Q V A R T I P R A E C E P T I : A
VT DIV VIVAS IN T E R R A M
V I N D I C A T V R V S , A D
S O L E M N I A
GYMNASII ELBINGENSIS
A E S T I V A ,
D . X IV . SE P T . A . M D C C L II.
M O R E , L O C O , H O R I S Q V E C O N S V E T I S C E L E B R A N D A ,
PERMAGNIFICOS ET AMPLISSIMOS
V R B I S
PROCERES,
f -) r\ ^
< £ O O C A E T E R O S Q V E
MVSARVM FAVTORES,
Q V A N T O F A S E S T O B S E R V A N T I A E C V L T V
O R A T , O B S E C R A T , I N V I T A T
IO A N N E S L A N G I V S,
\ R F C T . P. P. E T B I B L .
N
ulla unquam mortales inter tam fupina erit progenies, nulla fcrutinium veritatis tam faftidiens hominum fo- cietas, quse non in rerum humanarum juxta ac divinarum cognitione fibi acquirenda omnem moveat la
pidem. Q uo magis vero illorum , qui in aucupanda rerum no
titia verfantur, fuspiciendum, fummisque laudibus efferendum eft ftudium : eo magis & intelleftus ignorantia & voluntatis mali
tia capti veritatis hoftes, quorum livorem fcientiarum lux, ab omni caligine repurgata, in dies animadvertit, atro notandi funt carbo
ne. Ejusmodi enim homines non ea m o d o , quae in rebus, ad univerfi hujus naturam, adionum que humanarum moralitatem per
tinentibus, di&amine rationis faces praeferente cognoscunt, arro
dere & evertere allaborant: fed haec quoque profanarum men
tium eft audacia, ut in fan&uarium D E I procaciter introeuntes, veritates revelatione patefa&as, fi non negare, faliva tamen fu 3
dehoneftare, illasque vana interpretatione imminuere haud eru
bescant.
A d hoc vero pfeudoexegetarum genus illos etiam referendos efle credimus, qui, quo facilius Sacrae Scripturae verjtatem in du
bium vocare polTint, in ea & fanae rationi & quotidianae experi
entiae e diametro oppofita contineri, impie clamitant. Id quod ut invenille videantur, alia inter verba quarti praecepti a) dente plus quam theonino rodunt, affirmantes, ea quidem omnibus, pietatepi filialem obfervantibus, longam in terris vitam promittere» fed non largiri. Siquidem experientia tefte liberorum bonae indolis plurimi,
filo dierum in medio annorum abrupto, /pe & opinione citius vi- ^0. tam cum morte commutare & in optim o juventutis flore, ante
quam ex ephebis exceflerunt, terram viventium relinquere cogan
tur, adeo ut illud, a Graecis quondam ufurpatum, apud nos quo- que in proverbii confuetudinem venerit: tv 01 6eci <pihis<ru>t d7ro- Qvr/a-Kei veos. Quod homines noftri ita proferunt: gromiUC^intJer
lebeti nicf;t la n g *
N obis itaque demonftraturis, verba quarti praecepti, omni ex
ceptione majora, veritatis adhuc talo niti, & liberos, D EI ac Paren
tum d id o obedientes, certiflimum obfequii praemium, in longae
vitate & terrae hujus poflefiione obvium deportare, hoc prius, hoc- que pofterius efie videtur, ut quae 1. c. terra fubintelligenda fit, praecipue exponamus. Ea vero non ultima cum in S. S. tum aliis Judaeorum lcriptoribus terrae invenitur fignificatio, qua, voce non alia adjecta, Palaeftinam, Judaeorum Patribus promitlam, proprie denotat. Quodfi enim non apud Hofeam modo, b) nullam in terra, ad quam feu potius ad cujus incolas Vates miilus erat, fidem, nullam pietatem, nullamque D EI cognitionem fuifle fed in li
bro quoque Ruthae, c) famem in terra exftitifle legimus: non alia fane occurrit interpretatio, quam ut fola his locis fubintelli
genda fit terra Ifraelis. Quippe Elimelechus, cu m , ne inopia periret, in vicinum Moabitarum agrum , ab ubertate & rerum co
pia laudatum, proficisceretur, nos docet, non in omni, qua patet, terra ortam fuille famem. T erra e enim Ifraelitarum, monente Schmtdio, d) haec malediftio metuenda erat, ut fi ejus potfeilores mandata D EI fusque deque haberent, naturalem, qua pollebat, fertilitatem negatura eflet:*') fingularis contra ad augendam eam, conditione obfequii habitatorum, illi fperanda benedi&io. f )
‘ tm jacobus fcribit, coelo tempqribus Eliae claufo, neque
2 rorem
ii. I, 2. add. GeUri Cotnm. in Pf. LX XXII, 4. Ruth. ad h. I.
16. 23.
rorem , neque pluviam per annos tres & fex menfes in terra fuifle,g) quis quaefo affirmaret, omnes omnino mundi plagas aeque partes hunc ficcitatis aeftum & imbris cellationem fenfiile. Quivis enim facile animadvertit, ad fcopum, quem in puniendo populo Judai
co D E U S flbi propofuit, non feciile ceflationem pluviae in reli
quis extra Canaan mundi partibus, e. g. in regionibus ad Europam, Africam vel Americam pertinentibus, fed in terra faltem Ifraelitics.
Quemadmodum enim aliud quondam fuit diluvium univerfale, &
particulare aliud: ita a ceiTatione quoque pluviae particulari, quae tempore Ruthae terrae faltem contigifle videtur Ifraeliticae, ad uni.
verfalis neceffitatem non valet confequentia, N e c Evangeliftam h) per omnem terram aliam quam univerfam Ifraelis regionem intel- lexifle, ex didis patet,
C u m itaque vocabulum terrae abfolute pofitum, nec per co n textum ad certam regionem vel totum orbem reftriftum, in facris paginis Ifacidarum femper fignificet terram, a Cananaeorum genti
bus ad Jacobitas translatam: T heologus ille inter Gallos, q u iB ero - linum fe quondam contulerunt, clarillimus 1’ Abbadie rem acu te- tigifle videtur, t ) dum contendit, in quarto praecepto terram Ifrae- Jiticam Judaeis, pietatem in Parentes fiiialem obfervantibus, rn tes- feram amoris divini praemiumque obedientiae luae a D E O promis- fam efle. Et (i quis objiceret, hanc terrae promillionem non ob- fequio demum, quarto praecepto exhibendo niti, fed jam Abraha- m o, Ifraelis avo, ejusque pofteris a D E O elle fa& am , ille fciat, m o
nitum hoc nor^ regionis modo promillionem ac concellionem, fed diuturniorem quoque ac perpetuam ejusdem polleilionem re- fpicere. Quam diu enim praeceptis D E I , legibus Majorum, Paren- tumque adhortationibus obedientes futuri ellent Judaei: tam diu
& ip fim e t& ip fo ru m polleri terrae Ifraelis permanfuri eflent.domi-
- / i fti
_ _ _ _____________________ _______________________ >
g) c. V, 1 7. coJ]. I. Rcg. XVII, 7.
h) Luc. IV, 25.
i) Dans /’ art de fe connoure foi mtme. Conf. 1 9 . U. 3 3 »
flllgemctnfn gde&rten 9iacf)rid)frii nu$ bftn Jhv ©ilTenicfcaftni, dc a. 17 5 2 . in quibus cpiftola auftoris cujusdamhac dc materia fexipta recenfetur cx M I . Rai/. Tom. 4 8 . P. /. & U.
ni ac heredes; fin minus inobedientiam e o ru m » ad inftar priorum incolarum, amilTio patriae avitae & plenaria ex illa fequutura eflet expulfio. Id quod etiam partim in Allyrica & Babylonica capti
vitatibus, partim Hierofolyma a Romanis folo aequata fa&um efle, relatum legimus.
Quapropter b. L u th e r o , optimo Ecclefiae noftrae reftauratori, non vitio vertendum eft, quod, cum Decalogum non cum Judaeis#
fed Evangelicorum coetui a dd icis in inftitutionibus fuis cateche- ticis communicare vellet, promillionem quarti praecepti his expres- ferit: ut diu vivas in terra, non adje&is, quae in E x o d o k) legun
tur, verbis: quam tibi Dominus D E V S tuus dat. N edum enim, quod vir ille incomparabilis divi gentium A p o fto li, idem praece
ptum pari ratione proferentis,/) velligia fequatur: ex fcholis etiam theologicis quam apprime edo&us erat, magnum tam moralia inter &
ceremonialia, quam efientialia inter & accidentalia in D ecalogo inter
cedere difcrimen. m) Ad quae tanquam involucra mofaica inter alia haec quoque de terra protnifla fpe&ant verba. Sic enim Schilte- ru s:» ) „ N o n ad genus, in q u it, Decalogi & communem Ju d aeo
r u m ac Chriftianorum ulum pertinent, fed proprie & infpecie
„ Judaeos concernunt haec quatuor: i) edu&io ex A egy p to , bene-
„ ficium proprium Ecclefiae Judaicae. 2) Prohibitio iixovo-
„ yqaQictg, fpe&ans tantum ad templum & tabernaculum populi J u d a i c i . 3) San&ificatio diei ieptimi. 4) Promiflio vitae proro»
„ gandae in terra fancta, Patribus prom ifia.”
Interim non eft, cur mentionem terrae in repetitione quarti praecepti a Luthero fa£tam fupervacaneam efle ftatuamus. C u m enim lex moralis, Chriftianos quoque obligans, 0) obedientibus fe
licitatem temporalem verbis dire&is promittat, ejusque primum ac praecipuum, cui caetera fuperftruuntur, fit longaevitas: f ) haec
\ ______________________ 2_________________________ om_ni
t i _______________ _______
k) c. x x , 2.
I) Ephcf. VI, 3.
m) Vid. DanhaueriColi. Dccalog. />.43. & Gerhardi LL. Theol. P. III. L. dt Le£t, Q. 51.
n) In explicat, catech. p . 1 0 5 .
e) Vid. Buddei Theol. bogpi. L. III,, c. II. {i. V. p. 5 8 5 *5 8 6 . f) Lcv. XVIII, 5. XXV,"18. Dcvit. VIj 1 7 .1 8 . XX, II.
om n in o longam infimul & diu in terra ducendam proponit vitae ufuram. Eft vero Chriftianis terra, cujus in quarto praecepro men
tio fit, ubivis locorum. T o ta m enim terram Domini, q) eamque fidelibus a D E O benedi&am; imo ibi patriam effe, ubi bene, no
runt omnes.
E tfiv e ro obfequentes Parentibus liberi, qui ante maturam aeta
tem e vita abripiuntur, hac aura in vivis non diu fruuntur: in fuae tamen promiffionis complementum conftanter Dominus perleve
rat. Quodfi enim accuratiori animi lance perpendimus, longam vi
tam piis probisque liberis eatenus faltem prom itti, quatenus DEI benedi<5tio eft, ex pietate nobis conciliata; benediftionem vero illis exhiberi, quatenus divinae gratiae ac benevolentiae documentum dicitur, quam D E V S poft mortem infinito uberius & folidius fer
vis fuis teftificatur: facile eft conje&uratu, eam non ad hanc modo, fed ad novam quoque, in fuavifiima patriae coeleftis, vitaeque aeter
nae m andone, fidelibus paratam r) & imagine Palaeftinae prae
figuratam /) pertinere terram.
Sed longaevitatis quoque in hac vita rationem habeamus. Ea fane liberorum bonae indolis vivendi ratio eft, ut in breviflimo die
rum curriculo plures faepe praeftantioresque virtutes exerceant, quam alii per longam annorum feriem vix ac ne vix quidem attin
gunt. In juvenili enim aetate pueri adhuc, prudentia & fapientia ftipati, ea faepius ineunt confilia, eaque fafta exequuntur, q u ie fe- nioribus ruborem, ipfis vero laudem, nomenque conciliant. V id e n tur enim ejusmodi juvenes, pietatis ftudio dediti, acliones, quae gra
vibus faltem & aetate provectis demandari folent viris, in femet fu sc ip e re & munere fuo rite fungentes, illis palmam faepius eripere, ut declarent, non in barba, fed in corde aetatem fenilem q
dam effe. N o n itaque ex annorum ferie dierumque m i r ' fed rerum bene ac fapienter geftarum copia hominis vi vitas aeftimanda eft. Quippe illius, qui multos anno
q) Pf. X X I V , I .
r) 2. Petr. III, I 3. Apoc. X X I, I . s) Deut. X L 8-
confum fit, vita, nulla eft: qui vero paucos licet dies praeclare fa-
<5lis fuperavit, diu vixiile & multos annos rebus humanis inter- fuille, fenumque fcripta legifle creditur.
Imo quis adeo a&ionum noftrarum hofpes eft, ut nesciat, fa
mam nomenque pietatis filialis amatores, quamvis in primordio vi
tae vix inchoatae mortem oppetere cogantur, in omnem pofterita- tem profequi. Impiorum enim nomen, ut Salomo loquitur, t) foe
tet & fumi inftar tranfit; imoipfi paleae fimiles vento agitantur: u) piorum vero memoria faufta eft, femperque duratura, feu u tC aftel- lio Ecclefiaftici verba iv) interpretatur: fi vita defungantur, millies celebrius nomen relinquent, quam alii. Siquidem illorum vivit pie
tas, obcdientia ac reverentia, etiamfi in terris non amplius vivi inveni
untur, in confortio D E I , a quo coeleftis patriae participes funt fa- d i ; in Parentum & amicorum ore ac co rd e; imo relid o optimo virtutum exemplari, x) ad quod reliqui fuas com ponere poflunt a&iones, vivet in piorum omnium memoria. Diu itaque, qui Pa
trem Matremque honorant, vivunt in terris, illorumque etiam ma
net poft funera virtus.
O fi omnes immorigeri ac inobfequentes, quibus leges tam divi
nae quam humanae feriptae funt, fedulo penfitarent, quanta felicitate contemtu quarti praecepti fe indignos red dan t! O fi aculeo ifto A p o - ftolico, quem Paulus excitando torpori noftro admovet, dicens:
mandatum hoc eft primum cum promilfione, y) torpentes illorum animi excitarentur, ut rebus fuis melius confulere & in com m unio
nem benedi&ionis fempiternae, quam pietas filialis promittit, trans
ire allaborarent!
Id quod licet cuivis mortalium conveniat, maxime tamen illis, qui ab artium liberalium ftudiis nomen ducentes, talem fibi acquili-
pN\ v vere
0 Prov. x, 7.
«i pf. i, 4.
■w) c. X XX IX, 1 5.
* ) Quorum uonnuHa collegit b. Rambachius in&cm cr&flUlid)fn J^^nbbllC?) fl5r £int>fr.
p. 14 8 . & c. cx J a c . Ja m e w a y (?jrcitipcl*25ll<f)/ & Fried. Eberh. Collitis founber*
DoBcn Dtr frctl. attdrfprer, infonDcr^cif t>cr um 6 &ri|li tmllm graufainlicfo Mfi&fetfn ^in&rr.
y) E ph .V I, 1. 2. C o i.II13 2 0 . add. Franc.Wokenii Mofes harmonicus. P .I . p. I I I .
vere cognitionis copiam, ut fcientia fua & polito vitae tenore alio
rum oculos animosque in fe rapere videantur. Hinc qui mos, quae confuetudo in civitate bene conftituta magis laudanda eft, quam II & omittenda & facienda in memoriam illoru m , qui non fui juris, fuique arbitrii funt, fed a Superiorum dependent voluntate, publica legum repetitione quotannis revocantur. Cum itaque hoc unicum in votis ac defideriis habeamus, ut om ni
bus Seminarii Elbingenfis civibus, quibus leges fcholafticae a Ma
joribus traditae fu n t, femper bene iit & ut gratiae divinae parti
cipes in terra diu viv an t: I L L V S T R E M , P E R M A G N I F I C O S , M A G N I F I C O S , G E N E R O S O S , A M P L IS S IM O S , C O N - S U L T I S S I M O S q u e C I V I T A T I S P R O C E R E S , R EIq u e S C H O L A S T I C A E G V B E R N A T O R E S A C C O N S E R V A T O R E S : item E X P E R I E N T ISSI M O S, R E V E R E N D O S , C L A R I S S I M O S , P R A E N O B I L E S , N O B I L E S , S P E C T A B I L E S q u e M V S A R V M N O S T R A T I V M F A V T O R E S fubmille & ofliciofe rogamus, ut craftina luce, folemnitati huic anniverfariae dicata, honorificentiffi- ma S V A praefentia maximum Palladis Drulicae auditorium implere, legum obfervantiae auctoritate S V A acres admovere ftimulos &
votis publicis S V A jungere fufpiria haud dedigentur.
Q u o vero nec V O S , M A E C E N A T E S G E N E R O S I A C P A T R O N I C O L E N D I , V E S T R A E in Lyceum Druficum pro- penfionis, nec nos voti & expe&ationis noftrae poeniteat, omnem omnino dabit operam V i R P R A E C L A R I S S I M V S , D O C T I S S I - M V S q u e D N . IO . D A N . H O F F M A N N , A T H . C O N R . P .P .
& C O L L E G A nofter inultis nominibus H O N O R A T I S - S IM V S . Perafta enim poft folemnem L L . repetitionem translocatorum luftratione, nonnullos ex coetu fchoIaftico:
fyllabus indicit, de adventu Equitum Domus Teutonicae loquenteS introd u cet, in evidentiflimum veritatis Mariani Ordinis Sodalibus, PrulTiae olim Dominis;
fu ifle, eosque in terra Prullica tam diu vixitfe,
& Patriae legibus fuum tribuerunt honorem, 'fuamque reveren
tiam. P. P. Elbingae, d. X III. S e p t./A . M D C C L I I .
![Qvid de morte philosophica statvendum sit ostensurus ad solemnia Gymnasii Elbingensis aestiva D. XX. Sept. MDCCLXVIII [...] celebranda [...] invitat Ioannes Lange [...]]()