ZMIANY W ROLNICZYM ZATRUDNIENIU ORAZ UWARUNKOWANIA TEGO PROCESU
4.3. ĝwiadczenia emerytalne, struktura wydatków oraz wyposaĪenie gospodarstw domowych emerytów
Wedáug danych statystyki masowej w roku 2015 Ğwiadczenia emerytury bądĨ renty pobieraáo okoáo 8,9 mln osób (w tym nieco ponad 1,2 mln osób z rol-niczego systemu ubezpieczeĔ spoáecznych) – tabela 4.2.
Tabela 4.2. Zmiany liczby emerytów i rencistów w latach 2010-2015 Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 2015
w tys.
Liczba emerytów i renci-stów na początku roku W tym pobierający emerytury i renty z pozarolniczego sys-temu ubezpieczeĔ spoáecznych z przyznaniem ĞwiadczeĔ po raz pierwszy
renci-stów w koĔcu roku 9195 9077 9016 8924 8876 8908
* róĪnica pomiĊdzy liczbą emerytur i rent przywracanych, wstrzymywanych i zawieszanych ħródáo: opracowanie na podstawie danych GUS.
Co roku zwiĊksza siĊ liczba osób pobierających Ğwiadczenie emerytalne po raz pierwszy. W roku 2015 takich osób byáo 404 tysiące (wobec 229 tys.
w roku 2010). ĝrednia emerytura wynosiáa 2097,05 zá brutto (marzec 2015), a renta z tytuáu niezdolnoĞci do pracy – 1595,12 zá brutto. PodkreĞliü naleĪy, iĪ ponad poáowa emerytów w naszym kraju (56,7%) w roku 2015 pobieraáa Ğwiad-czenia emerytalne w wysokoĞci do 2000,00 zá brutto, a w przypadku co
siódme-go emeryta Ğwiadczenie to byáo na poziomie ponad 3000,00 zá brutto (rysunek 4.6). Odsetek osób pobierających emerytury na poziomie mniej niĪ Ğrednim w stosunku do lat wczeĞniejszych ulegá niewielkiemu zmniejszeniu75.
Rysunek 4.6. Odsetek osób pobierających emerytury wypáacane przez ZUS wedáug wysokoĞci ĞwiadczeĔ (w %)
ħródáo: dane GUS, marzec 2015.
Poáowa gospodarstw domowych emerytów, objĊtych badaniem BudĪetów Gospodarstw Domowych, w roku 2015 liczyáa dwie osoby, jedna trzecia gospo-darstw byáa jednoosobowa, co dziesiąte liczyáo trzy osoby, co piĊtnaste liczyáo 4 i wiĊcej osób. W przypadku gospodarstw domowych rencistów w 2015 roku, ponad trzy czwarte gospodarstw liczyáo jedną osobĊ, jedną trzecią stanowiáy go-spodarstwa domowe dwuosobowe, co dziesiąte byáo to gospodarstwo trzyoso-bowe, a co jedenaste liczyáo 4 i wiĊcej osób. PrzeciĊtny dochód rozporządzalny w 2015 roku na 1 osobĊ w gospodarstwach domowych emerytów ogóáem wyno-siá 1509,50 zá, a w przypadku gospodarstw domowych rencistów 1114,07 zá.
WielkoĞü ta ulegaáa zmniejszeniu w zaleĪnoĞci od liczby osób tworzących go-spodarstwo – najwyĪsza byáa w gospodarstwach jedno i dwuosobowych (w przypadku emerytów odpowiednio 1799,45 zá oraz 1670,91 zá, zaĞ w
75 Np. w roku 2011 (marzec) przeciĊtna emerytura wynosiáa 1788,68 zá brutto, a renta z tytuáu niezdolnoĞci do pracy 1325,88 zá brutto. Do 1800 zá brutto pobieraáo Ğwiadczenie emerytalne 62,0% uprawnionych. Natomiast w roku 2013 przeciĊtna emerytura byáa na poziomie 1978,70 zá brutto, a renta z tytuáu niezdolnoĞci do pracy wynosiáa 1492 zá brutto. Do 2000,00 zá brutto Ğwiadczenie emerytalne miaáo 61,8% uprawnionych.
0,6
96
darstwach domowych rencistów analogicznie 1609,30 zá oraz 1125,12 zá). Prze-ciĊtne miesiĊczne wydatki w gospodarstwach domowych emerytów w roku 2015, wynosiáy 2317,77 zá na jedno gospodarstwo domowe, a w przeliczeniu na jedną osobĊ – 1221,04 zá. W przypadku gospodarstw domowych rencistów wielkoĞci te byáy na poziomie 1792,26 zá (w przeliczeniu na jedno gospodarstwo oraz 996,86 záotych w przeliczeniu na jedną osobĊ w gospodarstwie domowym.
Rysunek 4.7. Struktura wydatków w gospodarstwach domowych emerytów
ħródáo: opracowanie na podstawie danych GUS.
W strukturze wydatków w gospodarstwach domowych emerytów blisko jedna trzecią stanowią wydatki na ĪywnoĞü i napoje bezalkoholowe (rysunek 4.7), jedna czwarta to opáaty za uĪytkowanie mieszkania bądĨ domu, mniej niĪ jedna dziesiąta wydatków przeznaczana jest na koszty związane ze zdrowiem (zakup leków, opáaty za wizyty u lekarzy specjalistów itp.). Mniejszy udziaá w strukturze wydatków zajmują koszty transportu, związane z rekreacją i kultu-rą, zakupem odzieĪy i obuwia czy teĪ koszty ponoszone na edukacjĊ.
Co prawda gospodarstwa domowe emerytów i rencistów są gorzej wypo-saĪane w przedmioty trwaáego uĪytkowania w porównaniu z ogóáem gospo-darstw w Polsce, to podkreĞlenia wymaga fakt, iĪ wyposaĪenie to w ostatnich latach ulegáo relatywnej poprawie. Zarówno w odniesieniu do sprzĊtów uáatwia-jących prowadzenie gospodarstwa domowego, ale takĪe wzrósá odsetek gospo-darstw domowych emerytów i rencistów wyposaĪonych w komputery i dostĊp do Internetu (tabela 4.3).
0 5 10 15 20 25 30 35
edukacja napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe restauracje i hotele odzieĪ i obuwie áącznoĞü wyposaĪenie mieszkaĔ rekreacja i kultura transport inne towary i usáugi zdrowie uĪytkowanie mieszkania/domu, noĞniki…
ĪywnoĞü i napoje bezalkoholowe
2015 2010 2005
Tabela 4.3. WyposaĪenie gospodarstw domowych w wybrane przedmioty trwaáego uĪytkowania
Wyszczególnienie
Gospodarstwa domowe (%)
emerytów rencistów ogóáem w Polsce
2015 2010 2015 2010 2015 2010
Cháodziarka,
cháodziarko-zamraĪarka 98,6 98,7 98,2 97,6 98,8 98,5
Pralka automat. 93,3 84,7 90,1 80,1 95,5 89,9
Zmywarka do naczyĔ 14,5 7,3 8,5 4,7 27,2 15,5
Kuchenka mikrofalowa 44,4 35,5 42,7 33,3 58,9 52,4
Odbiornik TV 98,8 99,1 98,1 98,8 96,8 98,5 TV satelitarnej lub kablowej
Telefon komórkowy 87,6 72,0 87,0 73,4 95,2 88,9
Kamera wideo 3,8 3,9 2,3 2,1 8,8 10,2
Aparat fotograficzny
cyfrowy 26,5 22,6 20,0 17,2 48,8 49,2
Komputer osobisty 43,8 30,1 39,9 29,9 74,2 64,6
w tym laptop, tablet 31,6 28,1 60,3
w tym z dostĊpem do
Internetu 42,6 27,1 38,3 25,9 72,8 59,2
w tym z dostĊpem
szerokopasmowym 35,4 18,7 32,5 18,1 60,9 43,0
Drukarka 15,4 16,6 11,8 16,0 34,9 41,0
w tym wielofunkcyjna 9,2 7,5 23,1
Samochód osobowy 42,0 37,8 26,8 24,9 62,8 59,5
Motocykl, skuter 2,7 2,6 3,6 3,1 6,7 6,2
Rower (bez dzieciĊcego) 47,9 51,2 46,3 47,8 62,2 63,9 ħródáo: na podstawie danych GUS, Rocznik Statystyczny RP, Warszawa 2015.
W roku 2015 komputer posiadaáo 43,8% gospodarstw domowych emery-tów oraz 39,9% gospodarstw domowych rencisemery-tów. Prawie wszystkie z nich po-siadaáy dostĊp do Internetu. Odsetek gospodarstw domowych emerytów posia-dających komputer oraz dostĊp do Internetu bardzo znacząco siĊ powiĊkszyá w stosunku do roku 2010, kiedy to komputer posiadaáo 30,1%, a dostĊp do
In-98
ternetu 27,1% gospodarstw. W przypadku osób starszych Internet umoĪliwia przede wszystkim kontakt z rodziną i znajomymi oraz dostĊp do informacji do-tyczących zarówno Īycia codziennego, jak i np. zdrowia i róĪnych form wspar-cia dla osób starszych, to takĪe szereg moĪliwoĞci nawiązania kontaktów z oso-bami w podobnym wieku lub o zbliĪonych zainteresowaniach, moĪliwoĞü pod-trzymywania starych znajomoĞci, ale takĪe rozwijania zainteresowaĔ. DostĊp do Internetu pomaga wiĊc w staáym kontakcie seniorów ze spoáeczeĔstwem, to tak-Īe jedna z moĪliwoĞci niwelowania zróĪnicowaĔ w odniesieniu do przedstawi-cieli máodszych kategorii wiekowych. To takĪe swoiste przedáuĪenie samodziel-noĞci i moĪliwoĞü pozostawania we wáasnym domu (bez opieki osób trzecich) nawet osobom o ograniczonej sprawnoĞci ruchowej.
Z badaĔ ankietowych IERiGĩ-PIB wynika, Īe w roku 2016 (podobnie jak w roku 2011) dostĊp do Internetu miaáy wszystkie ankietowane wsie. W co trze-ciej wsi mieszkaĔcy mieli moĪliwoĞü skorzystania z niego w miejscach ogólno-dostĊpnych, a w 40% wsi zlokalizowane byáy punkty bezpáatnego Internetu, któ-re finansowane byáy przez UrzĊdy Gminy. Znajdowaáy siĊ one najczĊĞciej w szkoáach, bibliotekach, Gminnym OĞrodku Kultury czy teĪ Ğwietlicy Ğrodowi-skowej. W tym zakresie odnotowano znaczącą poprawĊ z rokiem 2005, kiedy to we wszystkich ankietowanych wsiach odnotowano rodziny, nie mające telefonu, gáównie z przyczyn finansowych, a dodatkowo na terenie 40% wsi mieszkaĔcy nie mieli moĪliwoĞci skorzystania z ogólnodostĊpnego aparatu telefonicznego na terenie swojej wsi czynnego przez caáą dobĊ.
Wzrosáo takĪe wyposaĪenie gospodarstw domowych emerytów i renci-stów w samochody osobowe. Jest to kolejna bardzo pozytywna zmiana, dająca coraz wiĊkszej grupie osób starszych, samodzielnoĞü w codziennym Īyciu, moĪ-liwoĞci wszelkiego rodzaju kontaktów oraz uczestniczenia w szeroko rozumia-nym Īyciu spoáeczrozumia-nym. Posiadanie pojazdu w rodzinie i moĪliwoĞü skorzystania z niego (w tym teĪ samodzielnie) z punktu widzenia ludzi starszych zamieszku-jących obszary wiejskie, to swoista moĪliwoĞü pokonania barier przestrzennych w dostĊpie do szeregu placówek. To takĪe uáatwiona moĪliwoĞü skorzystania z wszelkiego rodzaju ofert na poziomie gminy, powiatu lub pobliskiego mia-steczka lub miasta wojewódzkiego. Jest to szczególnie waĪne dla osób zamiesz-kujących we wsiach, które nie mają dogodnych poáączeĔ autobusowych z inny-mi inny-miejscowoĞciainny-mi i inny-miastainny-mi. Z badaĔ ankietowych prowadzonych w IERiGĩ-PIB wynika, iĪ w roku 2016 samochód osobowy posiadaáo 85,5%
ogóáu wiejskich rodzin.
4.4. Przykáadowe formy aktywizacji seniorów oraz wybrane programy