Świątynia Merenptah’a Obiekt

• − − − − −

1969 r. – Niemiecki Instytut Archeologii w Kairze otrzymał od Departamentu Starożytności koncesję na prowadzenie prac wykopaliskowych, obejmujących obszar świątyni żałobnej Setiego I w Qurna. Tego samego roku Rainer

Stadelmann przeprowadził pierwsze wykopaliska na terenie dziedzińca świątyni.

Lata 1971–1979 miało miejsce 8 sezonów wykopaliskowych, podczas których: przebadano fundamenty obu pylonów;

przebadano pozostałości pałacu świątynnego; ([144]s. 14)

1970 r.–inż. Józef Dorner sporządził plan całego obszaru świątynnego. Przebudowano pozostałości pierwszego pylonu. Zachowały się fundamenty

i bloki piaskowca z bramy;

1972 r.–odkryto dom książąt z Okresu Późnego, na południe od drugiego dziedzińca świątyni; ([140]s. 296)

zbadano fundamenty późnoromańskiego kościoła. ([147]s. 14) • Lata 1980–1984 – miały miejsce sesje wykopaliskowe.

• Lata 1984–1998 – odbyło się kilka małych kampanii wykopaliskowych i badawczych. Przeprowadzono ponadto rekonstrukcję zewnętrznych murów oraz ścian fundamentowych pod pałacem. ([147]s. 14)

* 1994 r. – na skutek występujących burz znaczna część prac restauracyjnych uległa zniszczeniu. ([147]s. 15)

7. Świątynia Merenptah’a Obiekt

Przynależność

administracyjna nazwa zespołu ^{Współczesna} nazwa zespołu ^{Historyczna Funkcja} Miejscowość Qurna koło Luksoru, prowincja Kena, Górny Egipt Świątynia Merenptaha Świątynia żałobna, pałac, kompleks ekonomiczny Sytuacja.

Zespół zorientowany jest na linii wschód - zachód. Współrzędne geograficzne: 25º 43´ N 32º 36´ E.

Rys.21Teby Podstawowa literatura • • • • •

Bickel Susanne, Blocs d’Amenhotep III réemployés dans le temple de

Merenptah à Gourna. Une porte monumentale, [w:] BIFAO 92, s. 1–13, Le Caire 1992.

Dominicus Brigitte, Jaritz Horst, Untersuchungen im Totentempel des

Merenptah in Theben. Die Dekoration und Ausstattung des Tempels, Mainz Zaben 2004.

Jaritz Horst, Der Totentempel des Merenptah in Qurna, [w:] MDAIK 48 (1992), s. 65–91, Tafeln 11-15, Mainz Zaben 1992.

Jaritz Horst, Bickel Susanne, Une porte monumentale d’Amenhotep III. Second rapport prélaire sur les blocs réemployés dans le temple de Merenptah à Gourna, [w:] BIFAO 94, s. 277-285, Le Caire 1994.

Jaritz Horst, Dominicus Brigitte, Sourouzian Hourig, Der Totentempel des Merenptah in Qurna, [w:] MDAIK 51 (1995), s. 57-83, Tafeln 18-23, Mainz Zaben 1995.

• •

•

Jaritz Horst, Dominicus Brigitte, Minuth Uwe, Der Totentempel des Merenptah in Qurna, [w:] MDAIK 52 (1996), s. 201–232, Tafeln 34–40, Mainz Zaben 1996.

Jaritz Horst, Bickel Susanne, Untersuchungen im Totentempel des Merenptah in Theben. Tore und andere wiederverwendete Bauteile Amenophis’ III, Stuttgart 1997.

Petrie W.M. Flinders, Six temples at Thebes, London 1897. Kompozycja

Zespół został założony na linii wchód – zachód. Dzieli się na trzy pasy zabudowań, które wykazują niemalże tę samą szerokość. Główna oś kompozycyjna założenia biegnie od pylonu na wschodzie poprzez poszczególne dziedzińce, przedzielone drugim pylonem, w kierunku dwóch kolejnych sal kolumnowych aż do

sanktuarium. Przesunięcie osi pierwszego dziedzińca w stosunku do osi świątyni o około 1,7 m w kierunku północnym nie zostało wyjaśnione. Stworzyło jednak asymetrię w całkowitym planie świątyni. ([63]s. 70) Od strony południowej znajduje się doraźny pałac władcy, posiadający swą własną oś prostopadłą do osi głównej świątyni. Na zachód od pałacu mieści się harem, zaś w dalszej kolejności zbiornik wodny – studnia i pracownie.

Dyspozycja przestrzenna

Okręg świątynny otacza mur,w obrębie którego mieściły się: świątynia Merenptaha, pałac, studnia – zbiornik i pomieszczenia magazynowe z pracowniami. Od północno–wschodnich magazynów aż do północno–

wschodniego rogu Temenos długość muru, zbudowanego z cegły suszonej (12 x 9 x 44), prawdopodobnie ponownie użytych ze świątyni Amenhotepa III, wynosiła 80 m, zaś grubość 2,5 m – 2,75 m. ([65]s. 64)

Rys.22Zespół świątynny Merenptah’a

Świątynia

Świątynia otoczona jest murem o grubości 2,5 do 2,7 m. ([65]s. 64) Pierwszy dziedziniec, poprzedzony pylonem (B) z cegły mułowej, posiada całkowitą długość około 61 m. Jego głębokość wynosi około 10,5 m. Posadowiony jest na fundamentach z cegły na głębokość 5 m. Mury pierwszego dziedzińca, zbudowane z cegły, miały grubość 1,6 m. Północny mur był przesunięty o 2,75 m w stosunku do końca pylonu w stronę osi świątyni, natomiast południowy - 4,45 m. Działanie tej asymetrii na całkowity plan nie zostało wyjaśnione. ([63]s. 69, 70) Drugi pylon (A) ma całkowity wymiar 5,6 x 44 m i posiada cokół z ciosów kamiennych, natomiast obydwie wieże zbudowane są z cegły mułowej. Kamienny cokół, widoczny tylko od strony

pierwszego dziedzińca, świadczy o tym, że drugi dziedziniec miał podwyższony poziom posadzki. Pozostałości fundamentów wykazują, że w zachodnim portyku umiejscowione były filary ozyriackie. Również w portykach północnym

i południowym stały filary ozyriackie, po 4 z każdej strony. Odstęp między filarami wynosił z reguły około 2,5 m, w przypadku ostatniego zachodniego, względnie wschodniego, interkolumnium miało 2,1 m. Oryginalny poziom podłogi, zachowany tylko przy jednym z filarów, pozwala stwierdzić lekkie podnoszenie się dziedzińca o 0,15 m w kierunku zachodnim.

Już plan wykonany przez Petriego pozwala rozpoznać podział pierwszej sali kolumnowej ma część centralną z dwunastoma kolumnami (cztery rzędy po trzy kolumny) i na poboczne odcinki konstrukcji, na których obszarze znajdują się po trzy wąskie pomieszczenia (północne i południowe kaplice). Druga sala kolumnowa składa się z ośmiu kolumn (cztery rzędy po dwie kolumny), boczne wąskie pomieszczenia w tylnej części są dodatkowo podzielone. Jako pozostałość podłogi zachowały się płyty piaskowcowe. Za salami kolumnowymi znajduje się Sanktuarium. Zachowane fragmenty fundamentów świadczą, że na tym odcinku znajdowały się części dwóch podiów⁶⁸. W pomieszczeniu przylegającym od strony północnej do Sanktuarium zlokalizowano pozostałości ołtarza. Pomieszczenie to zostało rozpoznane jako miejsce kultu Re. ([63]s. 73 – 79)

Pałac

Mamy tu do czynienia z podziałem na trzy obszary, zorientowane podług linii północ – południe, ustawione względem pierwszego

dziedzińca. Na osi pałacu zlokalizowane są dwie sale kolumnowe (sala audiencyjna i tronowa), a od strony wschodniej

i zachodniej przylegają do nich pomieszczenia pomocnicze. Poziom posadzki pałacu jest o 1,5 m wyższy od poziomu pierwszego dziedzińca świątyni. Poziom ten odpowiada wysokości ławy podokiennej okna pojawień.

([63]s. 70 – 71, 81)

Rys.23Plan pałacu Merenptaha

Kompleks ekonomiczny

Wyznaczony niezależnie od innych magazynów trakt (15 x 23,5 m), który obejmuje w sumie osiem pomieszczeń, włączony jest w północno–wschodni róg zespołu świątynnego, utworzony przez otaczający je mur. Przed nim znajduje się sięgający aż do północnego muru pierwszego dziedzińca – dziedziniec gospodarczy. Dojście od zewnątrz do magazynów znajduje się pomiędzy pierwszym pylonem a traktem przynależnym pomieszczeniom magazynowym. Trakt pomiędzy świątynią a magazynami wybrukowany był min. jedną warstwą cegieł mułowych. ([63]s. 71 – 73)

Datowanie

Fazy budowy zespołu •

•

•

Faza pierwsza (A) – podczas pierwszej fazy budowy powstaje fragment świątyni (z kamienia), począwszy od Sanktuarium, aż do drugiego pylonu, przed tym wszystkim przedsionek, otoczony murem z cegły z ceglanym pylonem, znajdującym się po stronie wschodniej. Jednocześnie zbudowane zostały z cegły pomieszczenia dodatkowe, przyłączone od strony północnej i południowej (magazyny, względnie pałac).

Druga faza (B) – przebudowany został odcinek od pierwszego do drugiego pylonu, a także (prawdopodobnie) drugi dziedziniec z portykami wraz z figurami ozyriackimi. ([63]s. 69)

Kalendarium prac konserwatorskich

1896 r. – W.E. Petrie odkrył Dom Miliona Lat Merenptaha.

Sporządził opis świątyni i jej plan, nie widział jednak pałacu świątynnego, a pozostałości zinterpretował jako południowe wejście na pierwszy

dziedziniec. Petrie nie odkrył natomiast drugiego pylonu.

• Uvo Hölscher odnalazł na dziedzińcu domu Chicago Hause, to znaczy około 80 m na południe od świątyni, fragmenty muru z cegły suszonej, co było zinterpretowane jako mur otaczający świątynię Amenhotepa III. Jednak w późniejszych badaniach umiejscowiono tam drugi pylon świątyni Merenptaha. ([63]s. 90)

• 1971 r. – Schweizerische Institut für Ägyptische Bauforschung und Altertumskunde otrzymuje koncesję na badania i prace konserwatorskie na terenie zespołu. Prace prowadzone są pod kierownictwem Horsta Jaritza.

• • • • • •

1971 r. – pierwsza kampania – przebadano obszary: drugiego dziedzińca (strona północna, północny portyk z figurami ozyriackimi), magazyny na obszarze północnym i ich połączenie z pierwszym pylonem.

1972 r. – druga kampania – kontynuowano badania północnych magazynów, pierwszego dziedzińca (strona południowa z pałacem), terenu między

pierwszym i drugim dziedzińcem, drugiego dziedzińca (północna połowa zachodniego portyku), pierwszej sali kolumnowej (południowa i zachodnia połowa) z odcinkiem muru okalającym świątynię oraz drugą salę kolumnową (południowy rząd kolumn).

1978 r. – trzecia kampania – przebadano teren: przedni mur Sanktuarium, Dziedziniec Słoneczny i mur północny należący do dziedzińca.

1988 r. – czwarta kampania–zbadano sektory: pierwszy dziedziniec (południowy i północny portyk), pałac – kontynuacja, drugi pylon, drugi dziedziniec (fundamenty portyku z filarami ozyriackimi), pierwsza sala kolumnowa z przylegającymi po stronie południowej kaplicami, druga sala kolumnowa (róg południowy i mur zewnętrzny). Poza tym przeprowadzono dokumentację fragmentów budowli z dekoracja reliefową. Zajęto się

naprawami i rekonstrukcjami pałacu (wykonanie południowo–zachodniego i wschodniego muru zewnętrznego).

1990 r. – piąta kampania – przeprowadzono badania: pierwszego pylonu (B) i przyłączone do niego mury otaczające świątynię, pierwszy pylon (A) i starsze położone po stronie wschodniej mury otaczające świątynię, drugi dziedziniec (róg południowo – zachodni i portyk południowy z fundamentami figur ozyriackich, ślady fundamentów pod kolosami i pozostałości wybrukowanego dziedzińca), pierwsza sala kolumnowa z trzema przyłączonymi kaplicami po stronie północnej, pałac – kontynuacja. Kontynuacja tworzenia dokumentacji fotograficznej bloków wapiennych. Rekonstrukcje: pałac (fasada aż do

wysokości okna pojawień oraz wyrównanie wschodniego muru zewnętrznego) 1991 r. – szósta kampania – wznowiono kontynuację badań: pałacu (A), pierwszego dziedzinieca (portyk północny, drugi pylon). Przeprowadzono dokumentację fotograficzna fragmentów reliefowanych i elementów konstrukcyjnych. Zainicjonowano rekonstrukcję magazynów na obszarze północnym i muru otaczającego świątynię. ([63] s. 65 – 67, 69)

•

•

Lata 1992, 1993 – siódma i ósma kampania – to kontynuacja prac badawczych i rekonstrukcyjnych. W centrum badań znalazło się uzupełnienie planu

świątyni. Wiązało się to z dalszym oczyszczaniem i odsłanianiem odcinków świątyni. Jednocześnie prowadzono prace dokumentacyjne dekoracji ściennych i elementów architektonicznych. Wykonano również konsolidację bloków wapiennych Amenhotepa III, reużytych przez Merenptaha. ([65]s. 57)

Lata 1994, 1995 – dziewiąta i dziesiąta kampania – sporządzono dokumentację wydobytych podczas prac wykopaliskowych bloków i fragmentów ściennych – dekorowanych. W dziesiątej kampanii prace skoncentrowane były na pracach wykopaliskowych i poszerzaniu badanego areału, co było związane

z przygotowaniem formy Open air – Museum. ([66]s. 201 – 202)

8. Rys historyczny