Środki podjęte na podstawie ustępu pierwszego w stosunku do dziecka mającego zwykły pobyt w państwie niebędącym stroną Konwencji tracą moc

w każdym z Umawiających się Państw z chwilą uznania w nim środków zgod-nych z wymogami sytuacji, podjętych przez organy innego państwa”99.

Polska ratyfikowała tę konwencję dopiero 8 czerwca 2010 r.100

98 Dz.U. z 2010 r. Nr 172, poz. 1158.

99 Por. art. 12 nieobowiązującego rozporządzenia Rady (WE) nr 1347/2000 z 29 V 2000 r. w

spra-wie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczą-cych odpowiedzialności rodzicielskiej za dzieci obojga małżonków (Dz.Urz.WE L 160 z 30.6.2000, s. 19 ze zm.), zgodnie z którym w „przypadkach niecierpiących zwłoki przepisy niniejszego rozporzą-dzenia nie stanowią przeszkody dla podejmowania przez sądy Państwa Członkowskiego środków tym-czasowych i ochronnych wobec osób lub majątku znajdującego się w tym państwie, przewidzianych prawem tego Państwa Członkowskiego, nawet jeżeli na mocy niniejszego rozporządzenia sąd innego Państwa Członkowskiego posiada jurysdykcję do rozpoznania sprawy”. Zob. też pkt 16 preambuły rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z 27 XI 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.Urz.WE L 338, 23/12/2003 P. 0001 – 0029 ze zm.; najnowsza wersja skonsolidowana zob. http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ TXT/?qid=1474054485435&uri=CELEX:02003R2201-20050301) stanowiąca, iż rozporządzenie to „nie stanowi przeszkody dla sądów Państw Członkowskich w podejmowaniu środków tymczasowych, wraz ze środkami ochronnymi, w pilnych przypadkach, w odniesieniu do osób lub majątku znajdują-cych się w tym państwie” (nieco inna wersja: niniejsze rozporządzenie „nie powinno wyłączać zarzą-dzania środków tymczasowych przez sądy państwa członkowskiego – w przypadkach niecierpiących zwłoki – w tym środków ochronnych, w stosunku do osób lub przedmiotów majątkowych znajdujących się w tym państwie”). W odniesieniu do art. 12 rozporządzenia Rady (WE) nr 1347/2000 zob. np. J. Ci-szewski, Europejskie prawo…, s. 78 i n.

100 Oświadczenie rządowe z 23 sierpnia 2010 r. w sprawie mocy obowiązującej Konwencji o

jurys-dykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzi-cielskiej oraz środków ochrony dzieci, sporządzonej w Hadze dnia 19 października 1996 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 172, poz. 1159).

„Brzemienny” areszt „za długi”?

W staraniach o prawną ochronę aresztowanych kobiet ciężarnych zaproponowa-liśmy także zmiany w cywilnym postępowaniu egzekucyjnym, które uzupełniały w praktyce nieporównywalnie donioślejsze unormowania, dotyczące aresztu przewi-dzianego w szeroko rozumianym prawie karnym.

Na gruncie cywilnego postępowania egzekucyjnego zamiana grzywny na areszt nie przewidywała i nadal nie przewiduje ograniczenia odnoszącego się do kobiet cię-żarnych. Oczywiste było dla nas, że jeśli uznaliśmy, iż areszt karny, poza sytuacjami wyjątkowymi, nie powinien być wykonywany wobec kobiet ciężarnych, tym bardziej nie powinny być one osadzane w areszcie „cywilnym” w zamian za orzeczoną wobec nich w cywilnym postępowaniu egzekucyjnym grzywnę. Motywy tego były oczywi-ste, choć nasza propozycja rozciągała tę ochronę także na kobiety samotnie sprawują-ce władzę rodzicielską albo będąsprawują-ce jedynym opiekunem małego dziecka albo dziecka szczególnej troski.

Propozycja nasza przewidywała, że w ówczesnym art. 1053 k.p.c.101 dodany zo-stanie § 11 w brzmieniu:

„Zamiany grzywny na areszt nie stosuje się, gdy dłużnikiem jest kobieta ciężarna lub karmiąca dziecko piersią lub samotnie sprawująca władzę rodzi- cielską nad dzieckiem w wieku do lat 7 lub dzieckiem, które ze względu na stwier-dzony przez lekarza publicznego zakładu opieki zdrowotnej stopień rozwoju psychicznego lub fizycznego, wymaga stałej pieczy, a także kobieta, która jest jedynym opiekunem takiego dziecka”102.

Zaproponowane rozwiązanie wydawało się dostateczne. Ale sformułowaliśmy także alternatywną propozycję regulacji, gdyby nie został uwzględniony zakaz zamia-ny grzywzamia-ny na areszt. Przewidywała ona niedopuszczalność wykozamia-nywania aresztu wobec kobiety ciężarnej lub karmiącej dziecko piersią lub tej, która samotnie sprawu-je władzę rodzicielską albo sprawu-jest sprawu-jedynym opiekunem małego dziecka.

Chcieliśmy przepis ten ulokować w najodpowiedniejszym miejscu, czyli w art. 1058 k.p.c., który nadal przewiduje w § 1 zakaz wykonywania aresztu

101 Którego § 1 stanowił, że wymierzając „grzywnę, sąd orzeknie równocześnie – na wypadek

nie-zapłacenia jej dobrowolnie w ciągu tygodnia od uprawomocnienia się postanowienia – zamianę grzywny na areszt, licząc jeden dzień aresztu za sto pięćdziesiąt złotych grzywny. Ogólny czas trwania aresztu nie może w tej samej sprawie przekroczyć 6 miesięcy”. Dzisiaj, co do istoty, przepis ten nie różni się od pierwotnej jego wersji.

102 Tu także posłużyliśmy się terminem „piecza rodzicielska”, który na użytek tych rozważań, aby

w „stosunku do osób, których zdrowie może być narażone na niebezpieczeństwo […]”, „aż do ich wyzdrowienia”. Przepis ten, choć ma na względzie stan zdrowia dłużnika, przewiduje jednak niewykonywanie aresztu do czasu wyzdrowienia, nie dotyczy więc kobiety ciężarnej, jeśli nie jest ona chora.

Oto proponowane przez nas postanowienie nowego § 1 art. 1058 k.p.c., którego konsekwencją byłoby nadanie kolejnej numeracji dotychczasowym dwóm paragra-fom i nieznacznej modyfikacji ostatniego:

„§ 1. Aresztu nie wykonuje się w stosunku do kobiety ciężarnej lub karmią- cej dziecko piersią lub która samotnie sprawuje władzę rodzicielską nad dziec- kiem w wieku do lat 7 lub dzieckiem, które ze względu na stwierdzony przez le-karza publicznego zakładu opieki zdrowotnej stopień rozwoju psychicznego lub fizycznego, wymaga stałej pieczy, a także kobiety, która jest jedynym opiekunem takiego dziecka. § 2. W stosunku do osób, których zdrowie może być narażone na niebezpie-czeństwo, aresztu nie wykonuje się aż do ich wyzdrowienia. § 3. Na wniosek jednej ze stron i na jej koszt zarządza się zbadanie stanu zdrowia dłużnika, o którym mowa w § 2, przez lekarza sądowego”.

Pisząc tę książkę, dopiero teraz zauważyłem, że sformułowanie w § 1: „która jest jedynym opiekunem takiego dziecka”, jest oczywiście za wąskie; nie powinno ono dotyczyć tylko kobiety będącej opiekunem, ale każdej samotnie wychowującej takie dziecko. Podobne uwagi dotyczą chyba wszystkich innych przytoczonych tu wro-cławskich propozycji, w których posługiwaliśmy się określeniem: „która jest jedy-nym opiekunem” lub określeniami zbliżojedy-nymi.

Dzisiaj też nie ulega wątpliwości, że proponowana w obu przedstawionych prze-pisach regulacja chroniąca kobietę, która samotnie sprawuje władzę rodzicielską nad dzieckiem w wieku do lat 7 lub dzieckiem, które ze względu na stwierdzony przez lekarza publicznego zakładu opieki zdrowotnej stopień rozwoju psychicznego lub fi-zycznego, wymaga stałej pieczy lub gdy samotnie wychowuje ona takie dziecko, po-winna dotyczyć również mężczyzny.

Dlatego dzisiaj proponowany przez nas § 1 art. 1058 k.p.c. (przy zachowaniu przytoczonych wyżej jego § 1 i 2) powinien mieć, z inną drobną poprawką, następu-jące brzmienie:

„§ 1. Aresztu nie wykonuje się w stosunku do kobiety ciężarnej lub karmią-cej dziecko piersią lub osoby, która samotnie sprawuje władzę rodzicielską nad dzieckiem w wieku do lat 7 lub dzieckiem, które ze względu na stwierdzony przez

lekarza publicznego zakładu opieki zdrowotnej stopień rozwoju psychicznego lub fizycznego, wymaga stałej pieczy, a także innej osoby samotnie wychowującej takie dziecko”. albo najprościej: „§ 1. Aresztu nie wykonuje się w stosunku do kobiety ciężarnej lub karmią-cej dziecko piersią lub osoby, która samotnie wychowuje dziecko w wieku do lat 7 lub dziecko, które ze względu na stwierdzony przez lekarza publicznego zakła- du opieki zdrowotnej stopień rozwoju psychicznego lub fizycznego, wymaga sta-łej pieczy”.