1 9 7 8
W NUMERZE:
Język sym ulacyjny SCOP na kom puter ODRA-1305
A nna Stodolska, Jacek Z w oliński 1
Szybka inform acja o kosztach produkcji w przem yśle cukrowniczym
Hubert Jochim 3
System przygotow ania danych na nośnikach magnetycznych dla serii ODRA-1300
Izabela Cembrowska, Zbigniew Zieliński 6
O rganizacja banku danych w systemie w ytw arzania specyfikacji projektow ych
Jan M aciej Kościelny 7
Nowe pam ięci dla kom puterów (2)
Dynamiczne pam ięci półprzewodnikowe o bezpośrednim dostępie
oprać. Zbigniew N aotyński 0
USPRAWNIENIA, NOWE KONCEPCJE, POMYSŁY
Jak zwiększyć efektywność przetw arzania danych z dziedziny ewidencji go
spodarczej przy użyciu m inikom puterów MERA-300
Zenon Czepuro-Baranowski, Tadeusz Nabożny 12
TERMINOLOGIA
Czy „przetw arzanie inform acji” jest w yrażeniem popraw nym logicznie?
A dam Biela 13
„SZTUCZNA INTELIGENCJA”
Intelektualne współzawodnictwo
M arek H olyński 15
Z KRAJU
Szkoła zimowa „Sieci kom puterow e” (Bierutowice, styczeń 1978) 18 PETROINFORM: wszystko zgodnie z program em
K rystyn Bernatowicz 19
W Nowej Hucie przyszłość należy do teletransm isji
K rystyn Bernatowicz 20
Spotkanie Klubu Użytkowników Kom puterów ICL (Gdańsk, grudzień 1977) 23
„Postęp organizacyjno-techniczny w rachunkow ości przedsiębiorstw przem y
słu węglowego i hutniczego” (Katowice, styczeń 1978) 23 ZAGADNIENIA PRAWNE
W spraw ie algorytm izacji praw a polskiego
Jan Maria S zym a ń ski 24
ZE ZJEDNOCZENIA INFORMATYKI K oordynacja
A ndrzej K lim ek 28
Szybkie wejście w STEP
A ndrzej K lim ek 30
z e Św i a t a
Kom puterow y zapis nut
oprać. 1. Sobkow icz 32
Rozwój systemów inform atycznych
oprać. T. Baczko 33
Rosną akcje firm y WANG
oprać. St. K akietek . 33
PROBLEMATYKA BAZY DANYCH
Przegląd klasycznych i nowoczesnych organizacji zbiorów
Z yg m u n t R yznar 34
PROBLEMATYKA TRANSM ISJI DANYCH E u ropejska'sieć inform atyczna
K rzysztof K ow alczyk 38
Bibliografia w ydaw nictw polskich z dziedziny inform atyki IV skrz.
Krzyżówka 012 III okł.
Ogłoszenie IV okł.
&
W Y D A W N IC T W A C Z A S O P IS M T E C H N I C Z N Y C H
N O T W a r s z a w a C z a c k ie g o 3/5
K O L E G I U M R E D A K C Y J N E
R e d a k t o r N a c z e l n y p r o f . d r h a b . L e o n Ł U K A S Z E W IC Z
m g r K r y s t y n B E R N A T O W IC Z , p r o f . d r h a b . i n ż . K o n r a d F I A Ł K O W S K I ( z a s t. r e d a k t o r a n a c z e l n e g o ) , m g r J a n u s z G W IA Z D A , d r in ż . M a r e k H O Ł Y fJ S K I, m g r in ż . S t a n i s ł a w J A S K Ó L S K I , W ł a d y s ł a w K L E P A C Z (z a s t. r e d a k t o r a n a c z e l n e g o ) , m g r A n d r z e j K L I M E K ,
m g r S t a n i s ł a w M R O Z IK , d o c d r in ż . A n d r z e j T A R G O W S K I
S e k r e t a r z r e d a k c j i : A n n a G L U T H - N O W O W IE J S K A R e d . t e c h n . A n n a P O T A R S K A R A D A P R O G R A M O W A
M g r In ż . A n d r z e j B 0 S 5 0 W S K I , d o c . d r I n ż . J a n F E L I C K I , d o c . d r in ż . Z b i g n i e w G A C K O W S K I, d o c . d r in ż . A l e k s a n d e r G O L IN O W S K I, d r h a b . A n d r z e j G R Z Y W A K , d o c . d r h a b . in ż . R o m a n K U L E S Z A , p r o f . d r h a b . L e o n Ł U K A S Z E W IC Z , p r o f . d r h a b . in ż . S t a n i s ł a w P A S Z K O W S K I ( w ic e p r z e w o d n i c z ą c y ) , p r o f . d r T a d e u s z P E C H E , m g r in ż . B r o n i s ł a w P I W O W A R , d r in ż . A n d r z e j P L Ą S K O W S K I, m g r In ż . T a d e u s z P O D G Ó R S K I ( w i c e p r z e w o d n i c z ą c y ) , p r o f . d r in ż . J e r z y S E ID L E R , p r o f . d r in ż . A n d r z e j S T R A S Z A K ( p r z e w o d n i c z ą c y ) , d o c . J e r z y T R Y B U L S K I,
d r T a d e u s z W A L C Z A K , p r o f d r in ż . S t e f a n W Ę G R Z Y N , d r in ż . J a n Z . 2 Y D O W O
R e d a k c j a : 80-041 W a r s z a w a , u l. J a s n a 14/16, p o k ó j 331, t e l . 27-71-40 l u b c e n t r a l a 26-82-61 w . 285, d y ż u r y r e d a k c j i 10,01)—13,00 Z a k ł. G r a f . „ T a m k a ” . Z a m . 87. P a p i e r d r u k . s a t . IV k l. 70 g. A l. O b j. 5 a r k . d r u k . N a k ł a d 6650. S-23.
C e n a e g z e m p l a r z a z l 25.— I N D E K S 36210/36124 P r e n u m e r a t a r o c z n a zl 300.—
Informatyka M I E S I Ę C Z N I K Hr 4
1 9 7 8
zastosowania w gospodarce, technice i nauce ^ _ j R O K XIII
O* k w i e c i e ń
ORGAN K O M I T E T U I N F O R M A T Y K I , M I N I S T E R S T W A NA UK I , SZ K 0 L NI C T WA W Y Z S Z E G O I T E C H N I K I ORAZ K O M I T E T U N A U K O W O - T E C H N I C Z N E G O N O T DS. I N F O R M A T Y K I
ANNA STODOLSKA, JACEK ZWOLIŃSKI
Centrum Informatyki Energetyki i Energii Atomowej Warszawa
J ę z y k s y m u ia cyjjn y S C O P na k o m p u te r O D R A 1305
W C entrum Inform atyki Energetyki i Energii Atomowej opracow any został tran slato r i egzekutor języka sym ula
cyjnego o nazwie SCOP. Język SCOP, przeznaczony do sym ulacji układów ciągłych n a m aszynie cyfrowej ODRA 1305, stanow i nową w ersję języka CEMMA, który był opra
cowany na m aszynę ODRA 1204 [1], Język SCOP, rozsze
rzony o nowe elem enty, posiada jednocześnie praw ie wszystkie możliwości języka CEMMA. Nie uległy tez zm ia
nie ogólne .zasady pisania program ów. Różnice pomiędzy językam i SCOP i CEMMA opisane zostały w pracy [2],
Język SCOP pozw ala na m odelowanie i sym ulację u k ła
dów dynam icznych (ciągłych) opisywanych rów naniam i różniczkowymi zwyczajnymi, z dowolnymi w czasie w y
m uszeniam i determ inistycznym i i zakłóceniam i losowymi o rozkładach norm alnych i rów nom iernych. Umożliwia rów nież rozw iązyw anie układów algebraicznych funkcji uw ikłanych (przedstawionych w postaci pętli algebraicz
nych).
Język SCOP, podobnie jak CEMMA, został tak opraco
wany, aby dostarczając zbiór pojęć służących do opisu modelu i sym ulacji jego działania, zwalniał użytkow nika od nadm iernego wysiłku związanego ze zbyt szczegółowym program ow aniem .
Program pisany w języku SCOP może być przygoto
w any w postaci źródłowej n a kartach alba taśm ie dziur
kowanej. Postać źródłową program u można przechowywać na taśm ie magnetycznej lub na dysku. W yniki sym ulacji w postaci tab el i wykresów w yprow adzane są na d ru karce wierszowej.
OGÓLNE INFORMACJE O JĘZYKU SCOP
Badany układ przedstaw iany jest w postaci zbioru w za
jem nie ze sobą'pow iązanych bloków. W początkowej fazie tworzenia modelu poszczególne bloki opisują odpow iada
jące im części układu w postaci zależności m atem atycz
nych (np. rów nań różniczkowych) lub bezpośrednio od
zw ierciedlają ich fizyczne działanie. Najczęściej te dwa sposoby modelowania stosuje się jednocześnie. Dalszym krokiem jest rozbicie bloków na odpowiednie podbloki odpow iadające operacjom w ystępującym w języku SCOP.
W ten sposób wychodząc z opisu matem atycznego lub schem atu działania otrzym uje się przy użyciu w yrażeń ję zyka SCOP opis działania badanego układu. D okładniej
sze inform acje na tem at zasad m odelowania i sym ulacji na m aszynach cyfrowych można znaleźć w pracach [4], [Dl.
W języku SCOP jako podstawowy elem ent układu m o
delowanego przyjęto blok przetw arzający określoną liczbę sygnałów wejściowych (funkcji rzeczywistych czasu) na sy gnał wyjściowy (funkcję rzeczyw istą czasu), którego w a r
tość je st w ynikiem w ykonania operacji określonej blokiem na wartościach sygnałów — argum entów . Każdy blok opi
sany jest przez jedno zdanie stru k tu raln e. Każde zdanie stru k tu raln e:
— definiuje nazwę sygnału wyjściowego z bloku
— ustała operację w ykonyw aną w bloku
— określa argum enty, na których operacja ma być w y
konyw ana.
A rgum entam i mogą być w artości wyjściowe z innych bloków (w tym rów nież bloków — generatorów , opisują
cych wym uszenia zew nętrzne, zakłócenia itp.) oraz p a ra m etry stale.
M g r A n n a S T O D O L S K A p o u k o ń c z e n i u w 1970 r o k u W y d z i a ł u M a t e m a t y c z n o - F i z y c z n e g o U n i w e r s y t e t u W a r s z a w s k i e g o r o z p o c z ę ł a p r a c ę w I n s t y t u c i e E n e r g e t y k i . O d 1976 r o k u p r a c u j e w C e n t r u m I n f o r m a t y k i E n e r g e t y k i i E n e r g i i A t o m o w e j . Z a j m u j e s ię z a g a d n i e n i a m i p r o j e k t o w a n i a s y s t e m ó w i n f o r m a t y c z n y c h .
M g r J a c e k Z W O L I Ń S K I u k o ń c z y ł W y d z i a ł M a t e m a t y c z n o - T e c h n i c z n y n a P o l i t e c h n i c e W a r s z a w s k i e j . O d 1971 r o k u p r a c o w a ł w I n s t y t u c i e E n e r g e t y k i , a o d 1970 r o k u w C e n t r u m I n f o r m a t y k i E n e r g e t y k i 1 E n e r g i i A t o m o w e j . Z a j m u j e s ię a u t o m a t y z a c j ą k i e r o w a n i a k r a j o w y m s y s t e m e m e l e k t r o e n e r g ó t y c z n y m .
1
Język SCOP w obecnej w ersji zaw iera 46 operacji pod
stawowych oraz instrukcję arytm etyczną. Umożliwia po
nadto definiow anie dowolnych innych operacji dających się opisać przez cperacje podstawowe. M ają one postać m akrooperacji O peracji - definiow anych można używać w program ie tak samo jak operacji podstawowych.
Kolejność zdań stru k tu raln y ch w języku SCOP nie jest istotna. W ymaga się tylko, aby zbiór wszystkich zdań strukturalnych jednocześnie opisywał pew ien układ, tzn.
aby w każdym bloku były jednoznacznie zdefiniowane wszystkie wejścia. W yjście każdego bloku może być użyte jako wejście w dowolnej liczbie innych bloków.
Jeżeli w opisyw anej strukturze układu w ystępuje zam knięty cykl przebiegu sygnału, to w zasadzie w ym aga się, aby w ystępow ał w nim co najm niej jeden blok z inercją, np. całkujący, opóźnienia itp. Cykl zam knięty, utworzony z bloków bezinercyjnych, powinien być osobno deklaro
wany w postaci pętli algebraicznej. W każdej pętli do
puszczalna jest dowolna liczba pętli w ew nętrznych. Tak pow stały cykl traktow any jest jako układ funkcji alge
braicznych uw ikłanych i obliczanie w artości sygnałów jest
¡terowane oddzielnie, poza podstawowym obiegiem, aż do spełnienia w arunku zbieżności.
W edług ogólnych założeń sym ulacja polega na śledze
niu zm ian zachodzących w modelu układu w m iarę upły
wu czasu. Oczywiste jest, że takie śledzenie w maszynie cyfrowej polega na w ykonyw aniu obliczeń sekw encyjnych wszystkich bloków i rejestracji w yników w czasie dyskret
nym dla chwil określonych w ew nątrz program u. K olej
ność w ykonyw ania obliczeń je st ustalana podczas tra n s
lacji program u na etapie porządkowania.
W artości param etrów stałych układu, w artości począt
kowe, param etry obliczeń oraz postać w yników podaxvane są w odpowiednich dyrektyw ach. Ta sam a stru k tu ra m o
delu zapisana w postaci program u może być w ielokrotnie obliczana dla różnych w ariantów definiowanych w kolej
nych sekcjach.
Język SCOP umożliwia zapis modelu składającego się m aksym alnie z około 1500 bloków. Dla kom putera ODRA 1305 z pamięcią 64 K cpracow ana jest w ersja um ożliw ia
jąca zapis modelu zaw ierającego około 3000 bloków.
ELEMENTY JĘZYKA SCOP
Program napisany w języku SCOP składa się z n astę
pujących części:
— inform acji początkowych (opcji), sterujących translacją program u, sposobem obliczeń oraz postacią w ydruku pro
gram u
— opisu stru k tu ry program u
— opisu sekcji definiujących kolejne w arian ty obliczeń dla danej stru k tu ry program u craz określających postać edycji wyników.
W opisie stru k tu ry program u wyróżnia się:
— zdania stru k tu raln e z*ewnętrzne
— zdania stru k tu raln e w ew nętrzne (m ąkrooperacje)
— zdania stru k tu raln e z operacją m akro (w yw ołania m a
krooperacji)
— dyrektyw y definicji m akrooperacji
— dyrektyw y definicji pętli algebraicznych
— dyrektyw ę końca program u.
W opisie sekcji wyróżnia się dyrektyw y:
— definiujące wartości param etrów
— definiujące tablice w artości funkcji jednej i dwóch zmiennych
— określające sposób rozpoczęcia oraz przebieg obliczeń
— określające w arunki zakończenia obliczeń
— podające sposób edycji wyników.
Poszczególne zdania stru k tu raln e i dyrektyw y budow a
ne są z kolejnych słów mogących oznaczać bądź nazwy podstawowych elementów, bądź wartości liczbowe lub teksty.
W yróżnia się następujące elem enty podstawowe budowy zdań opisu stru k tu ry :
— nazwy operacji i m akrooperacji
— nazw y P -param etrów
— nazwy I-param etrów
—- nazwy funkcji jednej i dwóch zmiennych
— nazwy bloków w ew nętrznych i zewnętrznych
— nazwy M -param etrów zdań w ew nętrznych
— nazwy N -param etrów zdań w ew nętrznych
— stałe liczbowe.
W opisie sekcji w yróżnia się ponadto:
— nazwy relacji
— nazwy typów w ykresów
— nazwy identyfikatorów tekstowych
— teksty w postaci ciągu znaków.
Każda dyrektyw a i każdy elem ent identyfikow ane są poprzez swoją nazwę.
Dokładny opis poszczególnych elem entów języka zamiesz
czony jest w pracy [3],
ZDANIA STRUKTURALNE I OPERACJE
Zdania stru k tu raln e w języku SCOP są opisem jednego bloku funkcjonalnego układu modelowego oraz opisem je go połączeń z resztą układu.
Zdanie stru k tu ra ln e składa się z następujących elem en
tów:
— nazwy bloku
— nazwy operacji
— argum entów operacji.
Nazwa bloku jest nazwą nadaw aną tym zdaniem sygna
łowi wyjściowem u z opisywanego bloku. Nazwa operacji określa operację (podstawową), jak ą realizuje blok. Po nazwie operacji określone są argum enty potrzebne do w y
konania obliczeń. Jeśli argum entem jest nazw a bloku oznacza to wówczas, że odpowiednim argum entem ma być sygnał wyjściowy z bloku określonego tą nazwą. Nazwa ta m usi być zdefiniow ana w innym zdaniu strukturalnym program u. A rgum entam i mogą być również param etry typu P i I oraz stałe. Liczba i rodzaj argum entów są ściśle określone i zależne od operacji użytej w bloku.
O peracje w ystępujące w języku SCOP można podzielić na 5 grup.
Pierw szą grupę stanow ią generatory sygnałów:
— funkcji liniowej
— funkcji skokowej
— losowy o rozkładzie rów nom iernym
— losowy o rozkładzie norm alnym .
Drugą grupę stanow ią operacje arytm etyczne:
— dodaw ania
— sum owania
— odejm owania
— mnożenia
— dzielenia.
Trzecią grupę stanow ią operacje m atem atyczne:
— pierw iastek kw adratow y
— funkcja wykładnicza
— logarytm n aturalny
— sinus
— cosinus
— arcus tangens
— całka
— różniczka
— w artość bezwzględna
— funkcja jednej zmiennej zadana tablicą
—‘ funkcja dwóch zmiennych zadana tablicą
— transm itancja pierwszego rzędu.
Czw artą grupę stanow ią operacje logiczne:
— iloczyn logiczny
— sum a logiczna
— różnica sym etryczna
— arytm etyczne porów nyw anie znaków
— negacja,
— w artość logiczna
— operacja porównywania.
P iątą grupę stanow ią funkcje specjalne, charakterystycz
ne dla sym ulacji układów dynam icznych:
— wzmocnienie z ograniczeniem
— strefa nieczułości
— o p eracja kw antow ania
— charakterystyka luzu maszynowego
— charakterystyka przekaźnikow a
— charakterystyka przekaźnikow a z histerezą
— przełącznik wejściowy
— przerzutnik RST
— funkcja m aksim um
cji dla program isty, ułatw iających usunięcie błędów. Jeśli tran slacja zakończyła się popraw nie, rozpoczyna się pro
ces obliczeń i rejestracji wyników. Zakończenie obliczeń w ariantu może być spowodowane przekroczeniem lim itu czasu, błędem obliczeń albo spełnieniem w arunku p rzer
wania. Po zakończeniu obliczeń każdego w ariantu druko
w ane są kolejne żądane zestawienia wyników.
Język SCOP, przeznaczony do sym ulacji układów cią
głych na m aszynie ODRA 1305, stanow i użyteczne narzę
dzie pracy inżyniera. Pozw ala na m odelowanie i sym u
lację działania układów dynam icznych bez potrzeby ich fizycznej budowy. Przykładowo język SCOP znalazł sze
rokie zastosowanie w pracach prowadzonych w Zakładzie Urządzeń Cieplnych In sty tu tu Energetyki.
Język sym ulacyjny SCOP jest pierw szym tego typu ję zykiem opracow anym w Polsce na kom puter ÓDRA 1300.
L I T E R A T U R A :
[1] H a l l a y J „ R o g u s k i S .: C E M M A 1201, O p is j ę z y k a : I n s t r u k c j a o b s łu g i. I n s t y t u t E n e r g e t y k i , 1973
|2] P i e t r a c h o w i c z J . i i n n i : T r a n s l a t o r j ę z y k a S C O P n a m . c.
O D R A 1305. O p is j ę z y k a S C O P . C e n t r u m I n l o r m a t y k i E n e r g e t y k i i E n e r g i i A t o m o w e j , 1976
[3] Z w o l i ń s k i J .: J ę z y k s y m u l a c y j n y S C O P n a m . c. O D R A 1305.
P o d r ę c z n i k p r o g r a m i s t y
[-1] K o e h e n b u r g e r R . J . : M o d e l o w a n i e u k ł a d ó w d y n a m i c z n y c h p r z y u ż y c i u m a s z y n m a t e m a t y c z n y c h . W N T , 1975
[5] G o r d o n G .: S y m u l a c j a s y s t e m ó w . W N T , 1974
S zybka in fo rm a c ja o k o s z ta c h produkcji w p rz e m y ś le c u k ro w n ic z y m .
W zrost kosztów produkcji cukru, spowodowany zwyżką Inform acje o sytuacji surowcowej, produkcyjnej, techno- ceny buraków cukrowych oraz stopniem technicznego
uzbrojenia fabryk, a także coroczne w ahania w urodzaju buraków cukrow ych zrodziły zapotrzebowanie kierow nic
tw a cukrowni, przedsiębiorstw i zjednoczenia n a szybkie, bieżące inform acje o rzeczywistym koszcie produkcji cu
kru ja k również inform acje o przew idyw anym koszcie na koniec kam panii cukrowniczej.
Inform acje o bieżącym (dekadowym) koszcie produkcji 1 tony cukru luzem były zbierane .pierw otnie, tj. w latach 1967—69, z poszczególnych cukrow ni do przedsiębiorstw i zjednoczenia za pomocą telexu.
Inform acje dotyczyły następujących pozycji k alk u lacy j
nych:
— koszty surowca
— koszty k ontraktacji i skupu
— koszt uzyskanej produkcji ubocznej
— koszty m ateriałów bezpośrednich
— koszty wydziałowe i ogólnozakładowe
— razem koszt w ytw orzenia
— ilość produkcji cukru.
Podaw ane wielkości odnosiły się do kosztu jednostko
wego i były w yliczane przez kosztowców cukrow ni w oparciu o dostępne m ateriały, i szacunki przy zastosowa
niu indyw idualnych metod szacunku i obliczeń.
Oczywiście w takich w arunkach średni koszt jednostko
wy dla przedsiębiorstw a i średni w skali krajow ej obcią
żone były .znacznym błędem. Podaw ana ilość w yproduko
wanego cukru m iała charakter inform acji pomocniczej, nie
zbędnej dla wyliczenia średnioważonego kosztu jednostko
wego.
logicznej i w ynikach procesu produkcyjnego zbierane były za pomocą dekadowych spraw ozdań kam panijnych na wzo
rach branżowych, zatw ierdzonych przez GUS. Spraw ozda
nia te opracow yw ały poszczególne cukrow nie ręcznie w term inie 3 dni po upływie dekady. N astępnie w zarzą
dach przedsiębiorstw dokonywano zestawienia tych sp ra wozdań z jednoczesnym wyliczeniem średnich wielkości (czas trw ania produkcji, zaw artość cukru w burakach, w y
dajność cukru, straty fabrykacyjne, zużycie m ateriałów bezpośrednich na jednostkę itp.). Podobne prace dokony
w ane były w oparciu o spraw ozdania przedsiębiorstw w zjednoczeniu.
W roku 1970 po raz pierwszy wprowadzono obliczenie dekadowego kosztu produkcji cukru luzem przy użyciu maszyny cyfrowej, obejm ującej rachunkiem w szystkie p ra cujące wtedy cukrow nie w k raju (76).
M g r H u b e r t J O C H I M j e s t a b s o l w e n t e m W y ż s z e j S z k o ły E k o n o m i c z n e j w S o p o c ie i d y p l o m o w a n y m b i e g ły m k s i ę g o w y m . P r a c o w a ł n a s t a n o w i s k u g ł ó w n e g o k s i ę g o w e g o w p r z e m y ś l e t ł u s z c z o w y m , c e l u l o z o w o - - p a p i e r n i c z y m i — o d 1969 r . — w p r z e m y ś l e c u k r o w n i c z y m ( o b e c n i e w C u k r o w n i a c h D o l n o ś l ą s k i c h w e W r o c ł a w i u ) . O p r a c o w a ł p o d s y s t e m i n f o r m a t y c z n y w z a k r e s i e k o s z t ó w p r o d u k c j i , k t ó r y w r o k u 1970 z o s ta ł w d r o ż o n y w e w s z y s t k i c h c u k r o w n i a c h w k r a j u .
- - pam iętanie m aksim um
—. pamięć analogowa
— opóźnienie
— impuls
— m ultiw ibrator m onestabilny
— opóźnienie dynamiczne.
ORGANIZACJA OBLICZEŃ I EDYCJI WYNIKÓW
Pierw szą k artą program u jest k arta zaw ierająca nazwę program u, m etodę całkowania, nośnik program u źródło
wego oraz wym agane w ydruki. N astępnie na przyjętym nośniku zaw arta jest postać źródłowa program u. Program składa się z opisu stru k tu ry modelu oraz opisu sekcji.
Program w języku SCOP może zawierać dowolną liczbę sekcji opisujących kolejne w arianty obliczeń program u.
W kolejnej sekcji mogą być określane w arunki początku i końca obliczeń oraz w arunki przerw ań. Mogą być defi
niowane w artości liczbowe param etrów i tablice funkcji jednej i dwóch zmiennych. W każdej sekcji określa się 'postać edycji wyników. W ybrane przez program istę w a r
tości mogą być drukow ane w postaci różnego rodzaju ze
staw ień tabelarycznych i wykresów.
Przebieg obliczeń program u składa się z dwóch eta
pów: tran slacji program u i obliczeń kolejnych w ariantów . W trak cie translacji program spraw dzany jest pod wzglę
dem form alnym i strukturalnym . W przypadku w ykrycia błędów pojaw iają się odpowiednie kom unikaty. W ykrycie błędów form alnych i strukturalnych powoduje zakończe
nie obliczeń i ew entualny w ydruk dodatkowych inform a
HUBERT JOCHIM
Przedsiębiorstwo ..Cukrownie Dolnośląskie"
Wroclaw
Założenia i projekt techniczny tego podsystem u znacznie rozszerzyły w achlarz inform acji szczegółowych z zakresu kalkulacji kosztu wytw orzenia, w prow adzając jednocześnie szereg elem entów inform acji produkcyjnych, technologicz
nych i surowcowych, stanowiących przesłanki do ra ch u n ku kalkulacyjnego.
Inform acja finansow a o pozycjach kalkulacyjnych kosz
tu jednostkowego została oparta n a inform acjach fizycz
nych dotyczących ilości, czasu, param etrów technologicz
nych i jakościowych surowca, m ateriałów pomocniczych, energii i przebiegu procesu produkcyjnego.
D efinicja założeń projektow o-program ow ych określiła podsystem ten jako „pomiar w krótkich okresach czasu danych techniczno-produkcyjno-kosztow ych w raz z elem en
tami analizy”. Stąd do opracow ania podsystem u należało założyć spływ inform acji dotyczących tych zagadnień z ró
wnoczesną możliwością prezentow ania wyników, przekroju trójszczeblowej stru k tu ry organizacyjnej.
W oparciu o analizę istniejącej sprawozdawczości tech- niczno-kosztowej, a szczególnie układu branżow ej k alk u lacji kosztu wytw orzenia cukru, dekadowego spraw ozdania technicznego i uwag użytkowników zgłaszających swoje potrzeby, określono zestaw inform acji, jakie muszą' się zna
leźć w dekadowej inform acji ekonom iczno-produkcyjnej.
Określono również zestaw inform acji, które należy pow ią
zać z wielkościami planow ym i dla zabezpieczenia kontroli w ykonania zadań planowych.
Pow stał w ten sposób zarys podstawowego dokum entu wynikowego, który dla zachowania podziału tematycznego z równoczesnym w skazaniem bezpośrednich odbiorców in form acji podzielono na trzy części:
1) inform acje lechnologiczno-produkcyjne
2) inform acje o zużyciu m ateriałów bezpośrednich oraz energii cieplnej i elektrycznej
3) inform acje ekonomiczno-kosztowe.
Inform acje podaw ane są w układzie:
— za dekadę bieżącą
— narastająco od początku kam panii oraz
— dla cukrowni
— dla przedsiębiorstw a
— dla zjednoczenia.
Zasadniczymi celami, jakie postawiono przed skom pu
teryzowanym podsystem em krótkookresowego rachunku kosztów produkcji cukru były:
® szybkie zebranie danych i dostarczenie przetw arzanych inform acji do odbiorców (zjednoczenia, przedsiębiorstw,
cukrowni)
® zapew nienie porównywalności inform acji dla celów an a
lizy m iędzyzakładow ej i m iędzyokresowej (do ubiegłej de
kady, do analogicznego okresu roku ubiegłego, do planu rocznego)
® elim inacja pracochłonnych spraw ozdań produkcyjnych sporządzanych przez służby techniczne.
Ustalcno. że inform acje wejściowe będą przekazyw ane przez cukrow nie realizujące funkcje produkcyjne, n a to m iast m ateriały wynikowe z kom putera prezentować będą dodatkowo zestaw ienia zbiorcze na potrzeby przedsię
biorstw i zjednoczenia.
Inform acje wejściowe podzielono na:
1) dane stałe i 2) dane zmienne.
Dane stałe (DS) — sporządzane n a początku kam panii — podawane są z rocznego planu techniczno-ekonomicznego.
Służą one do ustalania odchyleń wielkości rzeczywistych od wielkości planowanych. Odchylenia te w ykazyw ane są w liczbach bezwzględnych i w oznaczeniu . procentowym.
Analiza odchyleń pozwala na bieżącą kontrolę stopnia re a lizacji zadań planowych.
O drębną częścią danych stałych, niezbędnych do fin an sowego przeliczenia podaw anych ilościowo danych zm ien
nych, są ceny surow ca i m ateriałów bezpośrednich o ra : inne ustalone ceny stałe dla produktów ubocznych (melasu, wysłodków, żółtych mączek, energii elektrycznej i ciepl
nej), potrzebne do w yw artościow ania produkcji sprzężonej, Umniejszającej koszty w ytw arzania cukru. Program pod
system u zezwala na dokonyw anie zmian w danych sta łych w okresie kam panii. Dane stałe i ew entualna ich ko
rek ta przesyłane są na sform alizow anym dokum encie DS drogą pocztową do Branżowego O środka Inform atyki.
Dane zm ienne (DZ) przygotow yw ane są w cukrow niach przez służby techniczne, pion surowcowy i pion księgo
wości na sform alizow anym dokumencie DZ i zaw ierają następujące pozycje: identyfikator, przew idyw any zbiór buraków własnych, b uraki przerobione, pozostałość b u ra ków do przerobu n a cukier, ubytek buraków w łasnych, procentową zawartość cukru w burakach przerobionych, straty fabrykacyjne, czas kam panii, ilość w yprodukow a
nego cukru, cukier w toku produkcji, inne cukry otrzy
mane i w prowadzone, melas w yprodukow any, wysłodki mokre (o zaw artości 10% suchej substancji), wysłodki su
szone, zużycie w^ęgla, węgiel do kotłowni i jego kalorycz- ność, energia cieplna na produkcję energii elektrycznej, energia cieplna na przerób i na zbyt, energia elektryczna w łasna i zakupiona, energia elektryczna na przerób, na inne cele i na zbyt, zużycie koksu, zużycie kam ienia w a
piennego i w apna palonego, buraki otrzym ane z przerzu
tu, koszty tran sp o rtu buraków z przerzutu, robocizna bez
pośrednia, przew idyw ane koszty wydziałowe i ogólnozakła
dowe, przew idyw ane koszty kontraktacji i skupu stałe i zm ienne, koszt pozostałych m ateriałów pomocniczych, od
chylenia od cen ewidencyjnych m ateriałów i koszty ich zakupu.
B rak bezpośrednich połączeń teletransm isji danych przesądził o tym , iż m eldunki zaw ierające dane zmienne przekazyw ane są z cukrow ni do przedsiębiorstw i z p rz e d -v siębiorstw do Branżowego O środka Inform atyki — w op ar
ciu o w spom niany dokum ent DZ — telefonicznie, według ustalonego dla cukrow ni i przedsiębiorstw grafiku czaso
wego.
P rak ty k a kilku lat eksploatacji system u w ykazała, że dla tego typu podsystemów możliwe jest zbieranie danych metodą ustnego ich przekazyw ania przez telefon. Pomocą w utrzym aniu się użytkowników w określonych grafikiem przedziałach czasu nadaw ania m eldunków są umowy za
w ierane z urzędam i telekom unikacyjnym i. Stwierdzono, że niebezpieczeństwo przekłam ań na linii telefonicznej jest znacznie m niejsze niż przy przekazyw aniu meldunków
telexami.
Po zebraniu m eldunków następuje sporządzanie m aszy
nowych nośników inform acji oraz spraw dzenie sum kon
trolnych we w spom nianym Branżowym Ośrodku Inform a
tyki. Obliczeń dokonuje się na m aszynie ODRA 1305 u d o stępnionej w ram ach działalności usługowej przez ZETO
we Wrocławiu.
E ksploatacja podsystemu nie jest pracochłonna. Całość cyklu mieści się w granicach kilkunastu godzin, obejm u
jąc następujące czynności: telefoniczne przyjm ow anie i zapisyw anie m eldunków na form ularzach DZ w godzi
nach od 6 do 14 następnego dnia po dekadzie (1, 11, 21 dzień każdego miesiąca)
— perforow anie na. podstaw ie form ularzy DZ k a rt danych
* zm iennych od 14 do 17-ej
— spraw dzanie liczb kontrolnych, przetw arzanie i em isja tabulogram ów do godziny 24-ej
— segregacja i ekspedycja tabulogram ów wynikowych pocztą dworcową po godzinie 24-ej.
Tak zorganizowana praca gw arantuje otrzym anie tabulo
gram ów wynikowych przez użytkowników już drugiego dnia po zakończeniu dekady. Podsystem „Krótkookresowy rachunek kosztów produkcji cukru” (KRK) jest prosty w eksploatacji i nie wym aga specjalnego przygotowania inform atycznego użytkowników. Koszty eksploatacji pod
system u KRK są niewielkie i obciążały poszczególne cu
krow nie za 10 dekadowych przeliczeń (okres kampanii) kwotą zaledwie jednego tysiąca złotych.
Zestaw inform acji zaw artych w -wydawnictwach dotyczy zagadnień decydujących o ostatecznych w ynikach ekono
micznych produkcji cukru i stw arza możliwość szerokiego ich interpretow ania i w ykorzystania.
» w zakresie technologicznym
— czas kam panii
— przCrób dobowy
— cukier w toku produkcji
— cukier w yprodukow any
— produkty uboczne
— cukry w prowadzone
— produkcja melasu
— produkcja wysłodków prasow anych i suszonych
— w ydajność wysłodków i m elasu
— procentow a zawartość cukru (polaryzacja)
— wydajność cukru
— straty cukru
— przew idyw ana wydajność cukru w kam panii
4
• w zakresie surowcowym
— przew idyw any zbiór buraków
— procent ubytku buraków własnych
—■ ubytek buraków w łasnych
— przerób buraków n a cukier
— przerzuty buraków
— pozostałość buraków do przerobu
• w zakresie m ateriałow ym
— teoretyczne zużycie buraków
— rzeczywiste zużycie buraków
— zużycie w ęgla w w adze fizycznej
— zużycie -węgla w paliw ie umownym
— zużycie koksu
— zużycie kam ienia w apiennego i w apna
— zużycie energii cieplnej - i elektrycznej 0 w zakresie kosztowym
— koszt zużycia buraków
—1 koszt ubytku buraków
— koszt cukrów w prowadzonych
— koszt m ateriałów bezpośrednich
— koszty zakupu
— koszty k o n trak tacji i skupu
— koszty zakupu buraków z przerzutu
—■ w artość produktów ubocznych zm niejszających koszty
— koszt płac bezpośrednich z n arzutam i
— koszty wydziałowe i ogólnozakładowe
— rzeczywisty koszt w ytw orzenia cukru luzem
— koszt w ytw orzenia cukru przy polaryzacji planow anej
— średnie jednostkow e koszty stałe
— średnie jednostkow e koszty zm ienne
— przew idyw any koszt jednostkow y w kam panii według prognozy zbiorów buraków i w ydajności cukru.
Obok inform acji z tabulogram u podstawowego, który zaw iera w ym ienione wielkości rzeczywiste, sporządzane są tabulogram y o w ybranej tem atyce, przeznaczone dla służb technicznych, surowcowych, ekonomicznych i księgowych.
Zaw ierają one tylko w ybrane wielkości i w skaźniki b ę
dące m ateriałem analitycznym dla tych służb.
Kierow nictw o cukrow ni, a także wym ienione służby, m a
ją możliwość oceny w łasnych w yników za m inioną dekadę 1 n a ra sta ją cą od początku kam panii. T abulogram y w ska
zują n a odchylenia rzeczywistego w ykonania szeregu p a ra m etrów techniczno-produkcyjnych i kosztowych w sto
sunku do założeń planu.
K ierow nictw a 12 przedsiębiorstw cukrowniczych, g ru p u jących od 2 do 12 cukrow ni, m ają możliwość oceny pracy poszczególnych cukrowni. Z aw arte w tabulogram ach in form acje w ykorzystyw ane są także przy podejm ow aniu decyzji o przerzutach surow ca i term inach kończenia k am panii w poszczególnych cukrow niach.
Inform acje krótkookresowego rachunku kosztów są sze
roko w ykorzystyw ane przez służby finansow o-księgow e do celów przew idyw ania w yniku rocznego, produkcji dodanej i sytuacji finansow ej przedsiębiorstw a.
Na szczeblu zjednoczenia (a także m inisterstw a) tabulo
gram y syntetyczne są źródłem inform acji o przebiegu kam panii cukrow niczej i w ykorzystyw ane są jako pod
staw a dla ustalenia zmiennej oceny rozliczeniowej cukru i staw ki dotacji przedmiotowych.
Szczególnym zainteresow aniem cieszą się wprowadzone w roku 1975 i 1976 tabulogram y podające w yniki porów nawcze poszczególnych cukrow ni i przedsiębiorstw z okre
śleniem kolejności m iejsca w zakresie:
— w ydajności cukru
— stra t fabrykacyjnych -
— wielkości osiągniętego przerobu dobowego
— kosztu jednostkowego w ytw orzenia cukru
— wielkości produkcji cukru od początku kam panii.
W oparciu o dane krótkookresowego rachunku kosztów' prow adzona je st p u n k tacja w ogólnokrajow ym w spółza
wodnictwie pracy cukrowni. R ealizacja podsystem u KRK pozwoliła osiągnąć następujące podstawowe cele:
• szybkie zebranie danych zmiennych charakteryzujących pr?ebieg dekady kam panijnej i dostarczenie obliczeń do odbiorców w drugim dniu po zakończeniu dekady
® prow adzenie i prezentow anie w k alk u la c ji kosztów p ro dukcji cukru obok inform acji finansow ych, szerokiego ze
staw u inform acji fizycznych, charakteryzujących proces technologiczny i w arunki, w jakich on przebiega
© dokonyw anie kalkulacji w oparciu o znane w ynikowe wielkości produkcyjno-technologiczne i kosztowe okresu, z rów noczesnym uw zględnieniem prognozy plonu i w iel
kości przew idyw anej masy buraków do przerobu, m ającej ogrom ny w pływ n a „rozłożenie się” kosztów stałych i osta
teczny koszt jednostkow y cukru.
Podsystem „Krótkookresowy rachunek kosztów” nie za
stąpił bilansowego rachunku kosztów cukru, wyelim inow ał natom iast dekadową sprawozdawczość techniczną, tzw. de- kadów ki, sporządzane na w zorach branżow ych zatw ier
dzonych przez GUS n a szczeblu przedsiębiorstw a i zjedno
czenia.
Spojrzenie n a historię opisanego podsystem u pozw ala na sform ułow anie następujących spostrzeżeń, które być może uznać trzeba jako regułę kolejnych etapów drogi syste
mów inform atycznych w kraczających w istniejące stru k tu ry w ew nętrznej organizacji jednostek gospodarczych. Są to następujące etapy:
1) początkowa b iern a postaw a wobec system u ze strony jednostek i służb nie będących jego inicjatoram i
2) dostrzeganie zalet system atycznie dostarczanych infor
m acji (jednorodna, uporządkow ana form a graficzna u ła
tw iająca umiejscowienie i odszukanie potrzebnych in fo r
macji)
3) zgłaszanie propozycji zm ian pod adresem projektantów system u w przedmiocie rozszerzania zestaw u inform acji
4) aktyw ne zaangażow anie się n a rzecz ulepszenia sy
stem u, a w szczególności zestaw iania i adresow ania in fo r
m acji dla określonych grup odbiorców.
Przedstaw ione rozw iązania krótkookresowego rachunku kosztów produkcji mogą znaleźć zastosowanie wszędzie tam , gdzie istnieje m asow a produkcja w yrobów jednorod
nych (lub dających się sprowadzić do przeliczeniowych), w ytw arzanych w krótkim cyklu produkcyjnym . In teresu ją
ce byłoby więc zastosowanie rozw iązań opisanego podsy
stem u w kopalniach węgla, w w ydobyciu kruszyw , w w y
topie surów ki, produkcji energii, celulozy, cem entu a także w niektórych rodzajach produkcji przem ysłu chemicznego.
S e m in a riu m łirm y H E W LE TT-P A C K A R D
W d n i a c h 21 i 22 l u t e g o b r . w M a łe j A u l i P o l i t e c h n i k i W a r s z a w s k i e j o d b y ł o s i ę s e m i n a r i u m z o r g a n i z o w a n e p r z e z B i u r o I n f o r m a c j i T e c h n i c z n e j f i r m y H E W L E T T - - P A C K A R D w P o l s c e . S e m i n a r i u m p o ś w i ę c o n e b y ł o p r e z e n t a c j i p e ł n e j o f e r t y f i r m y w z a k r e s i e s y s t e m ó w k o m p u t e r o w y c h . W i e l k a , z w ł a s z c z a w ś r ó d n a s z e j m ł o d z i e ż y a k a d e m i c k i e j , p o p u l a r n o ś ć f i r m y j a k o p r o d u c e n t a m i n i k a l k u i a t o r ó w o r a z l o k a l i z a c j a I m p r e z y w g m a c h u u c z e l n i t e c h n i c z n e j , s p r a w i ł y , ż e b a r d z o o b s z e r n a a u l a z t r u d e m p o m i e ś c i ł a n i e n o t o w a n ą d o t ą d n a p o d o b n y c h i m p r e z a c h l i c z b ę k i l k u s e t o s ó b .
W p i e r w s z y m d n i u s e m i n a r i u m z a p r e z e n t o w a n o n a j p i e r w o g ó ln e c h a r a k t e r y s t y k i s y s t e m ó w H P 3000, H P 2026 i H P 1000, w s k a z u j ą c n a m o ż l i w o ś c i z a s t o s o w a n i a p o s z c z e g ó l n y c h m o d e l i d o c e l ó w z a r z ą d z a n i a i s t e r o w a n i a p r o c e s a m i o r a z b u d o w y s i e c i k o m p u t e r o w y c h . W d r u g i e j c z ę ś c i d n i a p r e l e g e n c i w p r o w a d z i l i w s z c z e g ó ł y s y s t e m u H P 3000 z . p u n k t u w i d z e n i a p o t r z e b a n a l i t y k a s y s t e m u ( c h a r a k t e r y s t y k a a r c h i t e k t u r y , m o ż l i w o ś c i o p r o g r a m o w a n i a o r a z s y s t e m u z a r z ą d z a n i a b a z ą d a n y c h ) .
D r u g i d z i e ń s e m i n a r i u m p o ś w i ę c o n y b y ) z a s t o s o w a n i o m t e c h n i c z n y m i p r z e m y s ł o
w y m s y s t e m ó w H P 1000 i H P 3000 ( s z c z e g ó ły r o z w i ą z a ń s p r z ę t o w y c h , o p r o g r a m o w a n i a s p e c j a l i s t y c z n e g o i w s p ó ł p r a c y w s i e c i a c h k o m p u t e r o w y c h ) .
Z a r ó w n o p r e l e k c j e , j a k i p r z e k a z a n e o b s z e r n e m a t e r i a ł y i n f o r m a c y j n e p o z w o liły u c z e s t n i k o m u z u p e ł n i ć i p o g ł ę b i ć f r a g m e n t a r y c z n e d o t ą d w i a d o m o ś c i n a t e m a t a k t u a l n y c h m o ż l i w o ś c i f i r m y w d z i e d z i n i e s y s t e m ó w m i n i k o m p u t e r o w y c h . (W .K .)
5
IZABELA CEM BROW SKA, ZBIGNIEW ZIELIŃSKI
Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Komputerowych Systemów Automatyki i Pomiarów MERA-ELWRO
Wrocław
System przygotow ania danych na nośnikach m agnetycznych dla serii O D R A 130 0
W ażnym elem entem w system ach przetw arzania danych jest sposób przygotow ania danych wejściowych. Dane te są najczęściej przygotowane na kartach lub taśm ach dziur
kow anych a przenoszone są na nośniki za pomocą odpo
wiednich dziurkarek. Popraw ność inform acji jest kontro
low ana n a spraw dzarkach lub też przez porów nanie od
powiednich w ydruków z zapisem danych źródłowych. Ze względu na dużą pracochłonność procesu przygotowania danych oraz konieczność korekty powstających błędów taka technologia opóźnia rozpoczęcie samego przetw arza
nia. Problem y te w znacznym stopniu są elim inowane przez zastosowanie nowoczesnych systemów przygotowania danych jak np. SEECHECK lub DATAFEED.
W OBR MERA-ELWRO również opracowano system przygotowania danych na nośnikach m agnetycznych z w y
korzystaniem kom puterów serii ODRA 1300 i urządzeń peryferyjnych produkcji krajow ej. System przeznaczony jest do w prow adzania danych bezpośrednio ze stanow isk operatorskich (mogą to być monitory dalekopisowe typu DZM 180 KSRE lub lokalne monitory ekranow e typu VT-340) na taśm y magnetyczne lub do pam ięci o bezpo
średnim dostępie.
Przygotowanie danych jest wykonyw ane w dwóch e ta pach:
1) wprow adzenie danych do zbioru pośredniego
2) sortow anie danych ze zbioru pośredniego do zbiorów finalnych, w których dane te będą przechowywane. For
maty zbiorów finalnych są zgodne z wym aganiam i opro
gram ow ania podstawowego dla kom puterów ODRA 1300.
WŁASNOŚCI SYSTEMU
System może być eksploatow any pod kontrolą egzeku
to ra m aszyn ODRA 1300, jak też i pod nadzorem system u operacyjnego GEORGE 3. Podstaw ow ą jednostką danych w system ie jest rekord. Każdy w prowadzony rekord jest form ow any w pam ięci operacyjnej, a następnie zapisyw a
ny do zbioru pośredniego znajdującego się w pamięci o bezpośrednim dostępie. Rekordy logiczne powiązane ze sobą tworzą grupę danych. M aksym alna długość rekordu danych wynosi 80 znaków. Rozróżniany jest zestaw 64 znaków.
GŁÓWNE FUNKCJE
Etap 1 — aikcja na zbiorze pośrednim :
— w prow adzanie danych do zbioru pośredniego
— spraw dzanie przez porów nanie popraw ności danych zm a
gazynowanych w zbiorze pośrednim
— drukow anie określonych grup danych
— edycje danych zaw artych w zbiorze pośrednim
•— kasowanie grupy danych ze zbioru pośredniego
•— rozliczenie pracy operatora.
E tap 2 — akcja na zbiorze finalnym :
— zapis w ybranych danych ze zbioru pośredniego do zbio
rów finalnych.
Dla um ożliwienia właściwego zorganizowania procesu przygotow ania danych system może pracować w kilku trybach:
© w prow adzanie danych — tryb ten jest w ykorzystyw any zawsze dla w prow adzenia danych z dokum entów źródło
wych do zbioru pośredniego, dane w prow adzane są w gru pach: jedna g rupa stanow i całość lub fragm ent zbioru f i
nalnego, każda grupa danych jest w prow adzana jako je den lub więcej rekordów ; w prow adzenie odbyw a się na zasadzie kolejnego w prow adzania, rekord po rekordzie
© dopisywanie danych — tryb ten um ożliwia dopisyw anie następnych rekordów do istniejącej grupy danych; w try bie tym nowe rekordy są umieszczane po ostatnim rek o r
dzie w grupie danych
© listow anie danych — tryb ten umożliwia uzyskanie w y
druku inform acji o grupie danych oraz rekordów danych wchodzących w skład tej grupy
® edycja danych — tryb ten um ożliwia popraw ianie re kordów w istniejącej grupie danych
© w eryfikacje danych — tryb ten umożliwia sprawdzenie przez porów nanie rekordów w prowadzonych do danej g ru py danych; w ykryte błędy mogą być natychm iast popra
w ione za pomocą odpowiednich instrukcji
• łączenie grup danych — tryb ten um ożliwia łączenie grup danych w celu skierow ania ich do wspólnego zbioru finalnego lub podzbioru; własność ta um ożliwia budowę zbiorów finalnych o strukturze złożonej
• skreślenie grup danych — tryb ten umożliwia usunięcie grupy danych ze zbioru pośredniego.
System rozróżnia następujące podstawowe rodzaje da
nych:
— dane masowe znajdujące się w podzbiorze prostym
— dane masowe znajdujące się w dyskowym zbiorze se
kw encyjnym o budowie zgodnej z w ym aganiam i system u autom atycznego program ow ania dla kom putera serii ODRA- -1300
— program y źródłowe w językach ALGOL, COBOL, FOR
TRAN, PLAN.
Różne rodzaje danych im plikują różne form aty zbiorów finalnych w pam ięci dyskowej i na taśm ie m agnetycznej.
Dane w prow adzane z urządzeń końcowych zapisyw ane są w zbiorze pośrednim w pamięci dyskowej, w .postaci grup danych. W zbiorze tym znajduje się kartoteka zaw ierająca pozycję dla każdej grupy danych.
N astępną czynnością realizow aną przez odrębny program sortujący jest zapis danych do zbiorów finalnych. Program sortujący w ybiera odpowiednie grupy danych ze zbioru
M g r I z a b e l a C E M B R O W S K A u k o ń c z y ł a W y d z i a ł M a t e m a t y k i - F i z y k i - - C h e m i i U n i w e r s y t e t u W r o c ł a w s k i e g o w 1973 r. W t y m s a m y m r o k u r o z p o c z ę ł a p r a c ę w O ś r o d k u B a d a w c z o - R o z w o j o w y m C E N T R U M M E R A - -E L W R O , p o c z ą t k o w o p r z y o p r a c o w y w a n i u i w d r a ż a n i u s y s t e m ó w o p e r a c y j n y c h : G E O R G E 3, M IN IM O P , o b e c n i e — p r z y o p r a c o w y w a n i u s y s t e m ó w k o m p u t e r o w y c h .
Z b i g n i e w Z I E L I Ń S K I u k o ń c z y w s z y P a ń s t w o w ą S z k o łę T e c h n i c z n ą p r z y E l e k t r o n i c z n y c h Z a k ł a d a c h N a u k o w y c h w e W r o c ł a w i u — w r o k u 1972, r o z p o c z ą ł p r a c ę w O ś r o d k u B a d a w c z o - R o z w o j o w y m C E N T R U M M E R A - -E L W R O . Z a j m o w a ł s ię p r o g r a m a m i s t e r u j ą c y m i d l a s e r i i O D R A -1300, s y s t e m a m i o p e r a c y j n y m i G E O R G E 3 i M I N IM O P . O b e c n i e o p r a c o w u j e n o w e s y s t e m y k o m p u t e r o w e .
6
pośredniego i zapisuje je we właściwym form acie do zbio
rów finalnych. S tru k tu ra zbiorów finalnych jest zależna od rodzaju danych i jest zgodna z żądaniem użytkownika.
Taśmy finalne w zależności od swojej stru k tu ry mogą być aktualizow ane przez odpowiednie program y biblioteczne:
#X K Y A , #X P M R , #X E K B .
Dyskowe zbiory finalne mogą być aktualizow ane przez program y: #X M ED , łX P M Z , #X E K B .
WYMAGANY SPRZĘT I OPROGRAMOWANIE
M inim alna konfiguracja sprzętu w ykorzystana przez sy
stem zaw iera następujące elem enty:
® stanow iska w prow adzania danych — w zależności od w ersji system u stanowisko takie stanowi:
— m onitor dalekopisowy typu DZM KSRE lub ICL 7071;
może występować ich nie więcej niż 10 i muszą być pod
łączone w liniach od 1 do 10 jednostki kom unikacyjnej, albo
— lokalny m onitor typu VT-340 lub ICL 7181/4 (m aksy
m alnie 8 monitorów) S jednostka kom unikacyjna
— m ultiplekser lub skanner, albo
— jednostka sterująca lokalnym i m onitoram i ekranow ym i
• d ru k ark a wierszowa um ożliwiająca wyprow adzanie infor
macji
• jednostka pomięci taśm ow ej, w celu zapisu zbiorów fi
nalnych, jeśli zbiory danych m ają być przechowywane na taśm ach
• jednostka pamięci dyskowej, zaw ierająca zbiór pośredni lub opcjonalnie druga jednostka dla zbiorów finalnych, jeśli dane m ają być przechowywane n a dyskach
• jednostka centralna ODRA serii 1300 z pamięcią opera
cyjną 32 K słów (lub większą).
Schem at konfiguracji obu w ersji system u przedstawiony jest na rysunku.
Rozróżnia się dwie w ersje system u w zależności od w y
korzystania urządzeń wejściowych:
1) dla m onitorów dalekopisowych 2) dla m onitorów ekranow ych.
K ażda z w ersji system u składa się z dwóch program ów:
1) program u głównego 2) program u sortującego
• w ersję w ykorzystującą m onitory dalekopisowe stanow ią:
— program główny #SPD 2
—< program sortujący +SPD 5
• w ersję w ykorzystującą m onitory ekranowe:
— program główny #SPD 3
— program sortujący #SPD 5.
P rogram główny #S P D 2 w prow adza dane bezpośrednio z m onitorów dalekopisowych do zbioru pośredniego w p a mięci dyskowej. Program główny +SPD3, natom iast, w pro
wadza dane bezpośrednio z monitorów ekranow ych do zbio
ru pośredniego. Oba program y um ożliwiają również edycję i w eryfikację danych zaw artych w zbiorze pośrednim .
K o n f i g u r a c j a d l a s y s t e m u p r z y g o t o w a n i a d a n y c h n a n o ś n i k a c h m a g n e t y c z n y c h z. m o n i t o r ó w d a l e k o p i s o w y c h l u b z m o n i t o r ó w e k r a n o w y c h
Program sortujący #SPD 5 sortuje dane zgrom adzone w zbiorze pamięci dyskowej SPD POŚREDNI w celu w y b ra
nia jednorodnych danych wprow adzonych w określonym formacie z jednego lub kilku określonych stanow isk ope
ratorskich, tworząc zbiory finalne zgodnie z życzeniem użytkownika.
Nośnikiem system u jest taśm a m agnetyczna o nazwie PROGRAM SPDD, zaw ierająca wymienione trzy program y.
Należy zaznaczyć, że obie w ersje system u mogą być w ykorzystane równocześnie. Należy wówczas uwzględnić zwiększone zapotrzebowanie na pamięć.
W porów naniu z tradycyjnym i m etodam i przygotow ania danych na nośnikach papierow ych system przygotowania danych na nośnikach magnetycznych:
— elim inuje błędy urządzeń dziurkujących i czytających karty
— zwiększa efektyw ność przetw arzania inform acji z uwagi na dużą szybkość przesyłania danych do/z pam ięci ze
w nętrznej
— zwiększa w ydajność pracy operatora dzięki popraw ie w arunków pracy (elim inacje hałasu)
— obniża koszty eksploatacji — taśm a magnetyczna lub pakiet dyskowy jest m ateriałem w ielokrotnego użytku
— lepiej w ykorzystuje sprzęt poprzez eksploatację tych sa
mych urządzeń końcowych do prac konw ersacyjnych oraz przygotow ania danych
— ułatw ia przekazyw anie danych do innego ośrodka.
JAN MACIEJ KOŚCIELNY Instytut Automatyki Przemysłowej Politechniki Warszawskiej
O rg a n iz a c ja banku danych w systemie w y tw a rza n ia specyfikacji projektow ych
Projektow anie jest procesem twórczym, tym niem niej pewne jego etapy dają się sformalizować. Obecnie coraz więcefj prac poświęconych jest zagadnieniom projektow ania wspomaganego kom puterem . N ajbardziej celowa w ydaje się autom atyzacja pracochłonnych i żmudnych etapów projek
towania. Do takich należy w projektow aniu układów au to m atyki i pom iarów w ytw arzanie specyfikacji projektowych.
W Instytucie A utom atyki Przem ysłowej Politechniki W ar
szaw skiej opracow ano dla Pracow ni Projektow ej MERA
PNEFAL system autom atyzacji obliczeń, doboru i w ytw a
rzania dokum entacji projektow ej dławieniowych organów wykonawczych i zwężek pom iarowych oraz system w y
tw arzania specyfikacji projektow ych i kosztorysów.
W niniejszym artykule przedstaw iono sposoby organiza
cji banku danych ap aratu ry autom atyki i pom iarów, prze
znaczonych do autom atyzacji w ytw arzania specyfikacji pro
jektowych.
7
OGÓLNA ORGANIZACJA SYSTEMU
Bank danych jest zbiorem elem entów — aparatów , z k tó rych każdy opisany je st przez zbiór właściwych dla niego param etrów . P aram etram i są: dane techniczne, jak np.
ciśnienie zasilania, zakres pomiarowy itp., dane eksploata
cyjne, np. odporność na w aru n k i klim atyczne, pozycja p ra cy, rodzaj zabudowy itp., dane o producencie, a także inne inform acje, jak cena, typ przyrządu, num er katalogowy oraz indeks, który jednoznacznie określa każdy aparat.
W ybór ap aratu z banku danych może być dokonany dwojako: pi-ojektant deklaruje albo zbiór w ym agań, czyli wartości param etrów , jakie musi spełniać aparat, albo indeks ap aratu (gdy z góry wie, jaki przyrząd chce za
stosować).
D ane Indeks
aparatu W artości param etrów
A Igorytm A lg o ry tm
wyszukiwania wyboru aparat (W.
aparatów na podstawie
na pod staw ie in d e ksu
zode klarowanych w artości parametrów;
Zestawienię fablic z danym i o wy
branych a p a ratach
A lg o r y tm y re d a k c y jn e
R y s . 1. O g ó ln a s t r u k t u r a s y s t e m u w y t w a r z a n i a s p e c y f i k a c j i
W celu m inim alizacji objętości banku danych przyjęto w system ie kodowanie nazw y param etrów w postaci czte- roznakow ej (np. rodzaj zabudowy — ROZA), tw orząc słow
nik. W prowadzono też dla niektórych param etrów tablice kodów, zaw ierające zakodowane cyfrowo w artości param e
trów . Dotyczy to głównie param etrów , których w artości wyrażone są słownie (np. pozycja pracy p io n o w a, — POPR 01; rodzaj zabudow y tablicow y — ROZA 03). K aż
demu p a ra m e tró w przyporządkow ana została relacja lo
giczna, w edług której dokonyw ane je st spraw dzenie zgod
ności w artości p aram etru z w ym aganiam i zadeklarow any
mi w danych wejściowych. System je st otw arty, tzn.
możliwe je st w prow adzenie do słow nika nowych param e
tró w i ich kodów. Ogólna s tru k tu ra system u w ytw arzania specyfikacji przedstaw iona jest na rys. 1.
SPOSOBY ORGANIZACJI BANKU DANYCH
Każdy odrębny a p a ra t opisany param etram i stanowi jeden elem ent zbioru. Z p u n k tu w idzenia p ro jek tan ta dw a aparaty różniące się choćby tylko w artością jednego p a ra m etru są traktow ane jako odrębne elem enty zbioru. T ak np. istnieje ponad sto tysięcy różnych m odyfikacji re je strato ra typu NSK produkcji KFAP K raków , różniących się między sobą w artością choćby jednego param etru.
W celu zm inim alizow ania objętości banku danych za
spokajającego potrzeby p ro jek tan ta zastosowano organiza
cję przedstaw ioną poniżej.
Bank danych (rys. 2) jest zbiorem bloków. Pierw szy blok stanow i tzw. lista producentów , zaw ierająca w szyst
kie inform acje o producentach ap aratu ry . K olejne bloki zaw ierają inform acje o aparaturze poszczególnych produ
centów. Każdy z tych bloków zbudow any jest z podblo-
ków — zbiorów inform acji o ap aratu rze jednej grupy funkcjonalnej, którą stanow ią np. regulatory, przetw orniki pom iarow e itp. Podbloki te są zestaw em tabel o jednolitej postaci. Przykład takiej tabeli został pokazany poniżej.'
Przykład (abell w pod blok u A dres ta b e li: 0001 00 A O l
Adres nas
tęp
nej ta b e
li Część
Indek
su
"Wartości param etrów
A lgorytm działania ALGO
Zakres pro p o rcjo
nalności . (w %) ZA P K
Zakres czasu cał
kowitego (w m in) ZAĆA
Zakres czasu róż
niczkowe
go (w m in) ŻAKO
P obór pow ietrza
w s tanio ustalonym
MOCP
A l 01 5 ; 300 _■ _ 0,12 A l i
A2 Oi 10; 300 o , i ; 30 - 0,3 A l i
A3 00 30; 300 0 ,1 ; 30 0,05; 15 0,3 A12
Liczba w ierszy i kolum n w tabeli nie jest ograniczona.
Szczególny rodzaj stanow ią tabele z w artościam i param e
trów jednakow ym i d la całej grupy aparatów . Są to tabele jednowierszowe, różniące się tylko tym , że zam iast frag m entu indeksu zaw ierają w pierw szej kolum nie umowny symbol. Przyjęto, że indeks ap aratu zbudow any jest n a stępująco: cztery pierw sze znaki są kodem producenta, dwa następne — kodem grupy funkcjonalnej, pozostałe natom iast są indeksem przyrządu stosow anym przez pro
ducenta. W ykorzystanie w indeksie aparatu oznaczenia sto
sowanego przez producentów jest niekorzystne ze względu n a różnorodność i niejednolity ch arak ter oznaczeń różnych producentów, lecz w ydaje się konieczne ze względu na przyzwyczajenie projektantów .
Inform acja o przyrządzie zaw arta jest w hierarchicznym zestawie tabel. S tru k tu ra tych tabel może być elastycznie dopasow yw ana do konkretnej grupy przyrządów . Przykład stru k tu ry tabel w podbloku pokazany jest n a rys. 3. Jest to podblok (o adresie 0001 06) regulatorów produkcji ME- RA-PNEFAL. S tru k tu ra tabel w podbloku uzależniona jest od ch arak teru indeksu stosowanego przez producenta, a o ostatecznym jej kształcie decyduje osoba tworząca odpowiednią część banku danych. Szczegółowym przypad
kiem może być stru k tu ra jednopoziomowa. Wówczas pierw sza kolum na tabeli zaw iera cały indeks aparatu, a w ko
lejnych kolum nach podane są w artości w szystkich p a ra m etrów. S tru k tu ra jednopoziomowa odpow iada organizacji banku danych opisanej powyżej.
Blok producent a 1 2 3 L 5 Podblok przetworników
Domiarowych
Podblok regulatorów Podblok stacyjek Podblok rejestratorów Podblok ...
n
R y s . 2. O g ó ln a b u d o w a b a n k u d a n y c h
