Pojawis, Władysław
Działalność kulturalna Litwinów w Polsce Ludowej = Культурная деятельность литовцев в Польской Народной Республике = Cultural Activities of the Lithuanians in People’s Poland
"Rocznik Białostocki", 5, 1965, s. [329]-337
Zdigitalizowano w ramach projektu pt. Digitalizacja i udostępnianie online czasopisma
„Rocznik Białostocki”, dofinansowanego ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na działalność upowszechniającą naukę (nr umowy 834/P-DUN/2019).
Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku.
DZIAŁALNOŚĆ KULTURALNA LITWINÓW W POLSCE LUDOWEJ
KyJihTypHaH ,lJ.eHTeJihHOCTh JIMTOBu;eB B TioJihCKoM: Hapo,!J.JIOH Pecrry6JIMKe
Cultural Activities of the Lithuanians in People's Poland
Wąski skrawek województwa białostockiego przy granicy Litewskiej Republiki Radzieckiej zamieszkuje po dziś dzień w większości ludność litewska, która tu po J aćwingach kolonizowała puszcze od czasów wielkiego księcia Witolda. Jest to powiat
sejneński oraz część powiatów suwalskiego i gołdapskiego. Trudno jest teraz ustalić dokładną ilość Litwinów w Polsce. Według obliczeń było ich w r. 1941 na pograniczu w Białostockiem około 10 tysięcy, w czasie wojny jednak część wyemigrowała do Litwy Radzieckiej, obecnie zaś młodzież dość często osiedla się w głębi Polski, gdzie spodziewa się stworzyć sobie lepsze warunki bytu. Poza tym na terenie całego kraju, a szczególnie na Ziemiach Odzyskanych, zamieszkuje pewna ilość osób narodowości litewsk~ej, które wkrótce po wojnie wyjechały ze swojej ojczyzny lub wracając do domu z różnych stron świata, gdzie rzuciła je zawierucha wojenna, zatrzymały się
w Polsce. Liczbę ich w pierwszych latach po wojnie Litwini w Polsce określali jako
dość dużą, po parę tysięcy w większych miastach Ziem Odzyskanych i znacznie mniej rozproszonych na prowincji. Są to jednak tylko przypuszczenia. Z różnych
przyczyn bardzo niewielu z nich przyznaje się do swojej narodowości. Młodsze po- kolenie w przeważającej części nawet już nie zna języka litewskiego i asymilowało się całkowicie. Mówiąc więc o Litwinach w Polsce należałoby brać pod uwagę przede wszystkim tę ludność litewską, która zamieszkuje tereny przylegające do Litwy Ra- dzieckiej. Ziemie te stanowiły integralną część Litwy aż do roku 1920, zarówno pod
względem terytorialnym jako wchodzące w skład dawnego Wielkiego Księstwa
Litewskiego, jak również pod v"vzględem jedności kulturowej jako zamieszkane przez
ludność litewską. Historia własnego narodu, a ściślej - problemy z niej wynikłe tkwią głęboko w świadomości· tych ludzi, ukształtowały ich charakter i poglądy i nie bez
wpływu pozostają na ich postępowanie. Niektórych przeto spraw związanych z prze-
szłością Litwy nie sposób jest pominąć. Wyzyskiwani przez swoją szlachtę przeży
wali pańszczyznę w podobny sposób, jak i cała ludność wiejska w Wielkim Księstwie
Litewskim. Po powstaniu styczniowym w społeczeństwie litewskim powstała nowa inteligencja pochodzenia chłopskiego. Wzmożony ruch narodowo-wyzwoleńczy nabrał przez to silnych akcentów społecznych, co przyczyniło się w dużym stopniu do ostatecznego rozłamu narodu litewskiego. Szlachta litewska stanowiąca dotychczas
[329]
330 WŁADYSŁAWA POJAWIS
elitę umysłową narodu pozostała na uboczu jako obca kulturowo, a przewodnictwo w walce o wolność oraz o ję~yk ojczysty i kulturę narodową podjęli chłopi. Poważnym ośrodkiem tej działalności były m.in. Sejny, szczególnie pod koniec wieku XIX i w pierwszym dwudziestoleciu wieku XX. W społeczeństwie litewskim powiatu
sejneńskiego tradycje pracy kulturalnej tego okresu są żywe po dziś dzień.
W pierwszych latach po II wojnie światowej działały jeszcze różnego rodzaju siły
reakcyjne i z tego powodu ludność litewśka na pograniczu niemało ucierpiała. O jakim- kolwiek organizowaniu życia kulturalnego na razie nikt nie śmiał myśleć. Rozumiano,
że wszystko trzeba rozpoczynać od początku, ale w obliczu rzeczywistości nowej i cał
kiem innej. Istniała pamięć przeszłości bliskiej i dalszej oraz poczucie niejednokrotnie doznanych krzywd, istniały i wiedza lub wyobrażenia o przeszłości własnego narodu, obleczonej przez romantyków nimbem poetyckim. Odczuwało się jednak coraz bar- dziej potrzebę oświaty i nauki języka ojczystego, zwłaszcza że w Polsce Ludowej niektóre mniejszości narodowe, a między nimi i bliscy społeczności litewskiej Białoru
sini, rozpoczęły zorganizowaną działalność kulturalną. Brakowało jednak własnej
inteligencji, szczególnie zaś nauczycieli. Dlatego też w 1952 r. z ramienia Ministerstwa
Oświaty zorganizowano w Warszawie kurs języka litewskiego, prowadzony przez prof.
dra Jana O trę b ski e g o z Uniw. Poznańskiego. Uczestniczyły w nim 24 osoby.
Poziom grupy był bardzo nie wyrównany ani pod względem wykształcenia, ani pod
względem znajomości języka litewskiego. Dało to jednak początek nauczaniu języka
litewskiego w szkołach. W r. 1953 w grudniu na prośbę rodziców powstała w Suwał
kach w Liceum Ogólnokształcącym dodatkowa VIII klasa z litewskim językiem p.aucza- nia. Uczniów zebrało się ponad 20. Młodzież ta przeznaczona była do pracy w szkol- nictwie, więc w ostatnich klasach wykładane były dla niej dodatkowo przedmioty pedagogiczne. Po maturze w 1957 r. była to pierwsza partia młodych nauczycieli litewskich w Polsce Ludowej. Do dziś prawie wszyscy z małymi wyjątkami pracują
w szkołach powiatu sejneńskiego. Dwoje z nich, najzdolniejszych, na koszt pań
stwa zostało wysłanych do Wilna na wyższe studia lituanistyczne, po ukończeniu
których powróciło w tym roku i stanęło do pracy (w Sejnach i w Puńsku). Pozostali w większości uzupełniają lub uzupełnili swoje wykształcenie pedagogiczne w Zaocznych Studiach Nauczycielskich.
W suwalskim Liceum Ogólnokształcącym w następnych latach szkolnych nie było
dostatecznej ilości młodzieży litewskiej, aby się mogła utworzyć klasa. Wobec tego
niekompletną klasę IX postanowiono przenieść do Puńska, gdzie jest największe ' skupienie ludności litewskiej i również na miejscu utworzono' klasę VIII (26 uczniów).
W taki"'sposób powstało w Puńsku w r. 1956 liceum ogólnokształcące z litewskim ję
zykiem-nauczania. Połączono je ze szkołą podstawową, w której wprowadzono po dwie
równoległe klasy - z polskim i litewskim językiem nauczania. Dyrektorem Liceum
Ogólnokształcącego Szkoły Podstawowej z polskim i litewskim językiem nauczania
został były kierownik szkoły podstawowej w Puńsku. Szkoła zajmowała cztery odda- lone od siebie domki, ciasne i słabo przystosowane do potrzeb szkolnych. N a uczyciele musieli w czasie przerw7zdążyć przejść z jedn~go budynku do drugiego. Poza tym wiadomości uczniów prz-ychodzących do szkoły średniej były niewystarczające i nie
wszystka młodzież w środowisku wiejskim, w domu, spotykała się ze zrozumieniem ze strony rodziców, jeśli chodzi o warunki i czas na przygotowanie lekcji. Grono nauczycieli licealnych stanowili jednak ludzie inteligentni, przeważnie starsi, z wyższym
lub niepełnym wyższym wykształceniem, i chociaż paru z nich nie miało formalnych kwalifikacji pedagogicznych, tworzyli silny i zgodny zespół, wytrwale pracujący
nad podniesieniem wyników nauczania oraz wychowania. Pierwszy egzamin dojrzałości
w 1959 r. wypadł jeszcze słabo, lecz w następnym roku przystąpiła do matury młodzież ucząca się od VIII klasy w Puńsku, która wykazała już przygotowanie normalne.
Warunki nauczania także znacznie się poprawiły. W 1959 r. Puńsk zo~tał zelektryfiko- wany, a szkoła otrzymała nowy budynek, w którym się mieszczą klasy licealne, kan- celaria szkolna, gabinet fizyczny, mieszkanie dyrektora oraz większa część klas pod- stawowych. Poza tym przez Puńsk przechodzi autobusowa lin~ komunikacyjna, znacz- na więc ilość młodzieży z terenu może z tego udogodnienia korzystać.
Napływ uczniów z każdym rokiem się zwiększa. Obecnie ogólna liczba uczniów klas licealnych wynosi 100, dwukrotnie więcej niż w 1957 r. Dotychczas opuściło
liceum puńskie około 40 absolwentów. Z nich 15 studiuje na wyższych uczelniach w Warszawie, Gdańsku, Poznaniu i Olsztynie (rolnictwo - 5, matematykę - 2,
polonistykę - 2, politechnikę - 2, oraz po jednym - na prawie, historii, geodezji i geologii inżynieryjnej), jeden jest lotnikiem, paru trafiło do wojska, część dziewcząt
(5) ukończyła szkołę pielęgniarską i już pracuje (z nich tylko jedna z~·stała zatrudniona w nowo otwartym szpitalu w Sejnach), a pozostali przygotowują się do zawodu nauczy- cielskiego w S.N. lub pracują w szkolnictwie i administracji powiatu sejneńskiego, studiując zaocznie.
Oprócz szkoły średniej istnieje w powiecie sejneńskim 9 szkół podstawowych z litewskim językiem nauczania (Widugiery, Burbiszki, Przystawańce, Nowiniki, Wojtokiemie, Wołyńce, Wojczuliszki, Żwikiele, Puńsk) oraz 9 szkół z językiem li- tewskim jako prżedmiotem (Szlinokiemie, Krasnowo, Poluńce, Ogrodniki, Łumbie,
Klejwy, Smolany, Radziucie, Jodeliszki). W niektórych miejscowościach, zamiesz- kanych przez ludność litewską, dzieci, na skutek braku nauczycieli, uczą się tylko po polsku (Szołtany, Żagary, Rudka Tartak, Berżniki, Romanowce). Poza tym język litewski wykładany jest w liceum qgólnokształcącym w Sejnach, gdzie uczy się również część młodzieży litewskiej.
Znajomość języka litewskiego wśród nauczycieli - szczególnie tych, którzy
ukończyli szkołę średnią poza Puńskiem - jest niewystarczająca i wymaga dużych
i poważnych uzupełnień, niemniej jednak nauczanie języka ojczystego w szkołach
ma dla ludności litewskiej ogromne znaczenie jako nawiązanie do tradycji kulturalnych i stworzenie podstaw do ·ukształtowania się nowego pokolenia inteligencji, która w nowych warunkach podjęłaby pracę w środowisku własnym.
Wśród ludności litewskiej jest stosunkowo dużo młodzieży w wieku do 25 lat, która nie ma ukończonej szkoły podstawowej. Dokształcaniem dorosłych zajęli się
nauczyciele szkół podstawowych oraz niektórych szkół przysposobienia rolniczego.
Praca nad dokształcaniem dorosłych przyczynia się"do podniesienia ogólnego poziomu
oświaty w powiecie, a więc do rozwoju czytelnictwa, do nawyków kulturalnego spę-
332 WŁADYSŁAWA POJAWIS
dzania wolnego czasu, do podniesienia kwalifikacji zawodowych, do wyrobienia postawy obywatelskiej. Niektórzy z tej młodzieży zostali pracownikami G.S., inni po ukończeniu siedmiu klas wyjechali do innych miejscowości, gdzie otrzymali pracę.
Trzeba zaznaczyć, że wiejska ludność-zarówno mężczyźni, jak i kobiety-chętnie się dokształca na takich kursach dla dorosłych.
Rolnictwo w powiecie sejneńskim powoli się podnosi dzięki wysiłkowi władz i społeczeństwa. Niemały w tym udział inteligencji litewskiej, która organizuje przy pomocy władz powiatowych szkoły przysposobienia rolniczego. Pierwsza taka szkoła powstała w Puńsku w roku 1958, a w następnych latach sieć szkół objęła prawie cały
teren zamieszkany przez ludność litewską. Nie wszystkie jednak zdały egzamin.
Brakowało albo nauczycieli przedmiotów zawodowych, albo przepisowej ilości ucz- niów. Najpoważniej wygląda praca S.P.R. w Puńsku. W ciągu pięciu lat szkoły te
przygotowały około 200 absolwentów, z których 95°/0 pozostało na wsi w gospo- darstwach chłops~ich. Niektórzy z nich uczą się zaocznie w technikach rolniczych, kilku wyjechało na dalszą naukę w zawodowych szkołach średnich. Wpływ pracy
szkoły na rolnictwo przejawia się na razie tylko w formach drobnych, jak zakiszanie paszy w silosach, racjonalne żywienie zwierząt, prawidłowe stosowanie nawozów mineralnych itp., lecz będzie widoczny, gdy ci młodzi zaczną gospodarzyć samodzielnie,
zwłaszcza że doceniając wartość nauki chętnie czytają literaturę i prasę rolniczą,
a ze szkoły wynieśli wizję nowoczesnego gospodarstwa. W przyszłości mogą stanowić
w powiecie aktyw w życiu gospodarczym i społeczno-politycznym.
W celu pogłębienia oświaty wśród dorosłych zorganizowano w r. 1963 w styczniu Uniwersytet Powszechny w Puńsku dla ludności wiejskiej, czynny w miesiącach
zimowych. Wykłady prowadzi inteligencja miejscowa, lecz czasem przy sposobności przyjeżdża z tematem atrakcyjnym jakaś wy-bitniejsza osobistość. Praca ta nie ustaliła się jeszcze całkowicie. Chodzi o dostosowanie do ogółu słuchaczy nie tylko tematyki, lecz i poziomu wykładów. Ze względu na duże odległości poszczególnych wsi oraz
zajęcia uczestników w pracach gospodarskich, wykłady mogą się odbywać nie częściej niż dwa razy w tygodniu.
W krzewieniu kultury i oświaty w powiecie sejneńskim niemałe znaczenie mogłyby mieć biblioteki gromadzkie. Wśród bibliotek powiatu S ma księgozbiór litewski, a poza tym książki litewskie są częściowo rozprowadzone w 26 punktach bibliotecz- nych w poszczególnych wsiach. W bibliotekach powiatu jest ogółem 21 7 45 książek,
w tym litewskich- 3887. Największy księgozbiór w języku litewskim ma Biblioteka Gromadzka w Puńsku. Czytelnictwo niewątpliwie podnosi znacznie ogólny poziom wiedzy i kultury społeczeństwa litewskiego oraz ułatwia wszelkie inne formy pracy
kulturalno-oświatowej. Jednak i w stanie obecnym młodzież wiejska chętnie bierze
udział w organizowaniu i urządzaniu wszelkich imprez kulturalnych, jeśli połączone są one z jakąś rozrywką.
Od roku 1956 istnieje w Puńsku Dom Kultury Litewskiej. Celem jego jest orga-
. nizowanie pracy kulturalnej we wszelkich możliwych formach i czuwanie nad kie-
runkiem jej rozwoju. Jest to placówka bardzo ważna. Skupia dookoła siebie aktyw-
niejszą młodzież okoliczną i wciąga do współpracy kulturalnej miejscową inteligencję.
Wymaga jednak mądrego i doświadczonego kierownictwa oraz dobrze przygotowa- nych i stałych instruktorów. Zarówno młodzież wiejska, jak i część miejscowej inteli- gencji dokładają wszelkich starań, aby mające się odbyć przedstawienie czy występ
chóru lub zespołu tańca ludowego wypadły jak najlepiej. Poważnym osiągnięciem
pracy Domu Kultury Litewskiej są amatorskie
występy teatralne. W ciągu lat podnosił się
stopniowo poziom gry aktorów i wyrnagania
publiczności. Wystawiono dotychczas sporą ilość utworów znanych pisarzy litewskich, dramaty, komedie oraz adaptacje nowel i opo-
wiadań ("Pieją koguty" - B a l t u
s
i s,"Herkus Mantas"- Gr u s z a s, "Pieniążki"
- C z i u r l o n i e n i e , "Ameryka w łaźni"
-- K e t u r a k i s, "O zmierzchu" -W i e - n u o l i s, "Pan Amerykanin" - M i z a - r a, "Synowa", "Piotr Kurmelis" - Z e- m aj t e, aktualne sztuki K. S aj a i wiele innych). Poza tym wystawiono kilka drobnych jednoaktówek, m. in. C z e c h o w a, a ostat- nio zaczęto pracować nad dramatem O s t r o - w s k i e g o "Świeci, lecz nie grzeje".
Przygotowane sztuki wystawia się zwykle parokrotnie w Puńsku oraz w odległych
i większych wsiach (Klejwy, Widugiery). Pracę
zespołów teatralnych młodzież wiejska bardzo Ryc. 1. P u ń s k, pow. Sejny ... ś wiątel," przy-
ceni i chętnie ją podejmuje. Odczuwa się drożny - współczesna litewska sztuka ludowa.
w związku z tym brak nowego repertuaru.
Prawie wszystkie teatralne sztuki litewskie posiadane z bibliotek gromadzkich powiatu sejneńskiego, odpowiadające miejscowym warunkom scenicznym oraz pub-
liczności, były już wystawione.
Ludność litewska jest na ogół bardzo muzykalna i lubi śpiewać. Większość mło
dzieży ma ładne głosy i dobry słuch muzyczny. Charakterystyczną przy tym skł~n
nością naturalną jest śpiew na dwa głosy. Przy Domu Kultury Litewskiej w Puńsku
istnieje kilkunastoosobowy zespół wokalny, który występuje na uroczystościach
różnych obchodów, rocznic, Ś1wiąt państwowych oraz przy innych okazjach. Wystę
pował również między innymi na uroczystościach czterechsetlecia Sejn. Jest to zespół
mieszany, pracuje dopiero drugi rok, po rozwiązaniu się zespołu żeńskiego. Mimo to ma dość bogaty i urozmaicony repertuar pieśni ludowych i innych, a pod względem
wykonania zalicza się go do lepszych zespołów w powiecie. Oprócz tego przy D.K.L.
jest jeszcze jeden zespół wokalny w Wołyńcach, silny, bardzo oryginalny, występujący często z kapelą wiejską. Jest to zespół stary, oparty na tradycjach ludowych, utworzył się samorzutnie wkrótce po wojnie, a prowadzi go rolnik. Niektórzy lepsi i ambitni
334 WŁADYSŁAWA POJAWIS
śpiewacy, poszukujący form poza pieśnią ludową, tworzą często małe grupy wokalne, jak kwartety, tria i duety, osiągając czasem niezłe wyniki.
Ulubioną formą występów, dla których młodzież nie szczędzi ani czasu, ani
wysiłku, jest taniec ludowy. Przy efektownych strojach i na scenie może niektórym
imponować, lecz jeśli chodzi o stronę choreograficzną, wymaga lepszego opracowania.
Ryc. 2. Kle i wy, pow. Sejny. Litewskie "trio" podczas festiwalu pieśni litewskiej w 1963 r.
Społeczeństwo litewskie powiatu sejneńskiego nie ma ludzi, którzy mogliby dobrze
poprowadzić zespoły taneczne. Ostatnio jednak i w tej dziedzinie nastąpiła znaczna poprawa. Przeglądy zespołów tanecznych, film, telewizja, krytyka i uwagi niektórych
spośród inteligencji spowodowały, że sama młodzież stawia sobie znacznie większe
wymagania.
Dom Kultury Litewskiej w Puńsku prowadzi bardzo różnorodną działalność.
Organizuje spotkania z pisarzami (R. M i z ar a, M. K ę d z i o r z y n a, A.
O m i l ja n o w i c z, St. W i e c h), odczyty popularnonaukowe z dziedziny rol- nictwa, higieny, literatury i historii, prowadzi Kółko Fotograficzne, Kółko Mu- zyczne dla młodzieży szkolnej, urządza spotkania towarzyskie przy czarnej ka- wie dla młodzieży wiejskiej, służy lokalem i częścio~o pomocą młodzieży S.P.R.
podczas uroczystości szkolnych, poza tym prowadzi wiele innych drobnych form pracy kulturalno-oświatowej. Dom Kultury Litewskiej w Puńsku pomimo pewnych
niedociągnięć w organizowaniu pracy i braku systematyczności ma niemałe znaczenie.
Jego zasługą jest współdziałanie poszczególnych grup społeczeństwa, podnosi on ogólny poziom kulturalny okolicznej młodzieży wiejskiej, wdraża ją do pracy oraz
umożliwia godziwą rozrywkę.
Do organizowania życia społeczności litewskiej i do czuwania nad jego całością
zostało powołane Litewskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne. Nastąpiło to po
październiku 1956 r., gdy dokonały się zasadnicze zmiany także w życiu ludności
litewskiej. Wieś litewska zaczęła szukać jakiejś zorganizowanej formy działalności
kulturalnej. Utworzył się komitet, którego zadaniem było poczynienie pierwszych kroków organizacyjnych i zwołanie zjazdu delegatów. W społeczeństwie litewskim
wywołało to duże poruszenie. .Gdy tylko ukazała się w prasie skromna wzmianka o zamierzonej organizacji, posypały się listy ze wszystkich stron Polski. Nie było
ich wprawdzie zbyt wiele, bo około czterdziestu, ale pochodziły od ludzi z różnych
sfer społecznych i różnych zawodów. Zjazd odbył się w Puńsku 30 marca 1957 r.
W niedużej sali kina, mieszczącej normalnie 150 ludzi, nie zdołano pomimo szczyto- wego przepełnienia pomieścić wszystkich uczestników. Przeważała ludność miejsco- wa, chociaż nie brakło delegatów, przeważnie inteligencji, z innych terenów Polski.
Dyskusje więc odbywały się nie tylko w sali, na korytarzu czy w innych pomieszcze- niach, lecz nawet na ulicy. W toku obrad, dość burzliwych, wśród sprzecznych często przekonań i poglądów na różne sprawy, wyłaniał się jeden wspólny i zgodny kierunek
myśli: wszechstronny i swobodny rozwój kultury narodowej i samodzielne stanowienie o własnych sprawach kultunilnych. Od tego dnia rozpoczyna się działalność Litew- skiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Początkowo siedziba zarządu mieściła
się w Puńsku, lecz 25.X.1959 r. została przeniesiona do Sejn.
Do głównych celów Towarzystwa należy włączenie ludności litewskiej do aktyw- nego współdziałania w budowie socjalizmu w Polsce oraz krzewienie kultury litew- skiej, jak opiewa statut Towarzystwa, "narodowej w formie i socjalistycznej w treś
ci". Towarzystwo może rozwijać działalność na terenie całej Polski, organizując od-
działy i kola i roztaczając nad nimi opiekę. 'Obecnie Towarzystwo ma Oddział w War- szawie oraz 43 koła w Gdańsku, Słupsku, Wrocławiu, Białymstoku, Suwałkach,
a poza tym w większych wsiach powiatu sejneńskiego. W najbliższym czasie mają powstać jeszcze dwa Koła - w Łodzi i w Szczecinie. Ilość członków Towarzystwa wynosi obecnie 1127. Oddział w Warszawie i koła w innych miastach stanowi prze-
ważnie inteligencja, która utrzymuje łączność z Zarządem Głównym Towarzystwa.
Inaczej sprawa przedstawia się w powiecie sejneńskim, gdzie społeczeństwo litewskie
składa się przeważnie z ludności wiejskiej, potrzebującej kierownika i wydatnej pomocy Towarzystwa. Ludność ta jako naturalne źródło żywotności litewskiej kul- tury narodowej, stanowi główną podstawę litewskiego społeczeństwa w Polsce.
Działalność więc Towarzystwa rozwija się przede wszystkim w powiecie sejneńskim.
Zakres działalności Litewskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego w po- wiecie sejneńskim jest dość szeroki. Towarzystwo prowadzi poważną pracę kultu-
ralno-oświatową, współpracując z innymi organizacjami i ze szkołą. Do każdej prawie wsi przysyła swoich prelegentów z odczytami i filmem, szczególnie z dziedziny rolnictwa. Utrzymuje kontakty z ludnością wiejską, służąc jej nieraz radą i pomocą
w różnych sprawach, których sama ludność nie potrafi rozstrzygnąć lub załatwić.
Poza tym L.T.S.K. organizuje amatorskie zespoły artystyczne i czuwa nad ich roz- wojem, urządza konkursy zespołów teatralnych, wokalnych, tanecznych. Raz do roku, latem- weszło to już do tradycji- organizuje w Klejwach zlot młodzieży z całęgo
336 WŁADYSŁAWA POJAWIS
powiatu, połączony z pokazem najlepszych osiągnięć poszczególnych zespołów
wokalnych, tanecznych i recytatorskich. Zaprasza się na ten pokaz władze oraz g~ ści
z kół Towarzystwa z innych terenów Polski. Młodzież przygotowuje się do tych wy-
stępów z przejęciem, chodzi bowiem o zdobycie uznania całego powiatu. Impreza ta odbywa się ·w bardzo malowniczej okolicy, nad brzegiem jeziora. Kilkutysięczna
rzesza słuchaczy rozsiada się na szerokim wzgórzu, a poniżej, obok namiotu dla aktorów, na niedużym podium z desek, otoczonym zawieszonymi wiejskimi kilimami, znajduje się prowizoryczna scena. Pokaz trwa kilka godzin i kończy się wieczorem
zabawą taneczną. Od paru lat wychodzi również w Warszawie czasopismo w języku
litewskim pt. "Ausra", wydawane przez L.T.S.K. Wydawnictwo to ma charakter jednodniówki, dotychczas ukazało się S razy. Podaje w skrócie aktualne sprawy poruszane w prasie polskiej, informuje o Litwie Radzieckiej i porusza ważniejsze
zagadnienia z życia litewskiego społeczeństwa w Polsce.
Ustawodawstwo Polski Ludowej i przemiany październikowe stworzyły nowe warunki i nowe możliwości pracy w dziedzinie oświaty i kultury. Społeczeństwo
litewskie skorzystało z tego niemało. Młodzież uczy się w języku ojczystym, zdobywa
wykształcenie i podnosi kwalifikacje zawodowe. Podniósł się zna.cznie poziom życia wsi, podstawowy warunek rozwoju kulturalnego. Wzrasta i dojrzewa młode pokolenie inteligencji litewskiej, które poprowadzi społeczeństwo nową drogą socjalizmu.
Ważne jest jednak, aby te wszystkie osiągnięcia dalej się rozwijały w imię postępu.
Ogólny poziom kultury społeczeństwa litewskiego na pograniczu jest znacznie wyższy
aniżeli przed dziesięciu laty. Wskazują na to zainteresowania młodzieży i jej dążenia, Ludność litewska dobrze rozumie istotny sens przemian, jakie zaszły w Polsce i włącza
się aktualnie we wszystkie prace służące rozwojowi społeczno-politycznemu i gospo- darczo-kulturalnemu Polski Ludowej.
KPATKOE CO.IJ:EP)KAHME
B TioJibiiie rrpomHBaeT JIHTOBCKoe HaceneHHe. B rrorpaHHąHoM pa:HoHe EenocTOKCI<oro BOCBO.D;CTBa Ha rpaHHI.le JlHTOBCKOM CoBeTci<o:H Col.lHaJIHCTHąecKo:H Pecrry6mmH, HacąHThiBaeTCH oi<ono 1 O ThiCHq JIHTOBI.lCB, COCTaBJIHIOII.llłX 60JibiiiCC HaKOIIJICHHC ,ll;CpCBCHCKOrO HaCCJICHHH Ił lliHBYII.lHX 3,ll;CCb CO BpCMCHił KHH3H BHTOBTa BenHKoro. C rronoBHHhi XIX CTOJICTHH no 1920 ro.D; oHn BMecTe co BCCM JIHTOBCKHM Hapo.D;oM rrepe»<HJIH rrepHO.D; ycHJICHHOM 6opb6hi sa po.D;HOM H3hiK H o6oco6neHHOCTb Hau;HoHaJibHOM KYJibTyphi. TiocJie BTOpOM MlłpOBOM BOMHhi JIHTOBCKOC HaCCJICHHC rrpe.D;rrpHHHJIO CHOBa opraHH30BaHHhiM TPY.D; pa.D;H pa3BHTHH co6cTBCHHOM KYJibTYPhi B H3MCHCHHhiX ycnoBHHX, rrpH rroMOII.lH H rro.D; rroKpo- BHTeJibCTBOM rrpaBHTCJibCTBa TionbcKo:H Hapo.D;HOM Pecrry6nHKH.
B 1956 ro.D;y B M. TiyHCK, IIOBHT Cei1Hhr 6hiJI OCHOBaR JIHI.lCM c JIHTOBCKHM H3hiKOM rrperro.D;aBaHHH.
3TOT Jllłll;CM OKOHqJłJIIł )l; O CHX IIOp OKOJIO 4Q BhiiiYCKHHKOB, lł3 KOTOphiX 15 yąaTCH B BhiCIIIHX yqe6HhiX saBe.D;eHHHX. CBepx Toro B rroBeTe Cei1:Hhi cyll.leCTBYIOT .D;CBHTb HaąanbHhiX yąHJIHII.l c JIHTOBCKHM H3hii<OM rrperro.D;aBaHHH, a TaKme .D;CBHTb yąHJIHII.l c JIHTOBCKHM H3hiKOM, KaK rrpe.D;MeTOM rrperro.D;aBaHHH. KpoMe TOrO 3,ll;CCb OpraHH3YIOT CCJibCKO-X03HMCTBCHHhiC IIIKOJihl Ił KypChi rrepeiiO,ll;rOTOBKił B3pOCJihiX.
OpraHHsau;He:H KYJibTypHo:H pa6oThi saHHMaeT~H .IJ:oM JlHTOBCI<OM KynbTYPhi B TiyHcKe, ocHoBaHHhiM B 1956 ro.D;y. OH cocpe.D;OToąHBaeT 6onee ai<TIIBHyro MOJIO.D;i:!>I<b H3 oi<pecTHOCTCM H rrpnBnei<aeT K coT- py.D;HHąecTBy MCCTHYIO lłHTCJIIIrCHll;IIIO • .IJ:JIH Ha6JIIO,ll;CHIIH sa ll;CJIOCTblO Ił HanpaBJICHHCM opraHII30BaHHOM )ł{Jł3Hił JIHTOBll;CB OCHOBaJIH B 1956 ro.D;y nlłTOBCKOe 06II.leCTBeHHO-KynbTypHOC 06II.leCT)30, yrrpaBJieHHe
ROToporo HaXO.JJ;IłTCH B M. Ceii:Hbl. rJiaBHOH IJ;CJiblO 06ru;ecTBa HBm'ICTCH i:mmoąeHHe JIHTOBCI<Oro Ha-
ceJICHiłH B ai<THBHoe co,JJ;e:iłcTBHe cTpOHTCJihCTBY cou;HaJIH3Ma B TioJibiiie. 06u~ecTBO HMeeT q:m:mmJI n BapiiiaBe H 43 FPY}IH<a B noBeTe, a Tai<H<e B 6oJihiiiHX ropo,JJ;ax TioJII>IIIH; ąHCJIO qJieHoB 06ru;ecTBa cocTaBJIHeT 1.127. HoBhie B03MOH<HOCTH B o6JiaCTH npocBell\CHHH H I<YJihTYPbi o6ecneąHJIO JIHTOBCI<oił o6tu;ecTBeHHOCTH 3aH.OHO.JJ;aTeJibCTBO TioJibCHO:ił HapO.JJ;Ho:ił Pecrry6JIHHH.
SUMMARY
In Poland there is Iiving population of Lithuanian nationality. Near the borderline of the Lithuanian Socialist Republic in the Voyvodship of Białystok there are Iiving about 10 thousand Lithuanians forming large groups of villagcrs. They have lived there since the time of Prince Witold the Great. From the mid-nineteenth century till 1920 they were struggling together with the whole of Lithuanian nation for maintenance of their native tongue and for their separate national culture. After the Second World War the Lithuanians ,restarted work on the development of their culture, under different circumstances, with the help and support of the authorities of People's Poland.
In 1956 in the town of Puńsk, District of Sejny, there was opened a college with Lithuanian as the teaching language. About 40 studcnts have graduated therefrom, 15 of which are studying at the Univer- sities. Besides, in the District of Sejny there are 9 elementary schools with Lithuanian teaching language and 9 schools' with Lithuanian language ~s a subject. There are also being organized basie agricultural schools for adult education.
The cultural activities are being carried on by the Home of Lithuanian Culture in Pu6sk, organized in 1956. More active youth and intelligentsia of the vicinity are cooperating. In 1956 the Lithuanian Society for Social and Cultural Activites was called into being. This institution surveys and directs the organization of Lithuanian social life. The management of the Society is located at Sejny. One of the main tasks of the Society is to include the Lithuanian population into active cooperation in building socialism in Poland. The Society has a branch office in Warsaw and 43 circles in the District area and in Jarger Polish towns. The total number of the Society members is 1.127. New development possi- bilities in the field of education and culture were secured to the Lithuanian community by the legis- lation of People's Poland.
22 Rocznik Białostocki t. V
