Placówki kulturalne

Kolejnym waĪnym aspektem jest zachĊcenie seniorów do aktywnoĞci spoáecznej, poprzez zaoferowanie im moĪliwoĞci spĊdzania czasu wolnego, umoĪliwienie kontaktu z innymi mieszkaĔcami wsi. W wiĊkszoĞci wsi znajdują siĊ Ğwietlice, a co dziesiątej wsi biblioteki i domy kultury (tabela 4.7). Jako miejsca spotkaĔ wykorzystane mogą byü w razie potrzeby takĪe budynki szkol-ne czy teĪ siedziby wáadz gminnych. Z przeprowadzonych analiz wynika, Īe w 2016 roku na terenie 70,0% wsi znajdowaáa siĊ siedziba co najmniej jednej placówki kulturalnej (Ğwietlica, biblioteka, dom kultury). Maksymalna odlegáoĞü od wsi wynosiáa 7 km. Wliczając w to szkoáĊ podstawową, odsetek takich wsi wynosiá 80,0%, a maksymalna odlegáoĞü zmniejszyáa siĊ do 4 km. Sądziü na, iĪ w prawie wszystkich wsiach lub ich niedalekiej odlegáoĞci, istnieje moĪ-liwoĞü lokalowa zorganizowania zajĊü dla seniorów.

W takie dziaáania powinny byü wáączone przede wszystkim wáadze gmi-ny, jednostki samorządu terytorialnego. W tego typu wiejskich centrach aktyw-noĞci spoáecznej moĪliwe byáoby takĪe ewentualne zorganizowanie dowozu

se-116

niorów do np. pobliskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku, na zajĊcia ruchowe na basenie czy teĪ imprezĊ kulturalną np. w gminie czy mieĞcie powiatowym.

Jednak podkreĞliü naleĪy, iĪ niezbĊdna jest aktywizacja wszystkich mieszkaĔ-ców wsi na rzecz podejmowania inicjatyw sáuĪących wáączeniu spoáecznemu osób starszych, ale potrzebni są takĪe lokalni animatorzy (organizatorzy czasu wolnego) i opracowanie oferty takich zajĊü, kierując siĊ potrzebami lokalnych spoáecznoĞci.

Tabela 4.7. DostĊpnoĞü przestrzenna do placówek kulturalnych i innych Lata We wsi 1-2 km 3-4 km 5-7 km 8-10 km Ponad

10 km

Odle-gáoĞü max ĝwietlica

2016 70,0 - 10,0 20,0 - - 7 km

2011 66,7 11,1 - 22,2 - 5 km

2005 100,0 - - - - - 0 km

Biblioteka

2016 10,0 - 30,0 30,0 10,0 10,0 10 km

2011 20,0 10,0 30,0 30,0 10,0 - 9 km

2005 60,0 10,0 - 30,0 - - 5 km

Dom Kultury

2016 10,0 - 30,0 50,0 10,0 - 10 km

2011 20,0 10,0 20,0 30,0 10,0 10,0 20 km

2005 30,0 10,0 10,0 30,0 20,0 10,0 10 km

Szkoáa (podstawowa)

2016 60,0 10,0 10,0 20,0 - - 6 km

2011 60,0 10,0 10,0 20,0 - - 5 km

2005 70,0 10,0 - 20,0 - - 6 km

Placówka kulturalna*

2016 70,0 - 10,0 10,0 10,0 - 7 km

2011 70,0 10,0 - 20,0 - - 5 km

2005 100,0 - - - - - 0 km

Placówka kulturalna albo szkoáa (podstawowa)

2016 80,0 10,0 10,0 - - - 4 km

Urząd Gminy

2016 10,0 - 40,0 40,0 10,0 - 10 km

2011 10,0 - 30,0 30,0 30,0 - 10 km

2005 10,0 20,0 20,0 30,0 20,0 - 10 km

* Ğwietlica, biblioteka, albo Dom Kultury

ħródáo: opracowanie na podstawie danych z badaĔ ankietowych IERiGĩ-PIB 2005, 2011, 2016.

Podsumowanie i wnioski

Zintegrowane podejĞcie terytorialne jest nowym i rozwijanym modelem prowadzenia polityki regionalnej. Wyznaczają go zasady wáączania wszystkich terenów w projektowane przedsiĊwziĊcia, bazowania na ich wewnĊtrznych po-tencjaáach i zasobach, dostosowania do potrzeb, wspóápracy róĪnych podmiotów oraz koncentracji tematycznej i finansowej. Orientacja ta oznacza ogniskowanie siĊ interwencji publicznej na ukáadach wyznaczanych przez relacje przestrzen-no-gospodarczo-spoáeczne, a odchodzenie od wspierania urzĊdowo okreĞlonych obszarów i branĪ. Koncepcja zintegrowanego podejĞcia terytorialnego czerpie inspiracje zarówno z licznych teorii rozwoju spoáecznego, lokalnego, regional-nego oraz zarządzania publiczregional-nego, jak i z doĞwiadczeĔ w realizacji programów rozwojowych krajów i organizacji miĊdzynarodowych.

IdeĊ zintegrowanego podejĞcia terytorialnego przyjĊáa i rozwinĊáa UE, stosując ją od niedawna w polityce spójnoĞci. Zmiana filozofii realizowanych dziaáaĔ wynikaáa z krytyki tego obszaru funkcjonowania Unii. ZastrzeĪenia do-tyczyáy zakáadanych celów, kierunków i sposobów wsparcia polityki spójnoĞci Ğwiadczonego na rzecz róĪnych beneficjentów. Zintegrowane podejĞcie teryto-rialne, choü nieostro i niejasno zdefiniowane na poziomie UE i paĔstw czáon-kowskich, mają byü nowym sposobem na rozwiązanie dotychczasowych ograni-czeĔ i báĊdów interwencji, takich jak rozproszenie wsparcia finansowego, brak elastycznoĞci i dostosowania do potrzeb odbiorców czy ograniczony poziom realizacji zakáadanych priorytetów.

Gáównymi instrumentami realizacji koncepcji zintegrowanego podejĞcia te-rytorialnego w polityce spójnoĞci UE są ZIT i RLKS. Pierwsze z wymienionych narzĊdzi jest dedykowane przede wszystkim miastom i ich obszarom funkcjonal-nym. Jego celem jest wspieranie wspólnych projektów podejmowanych przez samorządy i spoáecznoĞci lokalne. Drugi mechanizm przewidziany jest w szcze-gólnoĞci dla mieszkaĔców terenów wiejskich, którym udzielana jest pomoc w po-dejmowaniu przedsiĊwziĊü rozwojowych w oparciu o endogeniczne zasoby. Me-chanizmy te odróĪnia nie tylko obszar przeznaczenia, sposób zarządzania, wdra-Īania i nadzoru, ale takĪe wielkoĞü i rodzaj gáównego Ĩródáa finansowania.

Ze wstĊpnych analiz wynikaáo, Īe zintegrowane podejĞcie terytorialne stanowi istotny komponent polityki spójnoĞci UE wdraĪanej w latach 2014- -2020. MoĪe on przynieĞü nowe moĪliwoĞci dla rozwoju obszarów wiejskich, w szczególnoĞci w aspekcie tworzenia i poszerzenia wielowymiarowych rela-cji wieĞ-miasto, zwáaszcza w wymiarze integrarela-cji rynków pracy, edukarela-cji i innych usáug, a takĪe poprzez wzmacnianie kapitaáu spoáecznego. Przewi-duje siĊ, Īe realizacja ZIT moĪe áączyü siĊ z korzyĞciami dla wsi zlokalizowa-nych w strefach podmiejskich. Dotyczyü one bĊdą gáównie poprawy stanu

infra-118

struktury technicznej i realizacji inwestycji sáuĪących Ğrodowisku przyrodni-czemu i zdrowiu. NaleĪy sądziü, Īe w przypadku wiejskich terenów poĞrednich i peryferyjnych oddziaáywanie zintegrowanego podejĞcia terytorialnego bĊdzie ograniczone. Zwáaszcza dotyczy to instrumentu ZIT. SzansĊ na uruchomienie lub intensyfikacjĊ oddolnych procesów rozwojowych na terenach poĞrednich i peryferyjnych stanowiü powinien jednak mechanizm RLKS. NaleĪy siĊ spo-dziewaü, Īe przy utrzymaniu i reformie czĊĞci dotychczasowych mechanizmów polityki rolnej i wiejskiej, instrumenty zintegrowanego podejĞcia, stanowiące nową moĪliwoĞü wsparcia obszarów wiejskich róĪnego typu, mogą skutkowaü wieloma korzyĞciami dla obszarów wiejskich. Pewne ryzyko dla przyszáoĞci wsparcia wsi dotyczy zauwaĪalnej tendencji koncentracji polityki spójnoĞci UE na oĞrodkach silnie zurbanizowanych.

W Polsce w latach 2014-2020 zasada zintegrowanego podejĞcia terytorial-nego realizowana jest w odniesieniu do wschodniej czĊĞci kraju, miast z obsza-rami funkcjonalnymi, terenów wiejskich i stref przygranicznych. Wykorzystywa-ne są takĪe nowe instrumenty związaWykorzystywa-ne z tą koncepcją w postaci ZIT i RLKS.

Proces wprowadzania tych instrumentów zostaá uruchomiony i nastĊpuje wzglĊd-nie powoli. Stworzono dotąd formalno-prawne i organizacyjne podstawy wyko-rzystania przyznanych Ğrodków finansowych z funduszy UE i rozpoczĊto wdra-Īanie róĪnorodnych projektów. DostĊpne dane Ğwiadczą o tym, Īe strategie ZIT realizowaáy w kraju róĪne partnerstwa obejmujące ponad 550 samorządów na te-renie 24 miejskich obszarach funkcjonalnych. Z kolei LSR implementowaáo prze-száo 320 LGD. OpóĨnienia instytucjonalne i wstĊpna faza wielu przedsiĊwziĊü nie pozwala na formuáowanie ocen w zakresie osiągania efektów zintegrowanych czy stopnia rozwiązania problemów lokalnych. Dotyczy to równieĪ kreacji efektów wymienionych rodzajów interwencji na obszarach wiejskich.

Z przeprowadzonej analizy wynikaáo, Īe istotnym elementem zinte-growania rozwoju gospodarczego miast i obszarów wiejskich są targowi-ska. Polska jest trzecim krajem Wspólnoty, co do liczby podmiotów sprzedają-cych na targowiskach co Ğwiadczy o znaczeniu tej formy sprzedaĪy bezpoĞred-niej dla spoáecznoĞci lokalnych. Potwierdzają to przeprowadzone analizy doty-czące zmian w liczebnoĞci i wielkoĞci obrotów podmiotów zajmujących siĊ sprzedaĪą produktów rolno-spoĪywczych na tle ogóáu jednostek handlowych na targowiskach. Przeprowadzone badanie potwierdza, Īe pomimo niekorzyst-nych tendencji w liczebnoĞci podmiotów handlujących artykuáami ĪywnoĞcio-wymi na targowiskach i straganach, roĞnie znaczenie tej kategorii handlu. Po-twierdza to fakt, Īe w latach 2008-2015, o ile caákowity obrót firm związanych ze sprzedaĪą bezpoĞrednią na targowiskach ulegaá sukcesywnemu zmniejsze-niu (áącznie o blisko 43%), to obroty jednostek zajmujących siĊ sprzedaĪą

ĪywnoĞci pozostaáy na niezmiennym poziomie. W konsekwencji udziaá obro-tów tych podmioobro-tów w caákowitych obrotach firm wzrósá z 22% w 2008 r. do 42% w 2015 roku.

MoĪna uznaü, Īe sprzedaĪ produktów przemysáowych na targowiskach nie wytrzymuje presji konkurencyjnej ze strony duĪych sieci sprzedaĪy, nato-miast popyt na ĪywnoĞü i przetwory sprzedawane drogą bezpoĞrednią utrzymuje siĊ, nawet pomimo ciągáego wzrostu jej dostĊpnoĞci i malejącej cenie w duĪych sieciach sprzedaĪy.

Targowiska znajdują siĊ w wiĊkszych miejscowoĞciach, o centralnym zna-czeniu w ukáadzie lokalnym, zazwyczaj są to miasta, ale równieĪ duĪe wsie, z rozwiniĊtą infrastrukturą usáugowo-handlową. MoĪna przypuszczaü, Īe te ponad 2 tys. targowisk w Polsce, niezaleĪnie czy usytuowane w miastach, czy w miejscowoĞciach wiejskich, wyznaczają lokalne centrum ukáadu spoáeczno-gospodarczego, wokóá którego moĪemy wyodrĊbniü lokalny system ekono-miczny. Podstawowym elementem tego systemu, zarówno z perspektywy histo-rycznej, jak i w Ğwietle obecnie zaobserwowanych tendencji staje siĊ lokalny sys-tem ĪywnoĞciowy, a wiĊc obrót lokalny towarami rolno-spoĪywczymi. Gillespie i inni (2008) wskazują, Īe handel targowiskowy bĊdzie wyznacznikiem prawi-dáowego funkcjonowania lokalnej ekonomii, która jest silnie uwarunkowana ja-koĞcią lokalnego kapitaáu spoáecznego, zakorzenienia i poczucia toĪsamoĞci.

Z analizy zakresu wsparcia i postĊpu w realizacji dziaáaĔ związanych z promowaniem sprzedaĪy bezpoĞredniej w ramach Programu Rozwoju Obsza-rów Wiejskich na lata 2014-2020 oraz 2007-2013 wynikaáo, Īe do koĔca wrze-Ğnia 2017 roku záoĪono 223 wnioski o wsparcie na inwestycje w targowiska lub obiekty budowlane przeznaczone na cele promocji lokalnych produktów, w tym czasie zawarto umowy o realizacjĊ 48 projektów. W ramach naborów ogáoszonych w PROW 2007-2013 záoĪono 330 wniosków, z których pozytyw-ną ocenĊ uzyskaáy 242, a w rezultacie dziaáaĔ wynikających z tych wniosków wybudowano 83 nowe targowiska oraz zmodernizowano (lub przebudowano) 156 targowisk, co stanowiáo okoáo 10% caákowitej liczby jednostek tego typu.

Ograniczeniem przedstawionej analizy jest niewątpliwie brak informacji doty-czących wpáywu poczynionych inwestycji na strukturĊ firm korzystających z targowisk, ich wyniki ekonomiczne oraz oceny związku modernizacji lub budowy targowiska z ogólnym rozwojem okolicznych terenów. Niemniej nale-Īy podkreĞliü znaczącą rolĊ targowisk w obecnym i przyszáym ksztaátowaniu siĊ lokalnych systemów gospodarczych. MoĪe to byü jeden z elementów poli-tyki wobec terenów zmarginalizowanych oraz oferta skierowana do drobnych przedsiĊbiorców rolnych.

120

ZwiĊkszeniu zintegrowania rozwoju lokalnego w aspekcie relacji miejsko-wiejskich sprzyjaá proces dezagraryzacji wsi. Z wykonanych prac wynikaáo, Īe spadek rolniczego zatrudnia w polskiej gospodarce miaá charakter ciągáy i trwaáy. Wedáug danych BAEL w latach 2003-2016 liczba pracujących w sektorze rolnym zmniejszyáa siĊ o ok. 1/3, a ich udziaá wĞród ogóáu zatrud-nionych w polskiej gospodarce spadá z 18,1 do 10,5% (10,4% – Ğrednio w trzech pierwszych kwartaáach 2017 r.). Tym samym rolnicze zatrudnienie w Polsce zbliĪa siĊ do poziomu cechującego gospodarki wysokorozwiniĊte, którego mak-symalna wielkoĞü nie przekracza 10%.

Tendencje do ograniczania znaczenia rolnictwa jako miejsca aktywnoĞci zawodowej, zaznaczyáy siĊ coraz wyraĨniej równieĪ w zatrudnieniu ludnoĞci z obszarów wiejskich. W latach 2009-2016 odsetek pracujących w rolnictwie mieszkaĔców wsi zmniejszyá siĊ z 31,9 do 24,5% (przeciĊtnie w pierwszych trzech kwartaáach 2017 roku byáo to tylko 23,4%), mimo Īe liczebnoĞü populacji wiejskiej systematycznie wzrastaáa (o ok. 5,2% w latach 2003-2016). Jednak niezmiennie osoby zamieszkaáe na obszarach wiejskich dominowaáy (ok. 90%) wĞród ogóáu pracujących w sektorze rolniczym.

Dezagraryzacja zatrudnienia jest uwarunkowana wieloma, róĪnymi, czĊsto przeciwstawnymi czynnikami, które generalnie moĪna podzieliü na czynniki:

x wypychające siáĊ roboczą z rolnictwa, związane z procesami rozwojowymi w obrĊbie gospodarstw rolnych (postĊpująca koncentracja Ğrodków produkcji, specjalizacja, mechanizacja prac) oraz determinujące jakoĞü zasobów pracy w rolnictwie (wzrost wyksztalcenia, procesy starzenia siĊ, zmiany kulturowe w odniesieniu do roli kobiety w rodzinie itp.);

x okreĞlające zapotrzebowanie na pracĊ na pozarolniczym rynku pracy, które ksztaátuje sytuacja ogólnogospodarcza, przede wszystkim tempo jej poprawy oraz procesy starzenia siĊ spoáeczeĔstwa.

W polskiej rzeczywistoĞci gospodarczej do najwaĪniejszych naleĪy zaliczyü moĪliwoĞci podejmowania zatrudnienia pozarolniczego i tempo przeobraĪeĔ struk-turalnych w rolnictwie. Przy czym w ostatnim okresie, spadek liczby pracujących w rolnictwie byá w coraz wiĊkszym stopniu determinowany czynnikami wypycha-jącymi siáĊ roboczą z sektora rolniczego, związanymi z procesami rozwojowymi w tym segmencie aktywnoĞci gospodarczej. Zmniejszenia zapotrzebowania na siáĊ roboczą w sektorze rolnym byáo przede wszystkim redukcją pracocháonnoĞci pro-wadzonych prac w uprawach rolnych, chowie i hodowli zwierząt oraz áowiectwie, tj. dziaáalnoĞci rolniczej, prowadzonej gáównie w indywidualnych gospodarstwach rolnych. DziaáalnoĞü rolnicza absorbowaáa zdecydowaną wiĊkszoĞü (95-97%) ogó-áu rolniczego zatrudnienia. Przy czym pracujący w rolnictwie indywidualnym sta-nowili ok. 92-93% ogóáu pracujących w sektorze rolnym.

Oznacza to, Īe spadek zapotrzebowania na siáĊ roboczą byá konsekwencją procesów zachodzących w dziaáalnoĞci rolniczej, przede wszystkim koncentracji Ğrodków produkcji w rolnictwie (zwáaszcza ziemi), postĊpu w mechanizacji prac (w szczególnoĞci poprawy kompleksowoĞci zmechanizowania procesu wytwór-czego oraz wzrostu specjalizacji produkcji rolniczej itp. Uwalniana na skutek tych procesów siáa robocza, w sytuacji coraz lepszych jej umiejĊtnoĞci i po-prawiającej siĊ sytuacji na pozarolniczym rynku pracy, znajdowaáa za-trudnienia poza rolnictwem. W rezultacie nastąpiáo poszerzenie dywersyfika-cji aktywnoĞci zawodowej rolników i czáonków ich rodzin.

Z badaĔ wynika, Īe redukcja rolniczego zatrudnienia w Polsce byáa w gáównej mierze spowodowana racjonalizacją zatrudnienia w indywidualnych gospodarstwach rolnych, które dominują w sferze produkcji rolniczej w Pol-sce. Systematycznie zmniejszaáa siĊ liczba osób wnoszących wkáad pracy w dziaáalnoĞü rolniczą prowadzoną w rodzinnym gospodarstwie. Wedáug da-nych GUS w latach 2010-2016 liczebnoĞü tej zbiorowoĞci spadáa o ok. 34%

i uksztaátowaáa siĊ na poziomie niespeána 3 mln osób. JednoczeĞnie coraz wiĊksza grupa osób z rodzin rolniczych aktywnie poszukuje pozarolniczych moĪliwoĞci pracy, coraz czĊĞciej caákowicie rezygnując z pracy w rodzinnym gospodarstwie rolnym. Te zmiany miaáy charakter ciągáy i powszechny, a do-minującym kierunkiem zmian byá wzrost liczby pracujących poza uĪytkowa-nym gospodarstwem roluĪytkowa-nym. Ten trend zaznaczyá siĊ w caáym analizowauĪytkowa-nym okresie, bez wzglĊdu na typ indywidualnego gospodarstwa rolnego, chociaĪ tempo tych przeobraĪaĔ byáo zróĪnicowane.

O takich tendencjach Ğwiadczy nie tylko zmniejszanie siĊ liczebnoĞci zbiorowoĞci związanej z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi (ludnoĞci rolniczej) pracującej w dziaáalnoĞci rolniczej, ale przede wszystkim spadek sto-py bezrobocia. Z danych z BSGR 2016 wynika, Īe z ogólnej liczby czáonków rodziny wnoszących wkáad pracujący w rodzinne gospodarstwo rolne – tylko 1,3% áączyáa tĊ pracĊ z inną. Byá to wyraĨny spadek w stosunku do 2013 i 2010 roku, kiedy to ok. 33% tych osób áączyáo pracĊ w dziaáalnoĞci rolniczej z zarob-kowaniem poza uĪytkowanym gospodarstwem. To zmniejszenie wynikaáo z fak-tu podjĊcia innej pracy niĪ w rodzinnym gospodarstwie, co wiązaáo siĊ z caáko-witym brakiem angaĪowania w dziaáalnoĞü rolniczą. Caákowita rezygnacja z an-gaĪowania siĊ do prac w gospodarstwie w momencie podjĊcia nierolniczego za-trudnienia byáa w gáównej mierze uwarunkowana postĊpem rolniczym i spad-kiem zapotrzebowania na proste prace fizyczne, a tym samym profesjonalizacją rolniczego zatrudnienia. W rezultacie w latach 2010-2016 liczba osób pracują-cych wyáącznie w rodzinnym gospodarstwie, po odnotowanym w latach 2010- -2013 spadku (o 16,2%), nieznacznie (o ok. 1,3%) wzrosáa.

122

Odwrotne tendencje zaznaczyáy siĊ w zbiorowoĞci pracujących gáównie w uĪytkowanym gospodarstwie, a dodatkowo poza nim, spadek w tym zakresie odnotowany w latach 2010-2013 (o 14,9%) byá kontynuowany równieĪ w latach nastĊpnych. Przy czym przebieg tego procesu byá bardzo dynamiczny, gdyĪ liczba pracujących gáównie w gospodarstwie i dodatkowo poza nim zmniejszyáa siĊ ponad jedenastokrotnie. W konsekwencji w 2016 roku takie sytuacje zdarza-áy siĊ sporadycznie. To zjawisko potwierdza równieĪ profesjonalizacjĊ zatrudnia w rolnictwie indywidualnym.

Ogólnie relatywnie korzystna sytuacja makroekonomiczna i wsparcie insty-tucjonalne oraz finansowe kierowane do Ğrednich, maáych i mikroprzedsiĊbiorstw (równieĪ w ramach programów unijnych) sprzyjaáy powstawaniu nierolniczych podmiotów gospodarczych, równieĪ na obszarach wiejskich. Od 2005 roku do koĔca 31 paĨdziernika 2017 roku liczba podmiotów gospodarczych wzrosáa o 684,5 tys., tj. o ok. 19%. Na obszarach wiejskich liczba podmiotów gospodar-czych zwiĊkszyáa siĊ o 317,9 tys., tj. ok. 38%. W konsekwencji odnotowano przy-rost netto miejsc pracy, który moĪna szacowaü Ğredniorocznie na ok. 185 tys., a na obszarach wiejskich – 77 tys. W rezultacie siáa robocza uwalniana z gospodarstw rolnych znajdowaáa zatrudnienie poza rolnictwem. Tym bardziej, Īe poziom wy-ksztaácenia populacji rolniczej i wiejskiej ulegaá systematycznej poprawie.

Wzrost liczby nierolniczych miejsc pracy dostĊpnych dla ludnoĞci wiej-skiej spowodowaá zmiany w skali zatrudnienia i bezrobocia mieszkaĔców wsi.

Wedáug danych BAEL w pierwszym póároczu 2017 roku wskaĨnik zatrudnienia mieszkaĔców wsi wynosiá 57,0% (46,1% w 2004 roku), a stopa bezrobocia 5,0% (w 2004 roku 17,6%). RównieĪ nie odnotowano wzrostu skali bezrobocia wĞród osób związanych z indywidualnymi gospodarstwami. Wedáug danych BAEL w pierwszym póároczu 2017 roku wskaĨnik zatrudnienia ludnoĞci rolni-czej wynosiá 65,2% (61,9 – w 2008 roku), a stopa bezrobocia – 3,4% (5,1% – w 2008 roku). Ta sytuacja byáa konsekwencją wzrostu zarobkowania ludnoĞci rolniczej. Wedáug danych z badaĔ terenowych prowadzonych przez IERiGĩ- -PIB, w 2016 roku zarobkowaáo poza rolnictwem okoáo 45% (w 2011 – 37%) osób w wieku produkcyjnym z rodzin rolniczych.

Proces dezagraryzacji zatrudnienia w polskiej gospodarce bĊdzie postĊ-powaá. Tempo zmniejszania siĊ liczby pracujących w rolnictwie bĊdzie zaleĪaáo nie tylko od sytuacji demograficznej ludnoĞci Polski i przeobraĪeĔ struktural-nych w rolnictwie, ale przede wszystkim od postĊpu w rozwoju nierolniczych sektorów gospodarki i wykorzystania instrumentów WPR w zakresie wzrostu mobilnoĞci zawodowej rolników i rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich.

Pewien wpáyw na tempo tego procesu bĊdą miaáy równieĪ zagraniczne migracje zarobkowe Polaków.

Kierunek mobilnoĞci przestrzennej, a takĪe zmiany w strukturze demogra-ficznej ludnoĞci sprawiają, Īe przy rozpatrywaniu warunków i moĪliwoĞci zintegrowanego rozwoju lokalnego naleĪy braü pod uwagĊ sytuacjĊ powiĊk-szającej siĊ zbiorowoĞci osób starszych. Realizowane projekty i programy z zakresu polityki senioralnej mają stanowiü odpowiedĨ na potrzebĊ spoáeczną, jaką jest wáączenie spoáeczne tej grupy, w tym równieĪ chorych i potrzebują-cych wsparcia. Niemniej, nasilenie procesu starzenia ludnoĞci wymaga podjĊcia dalszych dziaáaĔ, przede wszystkim skierowanych na obszary wiejskie, gdzie sytuacja osób starszych i róĪne odcienie staroĞci ciągle jeszcze mają inny, wĊĪ-szy wymiar niĪ w mieĞcie.

Z badaĔ prowadzonych w IERiGĩ-PIB wynika, iĪ wyraĨnie zarysowuje siĊ proces uaktywnienia spoáecznego ludnoĞci ze starszych grup wiekowych zwáaszcza wiejskich kobiet, szczególnie tych po 60 roku Īycia i starszych.

Przeprowadzone badania pokazaáy, Īe na obszarach wiejskich w naszym kraju, seniorzy zaznaczają swoją obecnoĞü m.in. w organizacjach dziaáających na tych terenach, tym samym czują potrzebĊ integracji w ramach lokalnych struktur, co jest bardzo pozytywnym sygnaáem. Niemniej jednak podkreĞliü naleĪy, Īe na obszarach wiejskich, w odróĪnieniu od miast, oferta skierowana bezpoĞrednio do tej grupy spoáeczeĔstwa jest ograniczona.

Przeprowadzone analizy pokazaáy, iĪ w prawie kaĪdej wsi lub w jej nieda-lekiej okolicy znajdują siĊ instytucje kulturalne, których bazy lokalowe mogą byü wykorzystywane na potrzeby seniorów. Wielu seniorów jest w stanie sko-rzystaü z oferty, jaka jest w pobliskich miejscowoĞciach gminnych czy miastach powiatowych. W tym nawet braü udziaá w zajĊciach Uniwersytetów Trzeciego Wieku, gdyĪ ich nowe placówki są otwierane nie tylko w duĪych miastach. Po-trzebne są jednak dziaáania mające na celu usprawnienie pokonywania bariery przestrzennej (zorganizowany transport, ale takĪe i kursy prawa jazdy przede wszystkim dla máodszej bardziej aktywnej grupy seniorów).

Nie bez znaczenia jest takĪe wzrost poziomu wyksztaácenia ludnoĞci ze starszych grup wiekowych i zbliĪającej siĊ do wieku starszego, takĪe na obsza-rach wiejskich. Jest to takĪe bardzo waĪny sygnaá dla podjĊtego tutaj tematu, sugeruje bowiem, Īe potrzeby tej kategorii ludnoĞci podlegają znacznym zmia-nom, co wiąĪe siĊ z koniecznoĞcią rozwijania okreĞlonych form usáug na rzecz tej grupy ludnoĞci. NaleĪy takĪe podkreĞliü, Īe nowoczesne technologie mogą stanowiü szansĊ dla seniorów i ich peánego uczestnictwa w Īyciu spoáecznym.

Potrzebne jest jednak podjĊcie dziaáaĔ edukacyjnych w tym zakresie. NiezbĊdne jest takĪe uruchomienie wsparcia finansowego zarówno projektów skierowa-nych do seniorów, jak i dofinansowanie juĪ istniejących inicjatyw. W tym np.

zajĊü prowadzonych w ramach istniejących juĪ struktur, gdyĪ moĪliwoĞci

szero-124

kiej grupy emerytów są ograniczone i nierzadko nie jest moĪliwe pokrycie przez nich wymaganych opáat (skáadki czáonkowskie, róĪnego rodzaju zajĊcia czy teĪ opáaty za komunikacjĊ i przemieszczanie siĊ).

Stale rosnąca grupa seniorów to takĪe ogromny potencjaá, stanowiący ak-tywną grupĊ konsumentów, którą szereg podmiotów gospodarczych dostrzega jako potencjalnych klientów.

Mając na uwadze, iĪ spoáeczeĔstwo w Europie (w tym i w Polsce) starzeje siĊ, a to oznacza, Īe coraz wiĊcej osób bĊdzie wymagaáo staáej lub czasowej opieki. Rysuje siĊ zatem potrzeba nie tylko zapewnienia opieki, zwáaszcza oso-bom samotnym i chorym, poprawiając ich jakoĞü Īycia, ale takĪe potrzebne są dziaáania mające na celu wáączenie relatywnie duĪej grupy starszych osób w Īy-cie spoáeczne wsi, a tym samym wykorzystanie ich potencjaáu. WaĪne jest za-pewnienie tej grupie osób takĪe takich potrzeb spoáecznych jak: samoksztaáce-nie, poznawanie Ğrodowiska, poszerzanie wiedzy i umiejĊtnoĞci, wykonywanie spoáecznie uĪytecznych dziaáaĔ, bycie uznanym za czĊĞü spoáeczeĔstwa, grupy, wypeánienie wolnego czasu, utrzymywanie wiĊzi towarzyskich, stymulacja psy-chiczna i fizyczna. Niejednokrotnie waĪne jest takĪe stworzenie moĪliwoĞci rea-lizacji máodzieĔczych pasji, które we wczeĞniejszych okresach Īycia ograniczaá np. brak czasu i liczne obowiązki zawodowe oraz rodzinne

PodkreĞliü naleĪy, Īe nie tylko przesáanki demograficzne, ale przede wszystkim aspekty Īycia spoáecznego w tym sytuacja na rynku pracy, a takĪe procesy migracyjne, zmiany w obrĊbie gospodarstwa domowego i rodziny (wielkoĞü i struktura), wpáywają na potrzebĊ korzystania z róĪnego rodzaju usáug przede wszystkim opiekuĔczych, m.in. pielĊgnacyjnych, edukacyjnych, medycznych, psychologicznych. W odniesieniu do osób starszych bardzo waĪna

PodkreĞliü naleĪy, Īe nie tylko przesáanki demograficzne, ale przede wszystkim aspekty Īycia spoáecznego w tym sytuacja na rynku pracy, a takĪe procesy migracyjne, zmiany w obrĊbie gospodarstwa domowego i rodziny (wielkoĞü i struktura), wpáywają na potrzebĊ korzystania z róĪnego rodzaju usáug przede wszystkim opiekuĔczych, m.in. pielĊgnacyjnych, edukacyjnych, medycznych, psychologicznych. W odniesieniu do osób starszych bardzo waĪna