De paradoxo theologico quo credi debent quae rationis vim longissime superant disserens ad Gymnasii Elbingensis diem natalem a. MDCCLIV d. XXVIII Nov. solemniter celebrandum urbis Proceres omnesque bonarum artium et Athenaei Patronos [...]

(1)

DE

PARADOXO THEOLOGICO 5 -

QVO CREDI DEBENT

QVAE RATIONIS VIM LONGISSIME SVPERANT

D ISSER EN S

A D

GYMNASII ELBINGENSIS

DIEM NATALEM

A. MDCCLJF. D. XXFJI1. NOF.

SOLEMNITER CELEBRANDYM

VRBIS PROCERES

O M N E S Q V E B O N A R V M A R T1V M ET ATHENAEI

PATRONOS FAVTORES .' (• AC AMICOS

EA a V A PAR EST

P * R E V E R E N T I A E T O B S E R V A N T I A

\ INVITAT

10 A N NES LANGI VS

GV M N . R E C T . P P. E T B IB L.

E L B I N G A E

/ S T A N N O N O H R M A N N I A N O .

(2)

(3)

G j & c y t s c y f e c y & c y & c y v s i3ti) qj&ks y Ll

$ # j u # $ # # & # $ # # # # # # $

f g g^

wAiK/ %Jh?K/ w/R^PO vA#0 s^>fhj %Jk^j \J*%j %J9t%j Sfo w^ifu %fhi^s*-^j vlfc-n^ %J+%j •J^tfu *Jr\^j

||M ||

i hi lof op hi ae Stoicae f ef ta to ri bu s, q u ib u s ni mi a faepius

*M ^ Wb obfcuritatis & ofcitantiae adfe&atio v o l up e f u i t , nos 8 ^ s < * > s ^ a p a r a d o x o r u m natales d e b e r e , extra o m n e m d ub it a ti o

nis aleam pofitum eft. S i q ui d e m n o n c i c e r o m o d o , R o m a n a e e l o q ue n ti a e parens, in pecul iari c o m m e n t a t i o n e n o n n u l l a e x p l ic a vi t p a r a d o x a , fed ex r e c en t i o r i bu s q u o q u e l i p s i v s , 3) sciop- p i v s , b) a l i i q u e S t o i c o r u m veftigia p r e m e n t e s , q u ae d a m c o l l e g e r u n t , ita c o m p a r a t a , ut audientes ea l e g e n t e s q u e pr ima ftatim fronte in ad m i r a t i o n e m c onj ici ant . H i n c n on m i r um e f t , er ud it os poftea o m n e m m o v i i l e l a p i d e m , u t i n cun&is fere f ci enti ar um par tibus p a r a d o x a , ubivis obvia e r u e r e n t & in fcriptis fuis c u m or be literario c o m m u n i c a r e n t . M it t o morhof ivm & ie n is ch iv m, q u o r u m ille c) par adoxa f e n f u u m , hic v e r o d) iftud p h o e n o m e n o n p a r a d o x o n , q u o lol pr op r io r h y e m e m i n u s ca lef ac it, q ua m r e m o t i o r aeftate, pu bl ic o e r u d i t o r u m e x am in i fubjecer unt . Nihil d ic o de l v d w i g o , mol~

l e n b e c i o , m a g o n i o & aliis infigtiibus q u o n d a m J u r i s Dodloribu^, qui tefte l ip e n i o O p ar a d o x o r u m me4ffem in ipfo j u r e , in judiciali- fems, in pri vi legi i s, imo in ipfis P ri nc i pu m legibus faepius fe inve- n i l l e , c r e d i d e r u n t . Sed ea faltem , q u a e religio chriftiana l o n g e pl ura f ublimior aque fuppeditat p a r a d o x a , rationis vi m mi r um q u a n -

2 ^{t um}

a) in ma>mu'icJ. ad Philo/, St oie. L. III.

b) in efoment. PK{. Stoic. c. 12 5 .

c) KiljA. 1676. )

d) M . 1 7 0 " .

t) in Bibliotheca f m jurk\#4.

i -1. *

(4)

lJ§ 9$?

tum fuperantia, in mentem revoco. Jam orthodoxos inter pri

mae ecclefiae Patres c h r y s o s t o m v m fele&is moralis inftitutionis paradoxis, fibi admodum propriis, maximopere delegatum fuifle, ex f r a n c i s c o s i x t o Senenfi nos certiores reddit s c h e v r l i v s. f )

Poftea non b r a n d o l i n v s m o d o , c i c e r o n e m imitaturus, feptem fcripfit p a r a d o x a - c h r iftia n a fe d , flcuti f a b r i c i v s de iisdem inge

n e r e t ita h a n n e k e n i v s in fp e c ie ,h) de beatitudine paradoxa fide

lium chriftianorum , quod attinet paupertatem Spiritus, & alii de aliis paradoxis theologicis luas reliquerunt commentationes.

Cum vero tanta paradoxorum & paralogorum fit affinitas, ut de illis differens, in haec facile incidere & utraque inter fe con

fundere p o flit : ') probe obfervandum eft, nobis paradoxorum no

mine venire omnia ea, quae contra communem & tritam opinio

nem fb tu u n tu r, altiusque hominum etiam in civili vita requirunt judicium , utut in rebus fupra vulgi fenfuseve&isfem peroccupata.

Q uo refpe&u totus militantium in regno gratiae chriftianorum fla

tus mundo & carni paradoxus v id etu r: quippe mirabilibus do&rinae vitaeque inftitutis adeo diftinctus & varie commixtus eft, ut ille judaeis fcandalum & gentibus ftultitia f u e r i t . Q u i d erg ° vetat, quo minus eam cognitionis rationem, q u a dogmata fupra rationem pofita, etfi non intelliguntur, credi debent, paradoxam quoque v ocem u s, eamque pauio accuratius penfitemus.

Dantur equidem, qui & agenda quaedam, in S,S. a D E O com mendata, rationi repugnare ftatuunt, calculo fuo illa comprobari non poffe credentes. Paradoxam hinc vocant d o & rin a m , quae inimicorum dile&ionem , quae abnegationem fui, quaeque adverfa fortiter & patienti animo ferenda ferio in ju n g it.J) Aft ficuti haec

aliaque

f ) in Bibtiogr. rncral.^C.2 6 3 .^p. 145^*

g) in Dijjl ds par ad. theol. p. 3 7 1. amcenitaj. tt li) in Dijf. Wittmb Ji. 1 6 0 9 habita.

i) coaf. Budd. in analeft. hiflor. philof. p. j 3 0. It) I Cor. L 2 3 .

1) corif. Hitet.i ■atacflion. alnetan.

(5)

nliaque agenda non ad imperfe&a Philofophiae cujusdam impurae decreta ac placita, fed ad fanae rationis & revelationis principia examinanda fu nt: ita dum nullam nec in animo admirationem, nomine venire minime poflunt. Quid enim humanae naturae &

voluntati divinae magis confentaneum eft, quam inimicos fuos, ciui aeque funt homines ac nos ipfi, non fucato profequi a m o re ?111) Quid in majori ponendum eft laude, quam omnia ea, quae virtutis ftudium aut fufflaminare aut impedire poflunt, abdicare ?") Quid chriftiano dignius eft h om ine, quam in perferendis calamitatibus forti & imperterrito efle animo?

Quod vero ad credenda religionis chriftianae attinet, in illis utique nonnulla inveniuntur, quae paradoxa dici poflunt. C u m enim ea mentis humanae fit con ditio, ut nihil, nifi quod prius cog n ovit, pro certo habeat: inter alia admirationem parit, quod quaedam, quae intelligi non poliunt, credi tamen debeant. L u mine enim rationis ad falutem confequendam poft lapfum non fufficiente, ex alio fonte defeclum rerum cognitu neceflariarum fupplendum elle, animadvertit omnis. Qui vero dogmata, ex reve

lationis lumine petenda, penetrare cuncta ac cognofcere fomniat, evidentillimum illud, quod rationem inter ac revelationem intercedit difcrim en, e medio tollit. Quem hinc fu git, fummam religionis chriftianae efle conciliationem hominis peccatoris cum D E O per fatisfadionem C h r i s t i mediatoriam. C ui utique infervit myfte- rium de D E O in edentia uno, trino in perfonis, itemque illud de incarnatione C h r i s t i & reliqua ejusdem generis graviffima. Quae religionis revelatae capita, quibus totus falutis ordo innititur, ita comparata fu nt, ut captus humani circulos tranfcendant nec intelle&us noftri viribus fatis capi pollint. Interea dum veritas & divina eorum origo (ua fponte elucefcit, nec ullum nobis do&rinae evan- nec in exigendis iisdem relinquunt haefitationem, paradoxorum

gelicae dogma ignorare l i c e t , credi debent omnia. Siquidem utrum-utrum-

m) visji Ranovitts de inimicorum amore rationali.

n) co/if. Budd. de oi<mr'cu tbilof. in anal. hift. philof.

(6)

utrumque & rationis & revelationis lumen ab uno e o d e m q u e D E O proven it, & alterum cum altero pugnare nequit, nili D E V M fibi contrarium tibi fingere velis.

A b fite rg o tam impudenti efle animo & nulla in religione admit

tere velle dogmata, nifi quae intellectu percipiantur. H o c enim idem eflet, ac eam humani intelledus vim & perfectionem ftatuere, ut nihil plane in rebus divinis illi fit ignotum. Temeritatis hinc &

infaniae is incurrit notam , qui intelle& u m , plurimis laborantem imbecillitatibus, omnia capere polle contendit. N o n n e & in naturalibus tot tantaque dantur dogmata, quae intelledum 110- ftru m , filis utique circumfcriptum limitibus, fu giu nt? Adeat, qui haec in dubium vocare auderet, Cei. w alch ivm , ejusdemque eruditam de myfteriis philofophicis omni attentione perlegat tra

ctationem.0) A udiat, quae ipfe C h r i s t v s mirabilia feu paradoxa naturalia affirmaturus, N icodem o d ix it: p) ventus quovis flat, ejusque fonitum tu a u d is ; fed unde ven iat, aut quo abeat nelcis.

C u m ergo in rebus naturalibus plurima occurrant, ad quorum penetralia ne acutiflimus quidem hominum intellectus defcendere p o t e f t : quae quaefo caufa eft idonea, cur religio revelata myfteriorum expers effe debeat.

Scio equidem , s p i n o z a m illum famigeratifiimum, hominem ex fraudibus & fallaciis totum com pofitum , quo una cum reliquis myfteriis incarnationem C h r i s t i, rationis captum longiffime fu- perantem, penitus tolleret, fcripfiiie, ci) fe nefcire, quid dicunt, qui D E V M naturam humanam alTumfifTe allerunt, imo non minus ab- furde lo q u i, quam fi quis dicat, quod circulus naturam qua induerit. Sed quorfum haec tua, mi s p i n o z a, tendit ratiocii N o n n e rationis poft lapfum labefactatae vires, ultra qvywn extendis? N o n n e dum ratione vel maxime uti videris, ilia pr fus abuteris? N o n n e quod a doCtiflimis omniumliefnporum viri

; . prae

/ / f

o) i» i>er gm leifuinj &ur SP&ilofop&i* / L . m . c. 1. ir, P) Jo. m , 8 .

q) in cpift. XXI. p. 4 5 0 .

(7)

/ / praecipue a Cei. l e i e n i t i o 0 demonftratum eft, & tibi conftet, in chriftiana fcilicet religione multa quidem contineri, quae ratio

nis captum fu peran t: nihil autem , quod re vera cum eadem pugnat.

T ib i ergo interroganti, cur D E V S eam intelleclus perfectionem homini non conceilerit, ut vel fine revelatione cuncfo ad falutem neceffaria cognofcere, vel dogmata ex revelatione patefa61a ratione fua penetrare pollet, cum divo gentium A poftoloO refpondeo:

tu quis e s , qui cum D E O difceptes? fcilicet dicet ficla res f a d o r i : cur me fic fecifti ? N o n n e enim hoc idem eftet ac Creatori le

ges praefcribere, quas in homine condendo obfervare debuifiet?

N o n n e idem ac profundam illam coecitatem & ignorantiam, tri- ftiflimum lapfus adamitici ftipendium , ditfimulare & habita nulla fragilitatis humanae ratione, nullos etiam in cognofcendi viribus fines, nullosque naturae noftrae limites adjudicare velle?

Sicuti ergo ea myfteriorum divinorum eft natura, ut nihil quod aut D E O indignum aut hominibus noxium fit, in iisdem occurrat: ita illa ex 2ltera parte inajorem rebus fandis exhibendam reverentiam com m endant, ex altera vero hominem inlimul imbe

cillitatis fu3e admonent. Praeftat itaque omnibus, quae intelle&us capere nequit, ex voluntate divina fidem adhibere, quam eadem, quia ab homine intelligi non pofliint, negare velle penitus abftrufa.

Praeftat in myfteriis ab aeterno reconditis, jam vero per revelatio

nem patefa&is, quamvis omnem cognofcendi facultatem fuperenr, acquic-fcere. Praeftat in contemplandis iisdem refpectu A u& oris aeterni, fed alia plane ratione, quam in fcholis Ariftotelicorum in ufii fuit, in mente femper ac in ore habere illud: Autcs (Ipfe fcil.

D E V S ) e(pa. Qua ratione & illa, quae nobis paradoxa feu admi

rabilis dicitur cog n itio, omnium erit certillima, tutiffima, falu- berrimaque.

jfuper bonitate DE i & c .

0 R om . IX , 2 0.

(8)

Sed tempus e ft, ut id agamus, cujus caufa hane de paradoxo theologico fcripfimus commentatiunculam, Inftant Gymnadi en

caenia, ex Majorum decreto & p a t r o n o r v m fuffragiis craftina luce celebranda. In his publica pro confervatione Scholae Eibingenfls more folito nuncupanda erunt v o t a : in his nonaginta ex coctu fcholaftico prodibunt tyrones, non magis memoriae vires quam ingenia periclitaturi : in his de perenni, quae ex faciis redundat, mortalium gloria verba faciet Re&or.

Faveat modo literariis hifce conatibus D E V S , rerum huma

narum A u & o r Statorque. Faveant illis omnes Mufarum p a t r o n i

ex aequo aeftumandi, & quam hactenus cum laude Lyce o indui- ferunt praefentiam, facris quoque fcholafticis, craftina die pera

gendis non dedignentur. Id quod ut feliciter ac profpere fiat,

1L L V S T R E M , P E R M A G N I F I C O S , G E N E R O S O S ^{e t} A M P L I S S IM O S V R B I S P R O C E R E S , D N . D N . B V R G G R A B I V M R E - G1V M , S E N A T V S P R AESI D E M , P R A E C O S S . C O N S V L E S , P A T R O N O S ^{a t q v e} M A E C E N A T E S ; ^{v t} ^{e t} E X P E R I E N T I S S l - M O S , P L V R I M V M R E V E R E N D O S , C L A R I S S I M O S , P R A E N O B I L E S , N O B I L E S , S P E C T A B I L E S , P R A E S T A N T I S S I - M O S Q V E , & cujus denique Ordinis literarum F A V T O R E S ^{a c} P R Q M O T O R E S , pro fua quosque dignitate, omni animi demis- fione, reverentia, cultu & humanitate invitamus. P .P . Elbingae,

d . xxvu. N o v . m d c c l i v.

(9)

S B o t t

refcct

M e S u o e n t * .

y z y z y z x & y z y z K y & K ft x m IH t

1 0 .1AC. M A R T IN I ecofnet bie ^c^enrDcfrti^e 0dju[fn)er mtt eiiiem lateintfcfccn £ob*unfc ©mt^CBeMcljt a n ® D 2 2 fur oie cjna=

fcige grfjaltung Deo (£15itKj|cf;en !D?ufenft|e&

D A N . L E B R E C H T R O G G E (Mlet itt e m e r ^ e b e ? l( t e 6 u n t > ^ e u e $ ttt Ctnet* S S e rb in ta m g fcor, nnt> fattet imcf) anaejeigtem 3nl)a(t t>ev aufoufufjmifcen 0Ceb-Ue&uncjcii um eiti gene^teg 0 efjoi\

C hor.

2 )ie Q:f)re t>c£ 5ttter3

bcjtngcn

^fof). C M flicb S ro b o iu ifi/ 0 a m iic l Ccuc&m,

©uttfvicD © utfc, £ n rl ^ r i^ rtd ) 3?amfc0,

@arl @&ri|ticm Latiae, ^ac. ©otrlicb © ilbtr, 2)ami> 2cDrec^( SSorloff,

*

^of>. £>einr. @fltnuel © rufi,

2)an. sRtcfcarD llmjrr, ei>ri|li>pJ> Jrom in, 3 ^ . SrUbr. 8rot>oirgFi, 2Jni>r, 21lfrant><r Xolcfcmit.

C h or.

‘S e i t t 511 ter t e r 2 B e f t rc&cn

IO A N N E S SC H M ID T , ISRAEL PO SE LG E R,

G O D O FR ED V S W IEDEM ANNT, A N D R E A S Q V E D N A V .

t er

(10)

■9§- # §6* ■

< 23 01» C e n t 2 ( l t e t D e t S M t f c f j m u & c r g a u p t fpriclit

G E O R G IV S H E N R IC V S N ESSEL M A N N .

C h o r .

3ne6efont>ere 6efcfjveil>en 2((tet: t»et‘

3acob @otm’nf, S a n ie i (Seifner,

@&ri|lian © ottfr. © ilb e r, fjfacob SttinMcr/

SWc&ael (rrnft $ ro m m , 2U tx £ m n a n n ftitb& f, (gp$raim © o ttl. SRitDel, grid > r. SInton (EnDerfcf;, 3 < $. ©cinricf; sSurc&artv 2>at>iD (Srej?/

3o& ann 2TO5flrr.

C h o r .

2 3 o n D e m S l l t e r f c e t 3 u g c n t >

mncl)cn SBorfe

d a r i 2Infon ^offrtieitfer, @ottfric& £ a rfc f,

€&ri|iopb S a n . SiOt)/ 3ac* Xic^fen,

Chor.

‘D a s n i a m U t c f t e S H f e v fefiitoern a&

fjo& ann S e n r tic t Sange,

S a n ie i 2lbraf;am 23ar$ol$?

5 ) a £ f ) o f ) e S l l t e r a b e c 5 e | ? t m m e n

3ofc. @&ri|top& 3ioj?fampf/

^ucob (tsfe , 2)?icjjael (rtffe.

# A

E P H R A IM O H L E R T entfdjcibet t>ie S ra g e : 2 B rtl'U ttt fret) t1' !t

j u n e f c m c n f c c n S t t t c t Ocv* 2 C e ( t D a s 2 c [ i c n & 3 ( l t e r D e t ? u v f r f ; C i t a t u e l n i i c 'i

C h o r.

Q . ' c u S j e t j n a f c t g m t g e n u i t f c 3 v e n f i c i f c n e i n e s j c t f : S i S t m s

rebeu /<• ^"

S a n ie i @ o((fr. 25ecfer, ©ottfrie&STOjjfcIfwg/

£ a r l ^riebricf; 3 M e r .

\

(11)

g o f g e n b e f p r e c f j e » u o n t g e f e ^ t t e u

£?o0.3acob Saunt,

CSfDrfle @ etfl. KriejV/

5oD. Kricfe/

3 o ^ . SRicolauS i>on (ficeti/

3oI>. 3<wb SRegfnmpf/

f$ a r (in <3offl. CDTolltr/

3o&. £>rinricjj Qlmlutig,

^ ran cifcu g S e fe ,

& arl £ r in r i$ 25drf;oIfi/

2ili% 3acob £iebbe/

Gcorgc 2eud>crf/

23acf&aufcn/

unt) jtrar

voin 9IU<r t>ev 9?e&f,

— — t>cr crtfen €pracJ)e.

— — bcr S u $ fta b c i?.

— — ber 6(f;rcibcFun|?.

— — bcr £unftc,

in t>ier gvicuU dffti.

— — Der 2lcabemi(cI;M (£f)rfit.

#

IO A N N E S G E O R G . H O FFM A N N

M j a u p t c f , f c a f j n t m t j t t u n f e r a 3 f t t c n i n S B e u r t f j e i f u t t g t e f f e i t , u n i s n ( t u n D n e u ( i c t i i c f , g f u c f f t c ^ e t u n t> w r n u n f t t c j c t ( l a n C d t t f o n n e , a i e i n f c e it v o t t g e n .

N .

^fiebr. Siino?,

t* rqc Sekedjt Siflttb, y

Uan fiubttK ^urefrarb, j

k : i ) < ii!ii'$cf£&ncr/

3 » ‘>. •. ticl)»v:! pu^fampf, 1 gricf>r. Clt>o,f 4j>offmriftaY]

Vfniiictfcu^ $Ui snifi,

^ofcflnu §ricOrri$/

^wiftian Xorborg,

£&ri|iup& ² ^{a i w} ^,

C h o r . grrucr rebett

1 ttom 2W cr betf 23u$crfcfjrci6eR$.

— — bc$ <}Japicr$.

— — t)cr 25uc&bnicFer<*.

— — bcr Sibliol&cquw.

(12)

#

I O H A N N G O D O F R H E N N 1 N G t i n f e r f u d j e t : O b fctC $ 3 t ) c f } e i ' t e c a l t c n @ c t ) d f t r t e ( ( c c f c e n ‘S u c t j c t t t t w t i c u c r e t t , o t > « b u fe j e n e t t t t o r j u j i c f j e n f e p ‘l

C h o r.

9ta$folaeiU>e Heiben finire © p r ftd ^ o tte t* , fo fton Dem, \V(\$ a it f)eiffet, OercKnomrwn morDen, in ga&eln ctn,

utit> jtvar

i>a£: 5B ic bie 21((cu ftm gen, jtoifft&crn aud) Die ^un gcn .

— 3 u n g gcm o^uf, ale geffjan.

— £ )aS 9il(cr i|l jroicfac^er S& re ftwffc.

— 2>ie 5lttn i foO m an bepbf^dlfcn.

Jo . Chriftian Miritz Ifrael Tefchner J o . Samuel Podck G eo. Sigism. Poelck

Sftau ifi nicm altf fu al£ /

Ie ra m fonte. i>ai* m an nic!;t nocfc e(n>a$

2JUe greunbe jiub Die beflctu

Godofredus Schmidt

Daniel Neflelm ana

G E O R G I V S P F L V G R A D T empftef)fet itacf) etner fur^en Dtebe:

V)om S U te r fcer ® c t)u le n , biefeS 0 d )u l:0 e b d u b e , roeld&e^ n u n , 0 , O X £ fep erotg ® a n f gefagt! 1 5 5 «n fKufjnt tin b 0 e s e n geftanben, a u f$ tieue ber alten unb fci}d|6aren 0ctt>o<)enl)eit Der fd in tu refp. u n D J p o c ^ e tte ig te ftr n B u ^ t e r , m it ber ^ fejlejlett SBcrftc&erung,

£>afj man cl>r altes titu unb naus fuirt) nennen,

£|> Sldfl unt» (E()rfurd)t ftdj t»on

9 J?ufen tre ‘

3H t