Nowy Pamiętnik Warszawski : [dziennik historyczny, polityczny, tudzież nauk i umiejętności]. T. 11 (lipiec 1803)

W A R S Z A W S K I .

D Z I E N N I K H I S T O R Y C Z N Y , P O L I T Y C Z N Y ,

T U D Z I E Ż

R O K 1 8 0 3 .

L I P I E C , S I E R P I E Ń , W R Z E S IE Ń .

HaiC studia adolescentiam a l u n t , senec tutem obie- c r a n t , secundas res o r n a n t , adversis perfugi um «c sola-

t i a m prajbent, delectant domi , non i w p e d i u n t foris t

pe m oc t a nt nobiscura , peregri nsntur , rusticanrur.

Cicero.

Z a pozwoleniem Zwierzchnoś

w W A R S Z A W I E 1 8 0 3

N O W Y

P A M I Ę T N I K

W A R S Z A W S K I . R O K 1 8 0 3 .

L I P I E C .

H I S T O R I A . | f k . #

Wypis z Ujlow urzędowych do kongrefsti

Amerykan/kiego, pisanych podczas woyny mię-

dzy zjednoczonemi jlanami a W B r y łam ią, przez

Jerzego Wasingtona, naczelnego dowodcy siły

tądowey, a potem prezydenta tychże Stanów zje­

dnoczonych.

Te lijly za szczególnem pozwolę*

niem wijięte z oryginalnych papierów sekreto»

ryatu jianu w Filadelfii,

O b y w a t e l e R z e cż y p O sp o lite y A raerykańfkiey $ 4 z a ś i n ż y l i sobie niedawnemi c z a s y na pier- T rszeń ftw o , przed o b yw atelam i w sz y & k ic h K z e - czypospolifcych świata d a w n e g o , przez interesit- j * c ą c a o tę w dzięczności narodowey. C i ź sami naczelnicy ukończyli r e w o l u c y ą , k tó rz y iij z a ­ c z ę l i , a naiód ten równie m ^dry iak spraw iedli­

w y , polecił im chlubny obowiązek , aby w łasn e dzieło swoie zatwierdzili i u g ru a to w a li. O j c z a ­ su uftalenia r z ą d u , d w a r a z y w yb ieran o pierwsze w ła d z e r z ą d o w e { rozrzew niająca zgodność zdań t y c h ż e samych mężów a a nich u tr z y m a ła , a nay~

w y z s s y naczelnik Rzeczypospolitey, którego św ie­ tne prerogatyw y w pośród narodu, z równych s o ­

bie z ło ż o n e g o , m o g ły ambitnych p o k u s i ć , lub podeyrzliw ych w ym ów ić, odebrał dowody czułego poświęcenia się i powszechnego zaufania.

Przysposobieni od dawna Amerykanie do u ż y ­ wania w olności przez kształt rządu gromowła­

dny, i przez uszanowanie zamienione w nałóg ku p raw o m , które przeięli od narodu Angiełlkiego ,

umieli się poddać w ład zy potrzebney. C z u li o n i , że na lepsze im w y y d z i e , g d y teg o za przewodnika w p»koiu mieć będą , którego oręż u czyn ił ich wohiemi. Poznawali ,

że

w yso k ie

ie g o z a s łu g i, w p ł y w talentów iego i znamienite crtofry, nadawały tymczasowemu rządowi trw a ło ść, iaką prawa Amerykanów z czasem dopiero p o z y - fkać m o g ły . I z a i f t e , nayrozsądnJeysi o b y w a ­ tele umieli cenić tego m ę ż a , przed którym w szy- ftkie i

nnt

talerata f i k n ę ł y , miłości własne u c i ­ s z a ły s i ę , i który wssyftkie uczucia poszano­ w a n ia , wdzięczności i przywiązania zw rócił ku sobie.

anarchiia p ochłonęłaby Rzeczpospolitą w samey ieszeze kolebce.

W szyftko z d a w ała się obiecywać temu pier­ wszemu urzędnikowi , iź lównie dokona zawodu s w c ie g o politycznego , iak woyflkowego d o k o n a ł ; a pomnażając corocznie szczęśliw o ść yjednocze- n y ch S t a n ó w , utwierdzał także chw ałę s w o ię .

Z d a w a ło się , iż wolnym ieft od t y c h przemian życzliw ości i niechęci , którym t y lu wielkich łudzi podpadła. P rzych yln ość w sp ó ło b y w ste - lów i e g o , nie b y ła ow ym zapałem gruntującym się lia uroionyeh tale n ta ch , lub momentalnych korzyściach. Kwitnąca A m eryka pod tym pa- t r y a r c h ą , wyftavt>iała obraz f a m ilii, za naypier- wsze ftaranie maiącey , aby o y c i e c , który i:$ u szczęśliw ia , ż y ł jak naydłużey.

Któżby nie pragnął , dla s ł a w y rodzaiu ludz» kiego i rządów w oln ych , w ydrzeć tę kartę , na fctórey czytać bidzie p o to m n o ść, ten n o w y d o ­ wód niesłuszności Republikanów ! W padł w po- deyrzenie

lVasington\

chciaeo mu zarzucić zbro­ d n ią ; obok wielkiego imienia ie g o , umieszczono imię zdtaycy ! ...

O w y ,

których żądza c h w a ­

ł y d ięczy w zakątku , pocieszcie się tym w y p a d ­ kiem !

G d y b y ś m y chcieli w yszczególniać zdarzenia powodujące prezydenta zjednoczonych Stanów d a zezw olenia, aby lifty iego do k o n g r e s s u , ogłoszo-*

Bia

b y ł y , przesslib yśm y granice planu naszego.

P rzytoczm y atoli znakomitsze w y p a d k i , posłuży one do zbogacenis hiftoryi niewdzięczności ludckicy.

A i

W ijph % liftów Wańngtona.

3

Wspólność ro d u , iednoftayność obyezaiow i j e ż y k a , czynne związki w ciągu dziesięciole­ tniego pokoju , nie z d o ła ły przytłum ić nasienia

nienawiści , pow ziętey m iędzy A n g lią i A m eryką , pod czas t e y d łu g ie y walki , maiącey cechę zaia- dłości w ła ś c iw e y woyiiom domowym. Na

pro-żrco coroczne doświadczenie o k a z y w a ło ,

i i

odłączenie się osad b y ło rzeczy wiftem dobrem dla A n g l i i ; na próżno ftosunki h a n d lu , których

potrzebę wspólny interes obu narodów przedfta- w iał , z d a w a ły się wiązać ogniwa długo t r w a łe ­ go łańcucha ; głucha zazdrość i Ikryte nieukon* tentowanie d z ie liły ich jeszcze.

Widząc A n g l i c y pomyślność A m e r y k i , tćra mocniey żałowali wypadków , które oderwanie s :ę od W. B ry ta n ii , tak piękney krain}? zrządzi­ ł y . Nie dosyć pomnieli , że ta pomyślność b yła

po w ie k sz e y części fk

u

tkiem tychże w y p a d k ó w , i źe wolrae flosunki handlowe wflcszywały wię* kszw , pewnieysze i trwalsze k o r z y ś c i, nad t e ,

któreby moaopoliura przynieść mogio.

Przykład pomyślnego $anu csad , które się ftały n ie p o d le g łe m i, mógł zachwiać wierność pod­ le g a ją c y c h jeszcze A n g l i i ; i tato szcuególniey

u w s g a dała powód do obawy

o

Kanadę. P r o - w in c y a t a , będąca panią żeglugi po r o z le g ły c h jeziorach , które się aż wgłąb Am eryki c i ą g n ą , zapewnia Anglikom między innemi pożytkami nie

w ą tp liw ą w y ż s z o ś ć w ważnym handlu futrza­ nym O - L e c z twierdze zasłaniaiace ż e g l u g ę , ( * )

Od traktatu X. 7 6 3 . roku

,

sama prawie K a­

Wypis z lijłów Wasmgtona,

5

od któ rey znacznie tenże handel z a le ż y , p rze­ s z ł y w ręce Amerykanów , na naocy iedrcego ar­ t y k u łu traktatu r 7 8 3 * r o k u , którego ufkutecznie- nie od roku do rofcu odwlekano.

Sprawiedliwe a nadaremne przeciw nied otrzy­ maniu nayuroczyftszey u m o w y zaż ale n ia , p o s łu ­ ż y ł y do rozjątrzenia ledney i d ru giey ft r o n y , i tak iuź nie dobrze na się patrzących. Poft^po- wania t a k ż e , które potężne narody umieją pra­

wem w o y n y i interesem ftanu popierać , ścieśni­ ł y przem ysł neutralnych A m e r y k a n ó w , p o c z y ta ­ n y od nich za z g o d a y z prawem narodów. Napaść dzikich l u d z i , i popełnione przez Mich k ilk a k r o ­ tnie rabynki Ba granicach A m e r y k a ń fk ic h , prze­

ś w i a d c z y ły n a r ó d , i tak iuż z a g n ie w a n y , że te hordy w pomoc A n g lii dufały.

Do tych pobudek badź r z e c z y w if t y c h , bądź u roioaych coraz wzrnftaiącego nieukontentowa- nia Am erykanów , p r z y ł ą c z y ł y się leszcze r o z ­ maite ich fkargi , na ścieśnianie handlu przez

A n g l i a ; w szczególności zaś żalili się g?ośno Ra zakaz wzbraniaiący ich okrętom przyftępu do portów po w y s p a c h , i innych brzegach A m e r y ­ ki angifclOciey; i iak g d y b y p o lity k a h a n d l o w a , cz^m inr:em b y ł a , a nie sztuką ciągnienia ko­

rz y ś c i z obcych n aro d ó w , iakie okoliczności

aa-i

Średnio biorąc, wyprowadzono fu te r z por­

tów

Ameryki angielfkiey.

,

w

latach t y ó g .

69. i yo . za 7 4 . tysiące funtów Herlingów,

a przedak ich w Londynie roku i 7 8 4

-

prze'-

szło 245,000- funtów slerl\ uazynita.

\

d a r s a ig , z ż a le m s p o flr z e g a li,

ze

z a w ia n a i n ie ­ chętna Anglia korzyftaiąc zfe ftanu rzeczy , g w a ł ­ tem wypadków wprowadzonego , poczyniła do- kuczaiace kupcom Asnerykańfksm w yiątki , i ucią­

ż liw e na nich o p łaty w łożyła.

G d y w tym fśfcanie b y ł y a m y s ły , w szczęła sie witóika zatarga na lądzie n a s z y m » i £ę wzięli Arseryksnie za dogodną dla siebie porę , w y t a r ­ gowania nowych iakich k o r z y ś c i , albo przyn ay- mniey zapewnienia zaprzeczonych. Ja‘dni bar~ dlziey namiętnością, aniżeli roftropnością p o w o ­ dowani , w o y n y pragnęli. Widzieli oni iuź roz- przelirzeniamce się g rafic e tey ©Ibrzymiey Rite-czypospalifcey , aż za rzekę S g o

W,'awrzy-ńca

, ile

) ^ % . _ , # *

źe tego sami - Kanadyyczykotrje , s p r z y k r z y w s z y sobie ciążące im ia rz m o , pragnęli. Widoki ich r o z c ią g a ły się także i do dzierżaw sprzymierzeńca W . B r y t a n i i , które im b y ł y przydatne. Uważali n a d t o , że teraz b y ł czas sposobny , aby bieg rzeki

Mijsijsipi

uwolnić od zaw ad , iakie mu k ł a ­ dzie polscya H;szpań(ka. P rzyłączali obiedwie F l o r y d y do kraiu s w o i e g o , i iuż cieszyli się z n a - tlarzoney tak piękney pory zaokrąglenia ziemi K z e c z y p o sp o lite y przez nadanie iey g r a n i c , ja ­

k ie sama natura zdawała się zakreślać.

Takie wyobrażenie p r z y s z łe y wielkości zySra»

ty

wielu fłronników. M y ś l profta , lecz na po- zor wielka , uwodzi gmin , i łechce dumę n aro­ dową. M y ś l mienia za granice O cean u , odnogi M esykań fki^ y , jeziora , dwóch n ayw ięk szych rzek w północney A m eryce , i władania t $ o g r o ­

mny żeglugą, nie m ogła nie podobać się

przemyśl-H istorya

.

Wypis z liftów Wasingtona.

T • fc

nemu l u d o w i , obruszonemu dofcego przeszkodami, jakich

przemysł

iego doznawał.

4 | 0 T. j A I • 1 | | \ • | 4 * • % V • 7 £

A le ludzie prawdziwie świadomi spraw p u ­ blicznych , wcale odmiennie sadzili o t e n a , co ich R ze cz yp o sp o litey przyftało. Z trw o g ą spo­

glądali na sow ę p r z y g o d y , na Jakie w oyna mo­ g ł a narazić naród w y c i e ń c z o n y , i dopiaro co z a c z y n a ją c y kwitnąć pad cieniem p&koiu. D u­ mne marzenia i uwodzenie się próżną chwaty , nie m iały przewagi nad zdrowym rozsądkiem.

Nadawali cenę korzyściom z w o y n y wyniknąć m o­ g ącym , podług spraw iedliw ego ich sz a c u n k u , i lękali się , aby ich drogo nie okupili. Wiedzieli , że smbieya coraz bardziey pragnie rozszerzać

granice. Z n a l i ,

ze.

trudność i tak iuż wielka w u- trzymaniu jedności interesów t e y ogromney Rze-

c z y p o s p a l i t e y , podwoi dla niey niebezpieczcń- ftwo zdobyczy. Widzieli nareście iak navdr>kła-

d a i e y , ze trw ało ść pokoiu tein hardziey b y ła potrzebną do pomyślności przem yślney A m eryk i,

iż niesnafki E iim p e y lk ie do spiesznego pomnożę'

^ ' • * * • i /

nia te y ź e pomyślności d ą ż y ły .

T e to zapdwne polityczne u w a g i , {kłoniły prezydenta zjednoczonych Stanów , aby polecii-

dobraney osobie wyjednanie od W. B r y ta n ii za- dosyć uczynienia dawnym umowom , nie naraża­ jąc na niebezpieczeńftwo u traty rzeczyw iftych po­ ż y t k ó w ( * ) . L e c z c z y l i ż pokrzyw dzicm y

cha-( )

Aby mieć wyobrażenie o fk u tk ii

,

iakiby

przerwa handlu z Anglią, na

p o m y ś ln y m

a

Hijiorya

.

rakter

Wasingtona,

m y ś l ą c ,

i e

tcml jedynie pow od aw ał ssę pobudkami ?

Powiedziano nieraz, ze kto chce rządzić na-W \ it

rodem , powinien umieć odftrychnąć się od m o­ r a ln o ś c i, inaczey padnie ofiarą chytrości t e g o , który się z pod niey wyłamuje. J d ą c y za tą bezbożną n a u k ą , posłuchaycie wyznania w i a r y polifcyczney, które prezydent zjednoczonych S t a ­ nów , przy uroczyftćm zagaieniu kongressu

Unii

u c z y n i ł . . . , „ J e ż e l i ieft iaka prawda doświadczę-

„

njern zatwierdzona, tedy t a , iż znayduie się

„

w ekonomii natury nierozerwany związek mię* „ dzy cnotą i szczęśliw o ścią, między czyfłemi „ maxymami ludu uczciwego i śhchsfcnego, a „ trw ałą nagrodą pomyślności i szczęśliwości pvi- „ b l i c z n e y . P o m n iy m y , iż nigdy niebo łyflcawem „ o k i e m na ten naród nie sp o y rz y , który depce „ prawa porzsjdku i sp ra w ie d liw o ś c i, od niego

u samego p o s t a n o w i o n e .,,..,.

... ... 1 1 ■ ... .. ' 11 f m II ' . ■ I 1 . «■ ... i " 1 1 >m ' II.

gdyby z nią wdał się był

iu

woynę , dosyć

ieśl uiuażyó

,

iż w cią g a roku, J y g t - ukoń­

czonego d n i a ł o . Września, weszło do por-'

to w zjednoczonych Stanów s o ó s o g . .be­

W ij f u % lijl&w Wasingtona.

9

w i e d l i w o ś c i , p o w śc ią g n ę ło b y

IFasingtona

od pro- wadzenia w o y n y , któraby ty lk o fkargi za pozór, i arabicyą za pobudkę miała ? Jani p o lit y c y , k tó rych mała liczba w kronikach cnoty sły n ie , potrafili przemiiai^ce widoki polityczne niezmien­

nym prawidłom p o ś w i ę c i ć , a któż nad

IVasing:

tona

może mieć większe prawo do teg o rodzaiu c h w ały ?

W ^ciągu to c z ą c y c h się układów z A n g lią » coraz bardziey lud A^ierykańflci oburzał się prze­ ciw temu raocarftw u, i ftrona żądająca w o y n y , lubo się nie pow iększała , Itawała się atoli coraz n ie s p o k o y n ie y s ią . Zdsnie naczelników rządu za p rz y z w o ito ś c ią utrzymania p o k o iu , wyftawiano

naprzód za błąd , daley za słabotć wyftępną , a nareście za Ikutek zm o w y z minifterium An« gielfkiem.

L u d z ie n iespokoyn i, których liczba pomnaża się zawsze w czasach k r y ty c z n y c h , poruszali przeciw rz$do»vi podobnych s p r ę ż y n , iakich p o ­ ruszenie udało się w Eu rop ie. Sposoby p r z y g o ­ towania , hasła kupienia s i ę , ta k ty k a k l u b ó w , słowem WsZyftk© poprzeymowanem b yło. L u d po wielkich miaftach ła t w o w ie r a ie y s z y i prędzey d ający się poburzyć , g d yż ieft bardziey Iku- p i o n y , g o to w s z y do źle czynienia , ponieważ próżniactwem się b a w i , u trzym yw an ym b y ł w

niebezpiecznym zaburzeniu od ty ch , których am- bicya w uwiedzeniu go korzyftać mogła. Nabe- c h ta lim u g ło w ę , że tu nietyiko o potrzebę prowa-

dzenia w o y n y idzie , lecz że opór naczelnika

1 0

§

jftotną W konftytucyi wadę , którey potrzeba zaradzić.

W z ią w s z y niektórych z le y w ia ry dłużników, którychby woyna od zniszczenia się z a s ł o n i ł a , w s z y s c y bawiący się handlem, z boi,aźni zata­ mowania orsegoź na d ł u g o , byli w ogólności za łagpdr.emi środkami ; ale od omamienia nowey n a u k i , którey oni , podług z w y cz a yn e g o biegu wypadków , padliby wkrótce o f i a r y , nie byli wolnemi ; bo tak ieR: uwodząca nauka dumy i nieładu, która przeciw prawey w ład zy powfla- l e , źe ogłaszający isj, nie rnogsj przewidzieć , iz Ikutki iey na ich g ł o w y niechybnie spłyną. Ci sami Amerykanie , którzy nie roaiąc doftateczney w ł a ­

dzy, przez sześć lat w fóanie słabości zeilawali ; którzy na

złe

uźywaisjc w o ln o ś c i, o mało ie y nie u tra c ili, ty le krwi za nię p r z e la w s z y , którzy p o ­ winni się byli doświadczeniem przekonać,

ze ,

aby foydź w o ln y m , potrzeba bydź posłusznym ;ci sami mówię, Amerykanie lgnęli do zdań anarchicznych!

Jak ieg o ż więc doświadczenia potrzeba ludziom, aby sideł zwodniczey te o ry i uniknęli ?

Powftanie w

Pittsbourg

, do którego prawnie nałożony podatek ftał się pochopem , a od na­ czelników tego powftania przezaaczonem b y ł o na

pomiarkowanie ducha publicznego i ohydzenie r z ^ d u , okazał p r z y n a y m n ie y , iź bardzo znaczna większość Amerykanów , woln^ b y ła od zarazy rew olu cyyn ey. R oln icy z w ł a s z c z a , przeszło t r z y

czwarte części narodu Ikładai^cy , żądali pokoiu i zachowania p ra w ; p®kładali oni ufność swoię w tym , który A m erykę w rzędzie w o ln y ch na­

Wij pis z lijlbw Wasingtona.

11

narodu, ftanowiło prawdziwie wolą i życzenie narodowe. L ecz cóż może dokazać rozproszona w i ę k s z o ś ć ? W id z im y , źe {kupiona i czynaa rmjieyszość , ekazuiąc szyderfkia uszanowanie dla woli większości , zmienia poftae mocarftw w

gminnych rewolucyach.

Przekonani ci naczelnicy , iż przez czynny w y t r w a ło ś ć w przedsięwzięciu , potrafią przyw ieść

rząd df- t e g o , ż e uledz im m u si, nie zrazili się byaaym niey nispomy ś l n e ś c i ą , która słabość ich party i co do liczby widocznie o k a z a ł a , a ufność ludu w pierwszym k;go urzędniku mocniey utw ier­ dziła. Wftrzymali zamiary *woie , aź do o d e­ brania wiadomości o traktacie w Londynie u k ła ­ d a n y m , aby im tenże traktat do p rz e d się w z ię c ia ich na nowo i ufkutecznienia p o słu ży ł.

O eelnieyszych warunkach tego handlowego t r a k t a t u , oddanych podług przepisów prawa pod

tayną rozwagę sessstu , pierwey dowiedziała sie publiczność , aniżeli senat względem niego coś w y rz e k ł, i nim go prezydent potwierdził. N aczel­ n icy ftrony przeciwney rządowi w yftaw iali ten

t r a k t a t , iako pacaiątkę h a ń b y , bo poddswał

han-I

*

del wolnego narodu pod w o lą przeszłych iego parsów ; i przykładu tego u y l i za powód do po- 'wftawania przeciw konftytucyi, nsdaiącey moc s e ­

natowi ułatwiania ważnych interesów narodu po- taiemnie.

| *

T o warzy fi: wa gminne zebrane po miaftach, iak

b y ł przed domem icgo. Zewsząd przych odziły adresu przeciwne traktatowi do prezydenta; U cz im bardziey wznosiła się b u rz a , ten) on o k a z y ­ w a ł się spokoynieyszym. „ Odebrałem , powiedział „m ieszkań com F ilad elfii, przełożenie w a s z e , i

ty

mniemam, że tęż sarnę co deputowanym z

Bo-

„ stonu,

, winienem wam dać odpowiedź. We „ wszyfikich czynach urzędowania moieg© szczę- „ śliwość współobywatelów moich miałem na „ c e l u . A bym doszedł do n i e g o , wziąłem sobie „ za prawidło, nie uwodzić się prywatnemi w zglę- „ d am i, uważać ogół zjednoczonych Stanów , bydź „ t e g o zd a n ia,

i i

n a g ł® w rażenia, gd y są błę- „ d n e , dadzą kiedyś mieysce d o y r z a łe y rozwa-

3,

dze, nareście,na nic w ięcey, ty lk o na praw dziw y

„ i n t e r e s kraiu n a sz eg o , nie mieć względu. Nie o d le p iłe m na krok od ty c h prawideł w nrniey- sz e y okoliczności. B e z m iłości w łasney , bez „ u p r z e d z e n i a , i z j a k nayOuupulatnieyszą uwsgsj „ rozważałem podane mi zarzuty. A le konftytu-

9,

c y a ieft moim przewodnikiem , którego odftąpić „ p i c mogę. Nadała ona prezydentowi moc zaw ie­

r a n i a traktatów za zdaniem i zezwoleniem se- „ natu. Nad&iąc naród taką moc dwom ty m czę- „ ściom rządu s w o i e g o , mniemał zapewne , iź, „ prezydent z senatem układać będą interesą kra- „ iowe z obcemi mocarftwami , nie uwodząc się „ ż a d n ą nam iętnością, i dobrze rzecz

rozpozna-1

2

Historija

.

0?

»>

W y fis z liftów Wańwgtona.

1 3

„ pełnienia obowiązków urzędu m oiego, zawsze „ tego przekonania słuchałem. Peddaię się chę- „ tsiie pod odpowiedzialność od niego nieoddziel- „ ną. Mościpanowie

y

możecie o g ło sić to moie „ z d a n i e , będące faieodmiennem prawidłem pcfte- „ p o w a n i a moiego. P rz e ję ty ż y w a wdzięcznością

„ z a dane mi dotąd pochw ały od w sp ó łcb yw ate- „ l ó w , rozumiem , iż nie mogę le p ie y na nie za- ,, s ł u ż y ć , iako słuchając głosu sumnienia moie- „ g o „ , W teyźe samey m yśli na w szyfłkie adre- sa odpowiadał. Nadaremnie poprzysięgli Bofłoń- czykow ie , iż wezmą się do broni przeciw mia- fiom p etw isrd zaiącym traktat r z e c z o n y ; na pró­ żno odgrażali się Wirginianie , że oderwą się od

zw iązku ftaaów A m e r y k i , ie ż ilib y przyszedł do fkutku , i potwierdził go prezydent.

S t a ło ś ć t a , głębokie wrażenie na um ysłach ludu sprawiła. Uczucie ty lk o powinności i g o ­

rąca żąd2a dobra p u b licz n e g o , m ogła go natchnąć taką odw agą. Podziękow ali zaraz kupcy p r e z y ­ dentowi. N aczelnicy ^burzonego ludu zdawali się uft^pować d^bru publicznemu, ale nie prze- Hali karmić się nadzieją, iź doyrzeią z czasem o- w o ce ó ie u fn o ś c i, którą z a s z c z e p ili, i tak trafkli- wie pielęgnowali. Nie przepomnieli o sztoce po- wftawania przeciw p o s z a n o w a n iu , które cn o ty nakazują » w y sz yd za jąc sposób ż y c ia i obycza- iów dom owych. W yrzucano

IFasingtonowi

p o ­ wierzchowny okazaJ e ś ć , tak przydatną ludziom

na wielkich urzędach, gdyż będąc dopełnieniem gcdflości i okazałości moralney , przykłada się

1 4 H ifio rija .

bną w domu iego oszczędność; w ła śn ie , lak g d y ­ by naczelnik R zecsyp o sp o litey nic powinien bydź wzorem cnót republikańskich.

A le takie sposoby nie wicie z n a c z y ły u lu d u , nadto ieszcza profiego , aby z uchybieniem nals-

ż a e y wdzięczności , miał się chwycić szyderftwa. Chcąc w nim t a uczucie n a d w ą tlić, potrzeba go b y ło do tego przyw ieść, aby p o w ą tp ie w a ł, c z y li

IFasington

fłale ieft wiernym sprawie w o ln o śc i, i c z y li iey w tym samym czasie, kiedy za iego u s iło ­ waniem try u m f odniosła, interesowi iakiemu ni** po­

święcał. Rozsiewano takie wątpliwości. O iak d o ­ brze wiedzieli rozsiepracze o n y c h ! iż nayriierozsą- dtiieysze rzeczy przylegają do łatwowiernego ludu, iż człowiek zawsze ieft goto-?' uwierzyć, aby znowu nie d o w ierz a ł, zawsze ikłoun> do p o w ą tp ie w a n ia ,

aby mógł bydź niewdzięcznym !

Przewidział

Wasington

fkutek , iakiby rzuca­ ne o nim wątpiiwości sprawić naogły , i dlatego uprzedzi! go , dozwalając ogłosić w szyfłk ie do­ w o d y , zdolne oświecić naród względem poftępo- wania iego politycznego i woyfkowego. Slache- tnato była obrona , wspaniałe usprawiedliwie­

n i e . . . . lecz z hańbą R e p u b lik a n ó w , koniecznie Dwa to m y liftów » z powodu których d a l i ­ śmy to wftępne objaśnienie, są częścią t y c h d o ­ wodów , będących dopełnieniem hiRioryi w o y n y Amerykańfkiey. T u b y podobno wypadało ukoń­ c z y ć i fcak iuż przedłużone zboczenie, a.da um ie­

szczenia w y ją tk u z samego dzieła przyftąpić. L e c z nadarzająca się sposobność przedHawienia w a ­ żnych i mało komu wiadomych wypadków, wiedzie nas do przebieżenia ich w krótkości.

Wypis z liftów Wasingtona.

1 5

N a oftatnira wyborze kongressu, ftrona prze­ ciwna nadtr czynna była. UwT? g a , c z y li zawar­ t y traktat r.je uchybiał godności narodu, p o ­ dzieliła zdania zgremadzenia t e g o , a ftrona , która go naganiała , p rzyg o to w ała sposoby w y ­

konanie iego wftrzymui^ce.

P r e z y d e n t w mowie mianey p rz y otwarciu

kos^gressu żyweraai farbami odmalował pomyślność publiczną t i korzyści z utrzymania pckoiu na lu ­

dność przem yślną, i młodociany ies/cze naród sp ły w aiące. Proiekt w y d z ia łu , któremu u łoże­ nie odpowiedniego adresu p o ru czo n o ,

zupełne

zaufanie narodu

w yrażał. Wyrażenie to fla ło

się przedmiotem ż y w y c h sporów , i inaczey u ł o ­ ż y ć adres nakazano ; w poprawionym w yrazy z i ­ mno grzeczne zaft^piły mieysce głosu uczucia ,

który w podobnych okolicznościach 2awsze się o u szy

lVasinvtona

cbiiał.

Praw o nakazujące, aby c a ł y kongres z ł o ż y ł adres prezydentowi , na nowo oburzyło przeci­ wnych. Przemawiali w tey mierze imieniem l u ­ du , fkładaii

petycye

w mocnych wyrazach , w y -ftawuiące nieprzyftoyność tego cbrzędu, k tó ry reprezentantów wolnego narodu przed publicznym urzędnikiem iego upodla. L e c z dźw ięk takowych w y ra z ó w mało co fkutkował na ogóle ludu, p r z y ­ w y k łe g o szanować siebie w pierwszym urzędniku

swoii?>; a nie maiąc ftrona przeciwna poparcia ód niego , poddała się prawu.

a 6

Historya.

• ^ x i \ ; • Jfcv i- 1

i

■» y

nów obchodzono. Wyprawiane w

Filadelfii

fe- ftyny i i g r z y f k a , huk armat, napisy i zn/ki fto- so w n e, deputacye, och oty publiczne zdawały się nadgradzać g o r y c z , którą nieufność dobroczyńcę Amerykanów napoiła, i dzień rozpędził c h m u r y ,

które się wzniosły między dziećmi i cycem.

T ak okazałe dowody i oświadczenia p rzy w ie ­ rania ku

Ifasingtonowi

musiały naturalnie z a ­ trw o ż y ć rucieinikow ftrony przeeiwney ; ftali się oni przez to roftropnieyszemi, ale nie przeftali feydź czynnemi ; i ażeby doszli do zamierzonego celu innsj drogsj, podali wniosek domagaisjc się złożenia in ftru k c y i, daney przez prezydenta p o ­ słow i zawierającemu t r a k t a t , tudzież wszyftkich

tyczących się tey umowy papierów, i oddania ich pod roztrząś.-jienie izby reprezetantów , końcem , sak m ó w ili, oświecenia ludu o prawdziwych p o ­

budkach zawartego traktatu.

Wniosek takow y sztucznie ułożony i popie- yany, po długiey nad nim rozprawie, omamił w ię­ kszość kongressu. Wyznaczono depntacy^ do prezydenta z prośbą, ażeby

tez

papiery z ło ż y łr N a to on dał naftępuisje^ odpowiedź :

„ S t a r a ł e m się zawsze iak nayusilniey

zyŁ

w zgodzie , i w dcbrźm porozumieniu zoftawać z dwiema i n nem i władzami rządowemi* Dopóki prezydentem waszym b ę d ę , podobnież poftępo- Wać nie przefkanę, ile mi t y l k o , i powierzona od ludu zjednoczonych Stanów w ł a d z a , i w ło ż o ­

n y na mnie o b o w ią z e k , abym u t r z y m y w a ł , pod­ pierał i bronił konftytucyi, dozwoli.

W u f u % U f i o w W a ń n g to m . i* j

częfto od ^sekretu z a lsż y . Okoliczność ta nri

i

e

-

dzy

innemi naymocmeyszs» była pobudką nadania prezydentowi władzy zawierania traktatów , za zdaniem i zezwoleniem senatu. D o p u ś c ić , ze izba reprezentantów ma prawo domagać się z ł a ­

żenia ie y papierów, t y c z ą c y c h sie układów z za- gtaaicznera mecarJŁwcm , ieft to niebezpieczny przykład wprowadzić. Widok sporów w aszych nad tym przedmiotem, ftaie mi się pochcspem do uczynienia niejakich uwag nad try b fm zawiera­ nia traktatów , który koaftytu cys przepisała. B y ­ łem i ia członkiem powszechney k o n w e n c y i , znana zasady , na których konflytucya uftanowiona , i

iedaego zawsze w te y mierze byłem zdania , źe moc czynienia t r a k t a t ó w , ieft zupełnie przy s a ­ mym prezydencie za zezwoleniem senatu , byleby o tem dwie trzecie części obecnych senatorów fta~ n o w i ł y , a każdy traktat podług te g o prawidła z a w a r t y , moc prawa zyfikuie. We w szyflk ich traktatach z ebcemi narodami ośw iadczyliśm y , i Wszyffckie narody u w i e r z y ł y , iż gdy ie prezydent za przychyleniem sic senatu p o tw ie rd z ił, fta w a ły się odfca^d obowigzuiącem'. T ak podziśćlzień różne

izby

reprezentantów s ą d z ' ł y , i nie z a p r z e c z a j

M

ważności traktatom , tym sposobtm zawartym , uchw alały środki do ich wykonania potrzebne, „ W ia d o m o dobrze, iż małe kraie równ^

z

wielkiemi o trz y m a ły reprezeRiacy^ w senacie , i że ta część rządu rniaia sobie nadany wielfea wła- d z e , gdyż uznano, iź równe ućzeftnictwo t e y w ła d z y zabezpieczało irlotnie samowładztwo na­ rodowe

t

i byt p o lity c z n y naymnieyszych nawet kraiów. Jeżeli na rozUrsygraienie r z e c z y ,

o ktoią

idzie , innych dowodów nad przytoczone i nad samo brzmienia konftytucyi patjraeba, możrta ie jenal* źć w protokułach powszechney konweitcyi ,

które w kancelarii wydziału ftanu zło żyłem . K s ż d y tam u y r z y , iż w n ie s io n o ,

ze żaden tra ­

ktat obowiązywać nie będzie, dopóki go prawo

nie zatwierdzi ,

i że ten wniosek wyraźnie o d ­

rzuconym zoftał. G d y więc podług mnie iasną i oczywiftą ieft rzeczą , że do ważności tra k ta ­ tu wcale ieft niepotrzebne zezwolenie izby re­

prezentantów; gdy traktat zawarty z W. B r y t a - siiią , zamyka w sobie wszyftkie warunki prawem przepisane

;

g d y żądane odtmnie pEpiery żadnego w te y mierse obiaśnienia dać nie m ogą, i gdy wiele na tem dobrey adminift?acyi rządu z a l e ż y , ażeby oznaczone przez konftytucyą między ro- żnemi iego wydziałami granice przeftępowane nie

byty ;

uszanowanie , które kotviłytucyi winienem

,

i powinność, iaką na mnie wkłada raóy ursąd , we ęrszy/lka;h tego gatunku okolicznościach , nie dozwalają m i , abym się do żądania waszego

przychylił.,,

Z«

Wasington

_•

_*

na to żądanie nie przy {lanie ,_>» przewid^iel; naczelnicy ftrony przeci wney

,

a z a ­ tem udali s ę do sposobu, iaki im p sz o R a ł. Ws/.yfffk ch o«i sprtżysi użyli , ażeby izba nie zezw oliła na fundusze do wykonania traktatu z W. Brytaniią potrzebne. Usiłowania ich nie b y ­ ł y nadaremne. Spory nsd obmyśleniem i uchwa­ lą żądań funduizów, przeciągnione, dlużeyby je­

szcze t r w a ł y , gd yby im licznie podawane z na­ leganiem petycye od m ia ft, kupców* po pertach

długą nieezyr«nością

i

8

i wieśniaków, zatrwożonych

Hisłorya.

W ij f u z lijló w W asingtona. 1 9

6

• i .V

handlu ,

ze

sporów tych wyltiksiącą , nie p o ło ż y ł y końca. Z a pierwszem głosowaniem , jówność g ł o ­ sów podwoiła ri( spoko , ność i zac ęrość ftrony p nareścieuchwalono fai dnsze większości* 5 1 . prze­ ciw 4 8 . głosom. Tak s e sk o ń c z y ła ta ważna s p r a w a , a oraz naydtlii • t n ^ y s z a xi nayw ięcey podobno obchod ąca A m e r y k ę , od czasu ©gło- szenia niepodległości.

L ecz iuż przyftąpmy do liftów

Wasingtona ,

Które tu całkowicie lub w treści te tylko w y p i ­ szemy , gdzie się lepiey charakter i gieniiusz ich

autora okaiu e.

.A

L ift

Wasingtona

do prezydenta kongressu ,

w obozie przy. Cambridge

.34.

Pazi

1 7 7 5 _»

• 4 • ••

M o ś c i p a n ie 1

„ D o m y s ł móy o przeznaczeniu csftntniey eflca- dry , która w yp łyn ęła z

Boston

, ziścił się w spo­ sobie, przechodzącym, co do ekrucieńftwa, w sz y - flkie czyn y niepizyiacielfkie wypolerowanych narodów. Przyłączam tu szczegóły udzielone mi od P

. J>oncs z Falmouth ,

względem zniszczenia

tego kwitnącego nmfta. On sam wiele ftąd cier­ pi. Uwiadomia m ię, że dozw olony czas mieszkań­ com na uprowadzanie własności tsk był feiótki ,

iż

przez to w rzeczach kosztownych niezmierną sa k o d f ponieśli. Wydane od kapitana rozkazy

w tey m ierze, zdaią się podebnemźe zniszcze­ niem i klęflcą wszyftkie miafta nadbrzeżne z a g ra ­ ż a ć ; dlatego za powinność moię uznałem, iak nayśpieszniey uwiadomienie o tem rozgłosić. A że e {kadra miała jpstera udać się da

Portsmouth *

2 o

' i Historya.

j K y r if* . ' I * » ^ ' )

pow iózł tam oftrzeżenie generał

S u lliva n t

z roz* Ł;a^em wżycia środków na danie odporu. Spodzie- wam się , i i tego d o k a ż e , bo miafto dosyć ieft m o cn e , i ©kręt na mieysce zwane

S/ieepscot

2 1 5 0 0 . funtów prochu nadpłynął. W ysian i de­

putowani cjd kongressu,ukończyli iuż prawie dasse jui zlecenie; a l e , że przez tęź okazyą sami p i ­

s z ą , odwohtię się zatem do ich liftu , co się ich pościli w a tycze. Od eftatnieg© liftu moiego nic ważnego nie zaszło w obozie ; lecz co moment wyglądam wiadomości , śe tenże los miafto

New­

port , co Falmouth

spotkał.

Podpisano G . W .

W* Cambridge 4

.

Stycznia Jtyyó,

Mo&cipanie!

Po liście moim dnia 2 I g o przeszłego taiesią-

cn p i s a n y m , doszedł maie lift t w o y pod dniem

£

2gii», rozmaite wyroki o b e y m u ią e y , a te b*d^ prawidłem p o m p o w an ia u&oiego. Zapewniy, p ro ­ s i ę c i ę , kongres, że Harać się będziemy p r z y ­ wieść do fkutku zamiar t y c z ą c y się w o y - fka w

,Bostonie

, iak tylko przekonam s i ę , iż się u d a ć 'm o ż e , i złożę radę z offtsyerami dl i o b m y ­ ślenia sposobu, mogącego naylepiey ficutek ten zapewnić. L e c s ieźeli to nie tak p>ę4_{k©, iak się}

spodziew asz, a ia ż y c z ę , naft^pi, niech raczy kongres zważyć położenie rmoie, i oddać mi spra~ wiedliwpść, s ą d z ą c , że iedynie o k o lic z n o śc i, a

nie ch?;ć m oia, tę odwlokę sprawią.

Nie masz może w dzieiach natodów podobnego przykładu: Utrzymać się w ffcanowificuna wyffozaf z k*rabma od nieprzyjaciela o d ło g ie m , pirzez pół

W* " 1 4 1 * r > I ’ * . L * •

IVijp is z tijłów Waungtom.

2 a

roku bez Rozpuścić woylko , a nowa wyftawlć w tey od 2 1 . regimentów angieHkkh odległości » ieftto podobno w ięeey , niż mógł k to kiedy uczynić. Jeżeli nam się wszyftko az d o końca uda, będzie to nByszczęsliwsasj życia

moiego epoką.

DowiedziaJeiH się od P.

Hutchinson

z

Bostona

, bardzo roftr»pnego c z ło w ie k a , i

k &dmkn\ .Shuld'

ham

w

szedł

do portu przesz fey s o b e t y , żc

z

p ię ­ ciu regiuiesetów

Kork ,

dwa do

lIaUfax

pr&ybyły ; że inne d w a do

£uebec

posiano ; iecz co sic 3 niemi ffcał©, dowiedzieć s;e nie można; i ze iedem będący 5 gtyra regimesstem , w

Bostonie

Wiadomo także , iż większa p o ło w a i 7 g o r e g i­ mentu tamże się doftała. N ie wiem , c^yli

*ae-\ • • — » * ' * 1 \ * *

żeray s ą d z ić , iż przeszło pięć regimentów po-s t a n o , lub c z y li Jfcompaaiie l ^ g o , które do

Bo­

stona

p r z y b y ł y , są częścią regimentów do

K a lifa t

i

,Quebec

przeznaczonych.

Dowiadujemy się także 2

Bołionu

i msiych isaieysc , że w o y l ł o wsadzone na o k r f t y , aby p ! y - » ę ło do

H alifax,

w rzeczy samey do t e g o minfta przeznaęzosem b y ł o ; lecz ż e , gd y się dowie­ dziano , iż tara iuż inne regiraesita f t a « ę ł y , co- faio n o ie, będące iuż w odnodze

Nantafket.

Do- Biesiono mi nadto, iż przysposebiaią inną f l o t ę ,

asaiącą p łyn ąć pod zasłoną lin iio w y ch okrętów

Scarboroagh

i

Fovcy.

Skład a się zaś z pięcia przewozowych o k r ę t ó w , dwóch g-ałiot bonsber- dyerfkich 3 0 0 . ludźmi ob sad zon ych , i z kilku pła*

fk‘ch ftafcków. Puszczono p o g łó f k ę , iź ma

prze-M f B t A ’ * k J '& • t - ' ' I ’ »

S 2

Hijlorya

.

znaczenie do

Newport

, lecz w

Bostonie

powsze­ chnie mniemaią, że do

Long - J>slcind

; i zdaie

s i ę , iź poydzic zn nią nowe w o y fe o , gdyż śn&e przewozowe okręty opatruią się w wodę. Robią także bardzo wiele sucharów.%

Pon ieważ prawdziwego ich zamiaru dociec aie

m o im ,

zdaniem ieft moie

n

, kfóre z wszelką powolnością, należną wysokiemu światłu kongres- su , pod zdanie ingo od-faię , aby nieco woyfka

Z

Je r s e y

do

New - J o r c k

p o sia ć, dla zapobie­

żenia nieszczęś iu niepowetowanemu, gdyby się z d a r z y ł o , ateni ieft wylądowanie nieprzyjaciela pod temże m.aftem , lub w bliftiości iego p r z y

Long fsla n d

.

Ze zaś nie odebrałeś może łsikaweg© głosu J . K* Mości , posyłam ci i*>den iego exemplarz , k tó ry nam z

Bpstonu

nadesłano. Psłen iell ***

9

w yraża on niezmienną wolą królewfką w y z u ­

cia na* zn aszey

***

przez naydzielnieyaze śjc d -

kś. A le iakażkolwiek bidzie dzielność tych środ­

k ó w , mam n a d z ie ję , że my dzielnieyszych j e ­ szcze przeciw tamtym u ż y j e m y , i że ie patra- fiemy bezflcutecznemi u c z y n i ć , pomimo , że są tytułem króle w (kim upoważnione, tytułem , k tó ­ r y b y do uszczęśliwiania ludów , a nie do ich

gnębienia przykładać się powinien.

Podpisano G . W.

# " • » % • $ % • " i. * | #

. | ( * •*' . * “ *y % ' * . . y f v ' . * * * r v - < % * ’ L ;

W glowney. kwaterze w Cambridge *9go

Maia A y ?

6.

Mościpanie

\

W y p is z liftów W ashigtona.

2 3

uftąpiło

z Bostonu

w oylko rainiftrów, i źe woyfko zjednoczonych osad

toż

miafło obięło. W inszuję k o n g r e s o w i tego zdarzenia, zwłaszcza iźsa ft^ p iła bez rozlewu krwi i szkody w maiątkach nieszczę­ śliw y ch iego mieszkańców, którzy się pozoftsli.

R a2u m :.ens, ż ® wzniesienie batery! uflkufce- csnione

z

rozkazu moiego w sobotę wieczorem na wzgórku

przy Dorchester

tuź

iprzy Boston N eck,

zwanym

Ntikehill ,

p rz y ś p ie s z y ło uftąpienie ich

z aiiaita. Lubo zaś wiele ucierpiało , nie w tak atofi smutnym znayduie się fHnie , itkem się lęsał. M iło rai ieft uwiadomić c i ę , ze dom tw ó y priwie nieuszkodzony. Ruchomości t w o i e w d o - syi dobrym są ftanie , i obrazy familii nie tknię­ te Kapitan

Caxneaa

zatrudni się interesami tw o-

i e a i , aź do odebrania tw oirh rozkazów. §

Jak t y lk o woyfko mint-fhowfkie od d sliło s<ę z niafte, wyprawiłem pod sprawą ienerałB

Putnam

, ty są c ludzi dobranych z pomiędzy t y c h , któ rzy

i u ź o s p f o d b y l i , na oponowa*??© w z g ó r k ó w ; te &aać się bfds| tak umocnić , aby iuź niepuzyia- cie., choćby go chętka brała , nie mógł ich zoo< wu odzyOksć. Ze zaś ieszcze ieft w ftanowiłku , roftopnęść rai radziła nie rozdzielać korpusu wo^ka moi ego d o p ó t y , a i "się dowiem

z

pe- Whścśr , ze brzegi opuści?. Pięć więc r e g i­

mentów t y l k o posiałem do

NewJ>ork,

i ieden batlion Ślrzelców, a resztę tu tay z a tr z y m a m , póii nie będę p e w n y m , iżby iuź nie powinien

powrócić. *

S t a n , w jakim baterye , o k o p y , i t. d. zafla- ł e i , iawnie dowodzi , źe A n g lic y z wielkim po-

2 4

Historya

.

as drzewa w

Eunker-fhill

zofławUi w całości, cznfBsę ty lk o linii zepsuli. Porzucili zjaaczną liczbę pię­ knych armat zag w o żd zo n ych , tudzież wielki m o ź ­ dzierz żelazny , a dragi , iak mi powiadaią , w rao«

rzu przy końcu tamy tw oiey zatopili. P rz y p ro ­ wadzam armaty do należytego ftarsu, i rozumiem,

że ich wiele ocalemy. N^e mogę ieszcze wiedzieć dokładnie o ftanie softałtionych przez nich fkia- dów z ap a so w y ch ; ale iak tylko będę go miał podany, poślę ci nstychmiafL Podhłg uccysaioie- g o oszacowania prząz Jenerała k,watermiO;rza tych zapasów, które widział, wartość ich do 3 0 tysięcy funtów ficri: ( " i ,« o o ,o o o . zł: P o !:) dochodzi.

C zęść prochu, © którym w liście twoim p d dniem 6 tym wzmiankuiesz, iuż nadeszła. Zalefi* |em, aby reszta pozoftała po drodze, gdyż go tu nie potrzebujemy. Przesłałem zaraz liffc ieie- la fo w i

Thomas

pisany do niego. P ro sił o

tj o

trz y lub cztery dni czasu do ułożenia interejów swoich

t po

czem uda się na obięcie dowódzwą w

Kanadzie.

Cieszę się , że sprawienie się ne<ie, co się tycze przejętego liftu lorda

Druminon) ,

Syfkało pochwalę kongresiu. Podpisano. G .W .

Kładziem y tu urywki niektórych liftów

Va

>■*

singłona,

o k a z u ią c e , Jakie on miał trudność do pokonania. Dnia 4 g o L ip c a 1 7 7 6 pisząc z

tew-

J>ork,

to w y r a z i ł ;

„ G d y żadney wątpliwości r 5_{s podpada , iż}

Wij pis z

liflow

Wańngiona.

25

Mnyprzyzwoitszy. Sądzę zaś ,

i i

należy ściągnąć

iak waypredzey w oyfko lą d o s r e , ftojące nad o d ­ n o g ą

Mcijsahuset

, i u żyć g o taru , gdzie zdaie s i f , iż będzie koniecznie potrKebr.eaa. D o g o ­ dność tego środka oddaię pod w y r e k kongressu •

tę t y lk o u w agf p rzyłączę ,

iz

Baymnieyszeg© podobieńftwa ni® v? id^ę , sżeby nieprzyjaciel

rnhŁ

czynić iaki zamach na ftanewiflko, które woyfko rsasse tsraz zayrauie , a gdyby i u c z y n i ł, tedy milieye

z oshdy iYleJsahiiset

, aż nadto będą w y- ftarezaiącedo dania odporu. Możstaie prędko z g r o ­ madzić; dobrze są lubroior.e, i g o t o w e do o d ­ parcia wszelkiego zamachu prseciw ich ©sadzie.

Poważam s i f znowu prosić k o n gressu , aby się w z i ą ł do zaciągu m i i i c y i , iak ty lk o można n a y ś p ie s z n ie y , i co się? ich z b ie rz e , p o s y ł a ł zaras dla utworzenia rachamego obozu. Wzmiankowa­ łem iuź o tern w liście w c z o r a y s z y r a , leęz raz jeszcze przypom inam , gdyż coraz bardziey prze­

konywam się o potrzebie tego środka. Obóz fta* nie w o k o lic y

A m boy

; pragnę ażeby w y d z ia ły bezpieczeńSiwa , do których też milieye należy » uwiadomiałyjtamie o ich tsadciąganiu na t y l e wprzód c z a s u » iżbym mógł potrzebne urządzenia poczynić*, i przysposobić się w żywność.

Mieszkańcy

Amboy

i kiłku innych mieysc w

ty m kantonie , »ie bardzo sprawie naszey sprzy- iaią ; i ieżeli nie będą utrzymani przez boiaźń

9

niebezpieczna ich Skłonność ftanie się powszechną,

Nadeyście nieprzyjaciół doda im śmiałości. Ju ż część woyflta nieprzyiaciclJkjego w ysiadła w

Sta

-

2 6

H iń o ry a .

K I • % \ + i • * : / ' . ' *

niey, i niczego nie ©puszczają dla uięcia sobie mie­ szkańców, i tak iuż ku nim życzliw ych. Nie masz niep^dobieńftwa, iż zechcą przeprawić się ku

J>erserj.,

i przeciągną wielu mieszkańców, iuż przez interes, iuż przez pofłrach, ieżeli im doftateczney s i ł y nie zafiawifimy.,,

* • ^ • r . i &

Po wzięciu w niewolą w

Long fsLand

irrre- rałów

SuŁlivan

i

Sterling z

oddziałem KoyOca ,

tak pisał

Wcisington % New-J>ork

dnia 2 g o Wrse- śnia 1 7 7 6 . roku.

... .. Położenie nasze prawdziwie ieft przykre. Klęflca , którą nasz oddział 2 7 . pom osł , odięła zupełnie odwagę woylku , i przeraziła u m y s ły trw o g ą i rozpaczą. M iiicye zansśaft uzbrojenia się ftalością w nieszczęściu i nabrania odwsg?, w celu nadgrodzenia ftrat possiesienych , przelękły s i c , ftaty się Riepowolnemi, i chcą rozeyść się do domów. Dezercya ieft znaczna. Kompaniie, bata­ liony , ba nawet całe regiment a odchodzą. Okoli­ czność ta dosyć ieft zatrważaiąca nas , którzy m a­ my przeciw sobie woyiko regularne, i p rze w y ż ­ szające liczbą całe s iły nssze złączone ; lecz nay- bardziey nas trw ożyć powinien Ikutek , iaki ten przykład na teście woylka sprawił. Niekarność mi- lic y i , ©por w pedcianiu się przepisom, i wffcręt od ponoszenia iakieykolwiek p rz y k ro śc i, przeszły do woylka, tak dalece , iż nawykaienie do posfuszeń-

ftwa, tak potrzebnego do pomyślnego powodzenia w o y n y , a do kt;?rego ftaraliśmy się ie w prawić, ile konftytucya ssasza woyOsowa d o z w a la ła , coraz bardziey w©ln:eie i sł&bięie. Muszę to wyznać z wielkim żalem moim, iż nie mogę zaufać znaczney

O Haremach

,

czyli Seraiach w 'A lepie,

o

_obijczaiach

_,

_{zatrudnieniach i zabawach}

kobiet Tureckich, wypis z hi [lory

i

naturalney Alepu przez

P .

Russell.

Reszta

.

^ ^ ^ ^ ' ' * , z

Kobiety w yższego rzędu przcpędzsisj wifkszsj część dnia w s w s is a apartamencie, gdzie maią ł a ­ zienkę dla z w y c z a y n e y w y g o d y . Nie zatrudniali się kupnem s p r ię t ó w , s»kie» , kleynotów ; lecz to wszyftko maią doftarcseoite przez kupczące kobiety,

lub prz}>syłane ze (klepów. Nie są iednakźe bez­ czynne. Urządzenie wewnętrzne domu, edukacya dzieci , szycie , h a fto w a n ie , dosyć im daią za- trudnienia.

W dziecińftwie uczą się c z y t a ć , a czasem i pisać pearabStu ; lecz po zakończeniu sw ych nauk, zaniedbują zw yczaynie tego języka. C z y ­ tanie nie ieft dla nich n a u k ą , ale zabawy. A t o li

córka oftatniego w e zy ra

Ragab Baschaw

poflą- piła znacznie w literaturze arabfkiey , i w idzja­

jem ieden rękopism Arabflki , bardzo pięknie ie y ręką w ym alowany. Nabożeńftwo nie wiele z a ­ biera im c z a su , i w y ł ą c z y w s z y ftare k o b i e t y ,

oraz te które iuż odprawiły podróż do Mekki

9

żadna kobieta nie odbywa m odlitw y z taką pil­

nością, iak męźczyzni. Powziąłem to mniemanie ftąd, iż w moich wizytach p o łu d n io w y c h , lub

przy zachodzie słońca, rzadko przymuszony b y ­ łem czekać na zakończenie m o d l i t w y ; i gdy

wszedłem do haremu w sam moment nabozeńflwa*

towasie. T o

oczyszczenie

nazywa się

u

nich

woli-

Sou ;

albowiem gd y się ich Chrześcii?xnm dotknie dla poznania pulsu , powinny się dirugi raz ob­

mywać.

Nie potrzeba mi sie zatrzym yw ać nasi w y ­ tknięciem błędu nie przypuszczającego kobiet k?u-

zulmańlkich do r a i u , ani nad zbijaniem ty lu in- nyeh fa łs z y w y c h powieści , śakie względem nich z aatyduiemy w wielu dziełach , z innych miar naster szacownych.

Z w y c z a y n e ich g ry są warcaby i szachy i t.d. le c z nigdy nie gryw aią o pieniądze. W w ieczory z im o w e , g d y się mężczyzni z b i e r a j do aparta­ mentów zewnętrznych , kobiety zabawiaią się nie­ kiedy słuchaniem powieści arablkich. Wybierają d o tego osobę z mocnym i pięknym g ło s e m , k tó ­ ra razem wyśpiewuie w ie r s z e , w ciągu powieści znaydui^ce aif.

Cala gotowalnia kobiet Składa s i f z m ałego z w ie r c is d e łk a ; me długo się p rzy niem bawią „ gdyż ubiór na głow ę wkłada się i zdtymuie już zrrobiony. Od samego rana ubieraią się na c a ły dzień iak należy , oprócz w dni ceremoniialne , lub g d y maią w y y ś ć do łaźni publicznych. W tym razie mniey ieszcze potrzebują czasu.

.Maią upodobanie w kwiatach

i

pachnących roślinach. U t r z y m u j ic w naczyniach porcela­ n o w y c h , robią z nich bukiety , i ro zsyłaią swym

przyjaciółkom . Do kazdey posyłki

z

powinszo­ waniem lub zsprosin&mi, przyłącza się bukiet zaw inięty w haftowaną chaflkf. Posłana kobieta gsawterza s ło w a powiedziana przez swoię panią:

Frzurźekłcd odwiedzić m nie

;

czekam na ciebie »

nieprzifymuię żadney wymówki

... Oscba edE»Ie-raiąca poselffcwo dobywa bu kietu , Iklada chuftkę, i oddaje podance.

M łod e kobiety obwiięzuią swoie bukiety je ­ dwabiem rozmaitych kolorów'. K ok?ry te w y o ­ brażają b o ia ź ń , w ą tp liw o ś ć , z az d ro ść, niecier­

pliw ość , rozpacz.

W p«środ swoich aatrudnień kobiety mało dozrsaią tęfknoty w haremach , 2 których maia

czgfi:^ sposobność wychodseaia. Kilka razy

w

rok wolno im odwiedzać cwoie' krewne , a oprócz tego przy każdym p o ł o g u , lub irrney chorobie. Zaprassanejbywai^

n*

obchody ślubne, lub pogrze­ bowe. M o g ą także w pewnych wyznaczonych

godzinach , odwiedzać swego lekarza , ieźcli o k o ­ liczność nie wym aga iego bytności w bareiaaie. K o b ie ty w y s o k ie y r a n g i , maia także częfte ro z ­ ryw ki za dcruem j kobiety pospolite przymuszone s ą wychodzić r.a targ , a cs.ęśeiey ieszcze do ł a ­ źni publicz»ych. Kobiety bogate , labo nsai^ do­ mowe ł a ź n i e , byw ały także w publicznych, g d y do nich cerem on ib tóa sj$ zaproszone.

Poniedziałki i fczwarfcki poświęcone s$, o d ­ wiedzaniu g r o b ó w , i używaniu powietrza

świe-^ ) 1 i , ’

zego w ogrodach. Tam kobiety udaią się ze sw e * mi dzkćnoi, a niewolnice niosą za niemi kobier* c e , l u l k i , naczynia do kaw y i -i«ne ż y w n o ś c i ,

Tam d o ­ bywa ią dzień w naywRselszym sposobie. Na przedmieściach ogrody napełnione kobietami. Wieczorem s p o ­ t y k a ć

h

można tłumami aa ulicach , gdy pow ia® caiaj do do£na»

O haremach czyli stratach w Ale ple.

29

3 0

EiJlonja.

Przed kobietami wysokiey rangi, idzie ezfft© grono śpiewaczek z pięknymi głosami. Jnne ko­ biety saftie sobie pr^yśpiewuią przy cymbałkach i bębenka h , w porządnym poftępu;ąc szyku. W te dni kobiety w yżssey r a n g i, wriziewaię profte u-

b o r y ; inna zaś przeciwnie , ftroią się w naypię- knieysze s z a t y , a w pewney odległości od miafta, pozwalaią sobie nawet odkrywać swoie twarze.

Ponieważ w te dni

mężczytm

od wspólnych zabaw nie są w yłączeni, z tego powodu kobiety muszą bydź piinieysze w zakrywaniu swych t w a ­ r z y ; umieią iednak wynaydywać o k a z y e , w k t ó ­ ry c h od tak niemiłego przymusu są uwolnione.

Dwa lub trzy haremy robią pomiędzy sobą układ na wspólne iednego ogrodu naięcie. Posyłai^ tam z nni&fta wszyftkie rzeczy potrzebne do wspa-

niałey uczty.

Kehiary. z

kilku paziami zoftaie na ftraży u d r z w i , ażeby sję tam nikt z obcych ludzi nie w c is n ą ł; a ponieważ i ogrodnicy nie mogą wtenczas zoflawać w ogrodzie , przeto

ko-\ • ' • • ■ . f ' \

biety nie wyftrzeg»iąc się nikogo, zrzucaią w sz y - lUkia zasłany , i bawią s i f od świtu dnia do za­ chodu słońca. Jeftto dla wszystkich przyiemna uroczyftość. M uzykan ci, Ckoczki i szarlatany łączą się z służebnym tłumem przyprowadzaią- cym swoie panie z haremu do zamówionego o g r o ­ du. Śpiewania i krzyki tey ochoczey h a ł a f t r y , o milę słyszeć się daią. Podobne zabawy naymniey

cieszą ogrodnika, ponieważ rzadko odbiera z a ­ płatę wyrównywaiącą* poczynionym szkodom ,

Niekiedy też kobiety doznaią smutnego dla

s i e b i e zawodu , gdyż R ad y. zabrania im wychodzić

w dni uprzyw ilejow ana, iako się

to

zdarza w cza­ sie marszu woylk , lub za wsezętym iakowycn ro z ­ ruchem. Urzędnik nigdy nie może wydawać

podobnego zakazu bez ważnych p r z y c z y n , atoli zakaz ten maią za t y i a ń l k i , i nie przyymuią g o

^ 0 9

bez szemrania.

-- * > V

Z tego, cośmy powiedzieli > sądzić n a l e ż y , iż kobiety Tureckie nie są tak ściśle zamknięte i utrzymywane , iak powszechnie mniemano. Przy- daynay do t e g o , iż przyzwyczajenie i wyobraże­ nia o przyftoyności , iakie w nich od dziecińfłwa wpoiono , czynią ich niewolą mniey przykrą. Jch niewiadomość o wolności i przywilejach kobiet Eiuopeyfldch , oddala wszelkie porównanie mar­

twiące , i sły sz ą c © tych przywilejach, nie zdaią się pragnąć tych k o r z y ś c i , których używanie nie zgadza, się z p o w z i ę t e j o honorze i Ikromflości mniemaniem.

Te okoliczności i

brsk

mleysc sposobnych na taiemna schadzki , są wielką przeszkodą do in­ t r y g m i ło s n y c h ; rzadko o nich słyszeć można

t

i rzadko się wydarzają. W przeciągu dwudzie- fłoletniego mego bawienia się w

ALepie

, zale­ dwie sobie przypominam ieden przypadek cudzo- łozfcwa w w y ż s z e y klsssie ludzi ; częśeiey s ł y ­

szałem o t e in pomiędzy pospołftwem. Wprowa­ dzenie obcego mężczyzny

do

haremu, zdaie się

wcale niepodobriem, z p rzyczyny .wislkiey l i ­ czby służalców , których na ten koniec potraebaby

wszyftkich przekupić.

32

_Historija.

Alep

mało się w tey mierze r^źai od inssych

Kii aft Tureckich , a w

Konstantynopolu

w ięcey

nawet: znaleźć ir.ożna mieysc dogodnych na m i­ łosne intrygi. C o d o Chrześcijan , gdyby z nich który odw ażył się na takie przedsięwzięcie, nie- bezpieczeńftwo padłoby nie t y lk o na n i e g o , ale i na wszyfikich. Znam nawet takie zdarzenia, iś przychylne względy pozyflune przez niektórych wędrowników Europeylkich, pochodziły raczey

od kobiet publicznych , przebranych za sułt&nki , i że ciż szczęśliwi na pozór E u r o p e y c z y k s w i e

,

nabawiwszy s i f nie mało boiaźai , i zapłaciwszy

zbyt drogo fcaiensnicę s w e y aw antury, ftsśii się , nazajutrz pośmiewilkiem, i l&taiącą gadką po­

między rówieśniczkami c h y tre y sw oiey heroiny.

B y ł o b y niesprawiedliwości ą przypisywać wftrzeiiwięźli^e życie kobiet saoąey t y lk o p o ­ trzebie. Matki wychowuią córki od dziecin-*

% i ' C ' f * \ * *

nych lat w naywiększey fkrenssneści. Prócz teg o zalotność nie ieft w charakterze młodych T u r ­ ków. Krewni żyisj pomiędzy s&bą w tak ścisłych związkach, iż ubliżenie im b y ła b y nie tylko z g o r ­ szeniem, ale nawet wyftępkiem kazirodztwa. S k r y ­ te intrygi miłosne s łu ż ą c y c h , rzadko się także izdarzaią. Wreście ieft prawie niepodobieńftwesis,, ażeby po-lobna ułomność mogła się utaić

w

hare­ mie ; a matki ftaraią się przyśpieszyć poftano- wienie swoich synów , uprzedzając nierządy , ia- kieby z ich namiętności wyniknąć m ogły.

Dowiedziałem się od kobiet T u re c k ic h , iż zapobieżenie intrygom ieft przyczyną , dla którey przenoszą niewolnice nad zw yczayne służące. G d y się zdarzy młodey wołney dziewczynie bydź uwie­

O haremach czyli seraiach w Alepie.

%

3

d zia n ą, krewni nie z a n ie d b u j pociągać do s?,du c a łe y familii 11 którey zoftawała w u s ł u g a e h ,

ca

zw yczayn ie ciągnie za sobą wielkie k o s z t a , i

« % • M r

nadweręża sławę c a łt g o haremu. Dziewczęta c h w y ta ją się częfto tego sposobu dla pozyfk&nia m ę ż a , g d y ż nayczęściey cała ta sprawa kończy się zgodnym sposobem na małżeńftwie. Z n ay* dzie się łatwo t a k i , który za pieniądze przyym ie ią z* żonę* N iew olnicy zaś nie mając krewnych* mogących utrzym ywać ich iłro n ę , nie przynoszą domowi podobaego kłopotu.

Młodzi ludzie w y ż s z e y k l a s s y , nie żnayduią za murumi haremu żadney sposobności do

rezpu-\ ' * & ' ' * 1 < *

fty. N.gcly nie wychodzą bez przydanych sobie dozorców. N ie masz żadnego publicznego mieysea, gdzieby osoby płci obciey zgromadzać się mogły*

Nierządne kobiety i y i ą c e zw yczaynie z ż o łn ie ­ r z a m i, tak się źle u t r z y m u ją , i w tak obrzydli- wem mieyscu roaią swoie schronienie, iż porzą- dnieysi ludzie nie m cgą zttaleźć żadnego pozoru

zbliżenia się do nich. T e kobiety są pod opieką baszy

Tusinkgi,

któremu płacą daninę. Przecho­ dzą się w uiożoaey misie po ulicach z twarzy o d k r y t ą , 2 odsuniętą z a s ł o n ą , gialewanemi p o ­ liczkami , z piersią obnażoną i czołem w yftroio- nem w k w i a t y ; bezwftydność swoię do n a y w y ź - szego pom ykaią ftopnia. Z n s y d ą się czasem K ortezan ki, nieco wyższego rzęd u , przyymuiące

mężczyzn w s^oiena mieszkaniu , lecz kto się

z

niemi z a d a w a , nie uydzic urągowiika i 2na^

czney ftraty pieniędzy*

34

Historya.

Kobiety znayduiące się w haremach są lub wolne T u r k in ie , lub niewolnice chrześciiańlkie sprowadzone z G e o r g i i : liczba oftatnich w poró­ wnaniu, nie wielka ieft w

Alcpic.

Młode dziewczęta wyższego ftanu fikromnie by­ wają wychowane. Milczenie i wftydliwość w p r z y ­

tomności mężczyzn ieft dla nich naypii rwszym ©- bowiązkiem. Od dziecińftwa nie wolno ira w y ­

chodzić bez chuitki gazow ey na g ł o w i e , a od

• I ^ \ ś

sześciu lub siedmiu lat wieku s w o itg o z a c z y ­ nają nosić zasłony. Od tego ta k ie czasu uczą się szycia i haftowania w szkole. Rzadko tam byw aią posyłane po (kończonym roku dziew ią­

tym. Rodzice sprowadzają do haremu nauczy­ cielki w różnych um iejętnościach, lub też mię­ dzy familiami robi się zamiana niedorosłych córek. Wady wynikające ze zbytecznego pobłaża­ nia ro d zicó w , p o p r a w i a j się przez sposob tako-

Wey

zamiany. Młoda dziewczynka znayduie się zawsze pod okiem sw oiey opiekunki w pośred ha­ remu. Opiekunka addalaiąc się choćby na naykrót-

szy

czas , powierza dziecię zaufaney osobie , która iey zdaie sprawę o iego peftępowaniu. Stsrsze o s o ­ by maią chwalebny z w y c z a y zachowywać wielką

olŁrożność wm ówieniu przy dzieciach, i ftaraią się dawać im nieznacznie n a u k i, naganiając z łe poftępki niewolnic. Słowem w całey e d u k a c y i , nie tyle zatrudniają się powtarzaniem nauk i prze­ pisów , jako raczey dawaniem codziennych p r z y ­ kładów , z których dzieci mogą korzyftsć , j k tó ­ rych wrażenie ieft trwalsze , będąc niejako ikut-

O haremach czyli seraiach w Alepie.

g 5

M ł o d e chłopcy i dziewczęta maią oddzielne

A

s z k o ł y , a to t w o r z y w nich zawczasu odmienne fitłonncści do zatrudnień i z a b a w , a razem przy- sposabia ie do przeciwnego ż y c ia r o d z a iu , iaki im ieft przeznaczony. Młodzieńcy oKazuią w c z e ­

śnie niecierpliwość wydobycia się z niemiłego haremów dozoiu ; mają upodobanie w wielfeiey liczbie sług i koni , ftaraią się przybierać na sie­ bie poftać poważną i s u i o w ą , widząc , iż to dla ftarszych zjednywa poszanowanie. Młode dzie­ wczęta tworzą sobie wcale inne wyobrażenie g o ­

dności płci sw o ie y ; ftaią się boiaźliwemi w tym wszyftkiem co ty lk o t y c z e się p rzyfto yn o ści: l u ­ bią swoię zasłonę , i ftaraią się naśladować ru­

s z e n i e , t o n , miny t y c h k o b ie t, których poch w a­ ł y słyszą*

P.

D’Arvieux

t w i e r d z i , iż chłop cy po u p ły - nionych siedmiu latach swoiego wieku , nie w ch o ­ dzą do apartamentu kobiet; inni toż ssmo u t r z y ­ m yw ali ; lecz ieżeli to b yło prawdą w czasie g d y to pisał P.

3

,A rvieux,

dziś nie ieft nią p r z y n a y * mniey w

Alepie.

M łod e chłopcy maią w o ln y wftęp do haremu , aż do i ó g o lub i 7 g © roku , lecz do łazien kobiecych , w szoftym roku uczęszczać jprzeftaią.

Kobiety Tureckie są bardziey miłe niż piękne. U rodziw e w dziecińftwie , lecz dorosłszy odmie- niaią s i ę ; atoli zoftaią się im piękne o c z y , i regularne r y s y t w a r z y , nawet po zginieniu k o­

lorów. N ie znaią szn u rów ek, i mało dbaią o kibić ciała. Wpowszechności maią wzroft ma

l y »

okrągłe ramiona

3 6 v

Historija

.

^ [ A B 2 L i ' ' r i f i A

Kobiety w yższey rangi , układają sobie minę poważną i wspaniałą, lecz nie maią tey przyie- ssności i wdzięku w łaściwego pseknsy płci w E u ­

ropie. Sfcróy ich nie ieft przyftosowany do w y- datności figury; c a ły iey kształt okrywa długa za­ słona ; bodki nadaią im chód niezgrabny i ocię­ ż a ł y ; ruszenie ich reki lepiey się w y d a ie , i dla tego siedzące w d y w a n ie , sprawuią oczom przy- iemnleyszy widok.

Nawiasowe i krótkie spofirrzeżenie kobiety T u r e c k i e y , nie pozwala uczynić dokładnego po­

równania ie y piękności z pięknościami E u rop ey- ikiemi. Miałem sposobność widzieć twarze wiel- kiey liczby kobiet , i w powszechności sądziłem ie pięknieyszemi nad Chrzęścilatiki i żydówki ; lecz myślałem nieraz, czyli ta korzyść , którą im przyznawałem, nie pochodziła z ukradkowego w i ­ dzenia, lub z inney inkiey okoliczności; pewną bowiem ieft r z e c z ą , iź ta sama twarz , która mi się zdawała osobliwszey piękności, gdy ią pod ruszaiącą się uyrzałem zasłoną , traciła częfto c a ­

ł ą swoie świetność , gdym się iey do woli p r z y ­

patrzył-G d y Mahometanie zakupią niewolnice w d z ie ­ cinnym wieku, co rzadko się zdarza, w ych o w u ją ie tym samym prawie sposobem iak dziewczęta do­ mowe. Kupcy bawiący się tym handlem , t r z y ­ mają ie w ścisłern zamknięciu , a w ich w y c h o ­