L E G E M
M O R A L I T A T I S
A C T I O N V M H V M A N A R V M S P EC V LV M
E V I C T V R V S
AD '
S O L E M N I A
G Y M N A S I I E L B I N G E N S I S
A E S T I V A
D . V I I I . S E P T E M B R I S A . C. M D C C L X I I I M O R E H O R I S Qy E C O N S V E T I S
C E L E B R A N D A
M A G N I F I C O S e t A M P L I S S I M O S
V R B I S
P R O C E R E S
c o e t e r o s q v e
M V S A R V M P A T R O N O S AC F A V T O R E S
•s o m n i q yo d e c e t o b s e r v a n t i a e c v l t v
O F F I C I O S E I N V I T A T
A N N E S L A N G I V S
A T H . E E C T , P. P. E T B I B L .
\ E L B I N G A E
T YP I S I O A N N l S g o t t l i e b N O H R M X N N I .
& &
^ \fii Iit it 58 S§6i3§8 y:^
f c i S e S S ® e ® 8 ® 8 e 0 ® W
(* V * > ‘V * 5
# 3 6 *
•(£ * * 4^
O ^
? \ ^ o le m n e m nobis legum fcholafticarum repetitionem irt-
OjO ^ 0§0 .. . ^ . r . 1 . , v
< > # # 4> dicaturis, nec a temporis praetentis ratione, nec ab a$us anniverfarii feftivitate alienum eSe videt&r, le- gem , certillimum ac evidentillimum moralitatis acho- num humanarum fpeculum paucis ob oculos ponere# V t vero in limine ftatim tabulae noftrae le&oris erudiatur animus, fcien- dum eft, eam nobis aclionum venire conditionem , quae folis com petit mortalibus, rationis ufu gaudentibus, & quae non a&us modo proprie fic dictos? fed verba q u o q u e , geftus, men- tisque cogitationes involvit. Quid enim cogitationes? Quid verba, mentis interpretes? Quid geftus externi aliud furit quam efFe<51us, a&u ipfo ab anima noftra prolati? Porro fc
dum eft, nos non de naturalibus ac necefTariis, quae a cor4 7 ftru&ura, ejusdemque partium conjun&ione dependent>& absqu ullo mentis regimine per fe ac fponte peraguntur, k>qui-a&tonif bus, fed eas, de quibus nobis fermo eft, liberas efTe, & officio
rum plerumque nomine venire. Hae etenim moralitatis naturam induere
induere, & ad legem, divinam inprimis, relatae, bonae vel ma- 7 ? lae, turpes vel honeftae, juftae vel injuftae vocari & declarari
folent.
Conftat inter omnes, duplicem Philofophorum aetatis noftrae de a&ionum humanarum, earundemque liberarum moralitate efle fententiam : quippe alii, eam a lege folummodo dependere fta- tu u n t, alii autem eandem unicuique rei jamjam a natura ita tribu- tam efie c o n ten d u n t, ut quae bona, licetfi eam nulla com mendet lex, femper bona, & quae mala, quamvis illam nullum prohibeat mandatum,- fem per’mala fit. Nobis vero non animus eft inqui
re n d i, urrum lex, an ipfa rei natura moralitatis conftituat princi
p iu m , a quo a&ionum Humanarum vel bonitas vel vitiofitas deri
vanda fit: fed is fcopus, ea mentis noftrae ratio eft, u t demon- ftratum eamus, hominibus in errore vel ignorantia verfantibus,
& ad omne pcrverfitacis judicium proclivibus, legem adinftar fpe- culi efie, ex quo quid faciendum quidve om ittendum , quid turpe aut honeftum, quidque bonum aut malum fit, facile apparet.
Sicuti enim fpeculum non ipfam format imaginem, fed perceptam faltem repraefentat & oculis comm endat, nihilque ei vel pulchri
tudinis aufert, vel deformiratis a d d i t : iti legis quoque, praefer- u ^ ^ t w n ^ j i v i n a e ea eft natura, eaque indoles, ut quid b o n u m , quid- c malum fit, no n efficiat, nec a&ionum moralicatem conftituat,
\ a eam fu!tam indicet cum expreflo legislatoris mandato, quod
\ j n patrajyiis- bonis aeque ac in fugiendis malis omnem adhibere
Id quod ipfa indicat legis definitio, cujus apud omnes, eos- demque probatifllmos ^u&ores genus eft, ut fit decretum , regula
2 &
' . V
& cynofura, feu ipeculum agendorum & omittendorum. Nori enim legislator, quae per naturam fuatn vitiofitatis macula carent, nunc primum obfervanda & facienda praecipit, fed in lege lucem tantum modo accendit uberiorem, ad quam tanquam ad Iapidem ly- dium dirigenda & examinanda funt omnium cogitata, di&a, fa&a.
Adhaec multos Inter Cei. Puffendorfius fufius expofuit, a lege flricle ita accepta differre utique confilium. Sicuti enim illa non nifi ab Imperante & ad clavum Reipublicae fedente, hoc vero a quovis^ privato, prudentia praedito, provenire p o t e f t : ita illa p e rfe ra m fecum fert obligationem, qua hoc deftituitur. Quodfi itaque lex quaedam ad haec facienda, illave omittenda a Superiore d a tu r, ea fimul ratione fpeculum praefertur, ex quo patet, non amplius a noftra dependere voluntate aut arbitrio, utrum prae- icriptis ac mandatis obtemperare velimus, nec ne, Lex enim ju*»
b e t, quod confilium fuadet, & imperio alicujus fubje&us illius quoque mandata exequatur, necefle eft. Inde cernitur, quid de illis ftatuendum fit, qui in dijudicandis mortalium fa&is di&isque ingenio in fe utuntur leniori, in alios contra acriori. Hi enim vitium , in asionibus alterius confpicuum, utique puniendum fta tu u n t; quod vero, fi ab ipfismet patratum fuerit, vel multis excufant modis, vel flocci nihilique habent, ni forte eodem glo
riantur in fe, cum idem illud in aliis reprehendant. Aft a d ’
num moralitas dum non varia & duplex, fed una faitem eaueu A que eft, fequitur, u t , quod vituperatione ac poena dignum d > y prehenditur in u n o , illud in alio excufari non p o m t^ T w ^ to f minus defendi. Moralitas quippe aclionum non a perverfo alicu
jus judicio dependet, fed a lege, obligante omnes, ci fubjetfos, a lege, inquam , moralitacis fpeculo.
Sed
Sed aliae adhuc dantur rationes, ex quibus, quod lex mora- litatis fit fpeculum, evinci poteft. Omnibus omnino conflat, legibus praepofitam elTe laudem vel vituperium, praemium vel poenam. Quamvis vero ratio diclitet fana, maleficum quemvis, vitio patrato, puniri polle, debere etiam : attamen ex legis con- fideraticne tanquam ex fpeculo demum patet, non cuivis datam efle puniendi poteftatem, fed eam convenire tantum m odo Prin
cipi ceu legislatori, aut illis, qui prae.funt cum imperio, quibus
que a Superiore vindicandi permitia eft facultas.
Sicuti ergo poenarum irrogatio ad eum folummodo pertinet*
penes quem publica poteftas & legum eft cuftodia: ita ex eodem quoque cognofcuntur fpeculo & poenarum quantitas & qualitas.
Ex ratione quidem & lege naturae manifeftum eft, poenam , de- li&o aequalem, a reo expetendam efte : genus tamen & quantitatem poenae rite definiri polle, plerique negant, qui moralia naturae arcana perferutati lu n t, nifi lex a Superiore data, & cum poena tum praemio additis munita, tanquam fpeculum vocetur in fubfidium.
Haec enim dicit, illum, qui alterius fanguinem effuderit, n on verbis, nec verberibus, fed ipfa fanguinis profufione puniendum elTe. Haec flatuit, quae ob furtum , ob adulterium, aliaque ob facinora commiila reo poena fit irroganda.
Nec evidentilTima Sacrae Scripturae teftimonia huc fpeftantia, N ^ i c c o praetereunda effe pede, arbitror. Quid enim verba gen- }tiu«f^poftoli: per legem demum peccatorum venit agnitio, aliud inaicant, quam quod lex partibus fungatur fpeculi, moralitatem a&ionum indicantis? Id vero quod in majorem adhuc p o n u n t lucem fequentia, quae idem Vir divinitus infpiratus addit, dum :
3 Pec“
peccatum, inquit, non noffem, nifi per legem. Nam cupidita
tem nefcirem, nifi diceret lex : ne concupifcico.
Sicuti hinc fua cuique a&ioni conflaret moralitas, lege etiam deficiente ; & illud, quod omnes bonitatis numeros obit, nullum praeceptum tanquam malum prohibere, nihilque, quod per fe vitandum & turpe eft, ideo bonum fieri poteft, quia per legem injungitur & obfervandum c o m m e n d atu r: ita lex tantum modo in eligendo bono ac fugiendo malo in tramitem re$itudinis ducit,
& ignorantes adinftar oraculi divini docet, inftruit, convincit.
Imo dum lex fpecialem quoque addit obligationem, transgreftb- ribus non naturales ta n tu m , fed pofitivas etiam comminantem poenas, moralitatemque a&ionum hac ratione ab omni vindican
tem dubio & e x ce p tio n e : facile inde apparet, majorem ac cer
tiorem vitae peragendae illa accendi lucem.
Nonnullos quidem audire videor, affirmantes, homines et- jam absque lege, moralitatis fpeculo, virtuti faepius deditos, pul
cherrima quaevis, omnique laude digna feciffe. Provocant hinc, partim ad gentiles, verum d e v m ejusque legem ignorantes, par- rim ad ipfos atheos, exiftentiam Entis Aeterni negantes, affirma
tu ri, hos aeque ac illos, omni deftitutos lege, ftrenucs tan W moralitatis, in a&ionibus fuis adhibitae, exftitifle cuftq/*tes. Pa
ganis enim , co n ten d u n t, in virtutibus exercendis majorerti'fae
pius diligentiam, majusque (ludium fuifle , quam veri l^JH^ulto- ribus, ita quidem , ut Ariftidis juftitia, Solonis pradentia,
aliorum ethnicorum virtutes fummis ad coelupi usque evehantur laudibus. ' Im o , atheis virtutum quoque exercitium curae e(Ter d ic u n t, non quidem ex praefcripto legis divinae, quam negant,
fed
• 7 ' • ■ ■' r-f
feti perfpetfa faltem interna virtutum conditione. Verum enira vero, quod ad bonas paganorum attinet a&iones, illas virtutum minime induere naturam , earurnque nomen non mereri, jam Pa
tres (latuerunt ecclefiaftici, easdem fplendida potius vociferantes vitia. Nullus enim ethnicis tefte experientia a$io n u m bonarum eft concentus, harmonia nulla. Qui enim ex illis in juftitia fo- renfi exercenda follicitus forfan anxi usque fuit, ipfius faepe glo
riam, in publico acquilitam, infamia deftruxit domeftica, ipfaque Solonis p rudentia, qua inter Athenienfes mirum quantum eno
t u it , nonnunquam obfufcata fuir. Quicquid hinc potius, quam virtus <Sc a&io bona dicendum eft> quod vitiorum laeditur confi
nio. Et quis quaefo, atheos a s io n e s , vel civiliter bonas, -ex moralitatis internae cognitione inftituere, affirmaret? Siquidem hi in exercendis a&ionibus non fanae rationis, fed utilitatis filo dii&i, bona malis praep o n u n t, non quia bonum per fe bonum, malum vero per fe malum eft, fed quia bonitatem rei multum commodi ac em o lu m en ti, turpitudinem vero & vitiofltatein de
trimenti ac damni fequitur multum.
Cum itaque ea hominis fibi reli&i fit c o n d itio , u t Paulo affir- mante ne quicquam boni operetur: patet exinde, ipfam huma
nam imbecillitatem legum arguere n e c e f f i t a t e m & haud ultimum alia inter Numinis Altiffimi, quibus mortales quam clementifllme-
beneficium efle legem, u tut moralitatis aftionum no- ftrarum fpeculum.
f ^ ^ G r a tu la n d u m itaque eft Mufis Elbingenfibus, quod & ipfis non modo paternae conflent leges, a N V T R IT O R IB V S AMPLIS
SIMIS conlilio quafi divino conceflae, fed quod illae quoque in
A majo-
maiorem Civium fcholafticorum ufuin in anniverfaria earum repe
titione publice ac folemni ritu iterum fint praelegendae. Quae feftivitas quo craftina d e o (ic volente luce fplendidior & acce
ptior inftituatur: in arenam declamatoriam introducet p r a e c l a-
r i s s im v s D o c n s s i M V s q u e Dn. Io a n n e s D a n i e l H o f f m a n n, ATHEN. CONR. & P .P . MERITISSIMVS, AMICVS NOSTER MVLTIS NOMINIBVS
h o n o r a n d v s, nonnullos Gymnafii patrii /ro n e s, fpettaculum na- turae in agro Elbingenji ad excitandam pietatem propofituros.
Cui juventutis fcholafticae luftrandae & legum praelegenda
rum folemnitati ut IL L V S T R IS , M A G N IF IC I, GENERQSF, AMPLISSIMI, C O N S V LTISSIM Ique D N N . B V R G G R A B 1 - V S R E G I V S , P R A E S E S , P R A E C O N S V L E S , C O N - S V L E S , P A T R IA E P A T R E S , M A E C EN A TE S a c EVERGE- T A E A E T A T E M V SQ V E D EV E N E R A N D I gratiofiflime favere, eandemque cum EX CELLENTISSIM IS, PL V R , REVERENDIS, CLARISSIMIS, PR A EN O B ILIB V S, N O BILIB V S, S P E C T A - B ILIBV S, PR A E S T A N T IS SIM IS, HVMANISSIMISque L.IT- T E R A R V M e t L I T T E R A T O R V M F A V T O R IB V S a c AMI
CIS H O N O R A T ISSIM IS exoptata fua cohoneftare dignentur praefentia, fubmifle, obfervanter & officiofe rogamus, oramus.
P. P. Elbingae. D. vn. Sept. A. O. R, mpcclxiu.
U . X M '«afeairHa ■»!? r '
r
