Wsparcie gmin w budowie lub modernizacji targowisk oferowaá zarówno PROW 2007-2014, jak i PROW 2014-2020. Dziaáania te mają na celu poprawĊ zbytu produktów rolnych i wzmocnienie pozycji rolników w áaĔcuchu Īywno-Ğciowym. Zgodnie z zaáoĪeniami poprawa funkcjonowania áaĔcucha ĪywnoĞcio-wego wymaga wielokierunkowych dziaáaĔ. Program zakáada wspieranie integra-cji poziomej rolników, czyli dziaáania zespoáowe producentów pozwalające na osiągniĊcie korzyĞci skali, oraz integracjĊ pionową prowadzącą do wchodzenia producentów rolnych w kolejne fazy áaĔcucha ĪywnoĞciowego, takie jak prze-twórstwo na maáą skalĊ czy sprzedaĪ bezpoĞrednio do konsumenta, co ma umoĪ-liwiü rolnikom przejmowanie marĪy przetwórczej oraz detalicznej. W ramach szerszego dziaáania, wspierającego inwestycje gminne, znajduje siĊ teĪ poprawa zbytu produktów rolnych i ĪywnoĞci oraz skracanie áaĔcucha dostaw, które bĊdą realizowane równieĪ poprzez budowĊ i modernizacjĊ targowisk (PROW, 2007).
Ogólnie inwestycje te mają na celu poprawĊ warunków Īycia oraz prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej na obszarach wiejskich poprzez rozwijanie niektórych elementów infrastruktury technicznej zapewniających dostĊp do podstawowych usáug dla ludnoĞci i gospodarki. W programie na lata 2007-2013 podkreĞla siĊ równieĪ, Īe dziaáanie ma na celu tworzenie warunków do rozwoju przedsiĊbior-czoĞci oraz rozwój i poprawĊ warunków sprzedaĪy bezpoĞredniej poprzez budo-wĊ i modernizacjĊ lokalnej infrastruktury handlowej (targowisk).
OkreĞlono, Īe beneficjentem dziaáania moĪe byü gmina lub jej jednostka organizacyjna, a takĪe związek miĊdzygminny. Pomoc moĪe byü przyznana na projekt realizowany w miejscowoĞci naleĪącej do gminy wiejskiej lub gminy miejsko-wiejskiej, z wyáączeniem miast liczących powyĪej 5 tys. mieszkaĔ-ców, lub gminy miejskiej, z wyáączeniem miejscowoĞci liczących powyĪej 5 tys., a w przypadku projektów dotyczących budowy lub modernizacji targo-wisk w miejscowoĞci liczącej nie wiĊcej niĪ 50 tys. mieszkaĔców,
WaĪną informacją zapewniającą publiczny charakter dziaáaĔ jest zapis, Īe realizowane mogą byü projekty jedynie o charakterze niekomercyjnym. Okre-Ğlono równieĪ wytyczne, regulujące zgodnoĞü projektu dotyczącego budowy lub modernizacji targowiska, z wytycznymi krajowymi dotyczącymi standardów wykonania targowiska. Na dane przedsiĊwziĊcie w zakresie budowy lub moder-nizacji targowisk przeznaczono maksymalnie 1 000 000 zá.
50
Tabela 2.5. Zmiana liczby i powierzchni targowisk oraz liczba targowisk zmodernizowanych w ramach PROW 2007-2013
Nazwa
targowiska ogóáem powierzchnia sprzedaĪowa targowisk
Zmodernizowanych w ramach PROW
2007-2013 2007 2015 zmiana 2007 2015 zmiana 2007-15* 2015*
[szt.] [szt.] [%] [m2] [m2] [%] [szt.] [% ogóáu]
Polska 2 284 2 222 -2,7 9 071 164 8 714 778 -3,9 242 10,9
DolnoĞląskie 155 146 -5,8 489 097 402 067 -17,8 18 12,3
Kujawsko-pomorskie 146 133 -8,9 360 549 361 144 0,2 11 8,3
Lubelskie 183 187 2,2 693 893 760 624 9,6 18 9,6
Lubuskie 72 73 1,4 202 931 207 985 2,5 10 13,7
àódzkie 168 178 6,0 947 765 834 843 -11,9 12 6,7
Maáopolskie 156 155 -0,6 655 420 651 764 -0,6 23 14,8
Mazowieckie 317 316 -0,3 1 985 641 1 877 594 -5,4 24 7,6
Opolskie 56 50 -10,7 141 122 90 968 -35,5 8 16,0
Podkarpackie 125 132 5,6 253 209 419 301 65,6 27 20,5
Podlaskie 83 82 -1,2 551 729 511 959 -7,2 9 11,0
Pomorskie 87 84 -3,4 216 497 184 118 -15,0 11 13,1
ĝląskie 211 187 -11,4 681 750 554 691 -18,6 16 8,6
ĝwiĊtokrzyskie 79 80 1,3 606 105 628 449 3,7 11 13,8
WarmiĔsko-
-mazurskie 80 83 3,8 263 673 218 646 -17,1 12 14,5
Wielkopolskie 253 235 -7,1 807 978 853 866 5,7 18 7,7
Zachodniopomorskie 113 101 -10,6 213 805 156 759 -26,7 14 13,9
* zgodnie z zasadą N+2 wdraĪania programów UE realizacjĊ dziaáaĔ zakoĔczono w 2015 r.
ħródáo: opracowanie wáasne w oparciu o dane Banku Danych Lokalnych GUS oraz ARiMR (2017).
Z danych ARiMR wynika, Īe w ramach naborów wniosków ogáoszonych w PROW 2007-2013 záoĪono 330 wnioski na kwotĊ (ze Ğrodków EFRROW) w wysokoĞci 260 694 332 zá. Pozytywną ocenĊ uzyskaáy 242 wnioski, na realizacjĊ których przeznaczono 165 336 080 zá (ze Ğrodków EFRROW). W rezultacie dzia-áania wybudowano 83 nowe targowiska oraz zmodernizowano (lub przebudowano) 156 targowisk (ARiMR, 2017). Warto podkreĞliü, Īe Ğrednia przewidywana war-toĞü inwestycji w budowĊ lub modernizacjĊ targowiska wyniosáa 683 tysiące zá.
Zestawiając powyĪsze dane w ukáadzie regionalnym z liczbą targowisk sta-áych, moĪna zauwaĪyü, Īe w Polsce zbudowano lub zmodernizowano liczbĊ od-powiadającą 11% wszystkich placówek tego typu. WdroĪenie tego instrumentu pozwoliáo na budowĊ i modernizacjĊ obiektów stanowiących ponad 20% obiek-tów tego typu w regionie, podobnie w województwach: opolskim (16%),
maáo-polskim (15%) czy warmiĔsko-mazurskim, zachodniopomorskim i lubskim (ok.
14%). Istotne jest, Īe w zdecydowanej wiĊkszoĞci regionów kraju zmodernizo-wano przynajmniej co dziesiąte targowisko, tym samym przyczyniając siĊ do ich rozwoju i scalania z nowym ukáadem gospodarczym w znaczeniu lokalnym.
Zaplanowana w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014- -2020 (PROW 2014-2020) budowa i modernizacja infrastruktury handlowej ma przede wszystkim sáuĪyü poprawie funkcjonowania placówek tego typu oraz stymulowaü rozwój sprzedaĪy bezpoĞredniej produktów rolnych, ze szczegól-nym naciskiem na produkty wytworzone lokalnie, w gospodarstwach rolnych.
Tym samym zamierzeniem projektujących to narzĊdzie polityki byáo wspieranie procesów skracania áaĔcucha ĪywnoĞciowego i zwiĊkszenie udziaáu rolników w wartoĞci dodanej produktów rolno-spoĪywczych oraz poprawa uwarunkowaü technicznych dystrybucji produktów rolnych. Dziaáanie ma przyczyniaü siĊ do realizacji celu szczegóáowego PROW 2014-2020 3A – lepsze zintegrowanie gáównych producentów z áaĔcuchem ĪywnoĞciowym poprzez systemy jakoĞci, promocjĊ na rynkach lokalnych i krótkie cykle dostaw, grupy producentów i organizacje miĊdzybranĪowe.
Szczegóáowe warunki i tryb przyznawania oraz wypáaty pomocy finanso-wej dla przedmiotowego typu operacji okreĞla Rozporządzenie Ministra Rolnic-twa i Rozwoju Wsi z dnia 20 lipca 2016 r. w sprawie szczegóáowych warunków i trybu przyznawania oraz wypáaty pomocy finansowej na operacje typu „Inwe-stycje w targowiska lub obiekty budowlane przeznaczone na cele promocji lo-kalnych produktów” w ramach poddziaáania „Wsparcie inwestycji w tworzenie, ulepszanie i rozwijanie podstawowych usáug lokalnych dla ludnoĞci wiejskiej, w tym rekreacji, kultury i powiązanej infrastruktury” objĊtych Programem Roz-woju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (Dz.U. poz. 1230).
W myĞl rozporządzenia pomoc realizowana jest w miejscowoĞci liczącej nie wiĊcej niĪ 200 tys. mieszkaĔców, co przyczyniaü siĊ ma do ksztaátowania zin-tegrowanych systemów ĪywnoĞciowych áączących gospodarkĊ maáych i Ğrednich miast z gospodarką wiejską. Przepisy okreĞlają, Īe inwestycja w budowĊ lub mo-dernizacjĊ targowiska moĪe zostaü dofinansowana, jeĞli:
x obiekt bĊdący jej przedmiotem bĊdzie ogólnodostĊpny;
x inwestycja jest spójna z dokumentem planistycznym gminy lub lokalną stra-tegią rozwoju gminy lub planem rozwoju miejscowoĞci;
x speánia wymagania wynikające z obowiązujących przepisów prawa, które ma-ją zastosowanie do tej operacji;
52
x realizowana bĊdzie na nieruchomoĞci naleĪącej do wnioskodawcy lub wnio-skodawca posiada prawo do dysponowania nieruchomoĞcią na cele okreĞlone w operacji przez okres związania celem.
Program przewiduje preferencje dla targowisk, w których udziaá powierzch-ni handlowej przeznaczonej dla rolpowierzch-ników w stosunku do caákowitej powierzchpowierzch-ni targowiska jest wiĊkszy. WysokoĞü pomocy ze Ğrodków EFRROW nie moĪe przekroczyü 1 mln zá na beneficjenta w okresie realizacji Programu. Poziom pomocy finansowej z EFRROW wynosi do 63,63% kosztów kwalifikowalnych projektu. Wymagany krajowy wkáad Ğrodków publicznych, w wysokoĞci 36,37% kosztów kwalifikowalnych projektu, pochodzi ze Ğrodków wáasnych beneficjenta. W ramach operacji wartoĞü caákowitego kwalifikowalnego kosztu nie moĪe przekroczyü 1 000 000 EUR. W ramach dziaáania finansowane są:
x koszty budowy targowiska lub obiektów budowlanych przeznaczonych na cele promocji lokalnych produktów;
x koszty przebudowy istniejącego targowiska lub obiektów budowlanych prze-znaczonych na cele promocji lokalnych produktów;
x koszty zakupu nowych urządzeĔ, materiaáów i usáug sáuĪących operacji;
x koszty ogólne bezpoĞrednio związane z przygotowaniem i realizacją operacji.
Pomoc ma formĊ refundacji czĊĞci kosztów kwalifikowalnych operacji, która jest wypáacana przez ARiMR po zrealizowaniu inwestycji. WysokoĞü po-mocy ze Ğrodków EFRROW nie moĪe przekroczyü 1 000 000 zá na jednego be-neficjenta w okresie realizacji Programu, czyli do 2023 roku. Poziom pomocy finansowej z EFRROW wynosi 63,63% kosztów kwalifikowalnych projektu.
Wymagany krajowy wkáad Ğrodków publicznych, w wysokoĞci 36,37% kosztów kwalifikowalnych projektu, pochodzi ze Ğrodków wáasnych beneficjenta.
Samorząd Województwa, który ogáasza nabór wniosków o przyznanie po-mocy przyznaje operacji punkty, które bĊdą decydowaü o kolejnoĞci na liĞcie przy-sáugiwania pomocy. Wprowadzenie usprawnieĔ legislacyjnych oraz wsparcie roz-woju systemów sprzedaĪy bezpoĞredniej poprzez modernizacjĊ i budowĊ nowych targowisk w ramach Ğrodków WPR ma na celu unowoczeĞnienie i poprawĊ wize-runku tego kanaáu dystrybucji ĪywnoĞci i zarazem pozwoliü wiĊkszej liczbie rolni-ków na rozwiniĊcie takiej formy aktywnoĞci. W rezultacie ma to na celu poprawĊ sytuacji ekonomicznej pewnej grupy drobnych gospodarstw rolnych, których skala produkcji nie pozwala na uzyskanie satysfakcjonujących marĪ w systemie global-nych áaĔcuchów ĪywnoĞciowych. Istotnym wyznacznikiem ukierunkowania wsparcia na promocjĊ systemów sprzedaĪy bezpoĞredniej przez rolników i drob-nych producentów ĪywnoĞci jest system punktowania wniosków w ramach tego
dziaáania. Zakáada on przyznawanie dodatkowych punktów i tym samym preferen-cje dla projektów inwestycyjnych, które zakáadają:
Punkty otrzyma ten projekt, w którym przewiduje siĊ, Īe:
x powierzchnia handlowa targowiska przeznaczona dla rolników pod sprzedaĪ produktów bĊdzie stanowiáa po realizacji operacji ponad 30% caáej po-wierzchni obiektu,
x operacja dotyczy przebudowy istniejącego targowiska,
x nie byá juĪ wczeĞniej realizowany w danej gminie w ramach PROW 2007-2013,
x powierzchnia handlowa targowiska przeznaczona dla rolników pod sprzedaĪ produktów rolno-spoĪywczych wyprodukowanych w systemie rolnictwa eko-logicznego bĊdzie stanowiáa po realizacji operacji ponad 5% caáej powierzch-ni obiektu,
x targowisko wyposaĪone jest w instalacje odnawialnych Ĩródeá energii,
x targowisko bĊdzie obiektem caáorocznym,
x opáata za wynajem powierzchni handlowej dla rolnika bĊdzie o 25% niĪsza od kosztu wynajmu przez inne podmioty w okresie 5 lat od wypáaty przez ARiMR páatnoĞci koĔcowej na rzecz beneficjenta.
Targowisko musi speániaü warunki okreĞlone w zaáączniku do rozporzą-dzenia: targowisko powinno byü: utwardzone, oĞwietlone, przyáączone do sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i elektroenergetycznej, wyposaĪone w odpáywy wody deszczowej, zadaszone stoiska, które powinny zajmowaü co najmniej po-áowĊ powierzchni handlowej targowiska, miejsca parkingowe oraz urządzenia sanitarnohigieniczne, zorganizowane tak, aby umoĪliwiü rolnikom dostĊp do punktów sprzedaĪy w sposób okreĞlony w regulaminie targowiska, oznaczone nazwą „Mój Rynek”, oznaczone unijnym logo produkcji ekologicznej, którego wzór zostaá okreĞlony w zaáączniku nr XI do rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 wrzeĞnia 2008 r. ustanawiającego szczegóáowe zasady wdra-Īania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych w odniesieniu do produkcji ekologicz-nej, znakowania i kontroli (Dz.Urz. UE L 250 z 18.09.2009, s. 1, z póĨn. zm.), jeĪeli operacji zostaáy przyznane punkty za speánienie kryterium w zakresie sprzedaĪy produktów rolno-spoĪywczych wyprodukowanych w systemie rolnic-twa ekologicznego (PROW, 2014).
Wedáug danych ARiMR (2017) do koĔca wrzeĞnia 2017 roku záoĪono 223 wnioski w zakresie inwestycji w targowiska lub obiekty budowlane przeznaczone na cele promocji lokalnych produktów na áączną kwotĊ 305 638 674,59 zá i pod-pisano 48 umów dotyczących realizacji projektów w tym zakresie. Oznacza to, Īe Ğrednia szacunkowa wartoĞü inwestycji w budowĊ lub modernizacjĊ
targowi-54
ska wynosiáa okoáo 1,3 mln zá i byáa ponad dwukrotnie wiĊksza niĪ w poprzed-nim okresie programowania, gdzie Ğrednia wartoĞü takiej inwestycji wynosiáa ok. 650 tysiĊcy zá. Warto podkreĞliü, Īe w caáym PROW 2007-2013 zrealizowa-no 242 projekty inwestycyjne, z czego 83 dotyczyáy budowy targowiska, a po-zostaáe obejmowaáy prace modernizacyjne prowadzone na juĪ istniejących obiektach. Caákowita kwota inwestycji w targowiska, realizowanych w ramach PROW 2007-2013, wyniosáa okoáo 160 milionów zá.
Tabela 2.6. Porównanie budĪetów dziaáaĔ na rzecz budowy i modernizacji targowisk w PROW 2007-2013 oraz PROW 2014-2020
Wyszczególnienie
BudĪet dziaáania [PLN] RóĪnica
PROW 2007-2013 PROW 2014-2020 [proc.]
DolnoĞląskie 3 346 300,00 2 709 360,00 -19,0
Kujawsko-pomorskie 3 111 950,00 3 324 690,00 6,8
Lubelskie 4 469 000,00 4 121 280,00 -7,8
Lubuskie 1 929 300,00 1 335 600,00 -30,8
àódzkie 3 477 100,00 3 858 930,00 11,0
Maáopolskie 4 234 650,00 1 698 120,00 -59,9
Mazowieckie 6 610 850,00 6 830 640,00 3,3
Opolskie 1 716 750,00 1 397 610,00 -18,6
Podkarpackie 3 716 900,00 1 679 040,00 -54,8
Podlaskie 2 665 050,00 3 410 550,00 28,0
Pomorskie 2 806 750,00 2 523 330,00 -10,1
ĝląskie 2 904 850,00 1 144 800,00 -60,6
ĝwiĊtokrzyskie 2 338 050,00 1 955 700,00 -16,4
WarmiĔsko-mazurskie 2 964 800,00 3 572 730,00 20,5
Wielkopolskie 5 319 200,00 5 256 540,00 -1,2
Zachodniopomorskie 2 888 500,00 2 881 080,00 -0,3
Razem 54 500 000,00 47 700 000,00 -12,5
ħródáo: dane ARiMR (2014, 2017).
MoĪna wnioskowaü, Īe w ramach obydwu programów, realizowanych w sumie w latach 2007-2020 zostanie zaspokojony podstawowy popyt ze strony gmin na dziaáania w kierunku modernizacji infrastruktury sprzedaĪy. Natomiast z punktu widzenia potencjalnych skutków realizacji inwestycji tego typu dla go-spodarki lokalnej istotne pozostaje umoĪliwienie dalszych dziaáaĔ ze strony wáadz lokalnych na rzecz tworzenia nowoczesnych targowisk, przyciągające okolicznych producentów i przetwórców rolnych, tym samym przyczyniając siĊ do ksztaátowania spójnoĞci w wymiarze spoáecznym i gospodarczym na pozio-mie mikroukáadu ekonomicznego.
Rozdziaá 3
ZMIANY W ROLNICZYM ZATRUDNIENIU ORAZ