Karnak Obiekt

Przynależność administracyjna Współczesna nazwa zespołu

Historyczna nazwa zespołu

Funkcja 2 km na północny – wschód od

Luksoru, prowincja Qena, Górny Egipt

Karnak33 Ipet – Isut Zespół świątyń kultowych Sytuacja

Zespół zlokalizowany na prawym brzegu Nilu, mimo skomplikowanego założenia, ma układ osiowy: północ – południe i wschód – zachód. Składa się z trzech okręgów: okręg Amona – główny zespół, okręg Montu – na północ od okręgu Amona, zaś okręg Mut zlokalizowany jest na południe od okręgu Amona przy alei sfinksów prowadzącej do Luksoru. Współrzędne zespołu: 25º 43´ N 32º 40´ E.

Rys.4Teby – plan

Rys.5 Plan ogólny światyni w Karnaku. A – nabrzeże, B – kaplica, C – rampa, D – wielki dziedziniec, E – wielka sala hypostylowa, F – centralna część świątyni Amona, G – Ach – menum, H – mur z czasów Totmesa III, I – rzymskie “rusztowanie”, J – dziedziniec X pylonu, K – brama Euregetesa, L – kaplica Nektanebo, M – rejon świątyni Chonsu, N – budowla Taharki, O – skład produktów, P – kaplica Ozyrysa z Okresu Późnego, Q – świątynia Ozyrysa, R – święte jezioro, S – świątynia wschodnia, T – brama wschodnia, U – świątynia Ptaha, V – skarbiec Totmesa I, W – świątynia, Y – świątynia Amona – Kamutefa, Z – repozytorium Amona wzniesione przez Hatszepsut,

AA – świątynia Mut, BB – świątynia Chonsu – dziecka, CC – świątynia repozytorium wzniesionego przez Ramzesa III, I – X – pylony.

2.1. Okręg Amona Podstawowa literatura • • • • •

Arnold Dieter, Die Tempel Ägyptens. Götterwohnungen, Kultstätten, Baudenkmäler, Zűrich 1992.

Azim Michel, Bjarnason Fridrik, Deleuze Patrick, Karnak et sa topographie, Vol. I, Les relevés modernes du temple d’Amon – Rê 1967–1984, Paris 1998.

Carlotti Jean-François , L’Akh-menou de Thoutmosis III à Karnak. Étude architectural, Paris 2001.

Golvin Jean–Claude, Goyon Jean–Claude, Les travaux du Centre Franco – Ègyptian de 1978 à 1981. Rapport général. [w:] Karnak VII 1978–1981, Paris 1982.

Golvin Jean–Claude, Goyon Jean–Claude, El – Hamid Sayed Abd, Les travaux du Centre Franco – Ègyptian de 1981 à 1985. Rapport général. [w:] Karnak VIII 1982–1985, Paris 1987.

• • • • • • • • • •

Golvin Jean–Claude, Les restauration antique du passage du IIIe pylône [w:] Karnak VIII 1982–1985, Paris 1987.

Grimal Nicolas, Larché François, Karnak 1989–1992 [w:] Karnak IX 1993, Paris 1993.

Grimal Nicolas, Larché François, Karnak 1992–1994 [w:] Karnak X 1995, Paris 1995.

Grimal Nicolas – directeur de publication, Site archéologique de Karnak, Centre Franco – Ègyptien d’Étude des Temples de Karnak, 2002, http://www.cfeetk.cnrs.fr

Jacquet Jean, Karnak – Nord. Le Trésor de Thoutmosis I. Étude architecturale, Du Cairo 1983.

Lauffray Jean, Rapport sur les travaux de Karnak. Activités du centre franco – égyptien en 1967–1968, Karnak 1968

Lauffray Jean, Rapport sur les travaux de Karnak. Activités du centre franco – égyptien en 1968–1969, Karnak 1969.

Lauffray Jean, Sa’ad Ramadan, Sauneron Serge, Rapport sur les travaux de Karnak. Activités du Centre Franco – Égyptien en 1970–1972 [w:] Karnak V 1970–1972, La Cairo 1975.

Lipińska Jadwiga, Historia architektury starożytnego Egiptu, (skrypt), Warszawa 1977

Lipińska Jadwiga, Koźmiński Wiesław, Cywilizacja miedzi i kamienia. Technika starożytnego Egiptu, Warszawa 1977.

Kompozycja

Okręg Amona posiada oś podłużną wschód – zachód, biegnącą od pierwszego pylonu, poprzez salę hypostylową do Ach–menu34, oraz poprzeczną oś północ – południe, przebiegającą od VII pylonu poprzez VIII, IX do X.

Na północ od okręgu Amona znajduje się okręg Montu, zaś na południe przy alei sfinksów, prowadzącej do Luksoru, zlokalizowany jest okręg poświęcony bogini Mut.

Dyspozycja przestrzenna

Okręg jest otoczony murem z cegły (30 dynastia) o grubości 12 m, długości 480 m i szerokości 555 m. ([96]s. 156) Oś wschód – zachód • • • • •

Droga procesyjna obrzeżona sfinksami z głowami barana (przedstawienie Amona) od strony zachodniej;

Pierwszy pylon – długości 113 m i szerokości 15 m, wzniesiony prawdopodobnie na wysokość 40 m. Pozostał on niedokończony i nie posiada na ścianach dekoracji reliefowej. Fasada główna ozdobiona jest ośmioma niszami na maszty; ([54])

Wielki dziedziniec o wymiarach 81,13 m x 100,84 m (4 x 5 modułów, zaś każdy moduł równy jest 38 łokciom królewskim), przyczym po środku stoi pojedyncza kolumna papirusowa z małej świątyni Taharki, a po lewej stronie kaplica Setiego II, składająca się z trzech przyległych do siebie kaplic poświęconych bogom: Amonowi, Montu i Chonsu. W obrębie przedniego dziedzińca znajduje się świątynia Ramzesa III o wymiarach 25,25 m x 56,28 m (mieści się w modułach 15 ⅔ x 35, jeden moduł równy jest 3 łokciom królewskim) ([53]s. 73,74) z pylonami poprzedzonymi dwoma posągami faraona, dziedzińcem perystylowym, z salą kolumnową i potrójnym sanktuarium, natomiast pomiędzy świątynią a II pylonem znajduje się Portal Bubastydów³⁵;

II pylon o długości 98 m, szerokości 14 m z dekoracją z okresu ptolemejskiego³⁶; Wielka sala hypostylowa³⁷ o wymiarach 130 x 53 m³⁸. Nawę główną tworzy 12 kolumn papirusowych o wysokości 22,4 m.

35 Portal Bubastydów – rodzaj wysokiej bramy wzniesionej z piaskowca na polecenie arcykapłana Iuputa, syna Szeszonka I (22 dynastia, bubastydzka). Dla uzyskania surowca na tę budowlę otwarto specjalny kamieniołom w Gebel Silsila. ([109]s. 79)

36 Okres ptolemejski – okres panowania w Egipcie władców hellenistycznych od 305 r. p. n. e. do 30 r. p. n. e. ([135] s.231)

37 Sala Hypostylowa – nazwana świątynia Seti – Merenptah lśni w przybytku Amona. ([55]s. 317) 38 wg [53] s.75 sala hypostylowa mieści się w wymiarach 51,30 m x 101,52 m tj. w modułach 49 x 96, zaś jeden moduł to dwa łokcie królewskie.

Nawy boczne utworzone są ze 122 kolumn wiązkowych o wysokości 14,74 m. Sala ma dwie osie: jedną stanowiącą właściwą oś świątyni i drugą, prostopadłą, zamkniętą dwiema bramami od północy i południa. Południowa część sali pełniła funkcję dziedzińca, przez który król wchodził do miejsca oczyszczenia. Natomiast część północna per – duat znajduje się w miejscu, gdzie władca przywdziewał szaty liturgiczne kapłańskie i doznawał ostatecznego oczyszczenia przed wejściem do właściwej świątyni. ([55]s. 317 – 318)

Kolumny środkowej nawy podtrzymywały podwyższoną część dachu z oknami. Salę hypostylową od strony wschodniej zamyka III pylon.

•

•

•

• •

III pylon, za którym w wąskim przejściu do IV pylonu znajduje się jeden

z czterech wzniesionych przez Totmesa II obelisków. Obelisk ten ma wysokość 23 m i wagę ocenianą na 143 tony.

Pomiędzy IV i V pylonem stoi jeden z dwóch obelisków królowej Hatszepsut, która w tym miejscu wzniosła swoją budowlę. Ostatecznie w centrum budowli Hatszepsut znajduje się granitowa sala na barkę ufundowana przez Filipa Arridajosa

Na osi świątyni Totmes III wzniósł kolejny pylon (VI), prowadzący do

przebudowanej i rozszerzonej świątyni centralnej. Za tą bramą zwieńczoną pylonami, a przed salą na barkę zostały ustawione dwa monolityczne filary tzw. hieraldyczne, których reliefowa dekoracja przedstawia symboliczne rośliny Górnego i Dolnego Egiptu. Filary te są unikalne w egipskiej architekturze. ([98]s. 191)

Za sanktuarium znajduje się centralny dziedziniec.

Na tyłach centralnego dziedzińca Totmes III wzniósł świątynię zwaną

Jubileuszową (Ach–menu), której głównym elementem była wielka sala usytuowana poprzecznie do osi założenia. Wzdłuż sali znajduje się rząd kolumn o niespotykanym dotychczas kształcie, a środkową kolumnadę otacza pierścień niższych filarów

kwadratowych w przekroju. Ponieważ kolumny były znacznie wyższe, strop nad nimi znajdował się odpowiednio wyżej niż nad filarami, tworząc prześwit, który

wypełniono oknami przedzielonymi podporami. ([98]s. 136)

Za tą salą rozlokowane są dalsze pomieszczenia, m. in. sala zw. Ogrodem

botanicznym, wsparta na wiązkowych kolumnach, ze ścianami przyozdobionymi podobiznami rzadkich zwierząt i roślin, które król Totmes III systematycznie przywoził ze swoich wypraw. ([25] s.377)

•

•

•

Na południe od głównego zespołu, za panowania Totmesa III zostało wykopane tzw. święte jezioro, mierzące 120 x 77 m, przeznaczone do rytualnych obrzędów. Nad tym jeziorem wzniesiono kiosk w celu włączenia jeziora w zespół

architektoniczny. Totmes III poprzedził go dziedzińcem z dwoma parami pylonów (VII i VIII). ([96] s. 153 – 154)

Oś północ – południe

Pylony VII i VIII rozpoczynają tę oś. VII pylon wzniesiony z piaskowca