PORZĄDEK ARCHITEKTONICZNY A. Świątynia Hatszepsut

Bazy • − − −

W świątyni występuje kilka rodzajów wykonania i ułożenia baz kolumn i filarów:

− portyk obelisków – baza odkuta jest jako monolit łącznie z segmentem kolumny i posadowiona na posadzce. Widoczne są narysy szerokości kolumn na posadzce (wchodzące pod bazę),

występuje brak narysu na górnej płaszczyźnie bazy kolumny.

portyk obelisków – filar jest

posadowiony bezpośrednio na posadzce. Istnieją na niej narysy bezpośrednio wytyczające posadowienie filara.

kaplica Hathor – baza została odkuta łącznie z fragmentem posadzki, pierwszy segment kolumny posadowiono na bazie. Na górnej powierzchni bazy widoczny jest narys kwadratu z wpisanym kołem, stanowiącym podstawę pierwszego segmentu kolumny.

kaplica Anubisa – baza składa się z kilku fragmentów kamiennych, odkutych łącznie z posadzką występuje brak narysu na posadzce, istnieje narys na górnej płaszczyźnie bazy.

−

−

−

•

portyk Puntu – pierwszy segment filara został odkuty łącznie z fragmentem posadzki. Istnieje brak narysu na

posadzce przy filarze.

portyk Puntu – filar ustawiony został na posadzce. Istnieje na posadzce bezpośrednio przy filarze narys, wytyczający miejsce posadowienia.

północna kolumnada protodorycka drugiego tarasu – baza z fragmentem posadzki stanowi monolit i jest wykonana w stanie surowym⁸⁷. Brak narysu na posadzce, istnieje on tylko na

wykończonej górnej płaszczyźnie bazy. ([126] 1972, s. 19 – 22)

Rys. 34Świątynia Hatszepsut – bazy

Kolumny i filary

kolumna poligonalna powstała przez ścięcie naroży kwadratowego filaru – otrzymano kolumnę ośmioboczną, a w rozwiniętej formie – szesnastoboczną. Ich podobieństwo do greckich kolumn doryckich spowodowało, że Champollion określił je jako protodoryckie⁸⁸. ([96] s. 421)

87 Fragment tej części świątyni nie został ukończony, dlatego w tym miejscu dobrze widoczna jest technologia wykonania posadzki oraz baz pod kolumny protodoryckie. ([126] 1972, s. 21)

88 Wg Samers’a Clarke’a interpretacja Champolliona jest błędna, ponieważ grecka kolumna pozbawiona jest bazy, zwęża się ku górze, a głowica wykonana była osobno od kolumny i składała się z echinusa i abakusa. W egipskiej kolumnie abakus nie był projektowany jako okrągły. Cztery główne lica kolumny występują prawie na tej samej płaszczyźnie i pokrywają się z bokiem abakusa. Kolumny te zazwyczaj stały na płaskich bazach. ([22] s. 137)

−

−

− −

•

kolumny protodoryckie górnego dziedzińca należą do unikalnych w architekturze egipskiej. Posiadają na stronie zwróconej do wnętrza dziedzińca szeroką deskę, zdobioną reliefem figuralnym i hieroglificznym. ([177] s. 4)

Wszystkie kolumny dziedzińca miały wysokość 494–495 cm i jednakową szerokości – 80 cm

(1¹/2 ł. k); ([177] s. 23)

protodoryckie kolumny z hieroglifami występują w: portyku kaplicy Hathor (wysokość 452–455 cm), portyku kaplicy Anubisa (wysokość 462–465 cm), w górnym portyku (wysokość 493–503 cm), w westybulu Re – horachte; ([85] Dąbrowski, s. 32)

filary i kolumny tzw. hatoryckie mają kapitele w kształcie głowy bogini Hathor; filary ozyriackie przyjmują postać mumii z rękami skrzyżowanymi na piersiach, o twarzy będącej portretem królowej Hatszepsut. Posąg taki tworzył jedną całość z filarem. ([97] s. 421)

Wszystkich figur ozyriackich w górnym portyku było 26.

Architrawy składają się z pojedynczych bloków lub zestawionych parami. Łączono je nad kolumną w linii prostej, często używając do tego celu

motylkowatych dybli – jaskółcze ogony (Przypis 41, s.193). W przypadku łączenia pod kątem prostym, aby uniknąć rozstąpienia się bloków i dla wzmocnienia konstrukcji, przycinano narożnik pod kątem 45º do miejsca, w którym miała wystąpić oś kolumny, a następnie cięcie biegło pod kątem prostym. Gdy łączono trzy nad jedną kolumną, przycinano je w kształcie odwróconej litery V z jej centralnym punktem nad osią kapitelu. ([97] s.423 – 424)

Na dziedzińcu festiwalowym architrawy mają przekrój 0,70 m/0,65 m i długość 2,50 m. Były ozdobione pasem dekoracji reliefowej, który czytało się z lewej strony do prawej lub odwrotnie. Teksty na architrawach, które umieszczano bezpośrednio w słońcu (od strony otwartego dziedzińca) wykonano jako wklęsłe. Teksty znajdujące się w części zacienionej przyjmowały formę wypukłą.

B. Świątynia w Karnaku Bazy

•

Obiekt Średnica wg ([122]s. 69) [m] sala hypostylowa – bazy

wykonane z małych bloków kamiennych

2,70

Rys. 35Karnak - sala hypostylowa. − sala hypostylowa 3,37 − Ach–menu – sala hypoltylowa 1,08 − Ach–menu - ogród botaniczny - − kiosk Taharki - − − świątynia Ptaha – baza pod kolumnami poligonalnymi

0,86 − świątynia Ramzesa III -

sala hypostylowa – baza odkuta z fragmentem bębna, posadzka pod spodem wyprofilowana - Kolumny i filary • Kolumny Wysokość⁸⁹wg ([122]s. 64 – 65) [m] Styl

kolumna Taharki 20,7 (2190) Pojedynczy rozwinięty kwiat papirusu

−

sala hypostylowa 19,4 (22,4⁹¹) Pojedynczy rozwinięty kwiat papirusu

−

sala hypostylowa 14,2 (14,72⁹²) Zwinięty kwiat papirusu −

Ach - menu 6,3 Odwrócony papirus

−

świątynia Ptaha 5,1 poligonalne

−

− świątynia Chonsu - dziedziniec

Zwinięty kwiat papirusu − świątynia Chonsu

– sala hypostylowa

9,0 Pojedynczy rozwinięty kwiat

papirusu

89 Wysokość kolumny z kapitelem i abakusem. 90 Wg ([96]s. 208).

91 Wg ([96]s. 138). 92 Wg ([96]s. 138).

10 kolumn w nawie głównej sali hypostylowej zostało zbudowanych z dużych elementów kamiennych, zaś abakus z jednego bloku kamiennego;

−

− kolumna z kiosku Taharki była wykonana z niewielkich bloków kamiennych - zarówno głowica, jak i abakus.

A. B.

Rys. 36Karnak: A – sala hypostylowa, B – kolumna Taharki

Filary

Dwa heraldyczne filary Totmesa III zbudowane z granitu o wysokości 6,77 m usytuowane są przed sanktuarium Amona.

Nad przedstawieniem kwiatów zachował się relief z kartuszem królewskim Totmesa III ([6] s. 107)

−

Rys. 37Karnak - sanktuarium Amona

Biała kaplica Senusreta I – filary mają wymiary 52 cm x 64 cm prócz frontowych i tylnych.

−

Architrawy •

− Sala hypostylowa – architrawy kompozycyjne lub podwójne

Rys. 38Karnak - sala hypostylowa

I – długość 7,3 m; rozpiętość 4,21 m; wysokość 2,07 m; szerokość 3,08 m (dwie belki razem);

II – długość 5,7 m; rozpiętość 3,5 m; wysokość 1,8 m; szerokość 2,2 m (dwie belki razem).

Rys. 39Karnak - sala hypostylowa, Rys. 40Karnak - sala hypostylowa architrawy.

Architrawy łączone były nie zawsze na osi kolumny. Łączenie architrawów odbywało się na dyble – jaskółcze ogony⁹³.

−

Ach–menu:

I – długość 3,07 m; rozpiętość 2,11 m; wysokość 0,98 m; szerokość 0,91 m;

93 Jaskółcze ogony z brązu znane z czasów Chefrena (Stare Państwo) miały 30 cm długości i wagę 20 – 25 kg . Brązowe jaskółcze ogony były również w Różowej Kaplicy Hatszepsut (Nowe Państwo). Drewniane znane w okresie Średniego i Nowego Państwa robione były zwykle z akacji lub drewna importowanego, czasem inskrybowane królewskimi kartuszami. Rozmiary jaskółczych ogonów były indywidualne. ([2]s.125 – 127) Np. jaskółczy ogon z świątyni Hatszepsut (ściana południowa dziedzińca słonecznego) ma długość 19,2 cm. (wg badań własnych)

Jaskółcze ogony łączyły również bloki kamienne w murach, kolumnach, filarach, a także pionowe kamienie licujące m.in. w Medinet Habu. ([2]s.127)