą b u d o w ą ru d o w ę- g lo w c ó w , a n a stę p n ie za jm o w a ł o d p o w ied zia ln e sta n o w isk a : d yrek tora ds. tech n iczn y ch S to czn i im . K o
m u n y P a r y sk ie j w G d yn i oraz S to czn i G d ań sk iej, a w r e sz c ie z a s tę p c y d y rek to ra ds. n a u k o w o -b a d a w czy ch C en traln ego B iu ra K on stru k cji O k ręto w y ch , w y w ie r a ją c d e c y d u ją c y w p ły w n a r o zw ó j tego p rzem y słu . N a ty m o sta tn im sta n o w isk u Jan Z yd ow o za in icjo w a ł p io n ie r sk ie d zia ła n ia n a rzecz za sto so w a n ia k o m p u teró w w p rzem y śle o- k ręto w y m .
W 1965 r. p o d ejm u je się z o rg a n i
z o w a n ia i zo sta je d y rek to rem je d n ego z czterech p ie r w sz y c h Z a k ła d ó w E lek tro n iczn ej T ech n ik i O b li
c z en io w ej — ZETO G d yn ia. Z akład ten w bardzo k rótk im cza sie zd o
b y w a p o zy cję c zo ło w eg o ośrodka s ie c i ZETO, n ie ty lk o n a jlep iej w ó w c z a s w y p o sa żo n eg o pod w z g lę dem sp rzęto w y m , a le i p rzo d u ją ce
go pod w zg lęd em w ie lu p io n iers
kich — w sk a li k raju — za sto so w ań .
W 1972 r. Jan Z yd ow o p o d ejm u je się n o w eg o zad an ia, ja k im jest z o rg a n izo w a n ie cen tra ln eg o o środ k a in fo r m a ty k i resortu żeg lu g i, w a ru n k u ją ceg o e fe k ty w n e za rzą d za n ie n aszą w sz e c h str o n n ie już ro zb u d o w a n ą gosp od ark ą m orską.
P od jeg o k ie r o w n ic tw e m ośrod ek
JAN ŻYDOWO
ten sta ł się rów n ież w ciągu k ilk u z a le d w ie la t p rzod u jącą p la có w k ą z astosow ań in fo rm a ty k i.
S zczeg ó ln ie cen n ym dorob k iem było n ie ty lk o w y c h o w a n ie — w k iero w a n y ch przez niego ośrodkach
— liczn ej k ad ry d osk o n a ły ch s p e c ja listó w , a le ró w n ież zn a czn y w k ła d w k szta łcen iu m łod zieży, poprzez w y k ła d y na P o lite c h n ic e G d ań sk iej oraz so p o ck iej W SE.
N ie m n iej czy n n y m b y ł Jan Z Y DOW O w d zia ła ln o ści sp o łeczn ej,
b ęd ąc przez k ilk a k a d en cji p rze
w o d n iczą cy m K o m isji N au k i T e c h n ik i przy KW P Z P R w G dańsku oraz czło n k iem R ad y N a u k o w e j i Z espołu K o o rd y n a cy jn eg o przy W o jew o d zie G d ań sk im . B y ł r ó w
n ież szczeg ó ln ie a k ty w n y m czło n k iem P rezy d iu m P o lsk ieg o K o m itetu A u to m a ty czn eg o P r z e tw a rzan ia In fo rm a cji N O T (P K A P I) od c h w ili jeg o p o w sta n ia w 1966 r., a od 1977 r. — k o n ty n u a to ra te j o r
g a n iz a c ji — K o m ite tu N a u k o w o - -T cch n iczn eg o N O T ds. In fo r m a ty
ki.
B y ł tak że org a n iza to rem , a p o
tem p rzew o d n iczą cy m K lu b u U ż y t
k o w n ik ó w K o m p u teró w ICL w P o lsce, o tw ie r a ją c d zięk i tem u nie ty lk o d o p ły w cen n y ch d o św ia d czeń zagran iczn ych , ale rów n ież p rzy czy n ia ją c się do b ard ziej e fe k ty w n e g o w y k o r z y sta n ia zarów no sp rzętu im p o rto w a n eg o , ja k i p rze
w a ża ją cej części k o m p a ty b iln eg o sp rzętu k ra jo w eg o (seria ODRA
1300).
Jan ŻYDOW O b y ł ró w n ież b ar
dzo s iln ie za a n g a żo w a n y w sp r a w y ro zw o ju n aszego czasop ism a. Od c h w ili p o w sta n ia w 1966 r. R ady P ro g ra m o w ej b y ł przez w s z y s tk ie k o lejn e k a d en cje, aż do o sta tn iej c h w ili, jed n y m z n a jb a rd ziej a k ty w n y c h je j człon k ów . Jego w n i
k liw e o cen y czasop ism a, ja k ie op ra
c o w y w a ł w ie lo k r o tn ie n a p o sied ze
n ia R ad y, a ta k że lic z n e u w a g i i p rop ozycje s ta n o w iły ogrom n ą p o m oc d la K o leg iu m R ed ak cyjn ego przy k sz ta łto w a n iu p rofilu i treści M A SZ Y N M A TEM A TY C ZN Y C H , a n a stę p n ie IN F O R M A T Y K I. N ie s t e ty , sw e j o sta tn io o p ra co w a n ej o c e n y n ie p rzed sta w i ju ż n a n a jb liż szy m , w io se n n y m p o sied zen iu R ady
P rogram ow ej.
W o sob ie Jan a Ż yd ow o in fo r m a ty k a p o lsk a str a c iła jed eg o z p io n ieró w i sz czeg ó ln ie zasłu żon ego s p e c ja listę . B y ł i p ozostał w p a m ię ci w sz y stk ic h ty ch , k tórzy Go z n a li, cz ło w ie k ie m n ie z w y k łe j sk ro m ności.
Rada Programowa oraz Redakcja
W YDAW NICTW O
I
?SIGMA
ul. Świętokrzyska 14a 00-950 Warszawa skrytka pocztowa 1004
KOLEGIUM REDAKCYJNE
R e d ak to r n aczeln y : p ro f. d r h ab . L eon ŁUKASZEWICZ
d r K ry s ty n BERNATOWICZ, pro f. d r liab. inż. K o n rad FIA ŁK O W SK I (zastępca re d a k to ra naczelnego), doc. Z bigniew GACKOWSKI, m g r inż. Z bigniew GLUZA, d r Ja n u sz GWIAZDA, m g r inż. S tan isław JA SK Ó LSK I, W ładysław K LEPACZ (zastępca re d a k to ra naczelnego), m g r inż. W incenty ŁADA, d r inż. Tom asz PAW LAK, m gr inż. A n to n i W IESNOW SKI S e k re ta rz re d a k c ji: m g r T eresa JA BŁO ŃSK A
RADA PROGRAMOWA
P ro f. d r hab. T adeusz PECHE (przew odniczący), m g r inż. Tom asz BAŃKOW SKI (sekretarz), m g r inż. A ntoni BOSSOWSKI, m gr inż. R om an BURNO, pro f. d r hab. A n d rzej JA N IC K I, m gr inż. J a n KRAMARCZUK, p ro f. d r hab. inź. Ju liu sz KULIK OW SKI, p ro f. d r hab. Leon ŁUKASIEW ICZ, gen. d r inż. M arian PA STERN A K , m g r inż. B ro n isław PIW OW AR, m gr Z bigniew SUBSTYK, m g r J e rz v TRYBULSK I, doc. d r hab. T adeusz WALCZAK, d r inż. J a n ŻYDOWO
M ateriałó w nie zam ów ionych R e d ak c ja nie zw raca.
R e d ak cja: 00-041 W arszaw a, ul. J a sn a 14/16, pok ó j 326, tel. 27-71-10, d y ż u ry re d a k c ji 10.00—13.00 Z akł. G raf. „ T a m k a ” . Zam . 71. O bj. 5 a rk . d ru k . N ak ład 6350 egz. L-118.
Cena egzem plarza zł 30.— IND EK S 36121 P re n u m e ra ta ro czn a zł 360.—
M ałecki K.: K om puterow e rozpoznaw anie m ow y INFORMATYKA 1981, n r 4, s. 4
P rzegląd św iatow ego rozw oju m etod i urząd zeń k o m p u te- terow rego rozpoznaw ania m ow y. W yjaśniono zasady rozpozna
w ania oraz zw iązane z ty m tru d n o ści. Z ap rezen to w an o głów nych p ro d u cen tó w o raz w y tw arzan e obecnie u rząd ze
nia do ro zpoznaw ania m ow y.
K .: AiiTOMaTifauponaiiiioc pacno3iiauue penn MH<I>OPMATMKA 1981, Na 4, c rp . 4
OG3op imipOKÓro pa3nim iH mctoaob m ycTpośłcTB auTOMaTH- 3npoBainioro pacno3uaiuiH penii. Bsihch/iiotch npiiHijnnbi pacno3iiannH n cBH3aiiiihie c otum npeiurrcTBiin. npeflCTaB- jihiotch r/iaBiibie np0H3B0AHTe;nt w np0H3B0AHMbie, n n a- cTO/uuee speMH, ycTpoiiCTBa ajih pacnoanam in pe»in.
L ew icki W .: DOORS — system w yszukiw ania in fo rm a cji w języ k u n a tu ra ln y m . Część I
INFORMATYKA 1981, n r 4, s. 10
Ogólna c h a ra k te ry s ty k a sy stem u w y szu k iw an ia in fo rm a cji w języ k u n a tu ra ln y m , opracow anego w In sty tu cie M atem a
ty k i P o lite c h n ik i W arszaw skiej. S y stem został zrealizow a
ny na k o m p u terze IBM 370/145, m a bardzo p ro stą budow ę i m oże być w y k o rzy sty w an y przez osoby nie przeszkolone.
Jlenm uui B.: AOOPC — cncTeMa noncKa iiik|)opm,ihmh n ira- Typa.iMiOM H3biKe. HacTi. I
M H^OPM ATM KA 1981, Na 4, CTp. 10
Omijaj! xapaKTepncTiiKa ciicTeMbi noncKa mic^opMaumi b na- TypajibiiOM H3biKe, pa3pa6oTannoii b MncTiiTyie MaTe.\iaTHKii BapuraBCKOro IIojmTexHHHecKoro WiiCTHTyTa. CncTeMa Obi/ia pa3pa0oTana n a BbiHucjinTejibiion M amune HBM 370 145.
B cbh3h c npocTOii KOHCTpyKunett MoryT eii no^b3oaaTCH paGoTiuiKu n e npoxoA nnjne cnenoGyiiemiH.
W iesnow ski A.: T echnologiczne w ersje system ów o p e ra c y j
n y ch k o m p u teró w Je d n o liteg o System u INFORMATYKA 1981, n r 4, s. 13
C h a ra k te ry s ty k i now ych w e rsji system ów o p e rac y jn y c h DOS o raz OS dla k o m p u te ró w Je d n o lite g o S ystem u, o p ra cow anych n a w ew n ętrzn e p o trze b y sieci o śro d k ó w ZETO.
S ystem y te m a ją szersze m ożliw ości fu n k c jo n a ln e w p o ró w n a n iu do sy stem ó w d o starczan y ch przez p ro d u cen tó w k o m p u te ró w o raz zap e w n iają lepsze w a ru n k i dla w ym iany op ro g ram o w an ia i przyspieszenia p ro cesu o p an o w an ia tech nologii p ro g ram o w an ia.
BeciioBCKii A.: T exi!0.iorjiiiecKife ncpcm i onepaxiiBiibix ch-
C T e > I BbI»IJICJIMTeJIbHŁIX MaillK II E;;i(IIOii C HCTeMhl MHcIłOPMATWKA 1981, Na 4, CTp. 13
XapaKTepncTHKa noBbix Bepcini onepaTHBHbix cuctcm AOC n OC fljin Bbi»incJiiiTe.ibHbix Marnnii EAnnoii CncTe.Mbi, pa3- paGoTainibix j\jir BnyTpeHiinx n0Tpe6H0CTeii ceTH u e in p o s 33T O . HacTonu^ne ciicTeMbi nMeiOT Cojiee uinpOKiie c^yiiK- ijnonajibHbie bo3mo>khoctji no cpaBiieiimo c cncreMaMu, KOTOpbie AOCTaBJI«IOT npOI13BOAHTejlH BbIHIICJIHTejIbHbIX Ma
ni hh. CncreMbi d th 06ecnemiBai0T TaKjkc Jiynm ne ycjiomtH ii3Menennn u ycKopeiuiH nponecca ocBoemi« Texno/iormi nporpaMMHpoBaiiHH.
D aw idow ski J., O w czarczak P., W iśniew ski M.: B adanie spraw n o ści sy stem ó w k o m p u tero w y ch
INFORMATYKA 1981, n r 4, s. 15
P re z en tac ja w y n ik ó w b a d an ia sp raw n o ści sy stem u k o m p u terow ego ODRA 1305, eksplo ato w an eg o w try b ie w ielodo- stęp u w A kadem ii E konom icznej w P o zn an iu . P odano c h a ra k te ry s ty k ę k o n fig u ra c ji sy ste m u i sposobu je j w y k o rzy stan ia, a tak że szczegółow ą an alizę w y k o rz y stan ia pam ięci zew n ętrzn y ch , p am ięci o p e ra c y jn e j o raz p rzep ły w u s tr u m ien i in fo rm a cy jn y c h . A naliza ta w y k azała m ożliwość znacznego zw iększenia w y d ajn o ści ek sploatow anego w ielo dostępnego system u WASK.
^aBiiAOBCKii OBHapnaK 11., Bnci>iieucKii M.: llccjieAOBamte MCIipaBIlOCTIi Bbl lIMC JIHTeJIbIIbIX CMCTCM
llII«I>OPMATMKA 1981, Na 4, CTp. 15
npeACTaBjienne pe3yjibT8TOB HCCJieAOBamm ncnpaBHOcni Bbi- iiHCJiHTejibiioii ciicTeMbi 0/I.PA 1305, OKCri^yaTiipyeMOH bo mho- roAOCTyne b 3K0!i0.\nmecK0fi AKaAeMHH b r. IT03Hairb. ftaeTCH xapaKTepncTHKa Konc}Dnrypaiinn cncTeMbi u cnocoO ee n p n - MeiieiinH. Kpo.sie Toro, npeACTaBjiHeTCH noAPoCiibiii ana:ni3 ncn0.ib30BainiH Biiemiuix naMHTefi, onepannoiiHOii naMHTii H ZiepeAdHK HlIcjDOpMaUHOHHbIX IIOTOKOB. HaCTOfllUUH aHajlff3 AOKa3ajI B03M05KH0CTb SHaHHTCJIbHOrO noBbimemifi npona- BOAHTejibHOCTH DKcnjiyaTnpye*Moro MnoroAOCTyna cncTeMbi BACK.
Jlenon fl. B., IlaupoT U .f ypGaiiSK A.: K an o0yiiaTi, Kiiwe- iiepon cneuiia.iiicTOB no Bbi'¿hcjiiiTejn.noi i TexiiHKe?
MHOOPMATMKA 1981, Ne 4, CTp. 18
noApoSiioe oGcy^KAeune nejieii u pe3yjibTaT0B aiiKeTiibix iiccJieAOBaiiHM, npóBeAenHbix npoiyiaBCKOM oTAejieHHeM To- BapnmecTBa nojibCKiix SjieKTpiiKOB b o p raini3am inx, rAe paGoTaioT BbinycKHHKH OTAęiieiinit BfiiHMCJiiiTejibnoń TexnnKw BpOIlJiaBCKOrO IIO.THTeJCHMHeCKOrO HHCTUTyTa. ABTOpbl co- BeryioT npoBeAemi.e iioxojkmx aiiKeTHbix iiccjieAOBaiiHii b A p y - rn x OTeirecTBeHiibix n e n T p a x . 3 t o a ^ c t B03M0?KH0CTb onpe- AejniTb iipaBiuibnyio nporpa.MMy oGynennH cneuwajincTOB no BbiHHCjniTejibiioii TexiniKe b Bbicmnx TexHHHecK»x 3aaeAe-
!!HHX.
Lewoc J. B., N aw ro t J ., U rb an ek A.: J a k kształcić in ży nierów in fo rm aty k ó w ?
INFORMATYKA 1981, n r 4, s. 18
Szczegółow e om ów ienie celów i w y n ik ó w b a d a ń a n k ie to w y ch p rzep ro w ad zo n y ch przez w ro cław sk i oddział S to w a
rzyszenia E le k try k ó w P o lskich w in s ty tu c ja c h z a tru d n ia jąc y ch ab solw entów w ydziałów in fo rm a ty cz n y ch P o lite c h n ik i W rocław skiej. A u to rzy wszywają do p rzep ro w ad zen ia podobnych b ad ań a n k ie to w y ch w in n y ch o śro d k ach k r a jo w ych, co pozwoli lep iej o k reślić p raw id ło w y p ro g ram kształcen ia in fo rm a ty k ó w w w yższych u czeln iach tech n icz
nych.
1
M a ł e c k i K .: C o m p u t e r i z e d s p e e c h r e c o g n i t i o n M a ł e c k i K.: R e c h n e r g e s t e u e r t e S p r a c h e r k e n n u n g
INFORMATYKA 1981, No 4, p. 4
W orld d ev elo p m en t review of m eth o d s an d e q u ip m e n t fo r com puterized speech recognition. E x p lain ed p rin cip les of th e reco g n itio n an d co n n ected d ifficu lties. P re se n ted m ain m a n u fa c tu re rs an d a ctu ally p ro d u ced h a rd w a re fo r speech recognition.
L ew icki W.: DOORS — a sy stem for In fo rm a tio n re trie v a l In n a tu ra l language. P a r t 1
INFORMATYKA 1981, No 4, p. 10
G en eral c h a ra c te ris tic s of a system fo r in fo rm a tio n r e trie v al in n a tu ra l language, e la b o ra te d In th e M ath em ath ical In s titu te of th e W arsaw T echnical U n iv ersity . T he system , realized on th e IBM 370/145 c o m p u ter, has a v e ry sim ple s tru c tu re an d can he utilized by p erso n s w ith o u t special train in g .
W iesnow skl A.: T echnological versions of o p e ratin g system s for th e U nified S y stem c o m p u ters
INFORMATYKA 1981, No 4, p. 13
C h a rac te ristic s of technological v ersio n s of o p eratin g system s DOS and OS fo r th e U n ified S ystem com puters, e la b o rate d fo r in te rn a l n eed s of Z E T O -centers n e tw o rk . The system s in com p ariso n w ith sy stem s d eliv ered by co m p u te r m a n u fa c tu re s h av e m o re fu n c tio n al possib ilities and se c u re b e tte r c o n d itio n s fo r so ftw a re e x ch an g e, as w ell fo r m a s te ry acc ele ratio n of p ro g ram m in g tech n o lo g y p ro cess.
D aw idow ski J., O w czarczak P., W iśniew ski M.: R esearch on co m p u ter system s efficien cy ^
INFORMATYKA 1981, N o 4, p. 15
P re se n ta tio n of re sea rc h re su lts on efficien cy of th e ODRA 1305 co m p u te r system , w hich Is o p e rated in th e m u ltiaccess m ode in th e Econom ic A cadem y in P oznań. D iscussed co n fig u ratio n c h a ra c te ris tic s of th e system an d its u tilizatio n , as w ell d e ta ile d analy sis of th e u tilizatio n of e x te rn a l storages, m ain sto rag e an d th e flow of in te rn a l in fo rm atio n stre am s. T he a n aly sis has p ro v ed th e possib ility of consi
d e rab le efficien cy in crease of th e o p e rated m u ltiaccess data processing sy stem WASK.
Lewoc J . B., N aw rot J., U rb an ek A,: How to ed u cate d a ta processing engineers?
INFORMATION 1981, No 4, p. IB
D etailed discussion of alm s an d re su lts of th e in q u iry re a lized b y th e W roclaw b ra n c h of th e P olish E le ctrica l E n
g in eers A ssociation In o rganizations, w hich em ploy g ra d u a tes of D ata Pro cessin g F a c u lty of th e W roclaw T echnical U n iv ersity . T he a u th o rs call fo r re aliz a tio n of sim ila r in
q u ire re se a rc h in o th e r p a rts of th e c o n try to d efin e a b e tte r cu rric u lu m fo r d a ta processing en g in eers on te c h n i
cal u n iv ersities.
INFORMATYKA 1981, N r. 4, S. 4
E ine Ü b ersich t d er w eltw eiten E n tw ick lu n g von M ethoden und E in ric h tu n g e n fü r die re c h n e rg e s te u e rte S p ra c h e rk e n n ung. Es w u rd e n die G ru n d sätze so lch er E rk en n u n g u n d d ie v e rb u n d en e n S c h w ie rig k e ite n e rlä u te rt. Es w u rd e n die w ich tig sten H c rstellersfirm e n u n d d ie je tz t p ro d u z ie rte n E in ric h tu n g e n fü r die S p ra c h erk e n n u n g v o rg e s te llt
L ew icki W.: DOORS — ein System fü r die In fo rin atio n sw ie- d e rau ffin d u n g in n a tü rlic h e n S p rach en . Teil 1
INFORMATYKA 1981, N r. 4, S. 10
A llgem eine C h a ra k te ris tik ein es S y stem s fü r die In fo rm a- tio n sw ied e rau ffin d u n g ln n a tü rlic h e n S p rach en , das im I n s titu t fü r M a th em atik d e r W arsch au er T ech n isch en U ni
v e rs itä t e r a rb e ite t w u rd e. Das auf dem IBM 370/145 R ech n er re a lis ie rte System h a t s e h r ein fach e S tr u k tu r u n d k an n a u ch von u n g esch u lten P e rso n e n b e n u tz t w erden.
Wiesnovvski A.: Technologische V ersionen d e r ESER- -B etrieb ssy stem e
INFORMATYKA 1981, N r. 4, S. 13
C h a ra k te ris tik e n d er E SE R -B etriebssystem e DOS und OS, die f ü r den In n eren B ed arf des Z E T O -R echenzentrennetzes e ra rb e ite t w erd en . Die System e h ab en grö ssere F u n k tio n s
m ö g lich k eiten Im V ergleich m it den von R ech n e rh erste lle rn g e lie fe rten S y stem en und sic h ern b essere B edingungen fü r den S o ftw a rea u sta u sc h , sow ie f ü r die sc h n e llere B e h er
rsc h u n g des P ro g ram m ieru n g stech n o lo g iep ro zesses.
D aw idow ski J ., O w czarczak P., W iśniew ski M.: Fo rsch u n g d e r R e ch n ersy stem eleistu n g
INFORMATYKA 1981, N r. 4, S. 15
V o rstellung d er F o rsch u n g serg eb n isse Uber die L eistung des ODRA 1305 R ech n ersy stem s, das ln d e r ö k o n o m isch e n A k a
dem ie in P o zn ań f ü r V ie lfa ch z u g riffa rb e it v e rw en d e t w ird.
Es w u rd e die K o n fig u ra tio n sc h a ra k te ristik des System s und se in e r V erw endung, sow ie die g en au e A u sn u tzu n g an aly se d e r e x te rn e n S p eich er, des H a u p tsp e ic h ers und d e r S trö m e von in te rn e n In fo rm atio n sflü sse n angegeben. Die A nalyse h a t die M öglichkeit e in e r w esen tlich en L eistu n g s
ste ig e ru n g des au sg e n u tz te n V lelfach zu g riffsy stem s WASK nachgew iesen.
Lew oc J . B., N aw ro t J., U rb a n ek A.: Wie soll m an F.DV- -In g en ieu re ausbilden?
INFORMATYKA 1981, N r. 4, S. 18
A u sfü h rlich e B esp rech u n g d er Ziele und E rgebnisse e in er U m frage, die von d e r W roclaw A b teilu n g des P oln isch en E le k trik e r V ereins in den O rg an isatio n en , w o die A bsol
v en ten d e r E D V -F ak u ltäten d er W roclaw T echnischen U n iv e rsitä t b e sc h äftig t sind, d u rc h g e flih rt w u rd e. Die A uto
re n h ab en z u r D u rc h fü h ru n g ä h n lic h a r U m frag en in a n d e re n G ebieten des L andes a u fg e fo rd e rt, w as die G ru n d lag en f ü r G e sta ltu n g eines rich tig en A u sb ild u n g sp ro g ram m s fü r E D V -Ingenteure an den tech n isch en H ochschulen sch affen w ird.
2
Informatyka M I E S I Ę C Z N I K Nr 4
1 9 8 1
z a s l o s o w a a i a w g o s p a d a r c e , t e c h n i c e i n a u c e R O K X V I ______________________ K w i e c i e ń ORGAN K O MI T E T U I N F O R M A T Y K I , M I N I S T E R S T W A NAUKI , SZKOLNI CTWA WYŻSZEGO
I TEC HN I K I ORAZ K O M I T E T U N A U K O W O - T E C H N I C Z N E G O N O T DS. I N F O R M A T Y K I
(!• /* * sa* " A _____ ____
u
W NUM ERZE: str.
K o m p u te r o w e r o z p o z n a w a n ie m o w y
K r z y s z t o f M a ł e c k i 4
D O O R S — s y s te m w y s z u k iw a n ia in f o r m a c ji w ję z y k u n a tu r a ln y m . C zęść I
W ł o d z i m i e r z L e w i c k i 10
T e c h n o lo g ic z n e w e r s je s y s te m ó w o p e r a c y jn y c h k o m p u te r ó w J e d n o lite g o S y s te m u
A n l o n i W i e s n o w s k i 13
B a d a n ie s p r a w n o ś c i s y s te m ó w k o m p u te ro w y c h
J a n D a w i d o w s k i , P io tr O w c z a r c z a k , M a r e k W i ś n i e w s k i 15
J a k k s z ta łc ić in ż y n ie ró w in f o rm a ty k ó w ?
J ó z e j B. L e w o c , J e r z y N a w r o t , A d a m U r b a n e k 18
Z K R A JU
Z W IĄ Z K I Z A W O D O W E
A k tu a ln e p ro b le m y N S Z Z P I 23
D la n a sz e g o d o b ra
B o g d a n F i u t o w s k i 24
W a lk a ó s a m o d z ie ln o ść i s a m o rz ą d n o ś ć
M a r iu s z M ł y n a r s k i 24
K o m u n ik a t T y m c z a s o w e j K o m is ji P o ro z u m ie w a w c z e j N S Z Z „ S o lid a rn o ś ć ” sie c i Z E T O 25 Z JE D N O C Z E N IE IN F O R M A T Y K I
S Y M E S — a n a liz a s ta ty c z n a u k ła d ó w p o w ło k o w o -p rę to w y c h
G r z e g o r z W y r z y k o w s k i 26
z e Św i a t a
Z a s k a k u ją c e w y n ik i b a d a ń a n k ie to w y c h
W ł a d y s ła i u K le p a c 3 23
A u to m a ty z a c ja d r u k a r n i
W ł a d y s ł a w K łe p a c z 29
J u b ile u s z s e r ii U N IV A C 1100
W ł a d y s ła i o K le p a c z 30
RECENZJE
„ I n f o r m a ty k to ja k h y d r a u l ik ”
J u l i u s z L. K u l i k o w s k i 31
„ I n f o r m a ty k a n a u k ą n ie j e s t ”
W ł a d y s ł a w M. T u r s k i 3 3
M a te m a ty c z n e o z d o b n ik i
A n d r z e j B l i k le , A n t o n i M a z u r k i e w i c z 3 4
H is to r ia w k a r y k a tu r z e
L e o n Ł u k a s z e w i c z ' 35
L IST Y
W y k o rz y s ta ć in f o r m a t y k ę
E w a l d J a c e k 36
M o je p o s tu la ty
R y s z a r d G r z e s i a k 37
TER M IN O LO G IA
O je d n o litą te r m in o lo g ię „ T e le in f o r m a ty k a ”
J a n u s z Z a l e w s k i 38
PO G LĄ D Y
A p e l in f o r m a ty k ó w n ie d o c e n io n y c h
Z b i g n i e w G lu z a III okł.
K R ZY SZT O F M AŁECKI
C e n tra ln y O środ e k P la n o w a n ia i O rg a n iz a c ji Z a rzą d za n ia PPTT W a rszawa
K om puterow e ro zp o zn aw an ie m owy
R ozm ow a czło w ie k a z m a szy n ą przy u życiu języ k a n a tu ra ln eg o ') w y d a je się b yć — dla w ięk szo ści lu d zi w c h w ili ob ecn ej — obrazem z pogranicza fa n ta zji, k tó ry czasam i m ożna oglą d a ć na film a ch z g a tu n k u sc ie n c e -fic tio n . W rz eczy w isto ści k om p u tery „ ro zu m ieją ce” m o w ę (w ogra
n iczon ym zak resie) sta ły s ię ju ż cod zien n ością h a n d lo w ą w k rajach w y so k o ro zw in ięty ch . L iczbę urządzeń rozpozna
ją cy ch m ow ę, u ży w a n y ch na św ic c ic , ocen ia się na k ilk a ty s ię c y sztu k [1]. Są one w p ra w d zie w du żym stop n iu ogra
niczon e w sw o ich m o żliw o ścia c h (w przypadku m o d eli d o
stęp n y ch na ry n k u ich sło w n ik i są ogran iczon e do ok. 100 słów ), lecz p rosty d ia lo g 2) czło w ie k a z m a szy n ą je s t już o b ecn ie m o ż liw y do przep row ad zan ia, bez k o n ieczn ej w i
zy ty w k in ie czy o d p o w ied n im lab oratoriu m .
P ro b le m y r o z p o z n a w a n ia m o w y (ang. s p e e c h r é c o g n itio n ) s ą c z ę śc ią o g ó ln ie js z e j p r o b le m a ty k i m a s z y n o w e g o ro z p o z n a w a n ia o b ra z ó w (ang. p a t t e r n récognition). P o d p o ję c ie m o b ra z ó w n a le ż y tu t a j ro z u m ie ć z a ró w n o o b ra z y d ź w ię k o w e (m ow a), j a k i o b ra z y ś w ie tln e (w izja), w ty m ta k ż e p ism o . B a d a n ia n a d z a g a d n ie n ia m i r o z p o z n a w a n ia m o w y p rz e z k o m p u te r y ro z p o c z ę ły się w p o c z ą tk a c h l a t p ię ć d z ie s ią ty c h . Ic h p o s tę p b y ł je d n a k b a rd z o p o w o ln y i sp o ra d y c z n y . Z in te n s y f ik o w a n ie b a d a ń i w ię k s z e w n ic h s u k c e s y u z y s k a n o d o p ie ro po w p r o w a d z e n iu p rz e z a g e n c ję A R P A (A d v a n c e d R e s e a rc h P r o je c ts A g ency) D e p a r ta m e n tu O b ro n y U S A p r o je k t u r o z w o ju s y s te m ó w r o z p o z n a w a n ia m o w y . P r o j e k t te n o ra z p r a c e p ro w a d z o n e p rz e z f ir m y IB M i B E L L s ta ły się p o d s ta w ą do s to s u n k o w o d u ż y c h o sią g n ię ć , ja k ie z a n o to w a n o w c ią g u o s ta tn i c h k ilk u la t w te j d z ie d z in ie . PR O BL E M A T Y K A R O Z P O Z N A W A N A MOWY
P r o b l e m a t y k a m a sz y n o w e g o ro z p o z n a w a n ia m o w y s t a n o w i z e sp ó ł ró ż n o r o d n y c h z a g a d n ie ń o d u ż e j s k a li t r u d n o ści. D otych czas udało się osiągn ąć p ew n e su k c e sy w dość
') P ojęcie języków n a tu ra ln y c h — w od ró żn ien iu od języ k ó w sztucz
n y ch do k tó ry c h zalicza się języki p ro g ram o w an ia k o m p u teró w — określa jęz y k i służące do k o m u n ik o w an ia się ludzi m iędzy sobą.
■) Technologia m aszynow ej sy n tezy m ow y jest dużo prostsza niż technologia ro zpoznaw ania m ow y [1|.
Mgr inż. KRZYSZTOF MAŁECKI ukończy! w 1974 r. W ydział E lek
tro n ik i P o lite c h n ik i W arszaw skiej.
P raco w ał k o lejn o w O środku Ba- daw czo-R ozw ojow ym In fo rm aty k i (OBRI) o raz w In sty tu c ie O rganiza
c ji P rzem y słu M aszynow ego (ORG- MASZ), gdzie m .in. uczestniczył w pracach n ad zag ad n ien iam i p om ia
ró w e k sp lo atac y jn y ch system ów k o m p u te ro w y c h oraz n ad p ro je k to w an iem sieci k o m p u te ro w e j dla re so rtu przem y słu m aszynow ego. O- becnie je s t z atru d n io n y w C e n tra l
n y m O środku P lan o w an ia 1 O rg an i
zacji Z arząd zan ia PP T T , sp ecjalizu jąc się w p ro b lem aty ce b a n k u d a n y c h tele k o m u n ik ac y jn y ch o raz sieci telein fo rm aty czn y ch ,
w ą sk im w y cin k u całości tej p rob lem atyk i; w d alszym c ią gu z n a jd u jem y się na początku drogi rozw oju.
K a ż d y ję z y k n a t u r a l n y s k ła d a s ię z e s to s u n k o w o n ie w ie l
k ie j liczb y (rz ę d u k ilk u d z ie s ię c iu , w zale żn o ści od ro d z a ju ję z y k a ) g ło se k . R ó żn e z e s ta w ie n ia ty c h g ło s e k (w o d n ie s ie n iu do ic h r o d z a ju d liczby) tw o r z ą sło w a , k tó r e z k o lei s k ł a d a ją się n a z d a n ia . M im o t a k p r o s te j — w y d a w a ło b y się — s t r u k t u r y ję z y k a , p r a k ty c z n a re a liz a c ja u rz ą d z e ń ro z p o z n a w a n ia m o w y n a p o ty k a n a p o w a ż n e tr u d n o ś c i, z k tó r y c h w ię k sz o ś ć n ie z o s ta ła jesz c z e ro z w ią z a n a .
Do p o d s ta w o w y c h tr u d n o ś c i m o ż n a zaliczy ć:
® sp o só b w y m a w ia n ia g ło s e k (tzw . o b ra z y d źw ięk o w e) — ró ż n y w z a le ż n o śc i od osoby, k tó r a je w y m a w ia , a ta k ż e — w p r z y p a d k u te j s a m e j o soby — w z a le ż n o śc i o d k o n te k s tu w y p o w ie d z i c z y n a w e t n a s t r o j u m ó w ią c e g o
• w y s tę p o w a n ie z ja w is k a k o a r ty k u la c ji, czy li w p ły w u k o le jn o śc i g ło s e k n a sp o s ó b ic h w y m a w ia n ia (o b raz d ź w ię k o w y), k tó r e u n ie m o ż liw ia z n a le z ie n ie ja k ie jk o lw ie k p r o s te j z a le ż n o śc i m ię d z y g ło s k a m i a ic h o b ra z a m i d ź w ię k o w y m i, n a w e t w p r z y p a d k u te j s a n ie j o so b y
® ro z ró ż n ia ln o ś ć słó w , czy li je d n o z n a c z n e o k re ś le n ie p o c z ą tk u i k o ń c a s ło w a — w m o w ie p r z e r w y p o m ię d z y s y la b a m i s k ła d a ją c y m i się n a je d n o sło w o m o g ą b y ć w ię k s z e od p r z e r w m ię d z y p o sz c z e g ó ln y m i sło w a m i.
N a tle tych tru d n ości n a su w a s ię p o d sta w o w y w n io sek , żc przy b ad an iu za g a d n ień m a szy n o w eg o rozp ozn aw an ia m ow y, w y stę p u je k o n ieczn o ść a n a lizy p o d o b ień stw obrazów , a nie id en ty czn o ści d źw ięk ó w .
G ło s k i s ta n o w ią e le m e n ta r n e c z ą s tk i m o w y , d la te g o też w p o c z ą tk o w y m o k re s ie b a d a ń p ró b o w a n o s to s o w a ć m e to d ę r o z p o z n a w a n ia m o w y o p a r tą n a a n a liz ie g ło se k . P o le g a ło to n a w y d z ie la n iu g ło s e k z m o w y , ic h id e n ty f ik a c ji, a n a s tę p n ie r o z p o z n a w a n iu p o sz c z e g ó ln y c h słó w p rz e z tr a n s l i te r a c ję fo n e ty c z n ą (z w y k o r z y s ta n ie m sło w n ik a ). T a p r o s ta w z a ło ż e n iu m e to d a o k a z a ła się n ie m o ż liw ą do p r a k ty c z n e j re a liz a c ji. P r z e s ą d z iła o ty m tr u d n o ś ć w o k r e ś la n i u p o c z ą tk u i k o ń c a g ło s k i o ra z tr u d n o ś ć w ła ś c iw e j id e n ty f ik a c ji g ło s e k , w y n ik a ją c a z is tn ie n ia z ja w is k a k o a r t y k u la c ji. W y jś c ie m z im p a s u b y ło p rz y ję c ie słó w za p o d s ta w o w e e le m e n ty m o w y — w m ie js c e g ło se k . W ty m p r z y p a d k u ła tw ie js z y je s t p ro c e s id e n ty f ik a c ji ic h g r a n ic o ra z e lim in u je się w p ły w z ja w is k a k o a r t y k u la c j i n a p r o ces ro z p o z n a w a n ia . N a z a sa d z ie a n a lizy słó w op arte je s t d z ia ła n ie w ię k sz o ś c i is tn ie ją c y c h ob ecn ie urządzeń rozpoz
n aw an ia m ow y.
M im o dużych o sią g n ięć n cu ro fizjo lo g ii w zak resie pozn a
w an ia m ech an izm u rozp ozn aw an ia m o w y przez m ózg lu d z
ki, d o ty ch cza so w y rozw ój urządzeń rozp ozn aw an ia m ow y o p ie r a ł się zasad n iczo na bad an iach em p iry czn y ch , u- w zg lęd n ia ją cy ch te o sią g n ięcia w m in im a ln y m stop n iu . J e d n a k ż e d a lsz y p o s tę p p r a c w d z ie d z in ie m a s z y n o w e g o ro z p o z n a w a n ia m o w y je s t u w a r u n k o w a n y p e łn ie js z ą a d a p ta c ją o sią g n ię ć n e u ro fiiz jo lo g ii w p ro c e s ie p r o je k to w a n ia ty c h u - rz ą d z e ń .
P o d s ta w o w e c h a r a k t e r y s t y k i p ro c e s u r o z p o z n a w a n ia m o w y p rz e z m ó zg lu d z k i s ą n a s tę p u ją c e :
® Z a s a d a p r z e t w a r z a n ia ró w n o le g łe g o , co o d p o w ia d a w im p le m e n ta c ji m a s z y n o w e j d u ' ej lic z b ie p ro c e s ó w w y k o n u ją c y c h je d n o c z e ś n ie p o d o b n e o p e ra c je . T y p o w e k o m p u t e r y p r a c u ją , j a k w ia d o m o , s e k w e n c y jn ie , tz n . w d a n y m m o m e n c ie w y k o n y w a n a je s t ty lk o je d n a o p e ra c ja . P r z e tw a r z a n ie ró w n o le g łe u m o ż liw ia o sią g n ię c ie d u ż e j sz y b -
k o śc i p r a c y w s y t u a c ji g d y s to s u n k o w o p r o s te o p e ra c je -m uszą b y ć w y k o n y w a n e n a d u ż y m z b io rz e d a n y c h , n p . w p r z y p a d k u p o ró w n y w a n ia s y g n a łó w w e jś c io w y c h z d u żą liczb ą (z a r e je s tro w a n y c h -w p a m ię c i w zo rcó w .
® P a m ię ć ty p u sk o ja rz e n io w e g o , tzn . s ło w a o p o d o b n y m b rz m ie n iu lu b z n a c z e n iu są p o łą c z o n e r a z e m w p a m ię c i w p o s ta c i ła ń c u c h ó w . P o je d y n c z y d ź w ię k m oże s p o w o d o w a ć w y w o ła n ie ró ż n y c h , z w ią z a n y c h z n im słó w . O z n acza to, że m ó zg lu d z k i n ie m u s i p rz e s z u k iw a ć c a łe j s w o je j p a m i ę ci w c e lu z n a łe z ie n ia o d p o w ie d n ik a u sły s z a n e g o .dźw ięku.
P a m ię ta n e g r u p y słó w , z b liż o n e b rz m ie n ie m lu b z n a c z e n ie m , s ą ¡in d ek so w an e p rz e z sły s z a n e d ź w ię k i. S k o ja r z e n io w y c h a r a k t e r p a m ię c i, ra z e m z p r z e tw a r z a n ie m r ó w n o leg ły m , u m o ż liw ia c z ło w ie k o w i b e z p o r ó w n a n ia s z y b s z y d o s tę p do p a m ię c i, n iż m o ż e to o sią g n ą ć p rz e c ię tn y k o m p u te r. D zieje się ta k , p o n ie w a ż c a ła p a m ię ć c z ło w ie k a je s t p r z e g lą d a n a je d n o c z e śn ie .
® Z d o ln o ść k o n te k s to w e g o o d tw a r z a n ia n ie z r o z u m ia ły c h d ź w ię k ó w ł u b słó w . D z ię k i z n a c z n e j r e d u n d a c ji ję z y k a n a tu r a ln e g o , c z ło w ie k ro z u m ie w z d a n iu ta k ie s ło w a lu b z w ro ty , k tó r e s a m e — w o d e r w a n iu od z a d a n ia — b y ły b y d la n ieg o n ie z r o z u m ia łe . N a p o d s ta w ie k o n te k s tu w y p o w ie dzi m ózg lu d z k i 'ty p u je p r a w d o p o d o b n e s ło w a , k tó r y c h b rz m ie n ie je s t p o d o b n e do słó w n ie z ro z u m ia ły c h . T a k w ię c p ro c e s p e r c e p c ji s łu c h o w e j je s t Drocesem a k ty w n y m , w c z a sie k tó r e g o m ózg — w p r z e c iw ie ń s tw ie do p a s y w n e j re a k c ji w ię k sz o ś c i is tn ie ją c y c h o b e c n ie u rz ą d z e ń ro z p o z n a w a n ia m o w y — g e n e r u je p r a w d o p o d o b n ą in te r p r e ta c ję o d b ie r a n y c h d ź w ię k ó w .
® A n a liz a m o w y p rz e b ie g a w sp o só b h ie r a rc h ic z n y . T w o rz e n ie h ip o te z y i ro z p o z n a w a n ie m o w y o d b y w a się j e d n o c z e śn ie n a p o z io m ie g ło se k , sy la b , z w ro tó w i zd a ń . N a k a ż d y m z ty c h p o z io m ó w m ózg m oże k o rz y s ta ć z r ó i n y c h o b sz a ró w p a m ię c i, w c e lu d e d u k o w a n ia p ra w d o p o d o b n y c h i n t e r p r e ta c j i o d b ie ra n e g o d ź w ię k u . S t r u k t u r a s ło w a je s t w y k o rz y s ty w a n a .do in t e r p r e t a c j i g ło sek , s t r u k t u r a z d a n ia do z ro z u m ie n ia słó w i v ic e v e rs a .
• P r z e tw a r z a n ie in f o r m a c ji i ro z p o z n a w a n ie o b ra z ó w o d b y w a s ię w s p o s ó b c ią g ły , k tó r y m o ż n a p o r ó w n a ć b a r d z ie j do p ro c e s u a n a lo g o w e g o n iż do d y s k r e tn e g o p ro c e s u c y f r o w ego. P ro c e s p o r ó w n y w a n ia d ź w ię k ó w o d b ie r a n y c h z ich w z o rc a m i w p a m ię c i j e s t p e w n ą f o r m ą zac h o d z ą c e g o m ię dzy n im i re z o n a n s u n ie lin io w e g o . A b s o rb u je on je d n o c z e ś n ie c a łą p a m ię ć w z o rc ó w d ź w ię k o w y c h .
W tra k cie d o ty ch cza so w eg o rozw oju badań nad za g a d n ien ia m i rozp o zn a w a n ia m o w y , w y o d r ę b n iły się d w a p od sta w o w e ich k ieru n k i:
• za g a d n ien ia ro zp ozn aw an ia o d ręb n ych słó w , tzw . Is o la ted W ord R eco g n itio n (IWR)
• za g a d n ien ia rozp o zn a w a n ia m o w y cią g łej, tzw , C onti- nous S p eecli R ecogn ition (CSR).
P ie r w sz a grupa za g a d n ień je s t zn a czn ie ła tw ie jsz a w r e a li
zacji, d la teg o też n a ty m polu o sią g n ięcia u zy sk a n e do tej pory są zn a czn ie w ię k sz e .
K O M PUTERO W E R O Z PO Z N A W A N IE O D R ĘBN YC H SŁÓW
Z a s a d a d z ia ła n ia u r z ą d z e ń r o z p o z n a w a n ia o d rę b n y c h słó w (IW R) je s t p r o s ta i g e n e r a ln ie je d n a k o w a d la ró ż n y c h lich ty p ó w , p ro d u k o w a n y c h p rz e z r ó ż n y c h w y tw ó r ców . O d b ie ra n e p rz e z u r z ą d z e n ie d ź w ię k i (słow a) są p o d d a w a n e a n a liz ie w id m o w e j i p o ró w n y w a n e z z a p is a n y m i w p a m ię c i w z o ra m i słó w . W zo rzec s ło w a n a jb a r d z ie j o d p o w ia d a ją c y p rz e b ie g o w i w e jś c io w e m u (ró żn ica m ię d z y o d p o w ie d n im i p rz e b ie g a m i m n ie js z a od o k r e ś la n e j w a rto ś c i) je s t p rz y jm o w a n y ja k o o d p o w ie d n ik d ź w ię k u a n a liz o w a n e go. N a ry s . 1. p rz e d s ta w io n o s c h e m a t d z ia ła n ia w y b r a nego u r z ą d z e n ia ty p u IW R , p r o d u k o w a n e g o p rz e z f ir m ę T H R E S H O L D T E C H N O L O G Y [2],
P rz e b ie g w e jś c io w y je s t d z ie lo n y n a 16 r ó w n y c h s e g m e n tó w c z a so w y c h . K a ż d y s e g m e n t je s t id e n ty f ik o w a n y p rz e z 32 c e c h y c h a r a k te r y s ty c z n e , k t ó r e o k r e ś la ją m o c w id m o w ą (lub j e j z m ia n ę ) k a ż d e g o z 32 s k ła d o w y c h w id m a c z ę s to tliw o ś c io w e g o m o w y (w ró ż n y c h u r z ą d z e n ia c h liczba t a m o ż e b y ć ró ż n a , n p . 16 w y d a je się b y ć w a r to ś c ią d o s ta te c z n ą [1], w u rz ą d z e n ia c h ta ń s z y c h p r z y jm u j e się w a rto ś ć 2 lu b 3). U tw o rz o n a w te n s p o s ó b m a c ie rz 16 X
X 32 e le m e n tó w je s t p o r ó w n y w a n a z k a ż d y m w z o rc e m sło w a (w y s tę p u ją c y m w p o s ta c i p o d o b n e j m a c ie rz y ) ze z b io ru słó w z n a jd u ją c y c h s ię w p a m ię c i u rz ą d z e n ia . R o z
p o z n a n ie d ź w ię k u u z y s k u je się p rz e z w y b ó r z p a m ię c i s ł o w a , k tó r e g o w z o rz e c je s t n a jb a r d z ie j p o d o b n y do w z o rc a d ź w ię k u b a d a n e g o , zaś ró ż n ic a m ię d z y n im i n ie p r z e k r a c z a o k re ś lo n e g o p o z io m u p ro g o w e g o . D z ię k i te m u m o ż liw a je s t e lim in a c ja d ź w ię k ó w , n ie m a ją c y c h o d p o w ie d n ik ó w w p a m ię c i u rz ą d z e n ia .
32 s W c irw t ...'.n ow e
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
Przebieg wejściowy
Macierz
16x32
X /4 2 2 384 765 -»-I Procesor | 133 042 •
' 567 • .
FT 13:
A 56
,
• ■ ■ ■ I I I I I I I I I I II ' i I I I I I
\
/16 segmentów czasowych
Rozpoznane.
słowo
Ł Komparator]
Pcmięd
I
Ilys. 1. S ystem rozpoznaw ania o d ręb n y ch słów (IWR) [2]
N ie k tó r e u r z ą d z e n ia w y k o r z y s tu ją d o d a tk o w e m e to d y p r z e tw a r z a n ia , w c e lu u z y s k a n ia w ię k s z e j ilo śc i in f o rm a c ji 0 a n a liz o w a n y c h d ź w ię k a c h i p o le p s z e n ia .ic h w a lo ró w u - ż y tk o w y c h . J e d n ą z ta k ic h m e to d j e s t k o m p r e s ja c z a so w a
— e lim in u je o n a n a tu r a ln e ró ż n ic e w d łu g o ś c i c z a su w y m a w ia n ia s ło w a lu b je g o cz ę śc i p rz e z m ó w ią c e g o w ró ż n y c h m o m e n ta c h je g o w y m a w ia n ia . I n n ą m e to d ą je s t tzw . w y o d r ę b n ia n ie c e c h y , p o le g a ją c e n a w y s z u k iw a n iu w id m o w y c h w z o rc ó w r e p r e z e n tu ją c y c h s p e c y fic z n e d ź w ię k i, n p . s lu b t.
O p is a n a z a s a d a d z ia ła n ia u r z ą d z e ń IW R z n a c z n ie o g r a n ic z a ic h u ż y te c z n o ść . G łó w n e o g ra n ic z e n ia s ą n a s t ę p u j ą ce.
® L im ito w a n y je s t z a só b słó w , co w y n ik a z k o n ie c z n o śc i p o ró w n y w a n ia d ź w ię k u b a d a n e g o z k a ż d y m w z o rc e m s ło w a z n a jd u j ą c y m się w p a m ię c i u r z ą d z e n i a . W ra z ze w z ro s te m w ie lk o ś c i s ło w n ik a ro ś n ie czas a n a liz y , c o p o c ią g a z a so b ą k o n ie c z n o ść z w ię k s z a n ia o d s tę p ó w m ię d z y w y m a w ia n y m i d ź w ię k a m i. S p o ty k a n e w p r a k t y c e u r z ą d z e n ia IW R m a ją s ło w n ik i o g ra n ic z o n e do ok. 100 słó w .
® P r a w ie w s z y s tk ie u r z ą d z e n ia IW R s ą u z a le ż n io n e od k o n k re tn e g o ro z m ó w c y , tz n . r o z p o z n a ją w ła ś c iw ie sło w a w y p o w ia d a n e ty lk o p r z e z te oso b y , k tó r e je „ u c z y ły ”.
® G ra n ic e w y m a w ia n y c h słó w p o w in n y b y ć śc iśle o k r e ś lo n e, co z m u s z a m ó w c ó w do z a c h o w a n ia o d p o w ie d n io d łu g ic h p r z e r w m ię d z y sło w a m i. I c h w ie lk o ś ć p o w in n a p r z e k r a c z a ć d łu g o ś ć p r z e r w s p o ty k a n y c h w e w n ą t r z w y m a w ia n y c h słó w , a b y u rz ą d z e n ie m o g ło b e z b łę d n ie o k re ś lić k o n ie c 1 p o c z ą te k p o sz c z e g ó ln y c h d ź w ię k ó w . T y p o w y o d s tę p m i ę d zy słow aim i p o w in ie n -w ynosić co n a jm n ie j 0,1 s.
J e d n y m z p o d s ta w o w y c h p a r a m e tr ó w u r z ą d z e ń r o z p o z n a w a n ia m o w y j e s t d o k ła d n o ś ć ro z p o z n a w a n ia . O k re ś la się go ja k o s to s u n e k lic z b y w ła ś c iw ie ro z p o z n a n y c h słó w do lic z b y w s z y s tk ic h słó w b a d a n y c h p rz e z u rz ą d z e n ie . D la o - b e c n y c h u rz ą d z e ń IW R w a r to ś ć teg o p a r a m e t r u z a w ie r a się w g r a n ic a c h 85 — 99%. Z a le ż y o n a od: k o n s t r u k c ji u - r z ą d z e n ia , ja k o ś c i m ik ro fo n u , p o z io m u s z u m u o to c z e n ia , w y r a z is to ś c i i z g o d n o ści w y m o w y . N ie s te ty , o k a z a ło się, że t e n o s ta tn i c z y n n ik m a z n a c z e n ie z a s a d n ic z e . J a k w y n ik a z d o ś w ia d c z e ń p e w n e j f ir m y , e k s p lo a tu ją c e j u r z ą d z e n ia IW R , c z ło w ie k m o że b a r d z o s z y b k o n a u c z y ć s ię ic h u ż y w a n ia , lecz o sią g n ię c ie p e łn e j k o rz y ś c i; m o ż liw ie n a jw ię k s z e j sz y b k o ś c i w p r o w a d z a n ia d a n y c h p rz y n a jm n ie js z e j lic z b ie s łó w n ie r o z p o z n a n y c h lu b ro z p o z n a n y c h źle, m o ż e w y m a g a ć do 3 lu b 4 m ie s ię c y p r a c y l
O fe ro w a n e p rz e z p r o d u c e n tó w u rz ą d z e n ia IW R m a j ą w p ra w d z ie o g ra n ic z o n ą p o je m n o ś ć s ło w n ik ó w , lecz ic h z a w a r to ś ć z a le ż y od w y m a g a ń u ż y tk o w n ik a . K a ż d e ta k ie
5
u rz ą d z e n ie p rz e c h o d z i e ta p „ u c z e n ia ” , p o le g a ją c y n a f o r m o w a n iu s ło w n ik a . W p r a k ty c e o d b y w a się to w n a s tę p u ją c y sp o só b :
® u rz ą d z e n ie IW R z o s ta je p rz e łą c z o n e do p r a c y w tr y b ie
„ u c z e n ia ”
® o k re ś lo n a o so b a, k t ó r a w p rz y s z ło ś c i b ę d z ie o b s łu g iw a ła to u rz ą d z e n ie , w y m a w ia do m ik ro fo n u sło w o lu b k r ó tk i z w r o t, k tó r y m a w c h o d z ić w z a k re s s ło w n ik a , p o w ta r z a ją c je k ilk a r a z y (w z a le ż n o ś c i od ty p u u rz ą d z e n ia w y m a g a się
•od 1 do 10 p o w tó rz e ń k a ż d e g o sło w a)
® u rz ą d z e n ie tw o rz y w sp o só b w c z e ś n ie j o p is a n y w z o rz e c w id m o w y w y m ó w io n e g o d ź w ię k u i u m ie s z c z a go w p a m ię c i (w p r z y p a d k u w ię k s z e j lic z b y p o w tó rz e ń — z a p a m ię ta n y w zec r e p r e z e n tu je p r z e c ię tn ą w a r to ś ć m o cy w id m o w e j s ła w a )
® p o s tę p u ją c w p o w y ż sz y sp o só b f o r m u je s ię n a s tę p n e s ło w a s ło w n ik a , a ż do o s ią g n ię c ia o k re ś lo n e j je g o o b ję to ści
® p o z a k o ń c z e n iu tw o r z e n i a s ło w n ik a u rz ą d z e n ie je s t g o to w e do p r a c y w tr y b ie „ a n a liz a ”..
U rz ą d z e n ia IW R re a liz o w a n e s ą w te c h n ic e u k ła d ó w s c a lo n y c h L S I lu b V L S I 3), tw o rz ą c w c a ło śc i o d r ę b n y m o d u ł (p rz e w a ż n ie je s t to je d n a p ły t k a d r u k o w a n a ) . M o d u ł to n m o ż e b y ć d o łą c z o n y do m in ik o m p u te r a , te r m i n a l a lu b
■innego u rz ą d z e n ia k o m p u te ro w e g o . K o m p a ty b iln o ś ć z j ę z y k a m i p r o g r a m o w a n ia w y ższeg o rz ę d u o ra z o d p o w ie d n ie ś r o d k i w s p a r c ia s p r z ę to w o -p ro g ra m o w e g o , z a p e w n ia n e p rz e z p r o d u c e n ta , u łą t w i a ją p r o j e k ta n t o w i in t e g r a c j ę ta k ie g o m o d u łu iz w ła s n y m s y s te m e m .
P o d sta w o w y m ob szarem za sto so w a ń urząd zeń IW R je s t w p ro w a d zen ie in fo rm a cji źró d ło w y ch (rozkazy, dane) do urząd zeń k o m p u tero w y ch w sy tu a c ja c h gd y c zło w ie k nie m oże tego d ok on ać w sposób tra d y cy jn y , g d y n p . jeg o
■ręce s ą w d a n y m m o m e n c ie z a ję te in n ą c z y n n o śc ią . D ru g ą p o w a ż n ą — w p o ró w n a n iu z k o m u n ik a c ją m a n u a ln ą — z a le tą k o m u n ik o w a n ia s ię z .m aszy n ą za p o m o c ą g ło s u je s t e lim in o w a n ie e ta p u rę c z n e g o p is a n ia i w p ro w a d z a n ia d a n y c h za p o m o c ą k la w ia tu r y , co u w a ln ia c z ło w ie k a od ty c h ż m u d n y c h c z y n n o śc i, z m n ie js z a ilość b łę d ó w o r a z z n a c z n ie o b n iż a k o s z ty w p r o w a d z a n ia d a n y c h (k o szty k la s y c z n e g o w p ro w a d z a n ia d a n y c h m o g ą w y n o sić 60—80% c a łk o w ity c h k o sz tó w p r z e t w a r z a n ia [1]).
O b e c n ie m o ż n a w y m ie n ić n a s tę p u ją c e p o d s ta w o w e g ru p y z a s to s o w a ń u r z ą d z e ń IW R [1, 2]:
® r e j e s t r a c ja d a n y c h w tr a k c ie c z y n n o śc i c a łk o w ic ie p o c h ła n ia ją c y c h u w a g ę c z ło w ie k a , j a k n p. k o n tr o la ja k o ś c i, s o r to w a n ie to w a r ó w , in w e n ta r y z a c ja ; w y k o n y w a n ie e k s p e ry m e n tó w lu b b a d a ń , dtp.
® s te r o w a n ie ró ż n e g o ro d z a ju u r z ą d z e n ia m i a u to m a ty c z n y m i, n p . r o b o ta m i p rz e m y s ło w y m i
® s k o m p u te ry z o w a n e sy s te m y o d p o w ie d z i n a z a p y ta n ia te le fo n ic z n e (w s y s te m a c h ty c h d o w o ln y a p a r a t te le fo n ic z n y d z ia ła j a k te r m ip a l o o g ra n ic z o n y m z a k re s ie fu n k c ji).
K O M PUTERO W E R O Z PO Z N A W A N IE M OW Y C IĄ G ŁEJ R o z p o z n a w a n ie m o w y c ią g łe j (CSR) je s t is to tn e d la w ię k szo ści z a s to s o w a ń u rz ą d z e ń r o z p o z n a w a n ia m o w y , p o c z y n a ją c od s to s u n k o w o p ro s ty c h s y s te m ó w r e z e r w a c ji i in fo r m a c ji, a k o ń c z ą c n a z a s tę p o w a n iu lu d z i w w ie lu c z y n n o ś c ia c h b iu r o w o - a d m in is tr a c y jn y c h . W U S A — d la p r z y k ła d u — ro z w a ż a s ię m o ż liw o ść w p ro w a d z e n ia w p r z y szło ści s y s te m u id e n t y f ik a c ji o b y w a te li za p o m o c ą g ło su , p o d o b n ie j a k o b e c n ie m o ż n a id e n ty fik o w a ć lu d z i za p o m o c ą o d c is k ó w lin ii p a p ila r n y c h . S y s te m ta k i w y d a je 'się sz c z e g ó ln ie a tr a k c y jn y w o b e c p e r s p e k ty w y -p o w sz e c h n e g o w p ro w a d z e n ia tzw . p ie n ią d z a k o m p u te ro w e g o . U rz ą d z e n ia C S R m o g ły b y z n a c z n ie z w ię k sz y ć szy b k o ść w y m ia n y i n f o r m a c ji z k o m p u te r a m i p r z y p r o g r a m o w a n iu ,- a zw ła sz c z a w p r o w a d z a n iu d a n y c h .
!) VL.SI = Y ery L arg e S calę o l In te g ra tio n (bardzo d u ża sk ala in te g ra c ji elem entów elektronicznych).
J ed n a k że p o stęp w d zied zin ie rozp o zn a w a n ia m o w y cią g - łe j m a zn a czn ie w ię k s z e o gran iczen ia n iż rozp ozn aw an ie od ręb n ych słó w . D o ty ch cza so w e o sią g n ięcia ogran iczają się w ła śc iw ie do w y n ik ó w la b o ra to ry jn y ch , a jed y n y m d o stę p n y m n a ry n k u urząd zen iem , k tóre w bardzo w ą sk im z a k r e sie rozp ozn aje tzw . m o w ę łą czo n ą (nie je s t to jeszcze m o w a ciągła) je s t D P-100 fir m y N IP P O N E L E C T R IC 4).
Pirace w la b o r a to r ia c h s ą s k o n c e n tr o w a n e w y łą c z n ie n a ro z p o z n a w a n iu ję z y k ó w s z tu c z n y c h o o g ra n ic z o n y m z a so b ie słó w i u p ro s z c z o n e j s t r u k tu r z e . S z ty w n e s t r u k t u r y ty c h ję z y k ó w u m o ż liw ia ją d u żo w ię k s z ą m o ż liw o ść p rz e w id y w a n ia (ang. predictability'), n iż w p r z y p a d k u ję z y k ó w n a t u ra ln y c h , co z n a c z n ie u p ra s z c z a c a ły p r o c e s , a n a liz y . W c e lu o k r e ś le n ia s to p n ia p rz e w id y w a n ia n a s tę p s tw a słó w d a n e g o ję z y k a w p ro w a d z o n o p o ję c ie s e k w e n c y jn o ś o i (ang.
p e r p l e x i t y ) 5) — j;~.t to p r z e c ię tn a Jdczba słó w , ja k ie m o g ą (w z w ią z k u lo g ic z n y m ) w y s tę p o w a ć z a d a n y m sło w e m . W p r z y p a d k u ję z y k ó w n a tu r a ln y c h lic z b a t a w y n o s i p r z e c ię t
n ie p o n a d 50 słó w . W s p o m n ia n e ju ż u rz ą d z e n ie D P-100 p o s łu g u je się ję z y k ie m o s e k w e n c y jn o ś c i «rzędu 10—20 słó w .
P ró b y r o z p o z n a w a n ia ję z y k ó w o w ię k s z e j s e k w e n c y j
n o śc i, c z y li b a r d z ie j z b liż o n y c h do ję z y k ó w n a tu r a ln y c h , o d b y w a ją się k o sz te m z n aczn eg o z w ię k s z e n ia d łu g o śc i n i e z b ę d n e g o c z a s u d o k o n a n ia a n a liz y p rz e z k o m p u te r . B a d a n i a n a d ro z p o z n a w a n ie m ję z y k a o s e k w e n c y jn o ś c i rz ę d u
25 s łó w i w ie lk o ś c i s ło w n ik a 1000 słó w , p ro w a d z o n e p rz e z IB M p rz y u ż y c iu n a jw ię k s z e g o k o m p u te r a te j firm y , d o p r o w a d z iły do r o z p o z n a w a n ia z d a ń tr w a ją c y c h ok. 6 s d o p ie r o p o 20 m in . p r a c y k o m p u te r a . W p r z y p a d k u p r o s t s z y c h ję z y k ó w czas r o z p o z n a w a n ia u le g a s k r ó c e n iu , n p . s y s te m H A R P Y z C a rn e g ie M e llo n U n iv e r s ity p o s łu g u je się ję z y k ie m o ta k ie j s a m e j w ie lk o ś c i s ło w n ik a j a k s y s te m IB M , lecz o p ro s ts z e j s t r u k tu r z e , co p o w o d u je , że c zasy r o z p o z n a w a n ia s ą „ ty lk o ” ok. 10 r a z y d łu ższe n iż s z y b k o ś ć m o w y . N a ry s . 2 p rz e d s ta w io n o w y k re s z a le ż n o śc i w z g lę d n eg o c z a su ro z p o z n a w a n ia m o w y (w o d n ie s ie n iu do n o r m a ln e j sz y b k o ś c i m ó w ie n ia ) od se k w e n c y jn o ś o i ję z y k a . N a w y k re s ie z a z n a c z o n o w y n ik i o s ią g n ię te d o ty c h c z a s 'p r z e z f i r m ę .IB M (ro z w ią z a n ie n a jb a r d z ie j ¡zaaw an so w an e) o ra z m o ż liw o śc i u rz ą d z e n ia D P-100, k tó r e je s t d o s tę p n e n a r y n k u . G w ia z d k ą zaz n a c z o n o w ła ś c iw o ś c i id e a ln e g o s y s te m u
ro z p o z n a w a n ia m o w y ja k im je s t m ó zg c z ło w ie k a .
Języki naturalne
Rys. 2. W ykres zależności względnego czasu ro zpoznaw ania mowy od sek w en cy jn o ści jęz y k a [2]
W s p o m n ia n e j u i u r z ą d z e n ie D P-100 d z ia ła w o p a rc iu o z a s a d ę p r z e tw a r z a n ia ró w n o le g łe g o , co u m o ż liw ia p r a c ę w cza sie rz e c z y w is ty m . W p r o c e s ie r o z p o z n a w a n ia m o w y do o s ią g n ię c ia k o m p r e s ji c z a so w e j (ang. (¡m e w a r p i n g ) w y k o -
*) U rządzenie to może rozpoznaw ać k ró tk ie zdania z d o kładnością ponad 95%. P ojem n o ść jeg o słow nika w ynosi ok. 100 słów.
') Z daniem a u to ra słow o s e k w e n c y j n o ś ć n a jle p ie j określa isto tę p ojęcia an g ielskiego „p e r p 1 e x i t y ” .
6
rz y s ta n o m e to d y p r o g r a m o w a n ia d y n a m ic z n e g o . S y g n a ły .w ejścio w e s ą p o d d a w a n e a n a liz ie w id m o w e j, w w y n ik u
■której p o w s ta ją m a c ie rz e w id m o w o -e z a s o w e d ź w ię k ó w w e jś c io w y c h , p o d o b n ie j a k w p r z y p a d k u p o p rz e d n io o p is a n y c h u rz ą d z e ń ty p u IW R . K a ż d y s e g m e n t' d o c h o d z ą c e g o do k o m p u te r a s y g n a łu w e jśc io w e g o (słow o) je s t k o le jn o p o r ó w n y w a n y z k a ż d y m w z o rc e m s ło w a w p a m ię c i. K o m p u t e r p r a c u j e w te n sp o só b , że p ie rw s z y , n ie p o r ó w n y w a n y je s z c z e s e g m e n t je s t p o b ie r a n y do p o r ó w n a n ia w n a s t ę p n e j (k o le jn e j) p ró b ie . W c z a sie p r o c e s u p o r ó w n y w a n ia
k o m p u t e r z n ie k s z ta łc a czaso w o ( f lu k tu a c ja c zasu ) z a ró w n o k a ż d y e le m e n t s y g n a łu w e jś c io w e g o j a k i. z b io ru w z o rc ó w , w c e lu u z y s k a n ia m ię d z y in n y m i n a jw ię k s z e j k o re la c ji (k o m p re s ja ćzasotwa), j a k to p rz e d s ta w io n o n a ry s . 3.
( słow o SAN oznacza w ję zyku japo ńskim lic z b ę trz y )
Rys. 1. G raficzna re p re z e n ta c ja procesu rozpoznaw ania «nowy przebiegającego w k o m p u terze DP-100 [2]
tu — s u m a ry c z n ą r ó ż n ic ę p o m ię d z y w z o re m i s y g n a łe m w e jś c io w y m . N a s tę p n ie w y b ie r a o n ta k ie p rz e jś c ie , k tó r e m in im a liz u je tę ró ż n ic ę . P ro c e s p o ró w n y w a n ia je s t k o n ty n u o w a n y ; z m ie rz a on. do z n a le z ie n ia n a jw ię k s z e j k o r e la c ji p o m ię d z y s y g n a łe m w e jś c io w y m i w s z y s tk im i z a r e je s tr o w a n y m i w p a m ię c i k o m p u t e r a w z o rc a m i.
IB M s y s te m ro z p o z n a w a n ia m o w y m a — z w y ją tk ie m p r z e t w a r z a n ia ró w n o le g łe g o — w p e w n y m z a k r e s ie w s z y s tk ie p o d s ta w o w e c e c h y p r z y p is y w a n e w ty m p ro c e s ie m ó zg o w i lu d z k ie m u . M a w ię c s t r u k tu r ę h ie r a r c h ic z n ą i p a m ię ć ty p u s k o ja rz e n io w e g o , g e n e r u je h ip o te z y i w y k o r z y s t u j e p r y m ity w n ą f o r m ę k o n te k s tu w in te r p r e to w a n iu m o w y .
Z a s a d a p r a c y s y s te m u j e s t n a s t ę p u ją c a : w e jś c io w e s y g n a ły d ź w ię k o w e s ą d z ie lo n e n a o d c in k i (e le m e n ty ) c z a so w e o w ie lk o ś c i 0,01 s i p o d d a w a n e a n a liz ie w id m o w e j (rys.
5). K a ż d y e le m e n t j e s t p o r ó w n y w a n y ze z b io re m 200 p r o to ty p ó w d ź w ię k o w y c h , z k tó r y c h w y b ie r a n y j e s t p ro to ty p n a jb a r d z ie j z n im s k o r e lo w a n y . P r o to ty p y te s ą g r u p o w a n e i p ró b n ie id e n ty f ik o w a n e ja k o je d n a z 40 g ło se k . P ie r w s z e g ło s k i w d a n e j s e k w e n c ji są u ż y w a n e ja k o k lu c z do in d e k s o w e j p a m ię c i s y la b , k tó r e n a s tę p n ie s ą w y k o r z y s ty w a n e ja k o in d e k s y do słó w m o g ą c y c h o d p o w ia d a ć d a n e j s e k w e n c ji g ło se k . K a ż d e s ło w o - h ip o te z a w y b r a n e tą m e to d ą je s t w z o rc e m o k r e ś la ją c y m p ra w d o p o d o b ie ń s tw o , że to s ło w o w y tw o rz y d a n ą s e k w e n c ję g ło sek .
A n a liz a to r wid mowy
Rys. 3. z a s a d a dopasow yw ania słów, stosow ana w u rząd zen iu DP- -100 z w y k o rzy stan iem te c h n ik i p ro g ram o w an ia dynam icznego |2]
S ło w o o n a jw ię k s z e j k o r e la c ji z o b ra z e m s y g n a łu w e jś cio w eg o je s t r e j e s tr o w a n e ja k o sło w o ro z p o z n a n e p rz e z k o m p u t e r . W m o m e n c ie g d y w s z y s tk ie s y g n a ły w e jś c io w e w d a n y m - z d a n iu z o s ta ły po-ró w n an e, s e k w e n c ja ro z p o z n a w a n ia je s t u k o ń c z o n a . Do w y k o n y w a n ia o p e r a c ji k o m p r e s ji
■czasowej s to s u je się te c h n ik ę p r o g r a m o w a n ia d y n a m ic z n e go. W p ro c e s ie ty m k o m p u te r m a m o ż liw o ść w y b o r u n ie w ie lk ie j lic z b y ró ż n y c h p o r ó w n a ń d la k a ż d e g o s e g m e n tu s y g n a łu w e jśc io w e g o . J e ż e li s e g m e n ty s y g n a łu w e jśc io w e g o o z n a c z y m y ja k o A l, A2, A3,..., a s e g m e n ty w z o rc a ja k o B I, B2, B3,..., to k o m p u te r m o że p o ró w n a ć A l z B I, B2 lu b B3, le c z n ie m o ż e p rz e s k o c z y ć w ty m c z a sie w ię c e j n iż d w a s e g m e n ty . W p r z y p a d k u g ra f ic z n e j r e p r e z e n ta c j i teg o p ro c e s u o d p o w ia d a to w y b o ro w i śc ie ż k i z w y k o rz y s ta n ie m o g ra n ic z o n e j lic z b y m o ż liw y c h w a r ia n tó w (k ą tó w je j n a
c h y le n ia ), co u w id a c z n ia ry s . 4. D la k a ż d e g o z ty c h k ą tó w n a c h y le n ia śc ie ż k i k o m p u te r o b lic z a aż do d a n e g o m o m e n -
PODZIAL SYGNAŁU WEJŚCIOWEGO NA 10ms ODCINKI
robe' ro de ro ll -ro p e
rose ro te r o v e /*
345 326 023 415 629 318 432 375 568 160 AMPLITUDY WDMCWE DLA KAŻDEGO ODCINKA 10ms
Komparator
Pamiec prototypów dźwiękowych
132,46,23,109..
SEKWENCA PROTOTYPOWA
Indeksowany stownik
Indeksowana pamięć sylab
Q rô z -
__ I Komparator
HIPOTEZY SLOW
KLUCZE SYLABOWE
PRÓBNA SEKWENCJA
GŁOSEK Pamięć
gtosek
Tworzenie szablonu
(w zorca)
MACIERZ -PRAWDOPO—
DOBIEKlSTW
ro se 0,76 Procesor rove 0 ,2 5 ---
ro be 0,09 PRAWDOPODOBIEŃSWA FONETYCZNE
P rocesor
Pamięć prawdopo
dobieństw a priori
a ro be 0,110
=- a rose 0,110- a ro v e 0,010 DRUGI CYKL
/
Uktad mnożący
3
j —
a 0,5 6 a t 0,07 art 0,03 PIERWSZY CYKL
|o rose 0.QB361 a t 0,07 art 0,03 a robe 0,0099 a rove 00025 PRAWDOPODO0IENISWA
DRUGIEGO CYKLU
|a rosę by0fl92|
a rose bee0085 a t 0 ,0 7 a rt 0,0 3 a robe 0.009 a ro ve 0,0025 TRZECI CYKL Rys. 5. S ystem ro zpoznaw ania m ow y ciągłej firm y IBM |2]
W p ro c e s ie b a d a n ia h ip o te z y k o m p u te r w y k o r z y s tu je w z o rc e g ło s e k w c e lu o b lic z e n ia p r a w d o p o d o b ie ń s tw a , że w e jś c io w a s e k w e n c ja p r o to ty p ó w b y ła w y tw o rz o n a p rz e z sło w o -h ip o te z ę . N a s tę p n ie k o m p u te r w y s z u k u je z p a m ię c i p r a w d o p o d o b ie ń s tw a a p r io r i, że k a ż d e ze s łó w - h ip o te z ro z p o c z y n a z d a n ie . P ra w d o p o d o b ie ń s tw a te p o c h o d z ą z a n a liz y s ta ty s ty c z n e j p r ó b e k ję z y k a . P r a w d o p o d o b ie ń s tw a a p r io r i
s ą m n o ż o n e p rz e z p r a w d o p o d o b ie ń s tw a p o c z ą tk o w e d la k a ż d ego sło w a w c e lu u z y s k a n ia p ra w d o p o d o b ie ń s tw a c a łk o w ite g o . S ło w o o n a jw ię k s z y m p ra w d o p o d o b ie ń s tw ie j e s t n a s t ę p n ie ro z p o z n a w a n e p ró b n ie (h ip o te ty c z n ie ) ja k o p ie r w s z e sło w o w d a n y m z d a n iu . A n a liz a ta k a je s t k o le jn o p o w ta r z a n a d la d ru g ie g o sło w a .
