Przyroda Górnego Śląska, 2011, nr 66

Nr

66

t ^situ*

M IĘD Z YN A R O D O W A R O K LASÓW • 2011

2011 MIĘDZY-

NARO- DOWY

ROK LASÓW

Regionalna Dyrekcja

Lasów Państwowych w Katowicach

LA SY D LA LU D Z I

(cz. l)

zima 2.0«

O S L Ą S K A

Biuletyn Centrum D ziedzictw a Przyrody

G órn ego Śląska

ISSN 1425-4700 INDEKS 338168 C ena 3,00 zł

9"7714 2 5114 7 0 10 5"

# Ś lą s k ie . Pozytywna energia

Pracujcie niestrudzenie dla ratowania tego, co ukochaliście. Pouczajcie o tym, że idea ochrony przyrody jest ideą na wskroś demokratyczną, gdyż chroni ona skarby przyrody dla całego społeczeństwa.

Przez poznanie i ochronę przyrody - do jej ukochania - oto nasze hasło!

Władysław Szafer (Chrońmy przyrodę ojczystą, N ri, 194$)

I

Kończy się Międzynarodowy Rok Lasów. Podsumowujemy go w dwóch specjalnych numerach naszego kwar­

talnika, przygotowanych wspólnie z leśnikami Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach.

Przedstawiamy w nich różnorodność biologiczną śląskich lasów oraz formy jej ochrony, przyrodnicze uwa­

runkowania leśnictwa, zasoby leśne, gospodarkę leśną i jej problemy, sposoby i zasady udostępniania lasów dla społeczeństwa oraz administrację regionalną Lasów Państwowych. 1 choć rok ten obchodzony byt pod ha­

słem Lasy dla ludzi, warto też zastanowić się co Człowiek zrobił dla lasu. Pomocne w naszych przemyśleniach mogą być tytuły rozdziałów części pierwszej w publikacji wybitnego ekologa amerykańskiego Chrisa Masera Nowa wizja lasu, które zamieszczam poniżej:

P rz y ro d a z a p la n o w a ła las jako nieprzewidywalny eksperyment. My próbujemy zaprojektować las.

P rz y ro d a z a p la n o w a ła las w oparciu o długookresowe trendy. My staramy się zaplanować las w opar­

ciu o trendy krótkoterminowe.

P rz y ro d a z a p la n o w a ła las różnorodny. My projektujemy las odznaczający się redukcjonistyczną jed­

nolitością.

P rz y ro d a z a p la n o w a ła las z wzajemnie powiązanymi procesami. My staramy się zaprojektować las oparty na wyizolowanych produktach.

P rz y ro d a z a p la n o w a ła las, w którym wszystkie elementy są neutralne. My projektujemy las, w którym pewne elementy uważamy za dobre, a inne za złe.

P rz y ro d a z a p la n o w a ła las jako elastyczne, wieczne kontinuum gatunków. My projektujemy las jako sztywną, ograniczoną w czasie monokulturę.

P rz y ro d a z a p la n o w a ła las wpisany harmonijnie w krajobraz. My staramy się zaprojektować las poszat- kowany na odrębne hektary.

P rz y ro d a z a p la n o w a ła długość życia lasów Północnego Zachodu [USA, przyp. red.] na ¡00-1200 lat. My projektujemy las, który jedynie z rzadka osiąga wiek 100 lat.

P rz y ro d a z a p la n o w a ła la sy Północnego Zachodu jako niepowtarzalny na całym świecie - 25 gatunków iglastych, z tego 7 najważniejszych, i to najbardziej długowiecznych i największych ze swojego rodzaju. My projektujemy las opart)' w głównej mierze na jednogatunkowych krótkich cyklach produkcyjnych.

P rz y ro d a z a p la n o w a ła las tak, aby sam się utrzymywał i odnawiał. My projektujemy las, który wymaga coraz większego zewnętrznego zasilania - nawozów, środków chwastobójczych i zwalczających szkodni­

ki.

I choć od publikacji wymienionej książki upłynęło już ponad 20 lat, to ciągle jesteśmy daleko od osiągnięcia takiej wizji lasu, jaką nakreślił Chris Maser. J e r z y B P a r u s e l Chris Maser 2003. Nowa wizja lasu. (Przekład oryginału C. Maser 1988. The redesigned forest, dokonany przez J. P. Listwana i ). Majewskiego pod red.

Sz. Ciapały i R. Okraski). Pracownia na Rzecz Wszystkich Istot, Bystra, ss. 278---

Przyroda Górnego Śląska I z i m a 2 0 1 1 N a tu rę o f U p p e r Silesia 1w i n t e r 2 0 1 1 Natur des Oberschlesien B w i n t e r 2 0 1 1

Wälder als Gebiet für seltene und geschützte Arten von Gefäßpflanzen

Chronione chrząszcze saproksyliczne w lasach

Protected saproxylic Coleóptera beetles in forests Geschützte saproxylische Käfer in Wäldern

10

nionych gatunków kręgowców

The significance o f forests for the population o f protected species ofvertehrata

Bedeutung von Wäldern für Population von geschützten Wirbeltierarten

14

The protection o f forest biodiversity in Europe

Schutz der biologischen Waldvielfalt in Europa

17

stw ow ym w Katowicach

The Regional Directorate o f State-Forests in Katowice

Regionaldirektion der Staatwälder in Kattowitz

19

Natural conditions o f the forestry in RDSF in Katowice

Naturräumliche Bedingungen für Waldwirt­

schaft in der Regionaldirektion der Staatwälder (RDLP) in Kattowitz

Na wniosek Fundacji Ekologicznej „Silesia" prenumeratę Przyrody Górnego Śląska dla szkół w w ojewództwie śląskim dofinansował Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach

W Y D A W C A

Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska

R A D A P R O G R A M O W A

Maria Z. Pulinowa (Przewodnicząca) Jan Duda (Z-ca Przewodniczącego) Maciej Bakes, Joanna Chwoła, Bogdan Gieburowski,

Jan Holeksa, Arkadiusz Nowak, Romuald Ojaczek, Jolanta Prażuch, Małgorzata Strzelec, Józef Świerad

K O L E G I U M R E D A K C Y J N E

Jerzy B. Parusel (redaktor naczelny) Marta Duda (sekretarz redakcji) Renata Bula, Jan Duda, Maria Z. Pulinowa

A D R E S R E D A K C J I

Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska ul. św. Huberta 35, 40-543 Katowice

tel./fax: 32 209 50 08,32 609 29 93 e-mail: redakcja(5)cdpgs.katowice.pl

http: //www.cdpgs.katowice.pl R E A L I Z A C J A P O L I G R A F I C Z N A

VERSO, Katowice O P R A C O W A N I E G R A F I C Z N E

Joanna Chwoła

A U T O R Z N A K U G R A F I C Z N E G O W Y D A W C Y Katarzyna Czerner-Wieczorek

Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska zostało powołane Zarządzeniem Nr 204/92 Wo­

jew ody Katowickiego z dnia 15 grudnia 1992 roku do badania, dokumentowania i ochrony^ oraz prognozowania stanu przyrody Górnego Śląska.

Z dniem 1 stycznia 1999 r. Centrum jest sam o­

rządową jednostką budżetową, przekazaną w o­

jew ództw u śląskiemu Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 listopada 1998 r.

W S K A Z Ó W K I D L A A U T O R Ó W Biuletyn Przyroda Górnego Śląska jest recen­

zowanym czasopismem popularno-naukowym przeznaczonym do publikacji oryginalnych prac, krótkich komunikatów i artykułów przeglądo­

wych o przyrodzie Górnego Śląska - jej bogactwie i różnorodności, stratach, zagrożeniach, ochro­

nie i kształtowaniu, strukturze i funkcjonowaniu, a także o jej badaczach, miłośnikach i nauczycie­

lach oraz postawach człowieka w obec przyrody.

Przyjmujemy teksty oryginalne, o objętości 1-4 stron standardowego formatu. Zdjęcia przyjmuje­

my w postaci analogowej lub cyfrowej (minimalny rozmiar 10 x 15 cm i rozdzielczość 300 dpi). Ilustra­

cje prosimy numerować i osobno dołączyć opis.

Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania niezbędnych zmian treści artykułów bez narusza­

nia zasadniczych myśli autora oraz zmiany tytułu.

Nadesłanych maszynopisów redakcja nie zwraca.

Prawa autorskie do zamieszczonych w biuletynie artykułów i zdjęć są zastrzeżone, ich reprodukcja jest możliwa jedynie za pisemną zgodą redakcji.

W ydawca prosi autorów o załączenie następu­

jących danych: stopień naukowy, miejsce pracy, krótki opis dorobku i zakres zainteresowań. Autor otrzymuje dwa egzemplarze numeru.

W A R U N K I P R E N U M E R A T Y Przyroda Górnego Śląska ukazuje się w cyklu czterech pór roku. Zam ówienia na prenumera­

tę indywidualną i zbiorową biuletynu przyjmują Poczta Polska i Kolporter. Bieżące numery można nabyć w salonach EMPiK-u i kioskach RUCH-u.

Sprzedaż archiwalnych i bieżących numerów pro­

wadzą następujące instytucje: Muzeum Śląskie w Katowicach, Muzeum Górnośląskie w Byto­

miu, Muzeum Górnictwa W ęglowego w Zabrzu, Muzeum Śląska O polskiego w O polu oraz O gród Botaniczny Uniwersytetu W rocławskiego w e Wro­

cławiu. Biuletyn można także zaprenumerować w Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Ślą­

ska. Warunkiem przyjęcia i realizacji zamówienia jest otrzymanie z banku potwierdzenia w płaty na konto: Kredyt Bank PBI S.A. II/O Katowice, nr rach. 371500 14451214400344180000. Zam ów io­

ne egzemplarze przesyłane będą pocztą zwykłą;

można je także odebrać w biurze Centrum. Cena jednego egzemplarza wynosi 3 zł.

© Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska

Poglądy wyrażone na łamach biuletynu są pogląda­

mi autorów i niekoniecznie odzwierciedlają punkt widzenia wydawcy.

N A K Ł A D : 2000 egzemplarzy Zajrzyj na stronę www.przyroda.katowice.pl N a o k ł a d c e :

La s łę g o w y w d o lin ie Ś lep io tk i F o t. J. B. P aru sel

Zbiorowiska leśne w w ojewództwie śląskim Forest communities in Silesian voivodship

Pflanzengesellschaften in der Woiwodschaft Schlesien Lasy jako ostoje rzadkich i chronionych gatunków roślin naczyniowych

Forests as sites o f rare and protected species o f vascu­

lar plants

Łęg jesionowo-wiązowy

Z

tw a śląskiego. W olne od lasów były tylko w ody p ły­

nące i stojące oraz torfow iska i ścian y skalne. Lasy śląskie sięgają do w ysokości około 1350 m n.p.m ., na której przebiega górna gran ica lasu w m asyw ie P il­

ska. G ran ica rolno-leśna na om aw ianym obszarze u k ształtow ała się już około roku 10 0 0 . W n ieod ­ ległej przeszłości zasięg lasu lim itow ały też zanie­

czyszczenia pow ietrza, w w y n ik u których w okół em itorów tw orzyły się bezleśne pustyn ie industrio- genne (tzw. industrioklim aks).

W spółczesną roślin ność rzeczyw istą w ojew ódz­

tw a śląskiego buduje około 515 zbiorow isk roś­

linnych, w śród których poznano dotychczas 40 zbiorow isk leśnych (co stan ow i 67,8% liczby tych zbiorow isk w Polsce). 1 choć ich ud ział w róż­

norodności szaty roślinnej w ojew ództw a jest n ie ­ w ielki (7,8%), to jedn ak dom inują one pow ierz­

chniowo, zajm ując w sum ie blisko 462000 ha p ow ierzchni (37,5%). Najliczniej reprezentow ane są zbiorow iska leśne na żyznych siedliskach lasow ych, łęgow ych i olsow ych (29; 208917 ha), a ubogie sie­

d liska borowe - choć zajm ują w iększą pow ierzchnię (253081 ha) - tylko przez 11 zbiorowisk. O m aw iane zbiorow iska są siln ie zróżnicow ane pod w zględem stru k tu ry i rozm ieszczenia geograficznego. D rze­

w ostan y lasów m ogą tworzyć 34 rodzim e gatunki drzew. W iększość drzew ostanów została jednak silnie p rzekształcona w toku gospodarczego u żyt­

kow an ia lasów. W ielogatunkow e i zróżnicowane

Zbiorowiska leśne i ich zagrożenie

w województwie śląskim

J e r z y B. P a r u s e l ( c e n t r u m d z i e d z i c t w a p r z y r o d y g ó r n e g o ś l ą s k a , K a t o w i c e )

różnorodność biologiczna lasów

PRZYRODA GORNEGO ŚLĄSKA 1 6 6 1 Z I M A 2 0 1 1

pod w zględem stru k tu ry drzew ostany zostały za­

stąpione jedn ogatu nkow ym i i jednow iekow ym i m onokulturam i św ierka, sosny, dębów, czy olchy czarnej. W granicach w ojew ództw a w ystępuje 13 zbiorow isk górskich i 7 podgórskich oraz 2 w y ­ żynne, a typow o nizinnych - tylko 18. W szystkie zbiorow iska górskie osiągają zachodnie i północne gran ice swego zasięgu w całych K arpatach, je d n o ­ cześnie w iele zbiorow isk niżow ych osiąga tu swe granice południow e.

N a obszarach niżow ych przew ażają zbiorowiska suboceanicznego boru św ieżego i kontyn en taln e­

go boru m ieszanego, których drzew ostany buduje głów n ie sosna i dąb szypułkow y. N ieliczne są płaty śródlądow ego boru suchego, sosnow ego boru ba­

giennego, olsów porzeczkowego i torfowcowego, w zdłu ż n iew ielkich strum ien i i rzeczek nieco czę­

ściej m ożn a obserw ow ać łęg jesionow o-olszow y i w iązow o-jesionow y, a nad brzegam i w iększych rzek - resztki łęgów topolow ych i w ierzbow ych.

W śród zbiorow isk lasów liściastych dom inują grąd subkontynentalny i k w aśn a buczyna niżowa, sporadyczna zaś jest żyzna buczyna niżow a. Z b io ­ row iska łęgow e budują olcha czarna, jesion, brzo­

za om szona, sporadycznie w iązy, topola czarna, w ierzba biała. Zbiorow iska w yżej położone tw orzą grab, buk, rzadko klon.

N a obszarach w yżynn ych charakterystyczne są zespoły: endem icznego dla Polski w yżynnego jodłow ego boru m ieszanego, osiągającego w w oje­

w ództw ie śląskim zachodnią granicę zasięgu, oraz buczyny - ciepłolubna buczyna m ałopolska, żyzna buczyn a karpacka, żyzna buczyna sudecka i jaw orzyna z języcznikiem zw yczajnym ; te górskie zespoły w ystępują tu w yspow o na k rańcach swego zasięgu. Tylko na W yżynie Częstochow skiej sp o ­ radycznie notow ano szczątkow e p łaty św ietlistej dąbrowy.

Zbiorow iska podgórskie reprezentuje rozpo- w szech nionybagienn ybór trzcinnikow y, natom iast rzadko na tych obszarach w ystępują: podgórskie dąbrow y acydofilne i zboczowe lasy lipowo-jaworo- we, a w zdłu ż stru m ien i - podgórski łęg jesionow y i łęg olszowy gw iazdnicow y.

W reglu dolnym Beskidów Zachodnich n aj­

w iększą pow ierzchnię zajm ują żyzna buczyna karpacka, kw aśna buczyna karpacka oraz dolno­

reglow y bór jodłow o -św ierk ow y i żyzna jed lin a zachodniokarpacka. N a strom ych, rum oszow atych stokach rozw ijają się bardzo m ałe p łaty jaw orzyn górskich - ziołoroślow a, karpacka i z m iesiącznicą trw ałą. W zdłuż k arpackich potoków rozw ijają się niew ielkie p łaty nadrzecznej olszyny górskiej, a w obrębie w ysięków stokow ych - bagiennej olszyny górskiej. W reglu górnym panuje niepodzielnie acy- Żyzna buczyna karpacka

Nadrzeczny łęg wierzbowy Ols porzeczkowy Łęg jesionowo-olszowy

Ilustracje autora

różnorodność biologiczna lasów

PRZYRODA GÓRNEGO ŚLĄSKA i 6 6 I Z I M A 2 0 1 1

d ofiln a zachodniokarpacka św ierczyna górnore- glowa, budow ana przez św ierka z dom ieszką jawora i jarzębiny. W obu reglach, na lokalnych spłaszcze­

niach stokow ych m ożem y spotkać bardzo rzadko n iew ielkie p iaty dolnoreglowego św ierkow ego bo­

ru na torfie.

Z biorow iska leśne w ystępujące w w ojew ódz­

tw ie śląskim są w w iększości zbiorow iskam i ch ro­

n ionym i n a terytoriu m U nii Europejskiej (39, w tym 16 priorytetow o) oraz w Polsce (31 siedlisk).

Zbiorow iska te należą jednocześnie do najbardziej zagrożonych w w ojew ództw ie. N ajnow sza ocena w ykazała, że tylko dwa zbiorow iska leśne (suboce- aniczny bór św ieży i kontynentalny bór mieszany) nie są zagrożone. Do zbiorow isk w ym ierających należą nadrzeczne łęgi topolowe, łęgi podgór­

skie i jaw orzyny z języcznikiem zw yczajnym oraz św ietlista dąbrowa. A n aliza skuteczności ochrony rezerw atow ej zbiorowisk leśnych w ykazała, że są one przedm iotem utw orzenia aż 51 rezerw atów przyrody, a zbiorowiska leśne w ystępują także w pozostałych 13 rezerw atach. Najczęściej ochroną objęte są: grąd subkontynentalny (w 29 rezerw a­

tach), żyzna buczyna karpacka (21), k w aśn a buczy­

na n iżow a (15), kontynentalny bór m ieszany (14), łęg jesionow o-olszow y (13), dolnoreglow y bór jodłow o- św ierkow y (10), k w aśn a buczyna górska (10), żyzna buczyna sudecka (8) i podgórski łęg jesionow y (7).

N ielicznie w rezerw atach reprezentow ane są płaty:

śródlądow ego boru suchego, sosnow ego boru ba­

giennego, łęgu jesionow ego z jarzm ian ką w iększą, dolnoreglowego św ierkow ego boru na torfie, ba­

giennej olszyny górskiej, jaw orzyny z języcznikiem zw yczajnym i w yżynn ego jodłow ego boru m iesza­

nego. Poza rezerw atam i znajdują się zbiorowiska w ym ierające i n arażone n a w ym arcie, takie jak:

nadrzeczne łęgi topolow y i wierzbowy, podgórska w ilgotna dąbrowa acydofilna, św ietlista dąbrowa, łęg olszowy gw iazd nicow y i żyzna buczyna n iżo­

wa.

Zbiorow iska leśne w ojew ództw a śląskiego za­

grożone są negatyw n ym od d ziaływ an iem zanie­

czyszczeń pow ietrza i zm ian klim atycznych, w prow adzaniem now ych i nieprzyjaznych dla zachow ania różnorodności biologicznej biotech­

n ologii i m etod m echanizacja prac leśnych, a także rozw ijającej się na skalę m asow ą turystyki i rek­

reacji. Dla zachow ania szaty leśnej niezbędne jest:

objęcie ochroną rezerw atow ą, w tym ścisłą, re­

prezentatyw nej części zróżnicow ania w szystkich zbiorowisk leśnych (a w ym ierających i narażonych na w ym arcie w pierwszej kolejności), dalsza ekolo- gizacja gospodarki leśnej, skuteczniejsze egze­

kw ow an ie prawa oraz podnoszenie św iadom ości ekologicznej m ieszkańców i turystów . ♦

Z a g r o ż e n i e s i e d l i s k i z b i o r o w i s k l e ś n y c h w w o j e w ó d z t w i e ś l ą s k i m

S ied lisk o P o w ierzc h n ia [ha]

U dział

[%]

K a te g o ria za g ro ż e n ia sied lisk a

Z b io r o w isk o ro ślin n e (K a te g o ria z a g ro ż e n ia zb io ro w isk a)

Bór suchy 3510 0,29 E N Cladino-Pinetum (V/CR)

Bór świeży 73044 5,92 Peucedano-Pinetum ^(1/EN), Leucobryo-Pinetum

Bór wilgotny 13215 1,07 V U Molinio-Pinetum ^(V/LC), Calamagrostio

villosae-Pinetum (V/CR),

Bór bagienny 442 0,04 E N Vaccinio uliginosi-Pinetum ^{(V/C R)}

Bór mieszany świeży 97576 7,91 Querco roboris-Pinetum

Bory mieszane

wilgotne i bagienne 58642 4,76 L C

Las mieszany świeży 48145 3,90 L C

Calamagrostio arundinaceae-Quercetum petraeae ^{(V/VU ),} Deschampsioßexuosae- -Fagetum ^(R/LC), Luzulo luzuloidis-Quercetum petraeae ^(R/LC)

Lasy mieszane

wilgotne i bagienne 38406 3,11 L C Molinio arundinaceae-Quercetum roboris ^{(V /} EN), Molinio caeruleae-Quercetum roboris ^(R/

C R)

Lasy świeże

i wilgotne 30971 2,51 N T Aceri platanoidis-Tilietum platyphylli ^(V/CRj,

Ti/io-Carpinetum ^{(V /V U )}

Olsy i olsy jesionowe 6086 0,49 vu Sphagno-Alnetum (V/CR), Caltho-Alnetum (V), Carici elongatae-Alnetum ^{(V/VU ),} Fraxino- Alnetum ^(R/NT),

Las łęgowy 2338 0,19 E N

Astrantio-Fraxinetum ^(V/CR), Carici remotae- -Fraxinetum ^(E/EN), Populetum albae ^(E/CR), Querco-Ulmetum minoris ^(V/EN), Salicetum albae (V/CR), Stellar io nemorum-Alnetum glutinosae (V)

Bór mieszany

wyżynny 414 0,03 E N Abietetum albae ^(V)

Las mieszany

wyżynny 4595 0,37 vu Potentillo albae-Quercetum (E/CR)

Las wyżynny 8859 0,72 vu Cruciato glabrae-Fagetum (V), Dentario

enneaphylli-Fagetum ^(V/CR), Mélico unißorae- -Fagetum ^{(V /V U )}

Bór górski 106 0,01 ^{C R} Bazzanio-Piceetum ^(V)

Bór wysokogórski 452 0,04 E N Plagiothecio-Piceetum (tatricum) ^(V)

Bór mieszany górski 5680 0,46 VU Abieti-Piceetum (montanum) ^(V) Las mieszany górski 30946 2,51 N T Luzulo luzuloidis-Fagetum ^(R/LC)

Las górski 38299 3,11 L C

Aceri-Fagetum ^(V), Dentario glandulosae- -Fagetum ^(R[0^{]V [W]),} Galio-Abietetum ^(V), Lunario-Aceretum (V), Phyllitido-Aceretum (E), Sorbo acupariae-Aceretum pseudoplatani (V)

Las łęgowy górski 272 0,02 ^{E N} A Ine tum incanae ^(V)

Razem 461998 37,46

K ateg o rie zag roże n ia sied lisk a /zb io ro w isk a : C R - krytyc zn ie zag ro żo n e , EN - m niejszej tro ski, E - w y m ie ra ją ce , V - n arażo n e, R - rzadkie. G - g ó ry, W - i n iep a ń stw o w y ch (R D LP K ato w ice), zag roże n ie zbioro w isk : w w o je w ó d z tw ie po skośniku) - N o w ak i N o w ak 2 0 0 8

zag ro żo n e , VU - n arażo n e, N T - bliskie zag roże n ia , LC - naj- w yży n y. Ź ró d ło : po w ierzch n ia siedlisk w lasach p a ń stw o w ych śląskim - Parusel i in. 2 0 11, w w o je w ó d z tw ie o p olskim (p od an e Wyżynny jodłow y bór mieszany

Kwaśna buczyna górska

Świetlista dąbrowa subkontynentalna

Grąd subkontynentalny

różnorodność biologiczna lasów

p r z y r o d a g ó r n e g o Ś lą s k a t 6 6 ■ z i m a 2 0 1 1 mm

Lasy województwa śląskiego jako ostoje

rzadkich i chronionych gatunków roślin naczyniowych

Re n a t a Bu l a (c e n t r u m d z i e d z i c t w a p r z y r o d yg ó r n e g o ś l ą s k a, Ka t o w i c e)

z lasam i (162 gatu n ki podlegające ochronie ścisłej i 18 - częściowej).

W w ojew ództw ie śląskim o d n o­

tow ano dotychczas 81 gatunków roślin chronionych zw iązanych z siedliskam i leśnym i, w tym 68 - ściśle chronionych i 13 - częścio­

wo.

ażdy typ lasu jest dla określonej grupy ga­

tu n ków specyficznych siedliskiem gw a­

rantującym ich istnienie. W tym aspekcie nie m a w ięc typ ów lasów w ażniejszych lub mniej w ażnych i tylko utrzym anie p ełnego zróżnicow a­

nia ekosystem ów leśnych daje szansę na zacho­

w anie różnorodności na poziom ie gatun kow ym w jej pełnym w ym iarze. W przypadku gatunków szczególnie cennych i w rażliw ych, ze względu na rzadkość w ystępow an ia, specyficzne w ym agan ia siedliskow e bądź niski poziom adaptacji do zm ian w środow isku, zapew nienie istn ien ia i p raw id ło­

wego fun kcjon ow an ia ich populacji nierzadko w ym aga nie tylko zachow ania siedliska, ale także utrzym an ia jego odpow iedniego stanu bądź d osto­

sow an ia go do w ym agań ekologicznych gatunku.

M oże się to w iązać z koniecznością podporządko­

w an ia gospodarki leśnej w ym ogom ochrony gatu n ­ ku lub podjęcia odpow iednich działań z zakresu czynnej ochrony.

Każdy typ lasu to m iejsce stałego w ystępo w a­

nia w ielu gatun ków roślin. Szacuje się, że ok. 29%

gatun ków roślin naczyniow ych w ystępujących w Polsce zw iązana jest z siedliskam i leśnym i, przy czym dla znaczącej części z nich (5-30%) dany typ lasu jest jedynym środow iskiem życia. O bok roślin siln ie zw iązane z danym typem siedliska leśnego, stan ow iących jego w yzn acznik i podstaw ę id en tyfi­

kacji (gatunki charakterystyczne lub wyróżniające), w ystępują w n im zw ykle także gatun ki o szerszym spektrum w ym agań ekologicznych, spotykane tak­

że poza lasam i na p rzykład na łąkach, torfow iskach lub innych siedliskach nieleśnych.

Jak w y n ik a z an alizy bogactw a florystycznego różnych typów la­

sów w Polsce, do najbogatszych w gatu n ki należą buczyny górskie oraz lęgi, a n astępnie bory św ier­

kowe górskie oraz grądy. Najm niej liczne w gatu n ki są bory św ierko­

we niżow e i buczyny pom orskie.

Bogactw o gatunkow e zależy nie tylko od typu siedliskow ego lasu, ale także od w iek u d rzew ostanu.

Szczególnie bogate w gatunki chronione są zbiorow iska żyznych buczyn i grądów. W ich runie często m ożna spotkać rośliny p o ­ dlegające ochronie częściowej - m arzankę w on n ą, konw alię m a­

jow ą czy kop ytn ika pospolitego, p ierw iosnki - w yniosłego (głów­

nie w górach) i lekarskiego (na niżu), rzadziej - gatu n ki objęte ochroną ścisłą - przylaszczkę p o ­ spolitą, śnieżyczkę przebiśnieg,

orlika pospolitego, m iodow n ika m elisowatego, lilię złotogłów czy czosnek niedźw iedzi. Do w yjątkow o rzadkich i cennych gatun ków tych siedlisk w w o ­ jew ództw ie śląskim należą: cebulica d w ulistna, cieszynianka w iosen na, obrazki alpejskie oraz re­

prezentujące rodzinę storczykow atych: b uław n iki - czerw ony i w ielkokw iatow y, kruszczyk drobno- listny, żłobik koralow y oraz obuw ik pospolity.

O buw ik pospolity, to najbardziej okazały g atu ­ nek spośród w szystkich storczykow atych w y stę­

pujących w Polsce, o dużych, żółto-brunatnych kw iatach, z charakterystyczną w arżką w kształcie pantofelka. W brew tem u co suge­

ruje drugi człon nazw y, nie jest to gatunek pospolity. N a terenie w oje­

w ództw a w ystępuje na k ilku zaled­

w ie stan ow iskach w okolicach By­

tom ia, D ąbrow y Górniczej, Pilicy, O grodzieńca, Żarn ow ca, Jaworzna i Żyw ca. Jego siedliskiem są lasy liściaste - głów nie buczyny, grądy lub dąbrowy, rzadziej - bory m ie­

szane. Poza lasam i spotkać go m oż­

na także w ciepłolubnych zaroślach i m uraw ach kseroterm icznych.

O buw ik figu ruje w załączniku 11 D yrek tyw y Siedliskowej, podlega ochronie gatunkow ej na terenie całej U nii Europejskiej oraz w y m a­

ga w yzn aczen ia obszarów N atura 2000. W Polsce u znany za gatunek narażony (kategoria VU w g Polskiej

O b u w ik i p o s p o l it e F o t. R . B u la

Czerw onej K sięgi Roślin, 2001) oraz Czerwonej li­

sty roślin i grzybów Polski, 2006), w w ojew ództw ie śląskim - zagrożony w ym arciem (kategoria EN wg Czerw onej listy roślin naczyniow ych w ojew ództw a śląskiego, 20iir.).

W buczynach i grądach n iew ielki u d ział m a w a r­

stw a krzewów, jedn ak także w tym piętrze lasu spo­

tkam y gatu n ki podlegające ochronie. Nie trudno odnaleźć w aw rzynk a w ilczełyko, któ ry jest gatu n ­ kiem dość częstym , a dzięki tem u, że w czesną w io ­ sną zakw ita różow ym i, intensyw nie pachnącym i kw iatam i - stosunkow o ła tw y m do identyfikacji.

Jednak jeśli chcemy zobaczyć kłokoczkę p ołu d n io­

w ą w jej n atu ralnym środow isku, m usim y n astaw ić się n a długie i żm udne poszukiw anie. Najlepiej za­

cząć od rezerw atów przyrody - Ruskie Góry, Sokole G óry lub Łężczok. Poniew aż kłokoczkę łatw o p o ­ m ylić z krzew am i bzów czarnego lub koralowego, najlepiej szukać jej w okresie k w itn ien ia lub ow o­

cow ania, gdy z jej gałązek zw ieszają się gron a biało- różow ych k w iatów lub owoców, w postaci skórza- stych, ku listych lub sercow atych torebek.

Znacznie m niej gatun ków chronionych i rzad­

kich zw iązanych jest z siedliskam i lasów łęgowych.

Stosunkow o najszerzej rozprzestrzenionym ich skład nikiem są - ciem iężyca zielona (zarówno na terenach górskich i podgórskich, jak też w yżynnych i nizinnych) a także skrzyp olbrzym i ( poza obsza­

ram i gór).

W ostatnich latach obserw uje się w zrost liczby stanow isk pióropusznika strusiego, paproci która przenika do siedlisk wilgotnych lasów z ogrodów N ajbogatsze florystyczn ie są zbio­

ro w isk a leśne z d rzew o stan am i w w iek u pow yżej 120 oraz 61-80 lat.

Spośród chronionych w Polsce roślin naczyniow ych, 180 gatu n ­ ków (45,5%) jest w m niejszym lub w ięk szym stopniu zw iązanych

■ różnorodność biologiczna lasów

P R Z Y R O D A G Ó R N E G O Ś L Ą S K A i 6 6 I Z I M A 2 0 1 1

O w o c u j ą c e lic z y d ło g ó r s k ie

przydomowych. Największą osobliwością flory- styczną lasów łęgowych naszego województwa jest niewątpliwie języczka syberyjska. Ta jedna z najrzad­

szych roślin we florze Polski, znana z 6 stanowisk, z których jedno zlokalizowane jest w w ojewództwie śląskim (Suchy M łyn, nadleśnictwo Koniecpol).

Języczka należy do rodziny złożonych, m a duże sercowatoto-trójkątne liście n a długich ogonkach.

W ytw arza w ysokie (od 0,5 m do 1,5 m) pędy kw ia­

tostanowe, na których um ieszczone są koszyczki żółto zabarw ionych kwiatów. Języczka syberyjska, podobnie jak obuwik, um ieszczona jest w załącz­

n iku II D yrektyw y Siedliskowej, a dla jej ochrony w yznacza się obszary N atura 2000. W skali kraju i w ojew ództw a jest to gatunek krytycznie zagrożony (kategoria CR).

C iekaw ostką botan iczn ą lasów łęgow ych na niżu jest liczydło górskie. Jest to gatunek, k tó ry centrum swojego w ystępo w an ia m a w K arpatach i Sudetach, w zbiorow iskach ziołoroślow ych, zaroślach k oso­

drzewiny, borach św ierkow ych i jodłow ych. Na tereny niżow e liczydło p rzyw ędrow ało w okresie ustępow an ia lądolodu skandynaw skiego i obecnie spotkać go m ożna na k ilku izolowanych stan ow i­

skach w lasach łęgow ych na W yżynie Śląskiej oraz R ów ninie O polskiej.

Siedliska borow e nie są zbyt bogate w gatun ki chronione i rzadkie. Składn ikiem ru n a górskich borów św ierkow ych są paprocie - podrzeń żebro­

w iec oraz paprotn ik ostry, a także w id ła k - w roniec w idlasty. Swoje centrum w ystępo w an ia w tym sie­

d lisku m a - w spom n ian e w cześniej - liczydło gór­

skie.

W borach sosnow ych świeżych spotkam y p o­

m ocnika baldaszkowego oraz w id łaki - jałowco-

w atego i goździstego, natom iast w borach w ilgot­

nych i bagiennych - bagno zwyczajne. Osobliwością florystyczną borów sosnowych w województwie śląskim jest tajęża jednostronna, w yjątkow o rzadki przedstawiciel storczykowatych o drobnych w on ­ nych, białych kw iatach zebranych w jednostronny, kłosokształtny kwiatostan.

Siedliska podm okłe w borach w ilgotnych, ol­

szynach bagiennych oraz w lasach łęgow ych pre­

feruje długosz królew ski - paproć osiągająca do 2 m w ysokości o rozłożystych, podwójnie pierza­

stych liściach, n a szczycie których znajdują się odm iennie w ykształcone odcinki zarodnionośne.

W w ojew ództw ie śląskim gatunek ten w ystępuje na rozproszonych stan ow iskach na terenie W yżyny Śląskiej.

Niektóre gatunki, w ykazują tak ścisłe przy­

w iązan ie do w aru n k ów ekologicznych, że ich w y ­ stępow anie ograniczone jest do jednego konkret­

nego zespołu roślinnego. Tak jest w przypadku języcznika zw yczajnego, gatu n ku paproci od k tó ­

rego pochodzi n azw a zespołu jaw orzyny górskiej.

G atun ek ten spotkać m ożna na nielicznych stan o­

w iskach na terenie Ju ry K rakow sko-C zęstochow ­ skiej i Pogórza Cieszyńskiego.

N ajcenniejszym skład nikiem drzew ostanów w lasach w ojew ództw a śląskiego jest podlegający ścisłej ochronie - cis pospolity. Jego ostoje zn aj­

dują się m .in. w nadleśnictw ach: Herby, Lubliniec, Siew ierz oraz U stroń. G atun ek ten objęty jest specjalnym ogólnopolskim program em ochrony i restytucji, realizow an ym przez G en eraln ą D y­

rekcję Lasów P aństw ow ych. W ram ach program u prow adzona jest m .in. czynna ochrona populacji i osobników oraz zabiegi hodow lane nastaw ione na zw iększenie ud ziału tego gatu n ku w lasach.

Przedstaw ione gatu n ki nie w yczerpują całej li­

sty rzadkich i chronionych roślin w ystępujących w lasach w ojew ództw a śląskiego, pokazują jednak, jak bardzo zróżnicow ane florystyczn ie są nasze lasy, i jak duża jest ich rola w ochronie różnorod­

ności biologicznej. ♦

Ję z y c z n ik z w y c z a jn y

K r u s z c z y k s z e r o k o lis t n y

P r z y la s z c z k a p o s p o lit a

Lilia z ło t o g ł ó w

K o n w a lia m a jo w a

różnorodność biologiczna lasów

PRZYRODA GÓRNEGO ŚLĄSKA 1 6 6 8 Z IM A 2 0 1 1

B ie g a c z z i e lo n o z ło t y

Stan zachowania chronionych chrząszczy saproksylicznych w województwie śląskim

Ja k u b Li b e r s k i (i m i e l i n), Al i c j a Mi s z t a (c e n t r u m d z i e d z i c t w ap r z y r o d y g ó r n e g o ś l ą s k a, Ka t o w i c e)

om im o iż w polskich lasach w ystępuje ponad 15000 owadów, to najbardziej cha­

rakterystycznym ich elem entem fau n i­

stycznym są ow ady saproksyliczne, poniew aż ich ak tyw n ość życiow a jest uzależniona od m artw ego d rew n a lub innych organizm ów z tak im drew nem zw iązanych. O w ady saproksyliczne reprezentow a­

ne są przez przedstaw icieli różnych rzędów, np. sko- czogonki, p luskw iaki, blon ków ki czy m uchówki, ale grupą najlepiej poznaną są chrząszcze. Spośród około 6000 gatun ków chrząszczy odnotow anych w Polsce około 1300, ponad 20% tej grupy, u zn a­

nych jest za chrząszcze saproksyliczne. W w o ­ jew ództw ie śląsk im zarejestrow ano dotychczas p onad 4 0 0 0 gatu n kó w chrząszczy, a liczba ch rzą­

szczy saproksylicznych w y n o si praw dopodob­

nie 8 0 0 -9 0 0 gatun ków . N a przykład , w latach 1996-9 8 stw ierdzon o w 18 rezerw atach byłego w ojew ództw a katow ickiego blisko 400 gatunków chrząszczy saproksylicznych, n atom iast podczas inw en taryzacji prowadzonych w latach 1998-2004 w 8 rezerw atach znajdujących się n a obszarze B e­

skidu Śląskiego i Żyw ieckiego dalszych 120. Spoza obszarów chronionych m ożna dodać jeszcze około 50 gatunków , ale całkow ita liczba nie jest znana i może być w iększa n iż dotychczas zarejestrow ana.

O chroną praw n ą objętych jest w Polsce w ran ­ dze rodzaju 164 taksonów zw ierząt bezkręgow ych (Rozporządzenie M inistra Środow iska z dnia 12 p aździernika 2 0 11, Dz. U. 237, poz. 1419). C hrząsz­

cze stan ow ią w tej grupie 44 rodzaje liczące 76 gatunków . D o chrząszczy zw iązanych z m artw ym drew nem zalicza się 60 gatunków podlegających

ochronie prawnej. Jest to nieduża grupa, jednak reprezentująca k ilka typów ekologicznych, np. ga­

tu n ki odżyw iające się tkan k am i drzew (kambiofa- gi, ksylofagi i kariofagi), odżyw iające się grzybam i rozkładającym i drew no (mykofagi), drapieżniki polujące na żywe zw ierzęta zasiedlające m artw e drewno, koprofagi korzystające z odchodów zw ie­

rząt lub nekrofagi żyw iące się m artw ym i szcząt­

k am i zw ierząt zasiedlających drew no lub dziuple.

N iektóre gatu n ki od żyw iają się sokiem w yciekają­

cym ze zranionych drzew.

M ikrosied liskam i d la chrząszczy saproksylicz­

nych m ogą być stojące, leżące lub zawieszone pnie m artw ych drzew, k arpy i kłody, pniaki, k onary lub gałęzie, grzyby porastające drewno, dziuple w y ­ p ełnione próchnem i odchodam i zw ierząt w nich żyjących, korzenie drzew znajdujące się w glebie lub sam a gleba w okół p niaków i w ykrotów . Z ło żo ­ ność m ozaiki m ikrosiedlisk w zrasta, gdy m artw e drzew a znajdują się w różnych fazach rozkładu (wstępnej, butw ienia, m urszenia lub gnicia), kiedy lasy składają się z różnych gatun ków drzew oraz kiedy osiągają one w yższe klasy w iekow e. Różnice w składzie gatun kow ym chrząszczy saproksylicz­

nych zw iązane są rów nież z w ysokością, n a jakiej tw orzą się dziuple lub m artw ice drzew ne oraz stop ­ niem uw ilgocen ia rozkładającego się drew n a i stop ­ n ia n asłonecznienia m ikrosiedliska.

Liczba gatun ków chrząszczy saproksylicznych i w ielkość ich populacji, w tym gatun ków podle­

gających ochronie, jest proporcjonalna do w y stę­

p ow ania w lasach m artw ych drzew sprzyjających zdobyw aniu pokarm u, m ożliw ości skład an ia jaj

i p rzeżyw ania la rw w m artw ym drewnie, w k oń ­ cu liczby innych zw ierząt, np. dzięciołów, odży­

w iających się chrząszczam i saproksylicznym i. Na ich liczebność w p ły w a ją także d łu gotrw ałe susze.

W ykazano albow iem , że z przesychaniem drew na koreluje dodatnio śm iertelność larw. Jest to czyn­

n ik istotny z tego powodu, że w iększość chron io­

nych gatun ków chrząszczy saproksylicznych ma k ilku letn i okres życia larw alnego, a średnia liczba jaj składanych przez sam ice różnych gatunków jest n iew ielka, np. w przypadku niektórych próch- nojadów w yn o si m aksym aln ie 30. Istotny jest rów nież stopień fragm en tacji starodrzew ów oraz ich odległości od siebie, poniew aż w iele chrząsz­

czy saproksylicznych, szczególnie tzw. gatunków puszczańskich, uznaw anych za relikty lasów n atu­

ralnych, m a m ałe zdolności dyspersji a na swoich stan ow iskach m ogą przeżyw ać bez przem ieszcza­

n ia się nawet okresy 10 0 -le tn ie . W m onitoringu przeprow adzonym na obszarze Szwecji stw ierdzo­

no, że m in im aln a grupa dziuplastych drzew, k tó ­ ra w aru n k u je w ieloletnie przeżyw anie w jednym m iejscu pachnicy dębowej w yn o si 10, a zdolności dyspersji tego gatunku obliczono na około 190 m.

W w ojew ództw ie śląsk im odnotow ano dotych­

czas 46 gatun ków chronionych chrząszczy. 6 ga­

tu n ków w ystępuje na terenach nieleśnych, 4 inne zw iązane są z siedliskam i w odnym i, a pozostałe z lasam i. 31 gatunków jest ściśle zw iązanych z m ar­

tw ym i drzew am i, natom iast 5 gatunków m a luź­

niejsze zw iązki z tego typu siedliskiem - dla nich d rzew a są jedynie m iejscem polowań, okresowego schronienia lub zim ow ania. W grupie 36 gatunków

różnorodność biologiczna lasów

PRZYRODA GÜRNEGO ŚLĄSKA I 6 6 I Z IM A 2 0 1 1

Chronione chrząszcze saproksyliczne stwierdzane w województwie śląskim, odżywiające się drewnem w różnym stadium rozkładu (według KFP, Greń i in. 2010⁾

L.p. G a tu n e k W S PL S ied lisk o M ie jsc a ro z w o ju larw U w a g i

1 Ciołek matowy V U V U drzewostany liściaste

w pniakach oraz korzeniach, w drewnie rozłożonym przez zgniliznę białą

imagines spotykane na soku wyciekającym z drzew lub na owocnikach żagwi siarkowej, czasem może zasiedlać spróchniałe belki domostw, ławki, płoty 2 Dąbrowiec samotnik C R C R drzewostany liściaste górne części pni starych dębów imagines spotykane na kwiatostanach Apiaceae

3 Jelonek rogacz E N E N grądy i łęgi, także drzewa w parkach, sadach, alejach

w martwych lub obumierających dębach, rzadziej w bukach, grabach i wiązach

w przeszłości zagrożony głównie

kolekcjonerstwem, później usuwaniem martwych drzew; monitoring prowadzony w roku 2007 na Górnym Śląsku nie potwierdził go na stanowiskach w województwie śląskim2

4 Konarek tajgowy E N EN drzewostany mieszane,

0 cechach lasu pierwotnego

obserwacja współczesna dotyczy mocno rozłożonej przez zgniliznę białą, wilgotnej kłody świerka w Puszczy Białowieskiej

jeden okaz złowiony pod koniec X I X wieku na Romance, jeden okaz złowiony w pierwszej połowie X X wieku na Równicy

5 Kozioróg bukowiec V U D D drzewostany liściaste głównie pod korą starych buków i dębów

6 Kozioróg dębosz C R V U drzewostany liściaste głównie pod grubą korą starych, żyjących dębów

7 Kwietnica okazała V U V U drzewostany liściaste pod grubą korą i w dziuplach starych

dębów imagines spotykane na kwiatostanach Apiaceae

8 Nadobnica alpejska E X ? E N

drzewostany bukowe lub mieszane z dużym udziałem buka

drzewa martwe leżące lub stojące

gatunek zagrożony kolekcjonerstwem, w miejscach występowania łatwo zasiedla sągi drewna bukowego, z którymi może być przypadkowo wywożony z lasu

9 Pachnica dębowa1 ^{D D V U}

drzewostany liściaste, także pojedyncze drzewa i aleje w parkach, zadrzewienia przydrożne

głównie stare, dziuplaste dęby

warunkiem zasiedlania drzew jest występowanie w nich dziupli nie oczyszczanych z próchna podczas zabiegów pielęgnacyjnych przy starych drzewach; stwierdzona w roku 2007 na kilkunastu stanowiskach w województwie2

10 Pysznik jodłowy E N V U drzewostany iglaste stare, nadłamane lub martwe jodły i okorowane pnie sosen

11 Sichrawa karpacka L C L C drzewostany świerkowe

i jodłowe w drewnie suchodrzewu czarnego

gatunek jest endemitem karpackim, zagrożony kolekcjonerstwem; stwierdzony w roku 2007 na kilku stanowiskach w województwie2

1 2 Wynurt V U V U stare drzewostany iglaste lub

liściaste, wilgotne i cieniste

w drewnie rozłożonym przez zgniliznę brunatnoczerwoną

13 Zagłębek bruzdkowany C R E N drzewostany liściaste pod korą topoli białej, czarnej, osiki, buka, także jodły

imagines spotykane w próchnie i w korytarzach większych chrząszczy ksylofagicznych

1 4 Zgniotek

cynobrowy L C L C drzewostany liściaste,

rzadziej iglaste

pod odstającą korą drzew stojących i leżących, 0 średnicy powyżej 40 cm

szczególnie związany ze starymi osikami, larwy zwykle sapro- i mycetofagiczne, czasem mogą atakować larwy i poczwarki kózkowatych

15 Zgniotek szkarłatny L C L C drzewostany iglaste pod korą pni starych świerków i jodeł larwy zwykle sapro- i mycetofagiczne, czasem mogą atakować larwy i poczwarki kózkowatych

Objaśnienia: 1 - wszystkie dane dla pachnicy dębowej odnoszą się do występującej w Polsce Osmoderma barnabita,2 - informacje za Kuska, Szczepański (2007), KFP - Katalog fauny Polski, W S - województwo śląskie, PL - Polska, EX? - gatunek prawdopodobnie wymarły, CR - krytycznie zagrożony, EN - silnie zagrożony, V U - narażony na wyginięcie, N T - bliski zagrożenia, LC - najmniejszej troski, D D - o nieokreślonym statusie

leśnych - 15 od żyw ia się drew nem w różnym sta­

dium rozkładu, n atom iast 21 prow adzi drapieżny tryb życia.

Spośród chronionych chrząszczy saproksylicz- nych jedynie nadobnica alpejska została u zn an a za gatunek prawdopodobnie w ym arły w w ojew ódz­

tw ie. T rzy inne - dąbrowiec sam otnik, kozioróg dębosz i zagłębek bruzdkow any uznaw ane są za krytycznie zagrożone w yginięciem (CR).

W ysokie kategorie zagrożenia (EN -V U ) m a 10 gatun ków - w yn u rt, ciołek m atowy, jelonek rogacz, kw ietnica okazała, pysznik jodłow y, sprężyk rdza­

wy, konarek tajgowy, kozioróg bukow iec, pachnica dębowa i k usak Velleius dilatatus.

Jedynie trzy gatun ki - zgniotek cynobrowy, zgniotek szkarłatny i sichraw a karpacka zostały ocenione jako gatun ki niezagrożone.

Spośród odnotow anych 19 chronionych gatu n ­ ków biegaczow atych zw iązanych z drzew am i tyl­

ko tęcznik w iększy i biegacz leśny uzn an e zostały za krytycznie zagrożone (CR). Pozostałe (tęcznik mniejszy, biegacz dołkowany, fioletow y, gajowy, gładki, górski, granulow any, Linneusza, obrzeżo­

ny, ogrodowy, pom arszczony, skórzasty, wręgaty, w ypukły, zielonozłoty, Carabus obsoletus i C. pro- blematicus) ocenione zostały ostatnio n a Czerwo-

Chronione chrząszcze saproksyliczne stwierdzane w województwie śląskim, prowadzące drapieżny tryb życia (według KFP, Greń i in. 2010⁾

Lp. G a tu n e k W S RP S ied lisk o M ie jsc a ro zw o ju

larw U w a g i

1 Biegacz Carabus obsoletus V U L C pokarm - ślimaki, larwy i imagines

chrząszczy, gąsienice motyli, dżdżownice, czasem padlina 2

Biegacz Carabus

problematicus ^{L C L C}

3 Biegacz dołkowany N T N T

4 Biegacz fioletowy LC LC zimowanie - pod korą, kłodami,

5 Biegacz gajowy L C L C

drzewostany

konarami martwych drzew leżących

6 Biegacz gładki LC L C na ziemi, w ściółce, pod kamieniami,

niektóre gatunki w pobliżu gniazd mrówek.

7 Biegacz górski LC LC różnego typu,

w większości liściaste, 8 Biegacz granulowany L C LC

zwykle spróchniałe drewno

9 Biegacz leśny C R V U w górach aktywność dobowa - gatunki czarno

1 0 Biegacz Linneusza LC LC także wybarwione, zwykle nocna, gatunki

1 1 Biegacz obrzeżony N T V U świerczyny, wybarwione metalicznie, zwykle

1 2 Biegacz ogrodowy LC LC w niższych położeniach bory sosnowe

dzienna 13 Biegacz pomarszczony N T LC

zaniepokojone osobniki wydzielają substancję 0 nieprzyjemnym zapachu

1 4 Biegacz skórzasty LC LC

15 Biegacz wręgaty LC LC

1 6 Biegacz wypukły LC LC w monitorowaniu gatunków

17 Biegacz zielonozłoty L C L C z powodzeniem można

1 8 Tęcznik mniejszy CR N T wykorzystywać dobrze zrobione

19 Tęcznik większy N T LC fotografie

2 0 Kusak Velleius dilatatus ^{V U V U} drzewostany liściaste

w szczątkach pod gniazdami szerszeni i w ich odchodach

odżywia się larwami muchówek, przylatuje na światło i do pułapek zapachowych

2 1 Sprężyk rdzawy vu vu

drzewostany liściaste, także pojedyncze drzewa i aleje w parkach, zadrzewienia przydrożne

dziuple starych drzew

współwystępuje z chrząszczami próchnożemymi, np. pachnicą dębową czy kwietnicami - może zjadać ich larwy

Objaśnienia: j.w.